quá trình chuyển biến về nhận thức của hai nhân vật Phùng và Đẩu trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

Nguyễn Minh Châu là nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam thời chống Mĩ, cũng là “người mở đường tinh anh và tài
năng” cho công cuộc đổi mới văn học từ sau 1975. Ông từng phát biểu:”Sáng tác văn học là quá trình đi tìm hạt ngọc
ẩn sâu bên trong tâm hồn người”. Tư tưởng trên đã được ông thể hiện một cách tài tình thong qua quá trình chuyển biến
về nhận thức của hai nhân vật Phùng và Đẩu trong truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa”.
Nguyễn Minh Châu đã khéo léo xây dựng một tình huống mâu thuẫn, tạo bởi nghịch cảnh giữa vẻ đẹp chiếc thuyền
ngoài xa với cái thật gần là sự ngang trái trong gia đình thuyền chài. Phùng là một nghệ sĩ nhiếp ảnh, theo yêu cầu của
trưởng phòng, anh đã đến một vùng biển miền Trung, nơi phong cảnh “thật là thơ mộng”, để chụp bổ sung vào bộ ảnh
lịch. Sau cả tuần “phục kích” ngoài bờ biển, Phùng đã chụp được một bức ảnh thật ưng ý, một vẻ đẹp “trời cho”, một
vẻ đẹp “thật đơn giản và toàn bích”. Nhưng oái oăm thay, cảnh đẹp nhất, có hồn nhất lại là cảnh ẩn chứa những điều tệ
hại nhất, xót xa nhất: bước ra từ thuyền là một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi; một người đàn ông to lớn dữ dằn; một
cảnh tượng tàn nhẫn: gã chồng đánh đập vợ một cách thô bạo; đứa con thương mẹ, đánh lại cha. Câu chuyện và lý lẽ
đơn sơ nhưng đầy thực tế, đầy sức nặng cuộc đời của người đàn bà hàng chài ở tòa án cũng như lời van nài của người
đàn bà đã làm Phùng và Đẩu có những nhận thức sâu sắc về một cuộc đời đa sự, con người đa đoan.
Phùng là một người nghệ sĩ đa cảm, nhạy bén trước thiên nhiên và con người. Trước vẻ đẹp tinh khôi của chiếc thuyền
lúc bình minh, Phùng thực sự xúc động và ngỡ ngàng. Có thể nói “cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh” đã làm “hạnh
phúc tràn ngập tâm hồn anh”. Anh cảm thấy “bối rối”, “trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào” . Trong thóang chốc,
anh tưởng như chính mình “vừa khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong
ngần của tâm hồn”. Dường như anh đã bắt gặp cái tận Thiện, tận Mĩ trong hình ảnh chiếc thuyền ngoài xa giữa trời biển
mờ sương ấy...Nhưng Phùng đã lầm. Chính “cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh vừa mang lại” đã đánh lừa anh. Khi
chiếc thuyền đâm thẳng vào bờ,( chỗ Phùng đứng), anh bắt đấu nhận ra một sự thật trần trụi, khắc nghiệt. Anh bất ngờ
chứng kiến đến hai lần cái cảnh bạo hành tồi tệ, dã man, nhức nhối của chính cái gia đình sống trên chiếc thuyền “thơ
mộng” đó.
Không chỉ có vậy, chứng kiến câu chuyện người đàn bà hàng chài kể lể ở tòa án, nghệ sĩ Phùng đã dần dần vỡ ra bao
điều về cuộc sống. Thì ra, ở người đàn bà hàng chài, đằng sau sự nhẫn nhục chịu đựng là đức hi sinh lớn lao của tình
mẫu tử; đằng sau vẻ ù lì thất học, lại là một người "thâm trầm trong việc hiểu thấu các lẽ đời"… Và, khuất sau hành vi
côn đồ, vô đạo của thằng con đánh bố, là tình thương sâu nặng dành cho người mẹ. Chưa hết, điều vỡ lẽ bất ngờ, sâu
sắc hơn ở Phùng là về cái lão hàng chài "độc ác và tàn nhẫn nhất thế gian". Ban đầu, với nhận thức giản đơn Phùng
đinh ninh cái xấu cái ác ở lão có nguồn gốc từ phía địch, hoặc từ rượu chè hay từ bản tính của lão. Nhưng không phải
vậy lão không đi lính ngụy mà trốn lính. Rượu chè cũng không. Bản tính lão vốn “cục tính nhưng hiền lành, không bao
giờ đánh đập vợ". Và bây giờ, mỗi khi đánh vợ, lão cũng "rên rỉ đau đớn". Cái ác cái xấu ở lão là do lão bị cầm tù trong
cuộc sống quẩn quanh, đói khổ, khiến lão bị thui chột ý thức về nhân phẩm, về giá trị con người. Hóa ra, lão đàn ông

vừa là tội phạm, lại vừa là nạn nhân. Đối mặt với những sự thực ấy, Phùng nhận thấy nghệ thuật phải gắn bó với cuộc


đời, phải đi sâu vào cuộc đời chứ không thể nhìn nó một cách hời hợt bên ngoài, hay nhìn nó “ngoài xa”. Người nghệ sĩ
nếu chỉ nhìn nhận giản đơn, sơ lược thì không thể phát hiện được cái khuất lấp, cái bề sâu của cuộc đời và con người.
Cùng với sự chuyển biến trong nhận thức của Phùng, là sự thay đổi trong suy nghĩ,nhận thức của nhân vật Đẩu. Đẩu là
một vị chánh án huyện, vốn trước đây là một người lính, nên với lối nghĩ thời chiến, Anh tin luật pháp công bằng và
thiện chí của mình sẽ giúp thay đổi số phận người đàn bà hàng chài. Anh đã giáo dục, răn đe chồng bà ta nhiều lần
nhưng không mấy kết quả. Thấy "ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng", anh nghĩ bà ta “không sống nổi với
cái lão đàn ông vũ phu ấy” nên đành gợi ý bà ta bỏ chồng để khỏi bị hành hạ. Nhưng bà ta vẫn khăng khăng gắn bó, lạy
lục van xin đừng bắt bỏ chồng. Đẩu đã phải thốt lên "không thể nào hiểu được!". Đến khi thấu hết lời người đàn bà
hàng chài, trong đầu vị chánh án cấp huyện ấy có “một cái gì vừa mới vỡ ra”. Phải chăng Đẩu đã ngộ ra được những
nghịch lí của đời sống mà con người phải chấp nhận? Phải chăng trong cuộc sống, bao việc tưởng vô lí nhưng xem ra
lại có lí riêng; nhiều chuyện ngỡ đơn giản, kì thực, lại hết sức phức tạp? Không thể đem thiện chí và ý chí đơn thuần
giải quyết mà xong được.
Phùng và Đẩu, hai nhân vật, hai con người khác nhau, một là nghệ sĩ, một là chánh án tòa án, nhưng hành trình nhận
thức của họ lại giống nhau. Đều xuất phát từ những mục đích tốt đẹp và đầy thiện chí, song cả hai đều ngạc nhiên, ngỡ
ngàng…rồi vỡ ra nhiều điều mới mẻ : cuộc đời này còn có nhiều góc khuất mà nghệ thuật cần vươn tới; còn có nhiều
ngang trái mà lí thuyết sách vở chưa soi tỏ. Từ đó, tác giả muốn gởi gắm quan điểm nghệ thuật của mình: người nghệ sĩ
không thể nhìn đời một cách đơn giản, cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách đa dạng, nhiều chiều.
Cuộc sống nhiều khi thường “đánh lừa” ta. Có những hình ảnh thoạt mới nhìn thì đẹp, thậm chí lại rất đẹp, nhưng nếu
nhìn kĩ bên trong, đi sâu vào bản chất của nó thì hoàn toàn ngược lại. Phải có con mắt tinh tường nhìn thấu gan ruột
cuộc sống để khám phá, phát hiện thì mới mong tìm ra đúng bản chất của nó.Thông điệp phát đi từ hình tượng “ Chiếc
thuyền ngoài xa” qua những phát hiện của nghệ sĩ Phùng và chánh án Đẩu là sự bổ sung hết sức thuyết phục cho thông
điệp mà nhà văn đã gửi gắm tùng phát biểu:”Sáng tác văn học là quá trình đi tìm hạt ngọc ẩn sâu bên trong tâm hồn
người”.