Bài 28. Tia X

Hình ảnh này được chụp bằng cách nào ?


I. PHÁT HIỆN TIA X:
Mỗi khi một chùm tia catôt - tức là một chùm electron
có năng lượng lớn - đập vào một tấm kim loại có nguyên tử
lượng lớn như: Platin hay Vonfram thì vật đó phát ra bức xạ
không trông thấy gọi là tia X hay tia Rơn- ghen.


TIA X

Năm 1895, nhà bác học người
Đức Rơnghen đã làm thí nghiệm cho
dòng tia catot đập vào một miếng kim
loại có nguyên tử lượng lớn (Platin,
Vonfram …)
Kết quả: Ông thu được những bức xạ
không nhìn thấy, có tính chất xuyên qua
thủy tinh, làm phát quang 1 số chất và
làm đen phim ảnh. Những bức xạ này
được gọi là tia Rơnghen hay tia X.

Roentgen (1845 - 1923),
nhà Vật Lý người Đức,
người đoạt giải Nobel
Vật Lý đầu tiên


II. CÁCH TẠO TIA X :
Đối âm

cực

+

Dòng
electron

-

Ca
tốt

Anốt


+ Cấu tạo
F

220V
∼
N

F’
BT

CT

F
A
K

F’

Ống Cu-lít-giơ

Níc lµm ngu«Þ


+ Hoạt động
F
F
’

N

220
∼
V

B
T

CT

F
K

A

F

’

Ống Cu-lít-giơ

Níc lµm
ngu«Þ


III. BẢN CHẤT VÀ TÍNH CHẤT CỦA TIA X
1. Bản chất :
Tia X ( Tia Rơn- ghen ) là bức xạ điện
từ có bước sóng từ 10-11m đến 10-8 m( ngắn
hơn bước sóng của tia tử ngoại )
2. Tính chất :

* Tia X có khả năng đâm xuyên. Tia X có bước sóng càng
nhỏ thì khả năng đâm xuyên càng lớn .
* Tia X tác dụng mạnh lên phim ảnh
* Tia X có tác dụng làm phát quang nhiều chất
* Tia X làm in on hóa không khí
* Tia X có tác dụng sinh lý mạnh: diệt khuẩn, diệt tế bào …
* Tia X có thể gây ra hiện tượng quang điện


Hãy quan sát hai bức ảnh sau
và nêu cách chụp của từng
tấm ảnh.
Vì sao hai
các chụp
với các bức

xạ khác
nhau đó lại
cho kết quả
khác nhau ?
Chụp bằng ánh sáng
nhìn thấy (ánh sáng
trắng)

?

Chụp bằng tia X (tia Rơnghen)


Tia X có đầy đủ các tính chất của tia
tử ngoai. Đó là một băng chứng về sự
đồng nhất về bản chất giữa hai loại
tia ấy.
a. Tia X có khả năng đâm xuyêna.Tia tử ngoại tác dụng lên kính ảnh.
b. Tia X làm đen kính ảnh.
c. Tia X làm phát huy ánh
sáng một số chất.

b. Tia tử ngoại kích thích tính phát huy
ánh sáng của một số chất.
C. Tia tử ngoại gây ra một số phản
ứng quang hoá quang hợp.
d. Tia tử ngoại làm ion hoá không khí
và các chất khí khác.

d. Tia X làm ion hoá không

e. Có tác dụng sinh học.
khí.
e. Tia X có tác dụng sinh
f. Gây ra hiệu ứng quang điện ngoài
lí
f. Gây ra hiện tượng quang
với hầu hết các kim loại.
điện ngoài với tất cả các kim loại.


TIA X
Ứng dụng trong y học
Tại sao không
Tìm những
vậttialạtử
dùng
trong cơ
thể mà phải
ngoại
dùng tia X
Pháttrong
hiện những
bệnh
bằng ứng
chụpdụng
X
quang này?
Điều trị ung thư

TIA X

Ứng dụng trong công nghiệp: Kiểm tra chất
lượng các vật đúc, tìm các vết nứt trong vật
bằng kim loại

Các ứng dụng khác: Kiểm tra hành lý,
nghiên cứu cấu trúc của vật rắn


3.Công dụng:
- Trong y học: Chiếu điện, chụp điện để chuẩn đoán
bệnh.
- Trong công nghiệp: Tìm khuyết tật trong các
vật đúc. bằng kim loại và trong các tinh thể.
- Trong ngành hàng không: Kiểm tra hành lí của các
hành khách đi máy bay.
- Trong phòng thí nghiệm: Nghiên cứu thành phần
và cấu trúc của các vật rắn.


IV. THANG SÓNG ĐIỆN TỪ :
1. Nhìn tổng quát về sóng điện từ
Sóng vô tuyến điện, tia hồng ngoại, ánh sáng thông
thường, tia tử ngoại, tia Rơn-ghen và tia gamma, đều
có cùng bản chất là sóng điện từ, chỉ khác nhau về
tần số (hay bước sóng) mà thôi.

Ghi chú:
Tia gamma :

nh©n.

- do sù ph©n r· h¹t

- lµ sãng ®iÖn tõ cã b
íc sãng ng¾n h¬n bíc sãng cña tia X.


Thang sóng điện từ

Sóng vô tuyến

10-3 m trở lên

Vùng hồng ngoại

7.5.10-7 m đến 10-3 m

λ = 0,75 µm
Ánh sáng nhìn thấy
λ = 0,40 µm
Vùng tử ngoại

10-9 m đến 4.10-7 m

Tia Rơnghen

10-12 m đến 10-7 m
trên 10-12 m

Tia Gama
λ (µm)

λ = 0,40 µm đến λ = 0,75 µm

λ = c/f


4./ Thang sóng điện từ :
- Ta thấy : Tia Rơnghen ,tia tử ngoại
,ánh sáng nhìn thấy ,tia hồng ngoại và
các sóng vô tuyến đều có chung bản
chất là sóng điện từ nhưng điều khác
nhau cơ bản giữa chúng là có bước
sóng dài ngắn khác nhau .Ngòai ra còn
có những sóng điện từ có bước sóng
cực ngắn
( dưới 10-12 m) gọi là tia Gamma.


4./ Thang sóng điện từ :
- Giữa các vùng tia không có ranh giới rõ
rệt.
+ Các sóng điện từ có bước sóng càng
ngắn thì khả năng đâm xuyên càng
mạnh ,dễ tác dụng lên kính ảnh ,dễ làm
phát quang các chất và dễ ion hoá
không khí .
+ Các sóng điện từ có bước sóng càng
dài thì càng dễ quan sát hiện tượng giao

thoa của chúng .
Tập hợp tất cả các loại tia trên thành một
bảng sắp xếp thứ tự theo bước sóng hay
tần số làm thành thang sóng điện từ.