Phân tích đoạn trích chiến thắng mtao mxây

Đề bài: Phân tích đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây
Bài làm
Nhân vật Đăm Săn nổi bật lên trong toàn bộ cuốn sử thi nói chung
và đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây nói riêng hai khía cạnh. Một
mặt, đó là con người hội đủ những phẩm chất cá nhân như trí tuệ,
tài năng, nhân cách, khát vọng. Mặt khác, đó còn là sự gắn bó, liên
kết với cộng đồng mà chính chàng là tù trưởng. Với cái nhìn ấy, ta
thấy nhân vật Đăm Săn đã tự khẳng định mình trong những biến cố,
sự kiện ở đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây.
Xét về tình tiết trong mô hình cốt truyện thì cuộc giao tranh giữa
Đăm Săn với các tù trưởng khác không chỉ xảy ra có một lần.
Dường như nhu cầu mở rộng lãnh địa, tăng cường lực lượng, khẳng
định quyền uy... là nguyên nhân sâu xa dẫn đến những cuộc giao
tranh ấy. Nhưng trong các cuộc chiến xảy ra thì cuộc đối mặt giữa
Đăm Săn với Mtao Mxày có tính chất điển hình hơn cả.
Đối thủ của Đăm Săn là Mtao Mxây, một đối thủ ngang tầm: Tuy võ
nghệ không thuộc hàng cao thủ nhưng Mtao Mxây là một kẻ "túc trí
đa mưu", lấy sự sắc sảo, khôn ngoan làm sức mạnh cho mình.
Không tin vào bản thân thì làm sao dám táo tợn cướp vợ của Đăm
Săn! Và khi biết Đăm Săn tới để làm gì rồi mà còn khiêu khích "Ta
không xuống đâu, diêng ơi. Tay ta đang còn bận ôm vợ hai chúng
ta..."
Thái độ nghênh chiến của Mtao Mxây khá đàng hoàng: "Bà con
xem, khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cái cầu


vồng. Trông hắn dữ tợn như một vị thần". Có thể nói, đó là tư thế tự
tin. Tự tin nhưng thận trọng. Hai lần Mtao Mxây nhắc Đăm Săn
không được đâm mình khi Mtao Mxây đi xuống và lúc đi xuống rồi
vẫn còn do dự, đắn đo. Cách ứng xử của Mtao Mxậy theo lối "quân
tử phòng thân" luôn đề phòng bất trắc.

Bước vào cuộc chiến, Mtao Mxây nhường cho Đăm Săn múa
khiên trước với một thái độ khiêm tốn giả vờ. Giả vờ nói rằng võ
nghệ của mình kém cỏi: "Ta như gà làng mới mọc cựa kliê, như gà
rừng mới mọc cựa êchăm, chưa ai giẫm phải mà đã gãy mất cánh".
Võ nghệ ấy là chắp vá: "Có cậu, ta học cậu. Có bác, ta học bác. Có
thần Rồng, ta học thần Rồng". Nhưng từ sự giả vờ ấy đã lộ ra một
câu nói thật: "Thế ngươi không biết ta đây là một tướng đã quen đi
đánh thiên hạ, bắt tù binh, đã quen đi xéo nát đất đai thiên hạ hay
sao?". Không phải vô tình mà câu kể khan của người dẫn truyện
ngay từ đầu đã phác ra cái vẻ sang trọng, tôn nghiêm, bề thế của
Mtao Mxây, một tù trưởng giàu mạnh trong vùng. Cái cách giả vờ ấy
phải chăng làm cho đối thủ chủ quan, khinh suất?
Mặc cho Đăm Săn khinh bỉ, mặc cho mình múa khiên không đẹp
(múa "kêu lạch xạch như quả mướp khô"), tốc độ lại chậm chạp,
nặng nề ("bước cao bước thấp") nhưng Mtao Mxây không nản lòng.
Y rắp tâm chờ cơ hội. Và khi cơ hội đến, hành động của Mtao Mxây
nhanh hơn một chớp mắt: đâm lén Đăm Săn. Khi Mtao Mxây "chém
phập một cái", chắc chắn Đăm Săn không khỏi giật mình. May cho
Đăm Săn là nhát chém quá nhanh và không ngờ ấy của địch lợi hại
"chỉ vừa trúng một cái chão cột trâu".


Hai trợ thủ cuối cùng của Mtao Mxây là miếng trầu của Hơ Nhị và
cái áo giáp che thân. Đăm Săn chỉ vô hiệu hóa được con bài thứ
nhất, đến con bài thứ hai thì Đăm Săn đã bất lực hoàn toàn. Đùi
Mtao Mxây bị đâm trúng nhưng không thủng, người Mtao Mxây cũng
thế. Nếu không có sự giúp sức của Ông Trời thì Đăm Săn chắc chắn
sẽ trắng tay, cả danh dự và quyền uy vì chàng sẽ là người bại trận.
Nhìn chung cách khắc họa nhân vật (cả Mtao Mxây và Đăm Săn)
của đoạn trích là kết hợp hai yếu tố: đối thoại giữa các nhân vật và

lời người dẫn truyện.
Riêng với nhân vật Đăm Săn, tác giả cuốn truyện còn thực hiện
phép đối xứng nghệ thuật nữa. Bằng cách ấy, nhân vật Đăm Săn
xuất hiện như một điểm nhấn rực rỡ, sáng ngời.
Trước hết, chàng là người cương trực, thẳng thắn, không đê tiện,
nhỏ nhen. Bởi vậy khi chạm vào những ý nghĩa hèn hạ, mờ ám của
Mtao Mxây, Đăm Săn như người đụng phải lửa. Hai lần Mtao Mxây
cất tiếng ("không được đàm ta khi ta đang đi xuống") là hai lần Đăm
Săn như thấy lòng tự trọng bị tổn thương. Qua đối thoại của chàng,
ta cảm nhận được sự khinh khi, tức giận: "Ngươi xem, đến con lợn
nái của nhà ngươi dưới đất, ta cũng không thèm đâm nữa là!". Và
đối lập với những ý nghĩ vẩn đục của Mtao Mxây, tâm hồn của Đăm
Săn thật là trong sáng.
Mặc dù đến nhà Mtao Mxây để gây chiến vì Đăm Săn có lí do
khiêu chiến, nhưng chàng không vội ra tay. Phải bình tĩnh đến mức
nào đó để không làm cho cơn giận bùng lên, Đăm Săn mới nhường
cho Mtao Mxây múa khiên trước. Chỉ thực sự gai mắt khi chứng kiến


lời nói của đối thủ, khoác lác huênh hoang mà thực tài kém cỏi, Đăm
Săn mới thực sự rung khiên.
Tài nghệ phi thường của Đăm Săn được chứng thực trong cuộc
múa khiên hùng tráng. Có đến hai dụng ý nghệ thuật của tác phẩm
sử thi mà người kể khan đã dùngđắc địa. Thứ nhất là biện pháp đối
lập hai chiều (giữa cảnh Mtao Mxây múa gươm trước với cái cách
múa khiên đầy tốc độ của Đăm Săn "Một lần xốc tới, chàng vượt
một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô" là
những đường gươm chậm chạp, nặng nề của Mtao Mxây: "bước
cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông". Thứ hai là vai trò
của người dẫn truyện. Trong đợt múa khiên tiếp theo, đối xứng nghệ

thuật đã không còn. Thay vào đó là lời thuyết minh của người chứng
kiến. Trong lần múa khiên này, võ nghệ của Đăm Săn không còn là
tốc độ mà chuyển sang cường độ. Nếu tốc độ múa khiên của chàng
cứ thấy "vun vút" ("vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây") thì
cường độ múa khiên của chàng lại là một trận bão lớn. Chỉ còn lại
một hào hứng, một tung hô đầy kinh ngạc: "Chàng múa trên cao, gió
như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc. Chòi lẫm đổ lãn lóc.
Cầy cối chết rụi. Khi chàng múa dưới thấp, vang lên tiếng đĩa khiên
đồng. Khi chàng múa trên cao, vang lên tiếng đĩa khiên kênh. Khi
chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật
rễ bay tung...". Thủ pháp cường điệu khoa trương thật thích hợp
trong văn cảnh này. Nó làm đậm lên một sức mạnh, một năng lực
phi phàm chỉ những người xuất chúng như Đăm Săn mới có. Như
thế là kịch tính đã phát triển tới tốc độ, tính hàm súc, lắng đọng cũng
đạt đến độ cao.


Nhưng sự cường điệu khoa trương không bao giờ là vô hạn. Sức
mạnh của Đăm Săn quả là có giới hạn. Nó biết dừng lại ở sự có lí
ngay cả trong tư duy có yếu tốthần thoại của tác phẩm sử thi. Trong
trường hợp ấy cần có thần linh trợ giúp. Ông trời, ông bụt hiện lên
đúng lúc từ những giấc mơ. Trời, bụt giúp người hoạn nạn. Trời, bụt
cũng giúp cho những khát vọng lớn của con người. Nhân vật ông
trời ở đây đứng về phía Đăm Săn, phát hiện cho chàng cái "gót
chân A-sin" của địch thủ. Chỉ tới lúc đó, Mtao Mxây mới không còn
một thành lũy nào ẩn nấp. Khi cái áo giáp của Mtao Mxây rơi xuống,
hắn mới hiện nguyên hình là một kẻ yếu đuối biết bao! Hình ảnh cái
chuồng lợn, chuồng trâu bẩn thỉu đã xuất hiện ở đầu đoạn văn, nay
được lặp lại với một ý vị mỉa mai trên một tinh thần khác. Ởlần thứ
nhất nó liên quan đến nhân cách của Mtao Mxây thì lần thứ hai nó

lại liên quan đến sức mạnh của một kẻ không còn gì đáng sợ nữa.
Nếu cuộc chiến giữa Đăm Săn với Mtao Mxây khắc họa một
phương diện của Đăm Săn, phương diện con người cá nhân thì
cảnh trở về và lễ ăn mừng chiến thắng lại mở ra một góc khác của
con người anh hùng đó: con người cộng đồng, con người xã hội.
Vốn là một tù trưởng giàu mạnh, Đám Săn có trách nhiệm với bộ
tộc đã đành. Chính vì danh dự của Đăm Săn bị xúc phạm (Mtao
Mxây cướp vợ cùa Đăm Săn)cũng là danh dự của bộ tộc bị xúc
phạm mà chàng đã dấy binh. Chiến thắng kẻ thù rồi, danh dự được
bảo vệ rồi, trách nhiệm của Đăm Săn tăng lên gấp đôi. Có trách
nhiệm với tôi tớ, dân làng của mình, chàng có nghĩa vụ che chở cho
tôi tớ, dân làng của Mtao Mxây nữa. Sự mở rộng địa bàn ở đây
không có nghĩa thôn tính một cách áp đặt, giản đơn. Nó dựa trên


nguyên tắc tự nguyện và người thủ lĩnh mới không hề có định kiến
mà ngược lại hết sức bình đẳng, chân tình. Không một hiệu lệnh
nào thúc ép, không một lời nói nào cao giọng răn đe. Đăm Săn đã
gõ cửa từng nhà. Biện pháp nghệ thuật ở đây là hình thức tiếng
vang. Một câu nói của Đăm Săn truyền đi, một câu trả lời vọng lại để
rồi một câu hỏi từ đó lại lan xa từ nhà này qua nhà khác. Câu hỏi
thứ nhất (của Đăm Săn): "ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói! ơ tất cả
tôi tớ bằng này! Các ngươi có đi với ta không?". Câu trả lời thứ nhất
(của dân làng): "Không đi sao được! Tù trưởng chúng tôi đã chết,
lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai?"... Câu hỏi thứ hai (của
Đăm Săn): "ơ tất cả dân làng này, các ngươi có đi với ta không? Tù
trưởng các ngươi đã chết, lúa các ngươi đã mục. Ai đi chăn ngựa
hãy đi bắt ngựa! Ai giữ voi hãy đi bắt voi! Ai giữ trâu hãy đi lùa trâu
về!". Cứ như thế một cuộc chạy tiếp diễn ra tạo nên sự kết tinh, hòa
đồng gắn bó hai bộ tộc của Đăm Săn và Mtao Mxây làm một.

Lễ mừng chiến thắng do đó không chỉ đóng khung trong nghĩa hẹp
là trừng trị một kẻ ác (Mtao Mxây) đã thành công. Nó mang một ý
nghĩa kép: vừa chiến thắng kẻ thù vừa nhân lên gấp đôi sức mạnh
của bộ tộc. Bởi vậy, âm hưởng của bản anh hùng ca mới ngát trời
hào hứng: rộn rã âm thanh của các loại chiêng có tiếng đồng tiếng
bạc cùng với vòng nhạc rung lên làm cho tất cả mọi giống loài phải
im tiếng để nhường chỗ cho một sự kiện trang nghiêm chưa từng có
bao giờ. Và rồi sau cái phút nín lặng âm thanh ấy, một bản hòa ca
còn hùng tráng hơn bởi có sự tham gia của "Lươn trong hang, giun
trong bùn, rắn hổ, rắn mang đều chui lên nằm trên cao sưởi nắng".
Ếch nhái cũng hoan hỉ, vui mừng, cùng kì nhông ngoài bãi "kêu lên


inh ỏi suốt ngày đêm". Không gian cứ mở rộng ra đến cùng trời cuối
đất. Không gian của niềm vui và không gian của danh tiếng Đăm
Săn: "Nhà Đăm Săn đông nghịt khách... Các khách tù trưởng đều từ
phương xa đến". Lại nữa: "Danh vang đến thần, tiếng lừng khắp núi,
đông tây đâu đâu cũng nghe danh tiếng Đăm Săn".
Trong bối cảnh nhộn nhịp tưng bừng ấy, hình tượng Đăm Săn hiện
lên như một vị thần: oai phong về ngoại hình và đầy sức sống tiền
tàng nội lực. Lúc Đăm Săn nằm trên võng nghỉ ngơi "tóc thả trên
sàn, hứng tóc chàng ở dưới đất là một cái nong hoa". Còn khi xuất
hiện trước đám đông thì rực rỡ với "Ngực quấn chéo một tấm mên
chiến, mình khoác một tấm áo chiến, tai đeo nụ, sát bên minh
nghênhngang đủ giáo gươm, đôi mắt long lanh như mắt chim ghếch
ăn hoa tre". Đăm Săn, trong con mắt của tôi tớ, dân làng, khách
khứa là một sức mạnh vô địch, "một trang tù trưởng mới giàu lên,
đang tràn đầy sức trai, tiếng tăm lừng lẫy".
Về nghệ thuật kể chuyện trong đoạn văn có những đặc điểm nổi
bật như kể chuyện kết hợp với miêu tả tạo nên hứng thứ của cảm

giác liền mạch nhưng lại có điểm dừng, vừa bao quát vừa đi sâu
vào từng chi tiết. Ở đây còn một sự kết hợp thứ hai giữa câu chuyên
được kể và người kể nhằm cá thể hóa vai trò chủ quan vừa tạo
không khí đang diễn ra vừa gây được sự đồng cảm của những
người nghe trong hình thức diễn xướng. Riêng ngôn ngữ sử thi thì
đoạn văn là một ví dụ điển hình. Ngôn ngữ ấy vừa giàu chất hội họa
(thông qua hình ảnh) vừa giàu chất âm nhạc (thông qua nhịp điệu).
Hình ảnh thì có khi là tả thực, có khi là phóng đại, cường điệu, khoa
trương. Riêng về âm nhạc thì tuy đoạn văn được kể dưới hình thức


văn xuôi nhưng rất gần với thơ ở nhịp điệu, tiết tấu cân xứng, hài
hòa, du dương trầm bổng. Để chứng minh những điều nhận định
trên đây không khó. Có điều chắc chắn là với cách kể ấy, với ngôn
ngữ ấy, ta được lắng nghe một thứ phối hợp của nhiều thể loại, một
thứ hòa thanh của nhiều nhạc cụ, làm thức dậy nhiều giác quan.
Sức hấp dẫn của nó là không thể nào cưỡng nổi. Đó là dấu hiệu của
một tác phẩm sử thi đạt tới đỉnh cao trong sự sáng tạo tuyệt vời.