Học nghề thú ý
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (13.94 MB, 213 trang )
lor N6r oAu
Ndm nim gdn tliy, mlt sd dich b?nh nguy hidm tlfr pluit sinh vd
di6n bidn plulc tqp & nhidu tinh, gdy tdn thdt vd kinh td clto ilin gia
srtc, gia cdm, tlbi khi rdt nghiAmffTn,, trong d6 phlt kC ddn: Dich crtm
gia cdm, dich tai mnh 0 lqn, dlch l& mdm long mbng & trdu bb... Mdc
dil, tluo chrt trtong crta Chinh phfi, ch{nh quydn cdc cdp da phdi hqp
vdi cdc co Eilm Thti y tir trung wng ddn dla phtong dp dltng cdc bi?n
ptuip mgnh nhu: tiAu hrty gia silc, gia cdm bQnh c6 sg hb trq thich iiling
crta Nhi nudc; tdy ud triQt dd tieu di?t mdm bQnh trong cdc vil'ng dich
vdi quy mb ton; t6 t q vacxin tiAm phbng bdo vQ ilin v1t rubi tqi cdc
u*"i il dich uy hidp... nhdm l
triltng sinh thii.
EQi ngfi cdn b0 thrt y cdc cdp, dfrc biet ld thrt y viAn co sE ild c6
nhiAu ilbng gdp tich cttc vdo vipc phdng chdng dich b?nh bdo v? vAt
nu\i 0 cdc illa plutong. Tuy nhiAn, itQi ngfr thti y viAn co s& cbn nhiAu
bdt cQp, chm iilip rtng ilqc yau cdu khdng chd dich b?nh & vAt nudi
trong-tinh hinh mdi ito ld: sd hqng thil y viAn co s& & nhidu dia
phrrong cbn rdt thidu; mdt lchic trinh dO hidu bidt vd l$ ndng thyc
-lthnh
cdn bi hqn chd, chua cap nhat vdi tinh hinh didn bidn mdi trong
ildn vQt nudi hiQn nay.
Dd khdc phuc tinhhinh tAn, nimnay (2010), co quan n6ng nghiQp
cdc cdp sd phdi h1p vdi HQi Nbng dfrn Vi?t Nam vd Tdng carc d4y
nghi diro tgo nghi clto hai triQu nbng dfrn, trong dd ddc bi?t chti
treng ddn "Nghi Thrt y".
Cdc tdc gid biAn sogn sdch "Hqc ngli Thfi y" sZ cung cdp nhfrng
hidu bidt vA dicn b?nh & vQt nubi m1t cdch h? thdng vd cQp nhfit cfing
nhu cdc 16 nnns mdi vd kinh nghiQm vd phbng tri b?nh cln vAt nu6i
3
ad
'
aq fing &qc
tinh hinh bdo vQ vQt nubi hiQn nay.
Qnyd" sdch gdm cdc mqc sau:
- Cluntg I: Dqi ctong vi nghi thrt y.
- Ctunng II: Chdn ilodn vd phbng tri bQnh cln vQt nubi.
- Chrrong III: MQt sd l
N:
thttng Sdp 0 vAt nu6i.
- Chnng V: BQnh ki sinh trilng thtlng gfip & vQt rubi.
- Clunng VI. B?nh r$i klna - sdn l
BQnh trlrydn nhi6m
- Chbng WI: Vacxinvd tfuidc tlui y.
Nhi xudt bdn Hd N|i vd Trung fim nghiAn ctla hi trq xudt bdn
trhn trgng Sidi thiAu cudn sdch "Hgc ngli thri y"cilng cdc bgn dQc
gid vd nong nhfun dqc nhidu i kidn bd ktu,tydt cho ldn.tdi bdn sau.
NHA XUAT BAN HA NQr
GHUONG I
DAr ctJdNc
vt Ncrri rnO v
r. vl rRi, ctrUc NANG, rurEm W c0n rcnE rH0 v
1.1. Vi trf
Nghd thri y ld nhilng c6ng viQc nhhm ph6t hiQn, Aidu ti vi phbng
ngila dfch bQnh cho ttQng vQt nu6i vi dQng v$t hoang d6; d6ng thdi
g6p phdn b6o vQ srlc kfi6e cQng ddng vi mOi tnldng sinh th6i.
Do vfy, nghd thf y c6 tdmquan treng dlc biQt trong viQc b6o vQ
vQt nuOi, g6n hdn vdi viQc ph6t tridn nghnh ch6n nu6i. Sd lrrqng vflt
nu6i cing tdng thl nghd thti y cflng ph6t tri6n theo, dQi ngii nhilng
ngUdi lim c6ng tr{c chdn do6n, didu fi vi phbng bQnh cho v6t nu6i
cing d6ng d6o.
Cirng vdi sg tidn b0 cria xE hQi loii ngrdi, cdck! thuft chln nu6i
vh bio vQ vQt nu6i ciing ngly chng Adi mOi vd ph6t nidn gitlp cho
nhtrng ngUdi lim nghd thri y ho4t tlQng c6 hiQu qui hon nong chdn
clo6n vi phdng ni cdc benh 6 vit nu6i, it6p ting th/Qc y6u cAu cfia x5
hQi, nhrlrrg cfing ildi h6i hq ph6i hgc t4p n0ng cao ftlnh ilO tld c6
nhtihg hidu bidt tlAy tlfr cdn thidt vd Uqnn 6 vQt nu6i vi ndm wng ld
nlng thlrc hnnh
1.2.
-
Chfc ntrng cria nghC thrf, y
Bio vQ srlc kh6e vQt nu6i vi chim thf hoang dd.
- G6p phAn b6o vQ srlc kh6e cQng tl6ng.
- Tham gia b6o vQ mOi tnrdng sinh th6i.
1.3. NhiQm vg cria nghC thri y
- S{r dUng cic k! thuQt chdn do6n tty thuOc tlidu kiQn cfia m5i
nrrdc dd phdt hiQn c6c bQnh 6 vflt nu6i, llrm cd sB cho viQc
- Hidu bidt
tIQc tdndm cfing nhudo c6c didu kiQn dinh dUdng, sinh th6i... tU tl6
lqra chgn c5c biQn pMp kI thu6t tli6u d rhich hqp...
Nim
vtrng tinh chdt drrgc K cdch6adtldc, c6c chd phdm sinh hoc
thrldng dDng ciing nhukinh nghiQm sr? dgng cdc bdi thudc rong d6n
gran ttd
ph6p tl6ng
tiy
y kdt hgp.
- Theo d6i nhhm x6c ttinh dt -dc d4c ttidm dich t6 cria c6c bQnh
tmydn nhi6m vi bQnh td sinh trDng phd bidn, lim cd sB cho viQc xdy
dltng vi 6p dqng c6c quy tinh phbng bQnh phdi hdp, tong d6 c6 sr?
dgng vacxin, c6c h6a dugc phbng nhi6m
sinh thri y.
vi
thr/c hiQn biQn ph6p vQ
- Theo d6i nhtrng lo4i dich benh fi vQt nu0i vd thri hoang c6 thd
hy nhi6m sang ngrfdi, til d6 tld xudt biQn ph6p kI thuQt bf,o vQ srlc
kh6e cho cQng tldng.
- Nim dugc k! thuQt ki6m dch vi kidm so6t s6t sinh sin dd kidm
ffa, ph6t hiQn vi xrl li vQt nu6i mic benh, thit vi sln phdm vQt nu6i
lctrOng d4t cdc ti6u chudn vQ sinh, dim b6o srlc kh6e cho ngr/di tiOu
dtng vi ngln ngila dich bQnh ldy lan tong dhn vft nu6i.
- Kidm so6t dich bQnh 6 vQt nudi, rhri hoang, rlQng vQt cinh, rlQng
v{t thriy sin vi sin pMm tU
nhu kh6ng ldm dich benh fi nQi tlia ldy lan ra cdc ntldc th6ng qua
c6ck! thuQt kidm dich tlOng vit vh luflt phSp qudc td.
- Kidm ta vh ph6t hiQn hiQn nrQng 6 nhi6m m6i trudng chdn nu6i,
til il6 6p dgng c6c biQn ph6p an toarn sinh hoc b6o vQ mOi tnldng sinh
tMi tIAm bio pMt tridn chln nu6i bdn vifrrg.
6
- Odi vdi ngudi lim nghd thti y cdn cdn phfri n6m viing luat thri
y, nhfrng quy ch6 vd qu6n li dich bQnh vi xrl li dich benh 6 vQt nu6i
theo ph6p luit hiQn hanh.
2.
rttl
NHUNG YEU CAU CUA i.IGHE THU Y
2.1. VC tri thr?c
C6 nhilng hidu bidt cd bfrn, hQ thdng mOt sd bQnh phd bidn gAy
h4i cho vflt nu6i vd ci{c m[t:
- Tic nhdn giy
vi
6nh hrrdng cria c6c clidu kiQn sinh th6i
ttdn sg t6n t4i cria mdm bQnh tong h/ nhi6n vi trong clin vQt nu6i.
Dlc
bQnh
lf,
bidu hiQn ldm shng vd b€nh tich cfra nhinrg
vi khudn, ki sinh t[ng, ndm vi tlQc td ndrn, do
c6c didu kiQndinh dt6ng vh m6i tnldng sinhth6i thrldng gflp 6vftnuOi.
-
ttidm bQnh
bQnh gdy ra do vims,
- S{
cim nhi6m mAm bQnh cria sric vflt v}r s1r ldy tnrydn
bQnh
tong
dhn vft nuOi do c6c ydu td kfiech quan cfra mOi trddng chtrn nu6i vtr
ydu tdchri quan cfia con ngddi.
-
KI
thuQt chdn clo6n, phdt hiQn bQnh
bing quan s6t l0m sing,
theo d6i dfch t6 vtr c6c x6t nghiQm cAn thidt trong c6c phbng chdn
tlo6n thf y.
-
Cdc ph6c tld didu
tri bQnh vI quy trtnh phbng bQnh r6n cd sd
nhtrng hidu bidt vd c6c 1o4i h6a drrQc cdn thi6t, c6c vacxin phbng
bQnh vd cdc biQn phdp vQ sinh thri y.
2.2.Yi ki ntrng thrtc hinh
Th1Ic hiQn thenh thao c6c thao t6c sau:
- Phudng ph6p ktrdm vn dinh bQnh cho vflt nu6i bhng kidm tra l6m
shng: quan s6t, sd n6n, 96, nghe.
- Phrrong ph6p md khi{m v}r quan s6t bQnh tich
vat bi m6c benh.
I
c6c phri teng con
- Phtrcmg ph6p tti6u tri
vi
chtrm s6c vflt nu6i bi benh.
- Ki ttruft sfr dpng vacxin phdng bQnh cho vQt nuOi.
- Ky thuat d6m dtr6i da, tiOm b6p ttit" tiOm finh mech cho vQt nu6i.
- Ky thuat
lim tidu phdu thuft uong di6u fii
c6c bQnh ngo4i k*roa
vi sin ktroa cho vOt nu6i.
-
K! thuft ldy bQnh pMm gfi ili x6t nghiQm vd vi sinh v4t, ki sinh
tdng vd ttQc ch{t.
K!
kidm ta phin sric vft vh nhfln d4ng cdc 1o4i tnltrg giun,
s6n
thuQt
- BiQn ph6p xff H nhirng vQt nu6i dm
vi
chdt theo phdp lQnh thti
y hiQn henh.
- BiQn pMp xr? llcdc 6 diph
vi
tiOu tlQc m6i tnldng chtrn nu6i.
2.3. Vd ttm sinh li
Ngrrdi hm nghd thf y cdn c6 suy ngtri
vi
th6i
vi
th6i d0 khdch quan quydt dodn trong th6m,
di6u tr! vtr xrl ll vQt nu6i bi benh.
- Manh d?n, tU tin
- KLrOng ngai ktr6, ktrOng sg bdn kni tidp xric vdi vflt nu6i bi bQnh vh
hdt lOng 6n fry vdi c6ng viQc ctrtrm s6c, b6o vQ vft nu6i.
- Btnh tinh, hba nhe giei thich cho chri vflt nu6i khi xr? li con vft
bi benh hoflc chdt theo ph6p lenh ftf y vi quy chd hiQn h]nh crla
ngdnh thri y.
- Khi6m tdn hgc t$p chuy0n m6n, hgc 6p kinh nghiQm cfra ddng
nghiQp dd ndng cao trlnh ttQ, ttdng thdi cflng lu0n doin t
- Thfln tgng tong tlidu tri vi xr? li vQt nu6i bi bQnh ad trann
nhi6m cho bln thin vtr cQng tldng.
8
ny
2.4. Ch0'ng chi tlinh trong ngtr'C tturi y
- Khdng vQi v6, hdp tdp dinh bQnh cho vQt nu6i md chua thlm
kh6m cdn thQn, chtla c6 c6c thOng tin tldy tlfr crla chfi v{t nu6i vI
chrIa c6 c6c x6t nghiQm cdn thidt.
- Kh6ng dugc dtng thudc sai lidu IUo. ng vh liQu trinh kh6ng dtrng
cilng l6c cdc lo4i thudc c6 tAc dgng duQc lf ftrdng phin (tr6i nhau) itd
trenh tai bidn khi di6u tri bQnh cho vQt mu6i.
- Kh0ng sff drlng c6c dung cu chua dugc vO trirng trong clidu
trong viQc ldy bQnh phdm grli di x6t nghiQm
- Kh0ng
fi vi
md kh6m vQt nu6i dm vd chdt t4i ndi c6ng cQng,
gdn khu vrlc chin nu6i vd gdn ngudn nUdc.
- KhOng dUQc cho ph6p sfl dUng thit con vft dm nghi m6c bQnh
tnrydn nhi6m vh th.it con vft chdt bdt ki li do nho dd tdnh dch bQnh
Ily
lan.
- Ktr6ng dugc xfr li dich bQnh, kidm dlch
phdm trdi vdi Ph6p lQnh thri y hiQn henh.
- KhOng dudc xudt,
nhQp, m6 U4t
vi
kidm tra vQ sinh thgc
vi vQn chuydn vft nuOi trong
ktru vr/c c6 dich.
2.5. VC trinh rIQ vh chrtng chi
Ngudi limnghd thri y phii qua dio tao tQp trung hoflc t4i chtlc dd
c6 ninh ctQ trung hgc thri y ho{c sd cdp thti y vi drrgc c6c rrUdng
Trung hgc ddn Dai hgc n6ng nghiQp ho{c cdc cd quan c6 thdm
quydn cdp chrlng chi vi s{ c6ng nhfn (cdp ph6p) mdi c6 tIfr trlcdch
pMp nhffn lim nghd thri y.
2.6.VC phddng tiQn
Ngudi
lim
ki thu$t
ngh6 thti y
phii c6
phrrdng tiQn kg
thuQt cAn thidt tlf,m bf,o cho ho4t
Itr).
GHUdNG II
p
CHAN DoAN vA pu0NG TRr sf,Nu cHo
VAT IYUOI
A
r. rHfu uEm vE gENH 0 vlr ru0r
C6c lohi clQng vQt sdng vi ph6t tridn trong m6i trddng rU nhi6n
cting nhu trong cli6u kiQn chdn nuOi do con ngrldi tao ra tl6u c6
nhilng kC thil tdnhi6n nhu: Virus, vi khudn, ki sinh tr[ng, ndm t10c...
tdn c6ng, xdm nhfp vlo co thd, gdy tdn thuong vi lim mt't rang th6i
c0n bhng sinh hgc ctia cd thd. ft chinh ld hiQn firqng bQnh lf ph6t
sinh I tlQng vft mi ngrrdi ta nhfn bidt
6 ilQng vQt.
vi
s{ tidn tridn nhanh hay chQm mi ngudi
ta chia bQnh 6 tlQng vQt ra cilc thd: Qud cip tinh: tidn tidn rt't ntrantr
vi rdt nAng; Ttrd cdp tinh: tidn tridn nhanh vi ndng; ftrd mrf cip
tinh: tidn tridn tung binh vi bQnh kh6ng n[ng; Thd man tinh: tidn
tridn chQm vd thd bQnh nhe.
TDy mfrc tlQ nflng nhg
Ngudi ta cdn crl vlo nguy6n nhdn gdy benh,
vQt nu6i thenh c6c nh6m bQnh:
- Benh do virus.
- Benh do vi khudn.
- Benh do ddn bdo.
- BQnh do giun s6n.
- Benh do dinh &I0ng.
- BQnh do dQc chdt
vi
sinh th6i.
mi
chia bQnh cfia
1.1. Tdc hqi cria dich bQnh trong dirn v$t nu6i
- G0y thiQt hai kinh td cho nginh chin nu6i. Trong qu6 utnh ph6t
tridn nginh ch[n nuOi, dich bQnh thudng gdy thiQt hai vd kinh td ldn
nhdt so ,i6icdcydu tdkh6c tong t.rrnhi6n tldi vdi ddn gia sfc vh gia
cdm. l.lh8ng thiQt h4i niy ttrd triQn B cdc m[t:
bi dm vd bi chdt do dich bQnh htrng nlm
thudng gdy ra tdn thdt cho nginh chdn nuOi 6 m6i nudc, tl4c biQt ld
6 cdcmrdc dang ph6t ridn thuQc chdu 4' chlu Phi vd M! La Tinh.
C6c d dich truydn nhi6m tl6 ldm cho vft nuOi chdt hing 1o4t, lfry lan
rQng trong pham vi mQt nrrdc hay mQt sd nr/6c. d Viet 114p, rtich
a
i.
cum gra cam Dung ph6t trong thdi gian th6ng lA20O3 ddn th6ng
|A2OM ttd ldm cho gia cdm g6m gd, vit, bd c6u, chim crit... b! dm
chdt vi phdi thi6u hrtry 49,4 triQu con, thiet hai kinh t5l*rohng3.SN
t! tldng. GAn tldy nhdt, tinh tldn ngiy ll5l20l0, dich lgn tai xanh &
tdi phdt vi dang tdn c6ng ddn lo. n cfia ngudi dtn B 131 xd (phudng)
+ Sd luong
vQt nu6i
thuQc 25 huyQn (thi) cria 12 tinh thanh, g6m: H6i Dddng, ThAi BInh,
Th6i Nguy6n, Hfiig YOn, Bdc Ninh, H6i Phbng, He NQi, Quf,ng
Nam, NghQ An, NamDinh, Ha Namvi L4ng Son. Hion dd c639.826
con ld. n mic bQnh, trong d6 16.230 con dm chdt hoflc bi tiOu hriy.
+ ThiOt hai cho nglnh ch6n nu6i cdn thd hiQn gia sfc vi gia cdm
bi benh $y khOng chdt hing lo4g nhrnrg suy nhudc, gdy ydu vi gi6m
ttrng tgng. HiQn ffQng nhy thUdng xiy ra do vQt nu6i bi nhi6m giun
s6n. TS. Dalton (199) thOng b6o rhng sd trdu, bb, de, ctru... 6 cdc
nrrdc chhu A, chdu Phi v2r M! La Tinh bi nhi6m s6n 16 gan Fasciola
vdi t! le rdt cao, til 40 - %)Vo vi thiQt h4i do bQnh niy gdy ra ktroing
2t! ddlaM! m5i ndm bao gdm: sdvQt nu6i nhi6m s6n 16 gifrm ttrng
rgng 20 - 25Vo, gi6m khi nlng lao t6c, giim chdt lrrong grdng vi sin
lUd. ng s[Ia.
- Ddi vdi sfic kh6e cQng tldng: Trong tlidu kiQn nhiet ddi dm I
Malaysia, dich vi6m nlo B lgn do vims, x6y ran6m 1999, ldy lanra 4t6
bang, ldm cho hon 2 riQu lgn phii xf/ li, ldy sang hon 200 ngrldi, lim
chdt 98 c6ng nhAn chln nu6i vi nhirrrg ngudi tidp xtic v6i lgn benh.
-.Benh crim gia cAm bing phdt 6 c6c ntrdc chdu A (16 nrl6c c6
dch) ldm cho 120 fiQu gia cdm phii ti6u hrly rong thdi gian 2003 ?-O05; benh dA ldm ldy lan nhi6m sang 298 ngrrdi, rong d6 c6 ViQt
Nam vi llm chdt 193 ngtrdi (WHO, 2005).
loqi bQnh
Ngudi ta d{a vdo nguy0n nhin gdy n6n @nh vir tinh chdt liy lan
holc k*rOng l1y lan cria bQnh tld pMn 1o4i bQnh.
1.2. PhAn
1.2.1. BQnh truydn nhi6m
- Kluii niQm: Benh truydn nhi6m h benh c6 tinh chdt ldy lan rU cd
ttrd vQt bQnh sang cd thd tlQng vQt kh6e.
-
nhin: Benh mrydn nhi6m giy ra do c6c vi sinh vft g6m
c6: virus, vi khudn vi vi nim.
+ Vi ktrudn: D6 ltr nhfirrg vi sinh vflt nh6 thrrdng chi ntrtn ttrdy duOi
kinh hidn vi quang hgc thOng ttntdng, c6 nhi6u hinh dang khi{c nhau:
cAu khudn, ruc khudn, xoin khudn...
Vi dg: T4rc ttrudn d6ng ddu, li6n cAu Krudn...
Nguy?n
+ Vinrs: Li lo4i vi sinh vQt rdt nh6, chrlng chi tlugc nlnn thdy dudi
kinh hidn vi diQn tr1 c6 clQ ph6ng dai cgc ld l6n. (50.000 - 100.000 lAn).
Vi dU: Virus dch ti l-d.n, vinrs 16 mdm long m6ng...
+ Vi ndm: La thenh phdn rdt b6 nh6 cfia h0 thrrc vft bfc thdp.
MQt sd ndm giy ra bQnh nhubenh ndm phdi do ndm (Aspergillus),
bQnh ndm sirng vd da (Tricttophyton).
Sau khi x0m nhQp vdo cd thd, ndu ttri tlidu kiOn, mAm bQnh s6 ph6t
tridn vI gdy 6nh hrldng trqlc ti6p tldn co thd vQt nuOi dtrdi hai hinh thtlc:
t2
L
ph6 hriy td chrlc
vi
tidt
bQnh vd srlc tld l*r6ng cfra co thd.
- Dudng by truyin: Benh c6 thd l1y
kh6e theo ba phuong thtfc:
hn
rU con vQt dm sang vQt
+ Ldy lan brlc tidp til con vft dm sang con vQt kh6e do tidp xric:
nhdt chung chudng, chln thi tong cirng b6i ch6n.
+ I-dy nhi6m gi6n tidp qua dgng cu chln nuOi, thfc ln, chAn tay ngrfii
nu6i d6ng c6 dinhmAmUqnn vh do dQng vft mOi gi6i truydnbenh.
+Ldy nhi6m do srlc y|tceitruydn mAm bQnh qua nhau thai.
- Cdc thd crta bQnh: CIn crl vio thdi gian vd tinh chdt di6n bidn
cria bQnh, bQnh truydn nhi6m drloc chia rac6c thd sau:
+ T?rd qu6 cdp tinh (thd 6c tinh): 6 ttrd nly bQnh di6n bidn rdt
nhanh, vQt nu6i chdt sau ktri vila xudt hiqn triQu chrlng hoflc chtra ki.p
xudt hiQn tiQu tntng
+ Ttrd cdp tinh: d tfrd niy qu6 uinh di6n bidn cfra bQnh chflm hon
thd qu6 cdp, ttnldng k6o dii til vhi ngiy tldn vii nrdn, t! lQ chdt cao.
TriQu chttng bQnh tich 16, d6 chdn do6n.
+ Ttrd mEn tlnh: d ttrd nny bQnh tidn tridn rdt chQm. TriQu chrturg
thtrdng kh6ng rO rQt ho{c khOng thdy bidu hiQn, rf lQ chdt thdp,
nhurg rdt rgoy hidm vt c6 thd gieo ric mdm b-6nh ra m6i trddng, lim
lny nhi6m cho tlQng vQt kh6c.
+ Thd dn vh mang mAm bOnh: Bao gdm nhirng con vQt mang
mdm bQnh nhrnrg khOng c6 triQu chrftrg bQnh rO ring. Ctrfng 1u0n
bii xudt mAm bQnh ra b6n ngoii. Ddy th{c s{ li ngudn bQnh nguy
hidm kh6 ti6u diQt.
Cdc thd tr6n c6 thd chuydn h6a ril thd nay sang thd kia tDy theo
s{ bidn ddi vd tlOc lUc c&a mdm bQnh vd srlc
t3
1.2.2. BQnh khilng truydn nhi6m @Qnh nQi ngqi khm)
- Ktuii niQm vD b?nh nfli, ngogi kloa: cdn gqi ld bQnh th6ng
thudng ho[c kh6ng truy6n nhi6m 1]r nh8ng bQnh kh6ng c6 khi n[ng
lan truydn til co ttrd bQnh sang cd thd kh6c.
- NguyAn nhfin b?nh
+ NguyOn nhin b6n tong: Ln nhflrrg nguy6n nhin xudt phdt til
chinh btrn thdn con vQt nhrr ftd chdt ydu, ktri n[ng chdng chi.u bQnh
k6m vi ctrdt dqc sinh ra tong qu6 tinh chuydn h6a vflt cht't cria cd
ttrd khOng bai thei hdtra ngohi mi tich liiy lai trong co thd...
nhin bOn ngotri: Nguy6n nhin do c6c nhin td co gid. Vi
dg nhrlva clam cd gidi, sfuilOt nge, vat nuOi hric da, cin nhau.
+ C6c nguyOn
Nguy0n nh6n do c6c nhin td vflt ll, h6a hgc nhddiQn, 6nh s6ng,
nhiQt tlO, tlO dnr, cilcy6rttdlfii h0u bdt ldi k*rdc, cdc ch{tdQc h6a hgc
nhukfii ctQc, thudc trl siu, thudc chuQt... tic ilQng t1rc tidp hay g6n
tidp vho co thd vft nu6i, g1y t6n thudng co thd, rdi lo4n ho4t dQng cfra
cdc cd quan ho[c gdy dQc cho co thd.
Nguy6n nhdn do c6c nhdn t6 sinh vit: c6c loai dOc td, ngc ttQc
gdy tdn thrrong tilng co quan ho{c toan bO cd thd.
Nguy0n nhin do nuOi drrdng: chdm s6c, qu6n li k6rru khai ttl{c
vQt nu6i khOng tlfng quy tdnh ky thuQt, didu kiQn vQ sinh nu6i
dtl0ng k6nr, thrlc 6n, nudc udng kh6ng hgp vQ sinh...
1.2.3 BQnh ki sinh tring
I{luii niQm: HiQn hlQng ki sinh li mQt tong nhfrng Ltinh thtlc sinh
tdn cria sinh vit, li mQt cd ttrd niy sdng trOn ho{c trong mQt cd thd
kl chri. Nhtrng vQt ki sinh niy
ktrdc. C6c ilQng vflt l*r6c d6 gqi
iluQc ggi ltr ngo4i ki sinh khi chung sdng b6n ngoii con vflt (ve, b6t,
nQi ki sinh l*ri chfng sdng 6 b6n trong
bg ch6t, r$n) vi ihlQc ggi
cd ftd con v{t (s6n 16, s6n dAy, giun trbn...).
li
li
t4
-
VQt chfi trung gian:
trDng
holn thinh
mQt
Li loii tlQng vQr cAn thidt girip cho ki sinh
tong cdc g;ai doan cria vbng ddi c0a ki sinh
n]y ddn giai doan kh6c.
- PhAn bqi bQnh kt sinh t ilng
tr[rng tU giai clo4n
+ BQnh sdn 16: bQnh gny ra do c6c 1o4i sdn
+ BQnh s6n
diy: @nh gay ra do cdc loli
+ BQnh giun trbn: bQnh gdy ra do c6c
16
kf sinh.
s6n dAy
loii
ki sinh.
giun.trbn ki sinh.
+ BQnh dcln bio: BQnh gdy ra do cdc ddn bao ki sinh.
+ BQnh c6n trDng ngoai ki sinh: bQnh gay ra do c6c cOn trDng ki
sinh.
DrIa
ngldi
vio mfc d0 bidu
hiQn triQu chrlng l0m sing crih
vft
nu6i
ta chia ra nhu sau:
- Con vQt
mic benh ki sinh
trDng
ltri
c6c tiQu chtitrg ldm sing cria
con bQnh bidu hiQn 16. Ndu bQnh nflng con vQt sE chdt.
- Con v$t mang ki sinh trDng: vQt nu6i nhi6m ki sinh trDng 6 ml1c
d0 nhq, kh6ng c6 triQu ch(Itrg l6m sing rO rQt.
f
ViQc phdn lo4i nhy c6 ngtria quan trong, trOn cd sd <16 ngtrdi
chdn nu6i vi c6n b0 thf y ndm dudc ttnh hinh vi mrlc dQ bQnh cria
vft nu6i dd de ra cScbiQn phdp phbng trU thlch hop.
-
Diiu
kipn ptuit sinh b\nh ki sinh trilng
+ Mdm bQnh: cdck5 sinh trirng phfri c6
hoc
vi
tidt
t6
gdy nhi6m dQc co thd v?t chrl.
+ DQng vflt m6i gi6i trung gian truydn benh.
+ DQng vQt cim thg: tlQng vQt
thudng thlgc gpi ld vQt chfr.
nly phii cim thU vdi ki sinh trtng
15
,?
2. CHAN DoAr{
BEI{H
2.1. Kh6i niQm vd chdn do6n
Chdn tlo6n benh Ie viQc sr? dung cdc
ctrn bQnh cho vOt nu6i.
kI
thuat cAn ttridt tld Om ra
2.2. C6rc phddng phr{p chdn tlo6n
- Chdn dodn lAm sdng vd bQnh $: CIn crl vio kdt quf, quan s6t
c6c tiQu chrlng bOn ngoli vd bQnh tfch trong c6c phti t4ng kii md
kh6m con vft bi benh mi do6n benh.
- Cldn dodn dich t6: Ctrncrl vio di6n bidn cfia bQnh vi tinh chdt
16y lan cria bQnh mh chdn do6n bQnh.
- Chdn ilodn vi sinh vQt: My m6u bQnh phdm hm c6c x6t nghiQm
dd dm ra mAm benh, til d6 x6c ttinh chinh x6c drrgc benh. T[y lo4i
benh me tidn hinh c6c k! thu$t x6t nghiQm lrtr6c nhau dd tlm ra mAm
bQnh 1I: vinrs, vi ktrudn, ndm dQc, clon bio, giun s6n...
- Cttdn ilodn cQn lAm sdng: Lim c6c x6t nghiQm sinh h6a c6c lo4i
bQnh phdm ktr6c nhau dd tim ra nhffng ttray ddi vd mdu, cf;n nrrdc
tidu, him lUong dudng tong mi4u... dd x6c dinh benh.
- Ctdn dodn midn dich:IAmcdc pMn ftrg huy6t thanh mi6n dich
trtrc tidp ho[c gi6n tidp tld ph6t hiQn t*r6ng t]rd ho4c ktr6ng nguyOn c6
trong rn6u vi c6c pht t4ng cfra con vlt bi bQnh dd cMn tlo6n.
23. Chdn ilodn benh truydn nhi6m
Benh ruydn nhi6m h nhfing bQnh c6 tfrd ny tnrydn mAm bQnh
tU con vft dm sang con vQt ktr6e mi nguyOn nhnn bQnh li virus, vi
khudn
vi
vi ndm.
li
phii xdc
ihlQc
t*r6ng thd mQt cdch gi6n
ho[c
x6c
dinh
bQnh mQt c6ch SIc tidp
tidp qua c6c ph6n rlrrg huydt thanh mi6n dich.
Cdc phtlong phep chdn clo6n cd bnn sau ddy dttoc sfr dUng tld
drtoc virus &I6i kinh hidn vi itiQn rt?ho[c cdc ph6n rlng huydt thanh
mi6n dich.
+ Odi vdi vi khudn: NuOi cdy trOn c6c m6i rrrdng ri6ng cld ph6t
hiQn cdc loii vi khudn sau khi cdy bQnh phdm vio m6i rnrdng tU 24
-72 grd.
x K! thuft nu6i ct'y: Chudn bi c6c mOi tnrdng nu6i
cdy phin lQp
vi khudn bao gdm: Ntrdc thit thudng; Nrrdc rhit + pepton; Thach nddc
thit dd trong dng nghiQm, {[a p6ti; Thach m6u.
Ldy bQnh phdm mQt cdch vO trirng tU con vQt drn, con vit chdt
hoflc b-6nh phdm de 6y vO trDng tU ndi kh6c gr?i
vio m6i tnldng de rya chon.
vio tti dm 6 nhiQt d0 3S0C trong thdi gan24 - 48
Cdy bQnh phdm
D{t m6i Er/dng
gid. Dqc kdt quf,: cdn crl vio c6c khudn hc xudt hiQn trOn m6i
tn/dng ho{c s{ t}ray ddi mdu s{c, tIQ i\rc cria m6i tnldng mh c6
hrldng tidp tUc tim, x6c dinh vi khudn gdy bQnh.
Ttm vi ktrudn c6 trong m6i tnfdng: c6 hai c6ch:
- Ldy m6i tnrdng d6 nu6i cdy phdt ti6u bfrn tr6n phi6n kinh, cd
dinh, nhuQm miu, tlm vi khudn tr6n kfnh hidn vi.
- Dirng m6i brldng nuOi cdy ggi ld canh uirng tiOm cho c6c lohi rlQng
vQt thi nghigm
Sau khi
nhrf chuQt nh6t t6ng, chuQt lang, th6, gI...
ti6n!
dQng v$t
dtIS nuOi vh tlreo d6i
ltl -72gid.
Ndu mong
canh frirng co vi khudn gAy @nh tln @ng vQt sE pMt bOnh. Ngrfli ta kidm
ta naiu vh pht t4ng cfra ttQng vft G x6c dinh tltr6 vi lfiudn.
2.3.4. Chdn iluin mi6n dich
- Nguy6n Ii; Khi mQt vQt 14 x0m nhfp vio cd thd sE tao ra mQt chdt
chdng l4i vQt la i16 tld b6o vQ cd thd. HiQn tdd. ng trCn du@ ggi l} kfri
nlng mi6n dlch cfra co ttrd. V?t la dudc ggi lh kh6ng nguy6n. Kh6ng
18
nguy6n c6 thd
h
vinrs, vi ktrudn, ndm dQc, ki sinh trirng...
li
Chdt do cd thd sinh ra
Khdng ttrd drrgc t4o ra sE ti6u diQt ktrdng nguyOn drrdi d4ng mQt
phf,n rlng trung hba Gdt tfra).
Khdng thd + kh6ng nguy6n = kdt t&a
Ndu kh6ng thd manh ttri s6 trung hba, ti6u diQt
drrgc hdt ktrdng nguy6n thi ktrdng nguy6n ph6t tridn gny bQnh cho cd
thd; nhurg kh6ng thd v6n t6n tqi.
TU hiQn tugng mi6n dich tr6n, ngudi ta nghiCn
cfu
vi
sfi dgng phfrn
ttrrg ngUrg kdt nhhm ph6t hiQn drlo. c ktr6ng thd dac hiQu tong mdu
ctQng vQt. E6 li nguy6n li cfra c6c phr/ong phdp chdn dodn mi6n dich.
-
Cdc phrldng phdp chdn do6n mi6n dich thrldng dtng:
* Phrrong phdp ngtfr1g kit tryc tidp (AT)
- D.tra kOn nguyOn li: kh6ng nguy6n sE kdt hdp vdi khdng thd tao
ra phln ritrg ngUng kdt, ngrrdi ta thidt lQp phrlong phdp ntry.
Phin rlng ngurg kdt dugc thgc hiQn tr6n phidn kinh hay tdmch{t
d6o plastic c6 vE s6n c6c 6 trbn.
-
- Kh6ng nguy6n ld mAm benh de drrgc gdt chdt chudn bi sf,n,
thtrdng dugc nhuQm miu ad O6 ding quan sdt drrQc nhtr: tim
Genthian.
li
huydt thanh cria vQt nghi m6c benh, vi con vft ndu
bi benh thi trong huydt thanh sE c6 kh6ng thd Urang mAm bQnh
trldng tlng tl6.
- Kh6ng thd
* Phtong phdp mi6n dich huynh EMng \FAT)
- Nguy6n li: ciing dua r0n nguy6n H kMng nguy6n kdt hgp vdi
kh6ng thd. Xnang nguy6n dugc g{n vdi mQt chdt hu}nh quang (chdt
ph6t s6ng). Khi cho kh6ng ttrd tidp xtic vdi kh6ng nguyOn ndu pMn
rftrg &rdng tinh thi kh6ng thd s6 ngrilrg kdt vdi kh6ng nguyOn vI
kidm ta dudi kinh hidn vi hulnh quang s€ thdy ph6t s6ng. Phin tlng
tft/gc thgc hiQn tr0n tdm kinh, quan s6t drrdi kinh hidn vi hu]nh
quang. Khi tlat cdc ti6u b6n drrdng finh dudi kinh hidn vi hulnh
quang tld quan s6t ta sE thdy ph6t s6ng. Ngrrqc lai, ti6u bin 6m tinh
sC kh6ng ph6t sdng.
Phrong ph6p mi6n dich hulnh quang dudc dirng ttd chdn tlo6n hdu
hdt c6c bQnh tmydn nhi6m do virus, vi khudn ttat d0 chinh xdc 94 96Vo, ffi, vh clang thtp sfi dgng 6 nhidu ntrdc trong kfru v{c.
* Phwng phtp cttdntlodnrnidndich gdnrrcn (ELISA)
Nguy6n li: cting dlra n6n nguyOn li kh6ng nguy6n kdt ho. p vdi
kh6ng thd; g6n mQt men (enzyme) l6n kdt tfia ktr6ng nguy6n vh
kh6ng tfrd 0d kdt tfia thrQc bdn vitng; cho thOm chit chi tl{ miu. Ndu
phin ritrg dudng tinh sE xudt hiQn miu. Tty him luQng kh6ng thd
trong huydt thanh con vQt bi renh c6 him tudng cao hay thdp me
phin trng bidn miu ttflm hay nhat.
Phin rlng clugc thrlc hiQn trOn c6c tdm plastic c6 96 16. Sau ktri
ttr{c hiQn phin (rrrg, drla vio mdy c19c k6t qui ttd x6c t[nh phAn fng
dudng tinh hay dm tlnh vi t4ng thdi bi bQnh cria con vft n[ng hay
nhe qua him hrQng ktrdng thd trong m5u drrQc m6y x6c ctinh.
2.4. Chdndor{n c6c bQnh kf sinh tring
2.4.1. Cldn iluiln phdt hiQn trltc fidp ki sinh tring
G{c phtrong p}u{p sau
(l) Ddi vdi cdc b?nh ki sinh trilng drbng
20
mdu
+ Phudng ph6p kidm ta nr^6u rrldi: ldy mQt grgt m6u bhng hat
clOng Na Citrat ZVo; dSy lOn h6n ho.p m6u vi dung dich khdng rt6ng
mQt 16 kinh m6ng (lamelle); kidm ta dudi kinh hidn vi.
PhUong ph6p niy c6 thd phdt hiQn duoc ti6n mao rr)ng
Trypanosowrw evansi tong m6u tdu, bb, ng{a... vh du trirng giun chi
Dirofilnria immitris trong m6u ch6 mBo.
+ Phtlctrg ph6p kidm tra mdu nhuQm Giemsa: ldy mQt gigt m6u
bEng h4t tl6 xanh d4t B lt4 dnh tU dAu mOt phidn ktnh; dtng mOt 16
klnh m6ng dAt vao gigt m6u ddy nhg, phdt m6ng tr6n m[t phidn kinh,
dd k}r6, cd ainn bhng cdn Metanol; sau d6 nhuQm Giemsa; rdl tidm
ta drdi kinh hidn vi vdi itQ ph6ng
niy cho ph6p pMt hiQn ihl@ c6c loii ddr bho kf sinh
trong hdng cdu nhU: Trtng lC, (Babesia bigemra); Bi€n trDng
Phudng phdp
Qanqhsrrumargbmale) vh c6c ki sinh ttrng chrdng nrr{u kh6c gdy @nh
dt cao vi bdn huydn cdp tinh cho bb, ttec biQt h 6 bb sira nhQp nQi.
(2) Ddi vdi cdc b?nh ki sinh trilng ttudng ruQt
Xdt nghiQm phdn fim tntng giun trdn vd sdn diy @ematda)
- Phudng ph6p x6t nghiQm Fulleborn (PhU ndi) cld tidm tra trfrrg
giun trbn trong phdn sric vQt. Phrlong phdp ndy cho ph6p ph6t hiQn
tlrf{c hAu hdt tnrng crta cdc loii giun trbn ph6 bidn nhu: giun
(Anqlostoruna caninunt), giun t6c lan (Trichuns sais).
- Nguy0n li: sr? dung nrldc mudi b6o hba hba vdi phdn sfc vQt.
Tnlng giun trbn c6 ti trong nh6 hon nttdc mudi b6o hba (ti trgng
trftrg giun: 1,1. fi trgng nrldc mudi bio hba: 1,2) sE ndi len r6n m[t.
Hdt tr(mg giun, kidm tra drl6i kinh hidn vi.
- DUng cu
vi
vQt liQu: Ong nghiQm hoflc v6 19
penixillin c6 dung
tich 10ml (dE sach, vO ting); Diia thfiy tinh; ndu kh6ng c6 thay blng
que re nh6; Lame thrly tinh Gfnh); Lamelle (16 kinh); Kinh hidn vi
quang hgc; Phdn sfic vOt ad nm x6t nghiQm; Nrrdc mudi bao hba
(NaCl).
- Cdch tidn hinh: Ldy O,2gphdn cho vdo dng nghiQm hoflc 19. Dd
nudc mudi b6o hba vtro lurg dng nghiQm. DDng ctiia thrly tinh qudy
ld vdi nttdc mudi bdo hda ftanh huy6n dch. Dd tidp nudc mudi beo
hba cho tldy 6ng nghiQm (ktrOng trin). D{t mQt lam 16n miQng 6ng
nghiQm. Sau 20 phrit,ldy lamra, t14t 10n mQt lamelle. Kidm
ta dudi
kinh hidn vi, dO ph6ng tlai (10 x 8 - 10 x 10).
- Dgc kdt qu6: Ndu trong
phin c6 tnhg c6c loii giun tbn
sE
ph6t
hiQn dtlgc.
Xdt nghiQm phrtn fim du tring giun trdn
Phtfdng phdp x6t ngtriQm phdn Baerman 0m iu ting cdc loii
giun nbn hg Strongylidae;hg grun m6c Ancylos tomati.dae;grun phdi
Dictyocauhx.s spp B tnu bb; Metastrongylzs spp 6lqn.
- l0cm; Riy 19c phin; 619.uo su vila
vdi tlAu *rit.,iu ph6u; Kgp nh6 (cld kep 6ng cao su); 6ng nghiQm
ho{c 19 nh6 dung 6ch 10m1; Cdc thrly tinh dd dng nghiQm; Gi6 dd
dgng cg; Kffi hidn vi quang hgc.
- Dung cg: Ph6u thrly tinh 8
- VOt liOu: Phin stic
- C6ch tidn
vit
cAn kidm tra; Nd6c sach dun s6i
hinh: Ldy 5 -
10 gam phdn
tt{t
tOn
39C.
riy; rty niy de d{t
fi6n ph6u thfiy tinh gdn vio gi6 dd. Ddu mrit cfia ph6u ldng l*rit vdi
dng cao su nh6. Kgp phAn cudi cfra dng cao su. Ong cao su 6 phdn
cudi d4t gAn vdi dng nghiQm. 6ng nghiQm d{t trong cdc thriy tinh.
Dd nudc dm 3PC vio ngQp ch6 ph6n tr6n rAy. .{u m)ng sE chui ra
kh6i tnlrrg vi phfrn, qua riy vi l6ng xudng phAn cudi crla dng cao su
(ch6 kgp lai). D6 l6ng4O - 50 phrit, md kgp cho phdn 16ng cf,n c6 du
22
trDng chiy vlo dng nghiQm. Dd dng nghiQm cho vlo mOt fia hQp
ldng vi kidm tra dudi Hnh hidn vi d0 ph6ng dai l0 x 8 - 10 x 10.
- Dec kdt qui: Ndu c6 du trDng trong phin, ta s6 d6 ding ph6t
hiQn ihldc chring di
Phrrong ph6p 15ng cdn Benedek dd kidm tra phSt hiQn tnitrg s6n
16 trong phdn cria vdt nu6i. Phudng phdp nhy cho ph6p ph6t hiQn ihlQc
Mu h6t trtrg s6n 16 tong phdn ntnl urtrg s6n 16 gan tdu bb (Fasciola
gigottica),trtrg s6n 16 ruQt lo.n(Faciolopsis buski),tnltrg s6n 16 gia cdm
(khirnstoma revulotwt) vh c6c ffirg s6n l|khilc tong pMn vft nu6i.
- NguyOn li: Hba ph6n vdi nrIdc. Tru1rg s6n l5 c6 ti tgng ldn hon
nrJdc (ti trgng nUdc: l; ti trgng trfing s6n 16: 1,15). Tnlng ldng xudng
t16y. G4n ldy tnnrg tong ctrn huy6n dich, kidm tra dudi kinh hidn vi.
- DUng cu: Cdc thfry tinh c6 m6 dung dich lOoml; Diia thfry tinh;
Lame thriy tinh (kinh); Lamelle (t6 kfnh); Dia thriy tinh 5cm (petri);
I(nh hidn vi quang hgc; Rdy lgc.
- Vflt 1i0u: Phdn dd lim x6t nghiQm; NUdc (chi dDng nudc m6y,
nrldc gidng kh6ng 6 nhi6m); Gilix6rin.
- C6ch ti6n hhnh: lAy 05 gam ph0n cho vio mQt cdc 10Od. Dd
nrl6c ngQp 314 cdc. Ding CI0a qudy tan ph0n trong nr/dc. Lgc dung
dch phdn qua r0y sang mQt cdc l*rdc. Dd 15 - 20 phtit, gan ntr6c
trong 6 tr6n, dd Qi cpn. Ti6p tuc cho nrrdc m6i, qudy ddu, Qi dd
l6ng, gan ntldc. Lim nhtr vdy 4 - 5 Hn. Ddn k*ri nrldc trong, g4nl{y
c[n, dd ra dia hQp ldng Oetri) vi kidm txa dudi kinh hidn vi, rlQ
ph6ng dai 10 x 8 - 10 x 10. Nh6 vii gigt nrldc Glixerin ttd ti6u bin
tong d6 kidm tra.
- Dgc kdt
qui: Ndu phAn c6 trtrg c6c lo4i s6n 16 sE ph6t hiQn drIS.
2.4.2. Chdn ilu6n mi6n dich
HiQn nay, c6c phUong phdp mi6n dich nhrt phudng ph6p ngrrhg
kdt nr,rc tidp, phtrdng ph6p mi6n dich hulnh quang vi phtrdng pMp
ELISA cting dUgc &rg dgng tld cMn do6n cdc benh H sinh trDng tlon
btro c0ng nhrrchdn do6n c6c bQnh giun s6n.
Nguy6n li vi c6ch sft dqng cflng tddng t.tl nhlJ
pMp t6n t6 chdn do6n c6c bQnh mrydn nhi6rn
sr?
dgng c6c phtrctng
2.5. Chdn dodn benh nQi khoa
BQnh nQi lrtroa gdm nhiltrg bQnh kh6ng liy nhrl c6c b-0nh: viOm
phdi, viCm thin, vi6m ming tirn, vi6m ruQt, vi6m d+ dey... Ngudi ta
sfi dgng cdc phrrong ph6p sau tlay dd chdn do6n:
2.5.1 Chdn dufin
llm
sdng
Ctrn crl vio c6c triQu chrftrg b6n ngoii quan s6t dt gc B con vflt bi
benh ma x6c tlinh benh. C6c dduhiQu thd hiQn nhidu vi t4p trung B
cd quan nio cfra con vQt ttri ngUdi ta thUdng ngtii
bQnh vi6m phd quin hoflc vi6m phdi.
Phii quan sdt vi kh6m cdn thfn, toin diQn c6c ddu hiQu l6m sing
md con vOt bi benh thd hiQn nhtt nhiet dO, nhip tinu tAn sd h0 Mp,
@ng ttuii mQt m6i, ddu hiQu 6n k6m... ttri mdi d{ tlo6n drlgc con vft
bi bQnh gi vh mtlc d0 renh nhu thd niro? Tiry vQy, phrlong ph6p l*r6m
ldm sing cflng chi cho ph6p dU dodn thlqc 60 - 70Vo bQnh d vflt nu6i.
2.5.2 Ctdn ildn cQn lrtm sdng
Nggdita srldgng cdc x6tnghiQm sinhh6a tld kidmtra@nhpMm
ldy tU con vft bi benh nhlm tim ra nhthrg thay ddi mQt sd chi tiOu
sinh li m6u, nddc tidu, phdn, dich tiOu h6a... Kdt qufl cdc xfitnghiQm
niy kdt hQp v6i nhtrng quan s6t c6c bidu hiOn lim slng sE gitip cho
viQc chdn do6n dU-oc c6c bOnh nQi l*roa.
24
