Bài 3 đại CƯƠNG VIRUS

ĐẠI CƯƠNG VIRUS
cúm

sars

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ
KHOA Y HỌC CƠ SƠ
ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG

herpes
1


Mục tiêu môn học
1.

Cấu tạo virus

2.

Sự khác nhau của VK – VR

3.

Các các giai đọan nhân lên của virus

4.

Sự tương tác virus – tế bào chủ

5.

Một số phương pháp chẩn đoán bệnh virus ,
nguyên tắc phòng bệnh do virus
2

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Virus là một đơn vị sinh học
nhỏ bé (20-300 nm) có khả năng
biểu hiện những tính chất cơ bản
của sự sống
gây nhiễm cho tế bào

sinh sản trong tế bào

3

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


So sánh kích thước

Virus
Khói thuốc lá
Vi khuẩn
Bào tử nấm

Phấn hoa
Giọt nước mưa

4

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Hình thể và độ lớn virus

Cúm
100 nm

Bại liệt
27 nm

Corona
VNNB
60–220nm 40-50nm
pleomorph

120-200nm

70-90nm
5

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Cấu tạo virus

Cấu trúc cơ bản:
- Lõi acid nucleic

- Vỏ Capsid

Cấu trúc riêng
- Bao ngoài (envelope)
- Enzyme
6

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


7

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


ADN sợi đôi

Lõi acid nucleic
ADN sợi đơn

ARN sợi đơn +
là chất mang
thông tin
ARN sợi đơn –
là chất mang
thông tin

-Là vật liệu chứa
thông tin di truyền
của virus

-Là ADN hoặc ARN

Retrovirus
phiên mã ngược
ARN sợi đôi
8

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


-Thông tin DT của HIV ARN: gen gag: mã hóa kn capsid
-pol: polymerase : enz sao mã ngược (RT); protease,
-env: mã hóa các glycoprotein vỏ ngoài của HIV
9

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Capsid
-Là lớp vỏ Protein bao ngoài acid nucleic
- Chiếm khoảng 50% KL virus
- Được cấu tạo từ nhiều capsomer (protein)
- Sắp xếp của capsomer quanh khung a.nucleic tạo nên
hình dạng virus

10

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;

Chức năng của capsid:
+ bảo vệ ADN hoặc ARN (vật liệu chứa ttdt)
+ giữ hình dạng ổn định
+ Mang tính KN đặc hiệu (kháng nguyên thân)
+ Có cá thụ thể đặc hiệu quyết định tính chất hấp
phụ đặc hiệu với với phân tử nhận ở đặc hiệu ở tế
bào chủ

Quá trình
virus xâm
nhập vào
tế bào vật
chủ

+ gắn acid nucleic polymerase
11

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Glycoprotein

Envelope
- Có ở một số loại virus lớn

Lipoprotein
Lipoprotein

-Được tạo thành từ 2 thành
phần:

-Lipoprotein lấy từ màng
bào tương của tế bào chủ
-Glycoprotein của virus (tạo
gai nhú trên bề mặt virus)
-Một số virus còn có matrix
(lớp Pr giữa capsid và
envelope)

12

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Chức năng của envelope
-

Quyết định sự hấp phụ đặc hiệụ lên với phân tử
nhận ở đặc hiệu ở tế bào chủ

-

Glycoprotein của envelope là phân tử quyết định
sự hấp thụ đặc hiệu

-

Mang tính kháng nguyên là kháng nguyên quan
trọng để phân loại virus

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;

Neuraminidase, giúp cho quá
trình lây nhiễm virus vào tb

9 subtype
(N1 đến
N9)

Heamagglutinin; Liên kết với
cơ quan thụ cảm tb chủ ;

Dựa trên kháng
nguyên H và N 
phân loại virus
cúm thành các
type

16 subtype (H1
đến H16)

14

14

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Một số virus có enzym cấu trúc
-

ARN-polymerase

-

Neuramidase

-

Enzyme sao mã ngược (reverse
transcriptase)- đối với retrovirus



 phục vụ sự nhân lên của virus

15

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Adenovirus
- lõi ADN
- vỏ capsid
- đối xứng khối

Coronavirus
- lõi ARN
- vỏ capsid
- vỏ bao (envelop)

16

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Một số thuật ngữ
-

-

-

Virion: hạt virus hoàn chỉnh
VR khiếm khuyết (defective VR):
thiếu một số tp cơ bản, chỉ nhân
lên được khi giao thoa với vr khác
Giả VR (pseudovirion): chứa acid
nucleic của tế bào chủ (do nhầm
lẫn trong nhân bản)
Viroid: chỉ có ARN vòng mà ko có
capsid, envelope
Bacteriophage: là Vr của vi khuẩn

virion

viriod

phage
17

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Phân loại Virus theo khả năng gây
bệnh
-

-

-

-

Gây bệnh phổ biến: sốt xuất huyết, viêm não, sốt
vàng da
Gây bệnh thần kinh: gây bệnh não, tủy sống: bại
liệt, dại
Gây bệnh đường hô hấp: cúm, sởi, sốt virus
Gây bệnh tiêu hóa: rotavirus, coxsackie,
adenovirus
Gây viêm gan: virus viêm gan A, B, C, D, E
Gây bệnh ở mắt: Adeno, herpes
Lây lan theo đường tình dục: HIV, papilloma,
cytomegallo
18

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


(nguồn NIHE)

Virus gây phát ban: virus bệnh đậu mùa, đậu bò, sởi, rubella,
sốt vàng, dengue sốt xuất huyết… 
Virus gây bệnh ở hệ thống thần kinh: virus dại, virus viêm não
Nhật Bản, viêm não ngựa miền Đông, miền Tây...
Virus gây bệnh ở đường hô hấp: virus cúm, á cúm, virus hợp
bào đường hô hấp, virus adeno…
Virus gây bệnh khu trú ở da, cơ, niêm mạc: virus herpes
simplex, virus zona
Virus gây bệnh ở mắt: virus Adeno, Newcastle, Herpes, virus
Entero typ 70…
Virus gây bệnh ở gan: virus viêm gan A, B, C, D, E…
Virus gây viêm dạ dày, ruột: virus Rota, Norwalk… 
Virus lây truyền qua đường sinh dục: virus HIV, virus
cytomegalo, virus papiloma, virus herpes, virus viêm gan B…

19

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


Phân loại virus theo cấu trúc:
-

Acid nucleic: ADN hoăc ARN

-

Có vỏ envelope hoặc không

-

kích thước nhỏ đến lớn dần

-

Hình thể virus: cầu, que, đa giác

-

Trình tự sắp xếp của capsid quanh nucleotid: đối xứng
hình khối hay xoáy trôn ốc

20

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


1

2

3

4

5

Sự xâm nhập và nhân lên
của virus trong tế bào

1. Hấp phụ
2. Xâm nhập
3. Cởi vỏ
4. Tổng hợp các thành phần
- a. nucleic
- protein
5. Lắp ráp
6. Giải phóng

Virus ký sinh tuyệt đối
trong tế bào chủ

6
21

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


1. Hấp thụ
Virus liên kết với các thụ thể đặc hiệu trên bề mặt tế bào chủ và bám
vaò tế bào chủ

22

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


2. Xâm nhập
Virus xâm nhập vào tế bào nhờ sự ẩm bào hoặc nhờ enzyme của
virus phá hủy màng tế bào

Virus cúm H1N1 xâm nhập vào
tế bào nhờ sự ẩm bào

Virus HIV xâm nhập vào tế
bào nhờ enzyme li giải màng
23

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;


3. Cởi vỏ (decapsid):
Virus chui khỏi vỏ capsid (thường do enzyme của tế bào chủ phân giải
vỏ capsic), giải phóng vật liệu di truyền vào bào tương của tế bào chủ

4. Tổng hợp các thành phần:
- Tổng hợp protein ( nhờ hệ các cơ quan tổng hợp protein của tế bào
chủ): ??????
-Tổng hợp acid nucleic : nhờ hệ cơ quan của tế bào chủ, quá trình
tổng hợp acid nucleic khác nhau ở các loại virus có acid nucleic khác
nhau

5. Lắp ráp virus tạo hạt virus hoàn chỉnh
6. Giải phóng hạt virus khỏi tế bào, phá hủy tế
bào
24

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;

Quá trình nhân lên
của Adenovirus

Giải phóng bằng
nảy chồi

25

TS. BÙI THỊ NGỌC HÀ-BÀI GIẢNG HÓA SINH- KHOA Y HỌC CƠ SƠ , ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG;