BENH NST CAU TRUC 15 12 12 ppsx

BỆNH LÝ NST

CÁC BẤT THƯỜNG CẤU TRÚC NST

BS. Vũ Phi Yên - Bộ Môn Mô Phôi Di truyền


MỤC TIÊU

Học xong phần này sinh viên sẽ có khả năng:



Trình bày cơ chế phát sinh và hậu quả các bất thường cấu trúc NST: mất đoạn, nhân đoạn, đảo
đoạn, chuyển đoạn, NST đều, NST hai tâm;



Trình bày ba ví dụ bệnh lý bất thường cấu trúc NST: Hội chứng mèo kêu, Hội chứng Di-George
và Hội chứng Down chuyển đoạn.

2


CÁC BẤT THƯỜNG CẤU TRÚC NST

CƠ CHẾ & TÁC NHÂN

3

CƠ CHẾ
Sai lệch về cấu trúc NST



đều do hậu quả của sự đứt, gãy của NST.



hầu hết đều được nối lại và hàn gắn lại theo đúng như cũ



Hàn gắn không đúng như cũ

 thay đổi về cấu trúc.

4


tác nhân


Tia phóng xạ

Tỉ lệ thuận với liều xạ
NST bất thường cấu trúc +++



Hóa chất

kìm hãm phân bào
chì, Benzen, thủy ngân, thuốc trừ sâu, diệt cỏ



Virus

đậu mùa, thủy đậu, rubeola, viêm gan siêu vi

5


thời điểm


Trong chu kỳ tế bào

giai đoạn phân bào: thời gian ngắn
các nhân tố hầu hết tác động ở giai đoạn gian kỳ



Tác động đến NST ở giai đoạn trước hoặc sau khi ADN nhân đôi

sai lệch kiểu NST
sai lệch kiểu nhiễm sắc tử

6

7


SAI LỆCH
KIỂU NHIỄM SẮC TỬ

8


sai lệch kiểu ns tử

9


SAI LỆCH KIỂU NS TỬ

khuyết đơn

Khuyết đơn (Gap):
Một chỗ nào đó của một nhiễm sắc tử không liên
tục, không bắt màu.
Độ lớn của chỗ nhạt thường không lớn hơn đường
kính của nhiễm sắc tử.

10


SAI LỆCH KIỂU NS TỬ

khuyết KÉP

Khuyết kép (isogap):
Sự không bắt màu này lại xảy ra ở cả 2 nhiễm sắc
tử.

11


SAI LỆCH KIỂU NS TỬ

ĐỨT đơn

Một đoạn nhiễm sắc tử bị đứt tách ra xa phần nhiễm
sắc tử còn lại
Độ xa của khoảng cách giữa 2 phần thường lớn
hơn đường kính của nhiễm sắc tử.

12


SAI LỆCH KIỂU NS TỬ

ĐỨT KÉP

Đứt xảy ra ở cả hai nhiễm sắc tử ở vị
trí giống nhau.

13

SAI LỆCH KIỂU NS TỬ

CHUYỂN NS TỬ

Đứt xảy ra ở cả hai nhiễm sắc tử ở vị
trí giống nhau.

14


SAI LỆCH
KIỂU NHIỄM SẮC THỂ

15


SAI LỆCH KIỂU NST








Đảo đoạn (inversion)
Nhân đoạn (duplication)
Mất đoạn (deletion)

NST đều (isochromosome)
Chuyển đoạn (translocation)
NST hai tâm (dicentric)

16


SAI LỆCH KIỂU NST
ĐẢO ĐOẠN
Hiện tượng một đoạn NST bị đứt ở 2
chỗ, đoạn đứt quay 180º và mỏm đứt
nối lại theo một trật tự mới.
Có hai kiểu đảo đoạn
 Đảo đoạn ngoài tâm (Paracentric
inversion)
 Đảo đoạn quanh tâm (Pericentric
inversion)

17


A inversion loop in mouse
meiosis

18


SAI LỆCH KIỂU NST
NHÂN ĐOẠN
Một đoạn nào đó của NST tăng lên 2

hoặc 3 lần.
Do trao đổi chéo không tương hỗ
giữa các cặp tương đồng

19


SAI LỆCH KIỂU NST
mất đoạn
Mất một đoạn nào đó của NST
Do các cơ chế:
(1) Trao đổi chéo không tương hỗ giữa các cặp tương
đồng
(2) NST bị đứt rời ra một hoặc nhiều đoạn
 đoạn bị đứt không có tâm sẽ tiêu biến đi hoặc gắn
sang NST khác
 phần còn lại mang tâm trở nên ngắn hơn so với lúc
ban đầu.

20


SAI LỆCH KIỂU NST
MẤT ĐOẠN CUỐI
Xảy ra ở một nhánh, đoạn không tâm tiêu biến đi.
Xảy ra ở cả hai nhánh ở gần cuối
 2 đoạn không tâm tiêu biến đi
 phần còn lại mang tâm sẽ uốn cong lại nối với nhau tạo nên NST hình vòng
 thường gặp nhất là NST số 13, 18 và NST X

21


22


SAI LỆCH KIỂU NST
MẤT ĐOẠN GIỮA
Mất đoạn giữa (Interstitial delection):
 Hai chỗ đứt xảy ra ở cùng một nhánh
 Đoạn nằm giữa ở 2 chỗ đứt bị tiêu đi
 2 phần còn lại của NST nối lại với nhau tạo thành một NST mới, ngắn hơn so với NST đồng dạng
của nó
Các gen ở đoạn đứt bị mất đi
 chỉ còn các alleles đơn độc ở đoạn còn lại trên NST nguyên vẹn
 những gen lành hoặc bệnh có tính lặn ở đoạn đó sẽ biểu hiện được tính chất của mình

23


24


SAI LỆCH KIỂU NST
nhiễm sắc thể đều
Trong phân chia tế bào, đôi khi phần tâm NST lại
phân chia theo chiều thẳng góc với chiều dọc của
NST:
 tạo thành 2 NST bất thường, có 2 nhánh đối
xứng hoàn toàn giống nhau về kích thước cũng

như nội dung : NST đều
 cùng nhánh ngắn hoặc cùng nhánh dài

25