KINH TẾ PHÁT TRIỂN slide ch 3

19/08/2014

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
KHOA KINH TẾ QUỐC TẾ

1

KINH TẾ PHÁT TRIỂN

Giảng viên: Th.S Hoàng Bảo Trâm

2

CHƯƠNG III
CÁC LÝ THUYẾT VỀ
TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ

1


19/08/2014

Chương III
CÁC LÝ THUYẾT VỀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
3

N
Ộ
I

1. Các lý thuyết về sự giới hạn của tài nguyên

2. Lý thuyết của A.Smith và D.Ricardo
3. Mô hình của K.Marx
4. Mô hình Rostow

D
U
N
G

5. Lý thuyết tăng trưởng cân bằng
6. Mô hình Harrod – Domar
7. Mô hình bẫy cân bằng ở mức thấp
8. Mô hình Solow

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
4

1.1. Thomas R. Malthus
1.2. Mô hình tối đa hóa lợi ích hộ gia đình
1.3. Lý thuyết Vent-for-surplus
1.4. Lý thuyết Staple theory
1.5. Căn bệnh Hà Lan

2


19/08/2014

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
5

1.1. Thomas R. Malthus


Thomas R. Malthus (1766 – 1834) nổi tiếng với lý
thuyết kinh tế về dân số



Tác phẩm tiêu biểu : “An Essay on the Principle of
Population” (tái bản trong các năm 1798 – 1826)

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
6



Học thuyết dân số của Malthus


Con người có “đam mê cố hữu” là sinh nhiều con



dân số sẽ được nhân lên theo cấp số nhân

trong khi đó:


sản lượng lương thực, thực phẩm nhân lên với cấp số cộng (tài nguyên

thiên nhiên là có hạn và sự màu mỡ của đất đai là giảm dần )

→
→
► trong dài hạn, mức sống và thu nhập bình quân đầu người chỉ được duy
trì ở mức vừa đủ sống

3


19/08/2014

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
7



Đồ thị

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
8

1.2. Mô hình tối đa hóa lợi ích hộ gia đình


Xem xét quá trình tăng dân số ở qui mô hộ gia đình



Giả định rằng việc có thêm con hoàn thuộc quyền

quyết định của chồng và vợ (có cùng hàm lợi ích).



Việc sinh thêm 1 đứa con khiến hộ gia đình phải đối
mặt với những lợi ích (Utility) và chi phí / bất lợi
(Disutility) khác nhau

4


19/08/2014

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
9



Ích lợi :



Bất lợi :

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
10


Trong giai đoạn đầu của CN hóa,

→ tỷ lệ sinh có xu hướng tăng lên khi thu nhập tăng (giống Malthus)


Ở giai đoạn sau, khi nền kinh tế phát triển hơn:

→ việc có thêm con đem lại nhiều bất lợi (marginal disutility) lớn hơn ích
lợi (marginal utility). Hộ gia đình sẽ không quyết định có thêm con.
→ bùng nổ dân số theo dự đoán của Malthus sẽ không xảy ra.

5


19/08/2014

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
11

1.3. Lý thuyết Vent-for-surplus


A.Smith (vai trò của thương mại)

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
12



Hla Myint (1965, 1971):


Các nước Đông Nam Á, cuối thế kỷ XIX: mật độ dân cư thấp,
đất bỏ hoang chưa sử dụng, giàu tài nguyên thiên nhiên



Khi quá trình đô hộ bắt đầu cũng là lúc những nguồn tài
nguyên thiên nhiên của các nước thuộc địa được khai thác
triệt để hơn



Quá trình khai thác, xuất khẩu dựa chủ yếu vào vốn từ nước
đô hộ

6


19/08/2014

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
13



Phần lớn lợi nhuận từ XK tài nguyên (chủ yếu dưới dạng thô)

Phần còn lại

→ nguồn thu từ XK

→ hạn chế phát triển của các quốc gia thuộc địa.


Độc quyền cũng là một rào cản quan trọng khiến nền CN trong
nước không thể phát triển mạnh.

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
14

1.4. Lý thuyết Staple theory


Harold Innis (1933): Canada.



Lý thuyết này góp phần lý giải quá trình phát triển ở những vùng
đất chưa hoặc mới được khai thác dưới tác động của thương mại
quốc tế.

7


19/08/2014

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
15



Canada, thế kỷ XIX: các mặt hàng chủ lực (staple
commodities) như cá, lông thú, gỗ, nông sản và khoáng sản
(chủ yếu xk đi châu Âu)



Tác động của XK các mặt hàng chủ lực
 Thu

nhập cao hơn

.

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
16



Nguồn thu từ xk các mặt hàng chủ lực có được duy trì liên tục
(cá tuyết và lông thú → gỗ → lúa mì)
→



Sự hỗ trợ từ các hàng hóa công cộng (Giao thông, cơ sở hạ
tầng, thể chế….)

8

19/08/2014

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
17



Sẽ cần có thời gian trước khi nền KT trong nước thực sự phát triển

→ khi nguồn tài nguyên phục vụ cho XKmặt hàng chủ lực nào đó cạn
kiệt, sẽ phải có mặt hàng XK thay thế



Sự phát triển thành công hay không còn phụ thuộc vào vai trò của
chính phủ trong việc cung cấp hàng hóa công cộng (đường xá, kênh,
đường ray xe lửa….) vốn là tiền đề cho SX và XK.

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
18

1.5. Căn bệnh Hà Lan


Từ thực tế của Hà Lan trong những năm 50 của thế kỷ XX



Chỉ ra những nguy cơ tiềm ẩn của nền kinh tế dựa quá nhiều
vào xuất khẩu tài nguyên thiên nhiên

9


19/08/2014

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
19



Khi phát hiện ra nguồn khí gas tự nhiên vào cuối những năm 50, Hà
Lan bắt đầu xuất khẩu mạnh mặt hàng này. Lợi nhuận thu được đã
góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.



Tuy nhiên, khi lượng ngoại tệ thu về tăng cao trong một thời gian
ngắn
→
→

→

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
20



Với các quốc gia nói chung:



Các ngành khai thác tài nguyên (khí tự nhiên, dầu mỏ…) có đặc
trưng là

→ dù có khả năng tạo việc làm mới cũng khó có thể bù đắp được
lượng việc làm mất đi trong lĩnh vực NN và các ngành CN khác


Thu nhập từ XK tài nguyên thiên nhiên có khả năng góp phần
thúc đẩy cầu đối với những hàng hóa phi ngoại thương (nontradable goods) và dịch vụ → mở ra cơ hội việc làm mới. Tuy
nhiên, việc dịch chuyển LĐ giữa các ngành có độ trễ nhất định.

10


19/08/2014

1. CÁC LÝ THUYẾT VỀ SỰ GIỚI HẠN CỦA TÀI NGUYÊN
21



Căn bệnh Hà Lan đã từng lặp lại ở một số quốc gia châu Phi và Mỹ La
Tinh vốn dựa nhiều vào xuất khẩu dầu mỏ, khí tự nhiên…
VD: Nigeria (70’s- 80’s)



Tuy nhiên, cũng có những quốc gia dựa vào XK tài nguyên để tăng

trưởng nhưng không mắc phải căn bệnh Hà Lan nhờ:





phân phối lợi nhuận



chính sách tài chính

Tóm lại, việc phát triển dựa trên khai thác tài nguyên thiên nhiên thiếu
sự điều tiết vĩ mô có thể ảnh hưởng xấu đến phát triển ktế của quốc gia.

2. LÝ THUYẾT CỦA A.SMITH VÀ D.RICARDO
22

2.1. Lý thuyết của A.Smith


Adam Smith (1723 – 1790) được coi là “cha đẻ” của k.tế học



Tác phẩm tiêu biểu: “The Wealth of Nations” - Của cải của
các quốc gia (1776)


Học thuyết về giá trị lao động



Vai trò của tích lũy vốn



Học thuyết bàn tay vô hình



Lý thuyết về phân phối thu nhập

11


19/08/2014

2.1.1. Adam Smith
23

 Học


thuyết về giá trị lao động

Giá trị của các sản phẩm được xác định dựa vào
hàm lượng lao động kết tinh trong đó.



Nhấn mạnh vai trò của lao động :


Người LĐ là người tham gia trực tiếp vào các hoạt
động sản xuất và có ích nhằm tạo ra của cải cho xã hội

2.1.1. Adam Smith
24



Vai trò của tích lũy vốn



Vốn được hiểu là quỹ tiền để mua NVL, thuê/ mua nhà xưởng và
trả lương cho công nhân



Khẳng định vai trò của tích lũy vốn:


Vốn tích lũy tăng → sx mở rộng → nhu cầu sử dụng LĐ tăng
→ Lượng vốn tích lũy quyết định số lượng lao động



Lượng vốn tích lũy có vai trò quan trọng trong nâng cao

NSLĐ thông qua việc thúc đẩy phân công LĐ (đảm bảo
nguyên liệu đầu vào, mua sắm thêm máy móc → giải phóng
LĐ, …)

► tích lũy vốn chính là động lực của tăng trưởng

12


19/08/2014

2.1.1. Adam Smith
25



Vốn được tích lũy từ đâu?
Vốn được tích lũy thông qua “tiết kiệm” và “TD hạn
chế” của nhà TB

→ khác với tầng lớp quí tộc, địa chủ và các thương nhân
được hưởng đặc quyền, đặc lợi thì tiêu dùng hết thu
nhập

2.1.1. Adam Smith
26

 Học


thuyết bàn tay vô hình

Vai trò của cá nhân

“Mọi cá nhân không có ý định thúc đẩy lợi ích công cộng,
mà chỉ nhằm vào lợi ích riêng của mình. Và ở đây, cũng
như trong nhiều trường hợp khác, người đó được một bàn
tay vô hình dẫn dắt để phục vụ một mục đích không nằm
trong ý định của mình”

13


19/08/2014

2.1.1. Adam Smith
27

 Học


thuyết bàn tay vô hình

Vai trò của chính phủ

“Bạn nghĩ rằng bạn đang giúp cho hệ thống kinh tế bằng những quản lý đầy

ý định tốt đẹp và bằng những hành động can thiệp của mình. Không phải
như vậy đâu. Hãy để mặc, hãy để mọi sự việc xảy ra, đừng nhúng tay

vào. Dầu nhờn của lợi ích cá nhân sẽ làm cho các bánh xe kinh tế
hoạt động một cách gần như kỳ diệu. Không ai cần kế hoạch, không
cần quy tắc. Thị trường sẽ giải quyết tất cả.”

2.1.1. Adam Smith
28



Vai trò của chính phủ


Chính sách thuế:



Chi tiêu của nhà nước:

 Các chính sách can thiệp của chính phủ có thể cản trở TTKT.

14


19/08/2014

2.1.1. Adam Smith
29

 Lý


thuyết về phân phối thu nhập

Cách thức phân phối công bằng và hợp lý:

“ Ai có gì được nấy”



Nhà TB sở hữu vốn 



Địa chủ sở hữu đất đai 



Công nhân sở hữu sức lao động 

2. LÝ THUYẾT CỦA A.SMITH VÀ D.RICARDO
30

2.2. Lý thuyết của D.Ricardo


David Ricardo (1772-1823) được coi là tác giả
cổ điển xuất sắc nhất



Tác phẩm tiêu biểu Tác phẩm “Principles of
Political Economy and Taxation” - Các nguyên tắc
của kinh tế chính trị và thuế khoá (1817)

15


19/08/2014

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Các giả định)
31



Các yếu tố tác động tới tăng trưởng


Các yếu tố : K, L, R
trong đó:

R là yếu tố quan trọng nhất, NN là ngành quan

trọng nhất


Sự kết hợp các yếu tố dẫn tới tăng trưởng : R, L, K kết
hợp với nhau theo một tỷ lệ cố định và duy nhất

 Đường đồng sản lượng có dạng chữ L

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Các giả định)
32



Đồ thị

16


19/08/2014

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Các giả định)
33



Hao phí các yếu tố sản xuất


CN: hiệu suất theo quy mô cố định



NN: hiệu suất giảm theo quy mô do đất đai được đưa thêm vào sản
xuất có độ màu mỡ giảm



Các tác nhân trong nền kinh tế



Nhà TB: tổ chức sx, thu lợi nhuận. Sd 1 phần nhỏ lợi nhuận cho tiêu
dùng và phần lớn để tái đầu tư cho sx



Công nhân: làm việc trong khu vực CN, nhận được tiền lương. Tiêu
dùng hết toàn bộ tiền lương



Địa chủ: sở hữu đất đai, thu địa tô. Chi tiêu hết thu nhập.

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Các giả định)
34

→ Giống như A.Smith, D.Ricardo khẳng định vai trò chủ đạo của

nhà TB:


Nhà TB là người chủ động trong quá trình sản xuất


Tổ chức sx



Thực hiện tích lũy để mở rộng sx (ko tiêu dùng hết thu nhập như

địa chủ hay công nhân)



Nhà TB là người chủ động trong quá trình phân phối (đàm phán
với địa chủ và công nhân và thường có tiếng nói quyết định)

17


19/08/2014

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Các giả định)
35



Tiền lương danh nghĩa trong khu vực CN được trả ở mức tối
thiểu cần thiết (thừa nhận học thuyết dân số của Malthus)



Cung lao động trong ngắn hạn chỉ phụ thuộc vào dân số:
Dân số là cố định trong ngắn hạn
→ cung LĐ trong ngắn hạn là không đổi
hay cung LĐ ngắn hạn là hoàn toàn không co giãn

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Nội dung)
36



Trong khu vực CN

18


19/08/2014

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Nội dung)
37



Khi lượng vốn được đưa vào sản xuất tăng lên, mức lương vẫn được
duy trì ở mức tối thiểu cần thiết (W0), do đó:


Cung LĐ



Tỷ suất lợi nhuận mà nhà TB

→ nền kinh tế tiếp tục tăng trưởng liên tục và bền vững.


Trên thực tế, mức tiền lương trong nhu vực CN lại phụ thuộc vào giá
LT-TP cung cấp bởi khu vực NN (giá LT-TP tăng, nhà TB cũng phải
trả 1 mức tiền lương danh nghĩa cao hơn)

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Nội dung)
38



Trong khu vực NN


Ricardo cho rằng đất đai là yếu tố quyết định tới sản lượng NN.
Đất đai là có hạn và có mức độ màu mỡ khác nhau.


Khi dân số còn ít, chỉ cần canh tác trên những mảnh đất màu
mỡ đã đủ đáp ứng nhu cầu lương thực.



Khi dân số tăng lên, cầu lương thực tăng → buộc phải canh
tác cả trên những mảnh đất kém màu mỡ hơn → chi phí sx
cận biên trong khu vực NN tăng lên → giá LT tăng.
(Điều này thể hiện đặc điểm về lợi suất cận biên giảm dần
trong khu vực nông nghiệp- xem lại giả định)

19


19/08/2014

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Nội dung)

39



Đồ thị

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Nội dung)
40



Tác động của tăng giá LT lên khu vực CN


Giá bán của lương thực tăng dẫn tới

→ đường cung lao động trong dài hạn
→ tỷ suất lợi nhuận của nhà TB

20


19/08/2014

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Nội dung)
41



Đồ thị

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Nội dung)
42



Nếu giá LT tiếp tục tăng, tỷ suất lợi nhuận của nhà TB

→ Khu vực công nghiệp nói riêng và nền kinh tế nói chung
sẽ rơi vào trạng thái trì trệ.


Địa tô



Tiền công



Tỷ suất lợi nhuận



Tích luỹ tư bản và gia tăng dân số

21


19/08/2014

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Giải pháp)
43



Giải pháp
 Dựa

trên những quan sát thực tế của nước Anh trong

những năm đầu của thời kỳ Cách mạng công nghiệp,
Ricardo đề xuất

2.2 LÝ THUYẾT CỦA D.RICARDO (Giải pháp)
44

 Đề

xuất này là không phù hợp với các nước đang phát

triển ở thời điểm hiện tại bởi:
…

…

22


19/08/2014

3. MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG CỦA K.MARX
45



Giới thiệu chung



Karl Marx (1818 – 1883), nhà kinh tế học, xã hội học, chính
trị học và triết học xuất sắc.



Tác phẩm tiêu biểu: bộ Tư bản (1867 – 1894)

3. MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG CỦA K.MARX
46



Các yếu tố tác động đến tăng trưởng


Các yếu tố cơ bản: K, L, R, T



Lao động là loại hàng hoá đặc biệt bởi trong quá trình sử

dụng, lao động sẽ tạo ra giá trị lớn hơn bản thân nó
→ vai trò đặc biệt tạo ra giá trị thặng dư
C=V+m

23


19/08/2014

3. MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG CỦA K.MARX
47



Giá trị thặng dư


Là phần giá trị do người công nhân tạo ra lớn hơn giá trị sức lao
động của họ.



Các biện pháp tăng giá trị thặng dư:


Tăng thời gian làm việc của công nhân



Giảm tiền công

 có giới hạn


Nâng cao NSLĐ bằng cải tiến kỹ thuật (nâng cao số máy móc và
dụng cụ / công nhân hay thay đổi cấu tạo hữu cơ của tư bản ≈
tăng c/v)

 khả thi nhất

3. MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG CỦA K.MARX
48



Phân phối thu nhập và phân chia giai cấp


Đồng ý với quan sát của trường phái Cổ điển: phân phối dựa
trên sở hữu



Tuy nhiên, khác với trường phái Cổ điển, K.Marx cho rằng:
Do cung LĐ tăng dưới sức lấn át của các nhà máy TB đối với
khu vực NN trong khi cầu lao động giảm do quá trình cơ khí hóa
 “đội quân hậu bị công nghiệp” ngày càng đông hơn, sẵn sàng
nhận công việc ở mọi mức lương
 tiền lương luôn bị duy trì ở mức tối thiểu cần thiết.

24


19/08/2014

3. MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG CỦA K.MARX
49



K.Marx cho rằng phân phối thu nhập thông qua C, V, m thể

hiện sự bóc lột vì:


người lao động chỉ nhận được mức lương tối thiểu trong khi họ
tạo ra giá trị thặng dư




địa chủ và nhà tư bản chiếm không phần gtrị thặng dư (m).

Phân chia giai cấp trong xã hội :


Giai cấp bóc lột: địa chủ, nhà TB



Giai cấp bị bóc lột: công nhân

3. MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG CỦA K.MARX
50



Nguyên lý tích lũy của CNTB
Động cơ tăng giá trị thặng dư

→ Tìm cách nâng cao NSLĐ của công nhân
→ nhà TB tăng cấu tạo hữu cơ của tư bản (C/V)
→ đòi hỏi nhiều vốn hơn
→ nhà TB tăng tiết kiệm, không được tiêu dùng hết giá trị thặng dư
(một phần chi tiêu, một phần dành cho tích lũy để mở rộng sản xuất)

25