Tìm hiểu về trường phái chủ nghĩa tượng trưng, siêu thực qua bài thơ đàn ghi ta của lor ca của thanh thảo

MỤC LỤC

Nội Dung
I. Mở Đầu
1. Lí do chọn đề tài
2. Mục đích nghiên cứu
3. Đối tượng nghiên cứu
4. Phương pháp nghiên cứu
II. Nội Dung Sáng Kiến Kinh Nghiệm
1. Cơ sở lí luận
2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
3. Những giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
4. Hiệu quả sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục
III. Kết luận, Kiến nghị
1. Kết luận
2. Kiến nghị
Tài liệu tham khảo

Trang
3

4
5
6
19
20

P.G.LOR – CA (1898 – 1936)

1

I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Thanh Thảo tên khai sinh là Hồ Thành Cơng sinh năm 1946, có những
đóng góp quan trọng trong thành tựu của thi ca Việt Nam hiện đại, vì thế tìm
hiểu và đánh giá thơ Thanh Thảo là việc làm cần thiết. Ông là nhà thơ không
ngừng tiếp cận những trào lưu văn học mới, nhằm làm cho sáng tác của mình
ngày càng gần với hơi thở đương đại, những nỗ lực này dẫn đến tất yếu là thơ
Thanh Thảo ngày càng mang đậm dấu ấn của chủ nghĩa hiện đại, đặc biệt là
khuynh hướng thơ tượng trưng, siêu thực.
Bài thơ “ Đàn ghi ta của Lor-ca” in trong tập “Khối vng ru bích”
là một trong những sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy của thơ Thanh Thảo:
Giàu suy tư, mãnh liệt và đương nhiên khơng dễ hiểu vì ít nhiều nhuốm màu
sắc tượng trưng siêu thực. Chủ nghĩa tượng trưng, siêu thực là biện pháp
nghệ thuật trong thơ nói chung và trong thơ Thanh Thảo nói riêng, đặc biệt
trong bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca”. Là một giáo viên dạy bộ môn Ngữ
văn tôi rất tâm đắc với tác phẩm, muốn cho học sinh tìm hiểu về nghệ thuật
của bài thơ này. Hiện nay chúng tơi chưa có nhiều kinh nghiệm để giải
quyết vấn đề. Đó là lý do tơi chọn đề tài “ Tìm hiểu về Trường phái chủ
nghĩa tượng trưng, siêu thực qua bài thơ Đàn ghi ta của Lor – ca của tác
giả Thanh Thảo” làm nội dung của sáng kiến để có dịp trao đổi với các bạn
đồng nghiệp dạy bộ mơn Ngữ văn nói chung và bài thơ “ Đàn ghi ta của
Lor-ca” nói riêng.
2. Mục đích nghiên cứu.
Thực hiện sáng kiến này tơi biết đã có nhiều bài viết, nhiều bài nghiên
cứu hay viết về tác phẩm “Đàn ghi ta của Lor-ca”. (Tuy nhiên trong phạm vi
sáng kiến này từ thực tế giảng dạy, tìm tòi của bản thân tự đúc rút được để
viết lại) do đó thật khó để cá nhân tơi có thể tìm tịi, phát kiến được những ý
tưởng, nhận thức và kinh nghiệm. sâu sắc, độc đáo. Nhận thức rõ điều đó từ ý
tưởng đó nên trong phạm vi sáng kiến tơi chỉ đi sâu nghiên cứu tác phẩm với

mục đích: Tìm hiểu thêm về nghệ thuật tượng trưng, siêu thực từ đó để
thấy được vẻ đẹp tư tưởng của bài thơ.
3. Đối tượng nghiên cứu.
Sáng kiến chỉ tập trung nghiên cứu nghệ thuật xuất sắc của tác phẩm,
cụ thể là chủ nghĩa tượng trưng, siêu thực. Từ đó để thấy cách nhìn nhận
cuộc sống và con người cũng như quan niệm nghệ thuật của bài thơ.
4. Phương pháp nghiên cứu.
Để thực hiện sáng kiến này tôi đã vận dụng các phương pháp sau:
2


* Phương pháp thống kê: Chọn lựa và thống kê các ngữ liệu, dẫn
chứng tiêu biểu trong tác phẩm phục vụ cho mục đích nghiên cứu.
* Phương pháp phân tích, so sánh: Phân tích ngữ liệu kết hợp với đối
chiếu, so sánh nhằm khơi sâu, mở rộng cách tìm hiểu để thấy được ý nghĩa
của vấn đề.
* Thu thập thông tin, đúc rút kinh nghiệm từ thực tế giảng dạy ở
trường THPT Ngọc Lặc năm học 2014-2015 và năm học 2015-2016.
II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Cơ sở lý luận.
*Chủ nghĩa tượng trưng: Là một trào lưu nghệ thuật và là một quan
điểm triết học – mỹ học xuất hiện ở phương Tây cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ
XX, bao gồm hình tượng văn học, nghệ thuật như thơ, kịch, tiểu thuyết, hội
họa…. chủ nghĩa tượng trưng quan niệm nghệ thuật không phải phản ánh thế
giới hiện tại mà là một thế giới siêu tưởng, một thế giới mơ hồ của một sự
tương hợp giữa ánh sáng, sắc màu, mùi hương và nhạc điệu. Chủ thể tiếp
nhận thơ tượng trưng cùng một lúc có thể cảm ứng tổng hòa thế giới âm
thanh, sắc màu, mùi hương bằng tất cả các giác quan tương ứng. Các nhà
tượng trưng xem thế giới hữu hình chỉ là hình ảnh, là cái bóng, là biểu tượng
cho một thế giới mà ta khơng thấy được, họ quan niệm chính cái khơng nhìn

thấy đó mới là bản thể của thế giới, nhà thơ nhận thức thế giới bằng trực giác,
bởi chỉ có trực giác mới nắm bắt bằng được cái đằng sau, vô hình, mới ứng
cảm được thế giới đích thực mà ta khơng nhìn thấy.
*Chủ nghĩa siêu thực: Là một trào lưu văn nghệ xuất hiện vào khoảng
sau chiến tranh thế giới thứ nhất ở Pháp và do Andre Brton và P.Soupault đề
xướng với sự tham gia của L.Aragon và P.Eluard. Quan điểm và thi pháp của
họ chống lại sự sùng bài các trào lưu văn học hiện thực và lãng mạn thế kỉ
XIX, đưa ra phương pháp sáng tác mà họ gọi là “lối viết tự động” tức là ghi
lại những ảo giác tự phát theo “trạng thái của những người bị thơi miên”…
Nói tóm lại, theo chủ quan người nghệ sĩ thoát li mọi thực tế xã hội, chủ
trương “giải phóng” thơ khỏi những qui cách, lề lối gị bó trước đó mà họ cho
là khn sáo, hàn lâm chủ trương những từ ngữ kiểu cách, kì lạ, âm luật, cú
pháp thất thường.
Như vậy nghệ thuật tượng trưng, siêu thực có vai trị quan trọng trong
thơ, vì vậy việc hướng dẫn học sinh tìm hiểu về thủ pháp nghệ thuật này sẽ
giúp các em có cái nhìn tồn diện hơn về bài thơ trên cả hai phương diện: nội
dung và nghệ thuật đồng thời khẳng định sự cách tân nghệ thuật của Thanh
Thảo.
2. Thực trạng của vấn đề.
3


“Đàn ghi ta của Lor-ca” (1985) là một trong những sáng tác tiêu biểu
của văn học Việt nam giai đoạn 1975 đến thế kỉ XX. Bài thơ được rút trong
“Khối vng ru-bích” là một trong những sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy
của Thanh Thảo: giàu suy tư, mãnh liệt, phóng túng trong cảm xúc và đương
nhiên khơng dễ hiểu vì ít nhiều nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực. Bài
thơ đưa vào chương trình Ngữ văn THPT với thời gian khoảng 8 năm, 8 năm
là một quãng thời gian khá dài nhưng đối với một tác phẩm có giá trị thì chưa
thể khám phá hết giá trị tư tưởng và nghệ thuật của nó. Mơn Ngữ văn là môn

học đặc thù, yêu cầu học sinh đọc – hiểu, phải phát huy trí tưởng của các em
là một điều khó khăn, đặc biệt là học sinh miền núi hơn 80% là dân tộc thiểu
số, đầu vào thấp, điều kiện để các em học tập còn hạn chế.
Như vậy khi học xong bài thơ này học sinh hiểu bài không nhiều,và
còn mơ hồ về chủ nghĩa tượng trưng, siêu thực. Cho nên tôi mạnh dạn áp
dụng đề tài, hướng dẫn các em tìm hiểu “Trường phái chủ nghĩa tượng
trưng, siêu thực qua bài Đàn ghi ta của Lor-ca” mong rằng có thể nâng
cao chất lượng dạy học ở bài thơ này.
3. Những giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề.
3.1 Cảm hứng sáng tác:
Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” lấy cảm hứng trực tiếp từ những giây
phút đầy bi phẫn trong cuộc đời của Ph.G.Lor-ca (1898- 1936), một nhà thơ
nổi tiếng, nhạc sĩ, họa sĩ, kịch gia, nhà hoạt động sân khấu thiên tài, đồng thời
là người chiến sĩ chống phát xít kiên cường của xứ sở Espagna thuộc đất
nước Tây Ban Nha,một nghệ sĩ tự do và cô đơn, một cái chết oan khuất, một
tâm hồn bất diệt. Từ đó Thanh Thảo làm sống lại huyền thoại về một con
người, một nghệ sĩ, một chiến sĩ về chính âm nhạc và thi ca.
3.2 Chủ nghĩa tượng trưng, siêu thực trong thơ Thanh Thảo:
*Thơ Thanh Thảo là tiếng nói của người tri thức nhiều suy tư trăn trở
về các vấn đề xã hội và thời đại, tuy nhiên ông muốn cuộc sống phải được
cảm nhận và thể hiện ở bề sâu nên luôn khước từ lối biểu đạt dễ dãi. Thanh
Thảo viết bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” theo phong cách thơ tượng trưng
có pha chút màu sắc siêu thực rất gần với phong cách của thơ Lor-ca, đã tạo
nên sự khác biệt với thơ cổ điển, thơ lãng mạn trong việc thể hiện vai trò của
cái tơi và ở cấu trúc thơ. Ở dịng thơ tượng trưng, siêu thực cái tơi khơng cịn
ở vị thế trung tâm khơi nguồn sáng tạo, mất đi vị trí độc tôn để trở thành cái
tôi đa ngã. Ở bài thơ “ Đàn ghi ta của Lor-ca” đã kết hợp giữa tự sự và trữ
tình, giữa thơ và nhạc, giữa màu sắc truyền thống và thơ viếng phương Đông,
và chất hiện đại mang âm hưởng bi tráng của nhạc giao hưởng phương Tây.

4


Hình ảnh Đàn Ghi ta

5


* Hình tượng Lor-ca, một nhà thơ hiện đại nhưng yêu âm nhạc dân
gian Tây Ban Nha đã đưa vào thơ mình âm hưởng An-đa-lu-xi-a. Người nghệ
sĩ du ca lãng tử ấy đã dùng tiếng đàn, tiếng thơ của mình để giải bày nỗi đau
buồn và khát vọng yêu thương nhân dân, chuỗi âm thanh li-la li-la mô phỏng
nốt đàn ghi ta tạo âm hưởng ngân nga hòa quện âm thanh với màu sắc, ánh
sáng, sự sống, trong sự tưởng vọng loài hoa tử đinh hương (Theo truyền
thuyết Tây Ban Nha hoa tử đinh hương là sự hóa thân của người con hiếu
thảo để bảo vệ mẹ trước sự tấn cơng của lồi rồng), ý nghĩa cao đẹp và sắc
thắm hương thơm đã làm cho chuỗi âm thanh li-la càng thêm thiết tha, sâu
lắng.
Hình tượng Lor-ca trong mơi trường chính trị và nghệ thuật Tây Ban
Nha đầu thế kỉ XX: cuộc đời của Lor-ca là một chuỗi ngày dài rong ruỗi qua
những miền kí ức rời rạc, để rồi người ta chứng nhân và truyền lại cho hậu
thế là những sáng tác của chính ơng. Thanh Thảo đã chắp nối chúng ta thành
một cuộc đời và viết tiếp sự giải thoát cho cái chết đớn đau của cuộc đời ấy
bằng “ Đàn ghi ta của Lor-ca”.
Bi kịch của Lor-ca lại xuất phát từ mâu thuẫn giữa khát vọng nghệ
thuật và khát vọng tự do của người nghệ sĩ đứng về phía nhân dân với chế độ
phát xít Tây Ban Nha đầu thế kỉ XX. Hình tượng Lor-ca trong bài thơ là hình
tượng bi tráng về người nghệ sĩ chân chính trong môi trường bạo lực thông
trị: Một nghệ sĩ tự do và cô đơn, một cái chết oan khuất, bi phẫn bởi thế lực
tàn ác, một tâm hồn bất diệt. Bài thơ làm sống lại huyền thoại về một con

người, một nghệ sĩ, một chiến sĩ, về một xứ sở và về chính âm nhạc và thi ca.
3.3 Nhan đề bài thơ mang ý nghĩa tượng trưng:
Nhan đề bài thơ sử dụng hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng riêng: đàn
ghi ta là một nhạc cụ có sáu dây kim loại hoặc nhựa tổng hợp bọc kim loại ,
mặt cộng hưởng hình thắt cổ bồng, trên có lỗ thốt âm. Ghi ta được coi là
nhạc cụ truyền thống của đất nước Tây Ban Nha, vì thế, ngồi tên gọi chính,
ghi ta còn được nhiều người gọi bằng một cái tên khác là Tây Ban Cầm. Mặt
khác nó cũng được sử dụng nhằm tơ đậm hình ảnh nổi bật của Lor-ca lúc
sinh thời một nghệ sĩ kép: thi sĩ kiêm nhạc sĩ ông giống như một gã Digan
đơn độc, một nghệ sĩ dân gian thường lang thang khắp xứ trên yên ngựa với
cây đàn ghi ta, dùng lời thơ và tiếng đàn để giãi bày nỗi đau sâu sắc và khát
vọng tự do, khát vọng yêu thương của nhân dân mình. Do vậy Lor-ca với cây
đàn hay tiếng đàn ghi ta. Đàn ghi ta của Lor-ca trở thành hình ảnh biểu tượng
cho cuộc đời phẩm cách và số phận bi tráng của Lor-ca, người nghệ sĩ tài
hoa, phóng khống, u tự do của dân tộc Tây Ban Nha. Thể hiện sự đồng
cảm sâu sắc của tác giả với Lor-ca- người nghệ sĩ tự do và cô đơn dẫu bị chết
6


Hoa Tử Đinh Hương

oan khuất dưới bàn tay của các thế lực tàn bạo nhưng cái đẹp của nhân cách,
của tâm hồn và của nghệ thuật thì ln vĩnh hằng, bất diệt. Bằng con mắt của
7


chủ nghĩa tượng trưng, siêu thực và những tìm tịi nghệ thuật ta thấy hình
tượng đàn ghi ta và Lor-ca, người nghệ sĩ tài hoa được hiện lên rất rõ.
3.4 Câu thơ đề từ mang ý nghĩa tượng trưng:
Có lẽ trong giới văn nghệ sĩ sẽ chẳng có mấy người thống thiết với tình

u nghệ thuật đến độ: “Khi tơi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta” (Lorca). Người nghệ sĩ ấy khẩn cầu nhân gian chơn mình chung với cây đàn- với
tình yêu của mình - để ở đâu đó miền cực lạc, mình được ơm cây đàn cất lên
một ngẫu khúc cho đỡ nhớ thương nghệ thuật. Và hãy chôn tôi chung với
nghệ thuật của tôi, để nghệ thuật không bị ám ảnh bởi đỉnh cao của ai đó,
đừng để thần tượng đổ bóng xuống tương lai, để nghệ thuật vượt lên, tiếp tục
hành trỉnh cách tân của mình. Câu thơ “Khi tơi chết hãy chơn tơi với cây đàn
ghita” đọc lên ta đã thấy hình ảnh cái chết hiện về, một gương mặt ngậm cười
như chấp nhận với cái chết đã đoán trước và đã chuẩn bị đủ mọi hành trang,
kể cả di trúc. Nhưng đơi mắt thì tha thiết buồn, khát khao rong ruổi, khát
khao cống hiến, khát khao hát và viết. Vì thế mà trong lòng nhân loại, cái
chết ấy trở nên tức tưởi, đau đớn. Thanh Thảo đại diện cho nhân loại cất lên
tiếng khóc, khắc họa chân dung của Lor-ca, người nghệ sĩ tự do và cơ đơn.
3.5 Hình ảnh tiếng đàn và áo choàng qua nghệ thuât tượng trưng, siêu thực:
Ngay câu thơ mở đầu hình ảnh những tiếng đàn bọt nước được được
tạo bởi một sự kết âm thanh đã gợi ấn tượng về sự trong trẻo nhưng mong
manh dễ vỡ của tiếng đàn hay cũng chính là nhân cách và số phận của người
nghệ sĩ trước các thế lực bạo tàn:
những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
li la li la li la
đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn
Mỗi chi tiết trong bài thơ đều gợi lại hình ảnh của Lor-ca, chàng nghệ
sĩ, người chiến cách mạng có lí tưởng cao đẹp nhưng số phận bất hạnh. Lorca là một người Tây Ban Nha, anh sinh năm 1898, đúng vào giai đoạn chủ
nghĩa phát xít Franco đang hồnh hành trên xứ sở bị tót, cũng như mọi thanh
niên khác, anh đảm nhiệm vai trò một người chiến sĩ, chiến đấu hết mình vì
tự do. Và với thiên chức trời ban, anh còn là con chim họa mi vàng của xứ
Épagna. Tài năng và niềm khát khao tự do đang phát triển, thì anh bị bọn phát
xít thủ tiêu. Xác anh được tìm thấy trong đống xác 1500 người bị bắn vào

ngày 19/8/1936 trên miệng vực sâu gần Granada.

8


Hình ảnh đấu bị tót

Bài thơ mở đầu vời hình ảnh “ những tiếng đàn bọt nước” gợi cho ta
cái gì đó mong manh, chơng chênh, và vụn vỡ, nói chính xác hơn là cuộc đời
9


Lor-ca mong manh, chứ không phải nghệ thuật của ông mong manh, mà nó
mạnh mẽ, khát khao như tình u của ơng, tác giả cũng giúp người đọc hình
dung được một thanh niên choàng trên vai chiếc “áo choàng đỏ gắt” oai vệ
chiến đấu với những con bị tót, giữa một đấu trường mấy nghìn khán giả. Và
cịn một đấu trường lớn hơn trên đất nước bị tót này, đó là đấu trường giữa
phe phát xít và dân tộc Tây Ban Nha, cuộc chiến đấu khơng hề cân sức. Nói
cách khác tài năng và khí phách của đấu sĩ được tạc trên lưỡi hái của tử thần.
Nhưng đấu trường ở đây chính là đấu trường giữa một bên là nền chính trị
độc tài phát xít, một bên là khát vọng cách tân nghệ thuật còn bên kia là sự
bảo thủ nghệ thuật già nua. Do vậy, áo choàng đỏ gắt vừa gợi được cái khí
chất ngang tàng của người nghệ sĩ yêu tự do, lại cũng vừa gợi được tính chất
gay gắt, khốc liệt của cuộc đấu tranh giữa ánh sáng và bóng tối, giữa chính và
tà trong nền chính trị và nền nghệ thuật đương đại ở Tây Ban Nha. Trong
cuộc đấu tranh này lor-ca nổi lên trên cái phơng văn hóa đặc trưng Tây Ban
Nha như một kị sĩ lẻ loi, một nghệ sĩ tự do mà cô đơn, một ca sĩ dân gian ôm
cây đàn ghi ta hát nghêu ngao. Chuỗi hợp âm li-la li-la li-la mang âm hưởng
dân ca Tây Ban Nha nghe tha thiết, dìu dặt, mà đau đớn, xót thương. Trong
tiếng đàn ấy, Lor-ca được hiện lên với hình ảnh:

đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh chống
trên n ngựa mỏi mịn
Một miền đơn độc, một vầng trăng chếnh choáng, một yên ngựa mỏi
mòn. Tất cả gợi về sự mòn mỏi trong tâm hồn, nhưng bước chân thì khơng hề
chùn lại, hay hẫng hụt. Mỏi mòn trong tâm hồn dễ hiểu bởi những tiên cảm
về cái chết, làm sao có thể đừng mệt mỏi khi cái chết luôn chực sẵn ở đâu đó
trên mỗi con đường ta qua!? Nhưng vì tình u nghệ thuật, yêu cái đẹp, mà
chưa bao giờ bước chân Lor-ca chùn lại trước khó khăn nào, thế mới thấy
tình yêu nghệ thuật của nghệ sĩ tự do ấy lớn thế nào.
Như bao chàng trai trẻ khác, yêu đời, chuộng tự do để có thể nghêu
ngao hát trên bất cứ vùng đất nào của đất nước. Là nghệ sĩ, còn gì vui sướng
hơn được rong ruỗi trên những con đường mình muốn qua, cất lên lời ca
tiếng hát:
Tây Ban Nha
hát nghêu ngao
Nhưng đọc bài thơ dường như ta cảm thấy mỗi nốt nhạc vui đều gợi
những dự cảm không lành
bỗng kinh hoành
áo choàng bê bết đỏ

10


Hình ảnh đấu bị tót

11


Lor-ca bị điệu về bãi bắn

chàng đi như người mộng du
Chiếc áo choàng đỏ gắt được nhắc đến với niềm tự hào thì giờ đây bê
bết đỏ. Cũng là màu đỏ thơi, nhưng mỗi màu đỏ nó lại khác nhau: một màu
đỏ gắt truyền thống, một màu đỏ bê bết của máu, chàng bước ra bãi bắn như
người mộng du. Thanh Thảo đã chọn thời điểm bi phẫn nhất cuộc đời Lor-ca
để khắc họa, là người mang sứ mệnh cách tân, là người chiến sĩ là chấp nhận
cái chết, nhưng sao vẫn thấy uất nghẹn khi nhắc đến, đã sinh ra cái đẹp sao
cịn có sự bạo tàn?! Đã có tiếng hát yêu đời đến thế của người nghệ sĩ, sao
cịn có tiếng súng bi phẫn làm tắt lịm câu hát nghêu ngao?. Bọn phát xít đã
kết liễu một con người mà suốt đời chỉ biết ngợi ca tự do, yêu thương và sống
vì tổ quốc của mình, cái dáng đi như người mộng du của Lor-ca gợi nhiều
liên tưởng suy tư: vừa diễn tả tâm trạng ngỡ ngàng, ngơ ngác của Lor-ca
khơng thể hiểu nổi lí do cái chết của mình, vừa thể hiện thái đọ của người
nghệ sĩ dám coi thường, chẳng thèm để tâm đến cái thứ cường quyền bạo lực
đang cướp đi mạng sống của mình,đồng thời cũng vừa góp phần bộc lộ niềm
cảm thơng, xót thương và lòng ngưỡng mộ của tác giả đối với người nghệ sĩ
khơng biết cúi đầu này.
3.7 Những hình ảnh biến thể của tiếng đàn
Những câu thơ tiếp theo đưa ra một loạt hình ảnh và chi tiết với lối
diễn đạt chuyển đổi cảm giác và lối kết hợp tạo hình ảnh đồng hiện khá phổ
biến trong thơ tượng trưng. Lor-ca đã có một cuộc hành trình dài trước khi
chết. Anh đi qua hết tiếng đàn của mình:
tiếng ghi ta nâu
bầu trời cô gái ấy
tiếng ghi ta xanh biết mấy
tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghi ta ròng rịng
máu chảy
Có thể suy luận và liên tưởng nhiều chiều về loại hình ảnh biểu trưng
siêu thực này “tiếng ghi ta nâu- bầu trời cô gái ấy” phải chăng là một diễn tả

ẩn dụ về một tình yêu thương: tiếng ghi ta là khúc hát ngợi ca bầu trời rộng
mở của đất nước Tây Ban Nha và đôi mắt đen huyền của người con gái yêu
thương “cô gái ấy” ở đây có thể chỉ An-na Ma-ri-a, người yêu của Lor-ca.
Tiếng ghi ta lá xanh phải chăng là vẻ đẹp và sức sống ẩn chứa trong nghệ
thuật của tiếng đàn, tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy phải chăng là biểu trưng
về cái chết của nghệ thuật trước các thế lực bạo tàn…
12


Cũng có thể suy luận theo một hướng khác: âm thanh tiếng đàn sau cái
chết của Lor-ca khơng cịn ngun vẹn nữa mà đã vỡ ra thành màu sắc (ghi ta
nâu, ghi ta lá xanh) thành hình khối (trịn bọt nước vỡ tan) thành dòng máu
chảy như một sự đau đớn tiếc thương không thể diễn tả trọn lời.
Tác giả khơng nói thân xác Lor-ca bị tan chảy, khơng cịn nguyên vẹn
mà nói tiếng đàn ghi ta tan chảy, vỡ ra đã cho thấy một sự tương giao giữa
các yếu tố vật chất và tinh thần. Cái chết và nỗi đau thể xác là của riêng Lorca, còn cái chết của nghệ thuật, cái chết của khát vọng tự do và cái đẹp là nỗi
đau tinh thần của cả dân tộc Tây Ban Nha và củ nhân loại tiến bộ trước tội ác
của các thế lực phát xít bạo tàn.
Dường như Thanh Thảo đã khắc họa được đúng cái chết của Lor-ca
ngay cả ở vần điệu, âm sắc, hình ảnh. Một nghệ sĩ không ngất ngưởng, không
ngông, nhưng yêu tự do, có lí tưởng. Hình ảnh trong bài biến đổi sắc thái liên
tục, mới hát nghêu ngao đó, vậy mà đã áo chồng bê bết đỏ. Từ bầu trời cơ
gái ấy, tiếng ghita đã hiện về như máu chảy ròng rịng, sự biến đổi tự nhiên
như chính cuộc đời Lor-ca chảy hết cả đời vào thơ. Tiếng đàn không chỉ cịn
là âm thanh, mà đã hóa thành màu sắc, và hướng tới bầu trời cô gái ấy. Cô
gái nào vậy nhỉ!? Mà bầu trời cô gái ấy tràn ngập gam màu nâu ấm áp, gam
màu nâu của gỗ rừng, của sôcola ngọt ngào, của café đắng, của hương va ni
dịu ngọt, và gam màu nâu của một tình yêu nồng nàn, say đắm. Hay đó là
màu da của những cơ gái Digan?Những cơ gái đã ấn lá bùa của mình lên trái
tim chàng, để chàng tha thiết yêu cuộc đời.

Tiếng đàn cịn hóa thành màu xanh của lá, đó là tiếng ghita yêu đời của
một thời nghêu ngao hát,một thời ngập tràn hi vọng, một thời tha thiết yêu
nghệ thuật, tha thiết yêu tự do, nên thấy cuộc đời này thật hạnh phúc. Rồi
Lor-ca nhớ về tiếng ghi ta của mình những tháng ngày khủng khiếp:
tiếng ghi ta trịn bọt nước vỡ tan
tiếng ghi ta rịng rịng
máu chảy
Hình ảnh bọt nước lại xuất hiện, nhưng lúc này bọt nước đã vỡ tan.
Tiếng đàn đã có hình khối, có linh hồn mong manh, và có số phận đớn đau,
tất cả đã vỡ vụn dưới chân, và ròng ròng chảy, chấp nhận cái chết như một lẽ
tự nhiên trong đời chiến sĩ.
3.8 Cái chết của Lor-ca trong cái nhìn của nghệ thuật tượng trưng, siêu
thực
Hình ảnh Lor-ca được diễn tả với sự bất diệt, vĩnh hằng, các câu thơ
được viết theo lối phối kết liền kề của nghệ thuật tượng trưng, siêu thực:
“ không ai chôn cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang”
13


Cái chết của Lor-ca là một sự mất mát lớn cho nghệ thuật đương đại
Tây Ban Nha, nhà cách tân nghệ thuật đã bị sát hại, nghệ thuật khơng cịn ai
dẫn đường, hành trình cách tân nghệ thuật mà Lor-ca theo đuổi giờ đây khơng
cịn người tiếp bước. Mặt khác, cũng có thể hiểu đấy là hình ảnh biểu trưng
cho sự bất diệt của nghệ thuật và nghệ thuật chân chính. Bởi lẽ, Lor-ca đã ra
đi nhưng nghệ thuật khơng thể chơn vùi, khơng ai có thể chơn cất được tiếng
đàn, nghệ thuật vẫn sẽ sống mãi, giản dị kiên cường như cỏ dại.
“ giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng”
Chi tiết Lor-ca bị thủ tiêu và chúng ném xác xuống giếng để phi tang,

giọt nước mắt phải chăng là biểu trưng cho nỗi đau, niềm tiếc thương vơ hạn,
cịn vầng trăng phải chăng chính là hình ảnh ngời sáng của Lor-ca – người
chiến sĩ hi sinh cho tự do, người nghệ sĩ chân chính đã hiến dâng cả đời mình
cho cái đẹp của nghệ thuật. Nhưng khơng chỉ có vậy, bởi vì cách phối liền kề
giọt nước mắt vầng trăng không sử dụng quan hệ từ, lại có thể gợi ra tầng ý
nghĩa đa chiều do cách phát sinh nhiều quan hệ liên kết. Đó là quan hệ so
sánh: giọt nước như vầng trăng; quan hệ sở hữu: giọt nước mắt của vầng
trăng; quan hệ đồng nhất: giọt nước mắt là vầng trăng…ý nghĩa về niềm đau
xót tiếc thương và vẻ đẹp cùng với sợ bất tử của Lor-ca dường như là sự giao
thoa lung linh của tất cả các lớp nghĩa ấy.
Rồi chẳng ai chôn cất tiếng đàn cả, như điều Lor-ca mong muốn, có lẽ
người đời muốn tiếng đàn ông mãi cất lên giữa cuộc đời.Chỉ có mình Lorca,với ước mơ cách tân nghệ thuật, mới hiểu, nếu khơng chơn cái cũ , thì cái
mới chẳng thể nào phát triển được. Tiếng đàn Lor-ca tiếp tục ngân nga giữa
những trái tim yêu tiếng đàn ông, tiếp tục mọc lên không định hướng như cỏ
mọc hoang níu giữ bước chân người đi. Cuộc đời Lor-ca là một nỗi đau
lớn,cịn mãi với đất trời, nhưng đó là một nỗi đau rất đẹp. Khi ta nói: giọt
nước mắt và vầng trăng có nghĩa là nỗi đau và sự vĩnh hằng, giọt nước mắt
của vầng trăng có nghĩa đất trời khóc thương cho cái chêt của Lor-ca. Giọt
nước mắt như vầng trăng có nghĩa nỗi đau lớn của Lor-ca và người đời trước
cái chết oan khuất của ông. Dù ở khía cạnh nào cũng nói lên sự vĩnh hằng của
Lor-ca,vậy phải chăng di nguyện của Lor-ca là quá sức với nhân gian.
Vẫn trên mạch suy tưởng về sự vĩnh hằng của nghệ thuật chân chính, ở
những câu thơ ỏ cuối bài Thanh Thảo đã tạo ra những tương phản, đối lập và
chuyển hóa giàu ý nghĩa:
đường chỉ tay đã đứt
dịng sơng rộng vơ cùng
“Đường chỉ tay” đã đứt như những gì linh giác Lor-ca mách trước,
nhưng dịng sơng từ cuộc đời sang bên kia thế giới thì thật dài và rộng, mà lại
14

khơng có con cầu nào, nó tượng trưng cho cái chết phũ phàng của Lor-ca đã
cắt đứt thiên mệnh của đời anh, dịng sơng rộng vơ cùng là biểu tượng cho
cõi tạo hóa vơ biên. Sự đối lập giữa cái hữu hạn của cuộc đời (đường chỉ tay
đã đứt) với cái vơ cùng của tạo hóa (dịng sơng rộng vơ cùng) đã chuyển tải
một ý nghĩa mới về cái chết của Lor-ca,đồng nghĩa với việc giã từ cái hữu
hạn để bước sang cái địa hạt của cái vô tận và phương diện cho sự siêu thốt
ấy chính là đơi cánh của nghệ thuật. Người ta chỉ có thể vứt lại sau lưng
nhưng hệ lụy thì mới có thể đi tiếp đến một thế giới tốt đẹp hơn cho tất thảy
mọi linh hồn,và chàng chọn cách:
Lor-ca bơi sang ngang
trên chiếc ghi ta màu bạc
Chiếc ghi ta tượng trưng cho thơ ca và âm nhạc, nó là một biến ảnh của
ghi ta nâu, ghi ta xanh khi đã đi sang cõi khác. Đúng hơn là chiếc ghi ta đã
sang cõi siêu sinh. Thi sĩ bơi trên chiếc ghi ta là bơi trên chiếc thuyền thi ca
để vượt qua bến bờ sinh tử, và cao hơn cái chết oan nghiệt do kẻ thù gây ra,
Lor-ca đã tiến dần đến sự giải thoát mang tính chất triết học: giã từ cái hữu
hạn để đén bến bờ của cái vô cùng bằng phương diện thơ ca nghệ thuật.Ném
lại sau lưng những đớn đau, nuối tiếc một cách dứt khốt, chàng bơi qua dịng
sơng sinh từ bằng chiếc ghi ta màu bạc- tình yêu nghệ thuật, đến cõi siêu
thốt.
chàng ném lá bùa cơ gái Di-gan
vào xốy nước
chàng ném trái tim mình
vào lặng yên bất chợt
Lá bùa cơ gái Di gan là một vẻ đẹp huyền bí màng màu sắc tơn giáo ,
xốy nước là tai họa định mệnh trên dịng sơng số phận. Cho nên, hành động
“ném lá bùa” và “ném trái tim” đều hàm ý tượng trưng về sự giã từ, sự giải
thốt khỏi vịng tục lụy của Lor-ca. Nhưng sự giải thoát ấy mang đền một ý
nghĩa lung linh hơn: Nghệ sĩ chân chính cần phải ý thức về cái chết của bản

thân để thế hệ sau tiến lên và để cho nghệ thuật được tái sinh mạnh mẽ hơn,
tốt đẹp hơn trong tương lai. Thanh Thảo đã giải thoát cho Lor-ca, đã dẫn
đường cho Lor-ca đến nơi nhìn thấy được bình minh lóng lánh trên những
phiến lá rừng, và ở nơi xa xôi nào đó, Lor-ca cất tiếng đàn:
li-la li-la li-la…
Hay đó là tiếng ghi ta người đời đang tiếc thương cho Lor-ca!? Lila
cịn là tên của một lồi hoa lưu li, có một câu chuyện kể rằng có một đơi trai
gái u nhau tha thiết. Một hôm, cô gái thấy một bông hoa màu tím bên bờ
sơng rất đẹp, chàng trai muốn hái bông hoa tặng người yêu,nhưng không ngờ
chàng trượt chân ngã xuống dịng nước chảy xiết, trước khi chìm vào dòng
15


nước, chàng trai nói với lại rằng Forget-me-not.Li-la li-la li-la…, điệp ngữ
lặp lại ba lần liên tiếp, như một tràng hoa tím thanh tú nhân loại dâng tặng
đến Lor-ca: Chúng tôi sẽ không bao giờ quên tiếng đàn bất tử của ngài đâu!,
khơng bao giờ qn bóng một kị sĩ đơn độc đã khuất nơi cuối chân trời , nó
như một niệm khúc cuối dành cho người nghệ sĩ tài hoa, người chiến sĩ yêu
tự do nhưng có cuộc đời đau khổ. Lời thơ đã dứt, nhưng tiếng đàn thì ngân
vang mãi, và trong mỗi chúng ta vương vấn màu tím ngát của một vịng hoa
lưu li.
Hình tượng tiếng đàn: “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”, lấy lời
đề từ bằng chính lời của Lor-ca, Thanh Thảo đã tự bộc lộ ý tưởng sáng tác
của mình, cây đàn ghi ta và Lor-ca là hai hình tượng thơ xuyên thấm vào
nhau. Sự tồn tại của Lor-ca là sự tồn tại của tiếng đàn và ngược lại. Trong đó
tiếng đàn như một sinh thể sống song trùng với nhịp đập trái tim Lor-ca. Đàn
ghi ta, và những cung bậc mà nó rung ngân là tâm hồn Lor-ca, là một phần
của con người ơng là sự sống của chính ơng. Vì lẽ đó tiếng đàn ghi ta trong
bài thơ như một hình tượng chứa đầy ám ảnh.
Ngập tràn trong thi phẩm là tiếng đàn, mở đầu là chuỗi âm thanh li-la

li-la li-la, giống như người nghệ sĩ vuốt những sợi giây tơ đàn chuẩn bị cho
khúc nhạc cất lên, và kết thúc lại là chuỗi âm thanh day dứt li-la li-la li-la.
Theo đó, tiếng đàn trở thành sự sống mn màu, là khí quyển gắn với cuộc
đời, sự nghiệp Lor-ca. Tiếng đàn, biểu tượng tâm hồn nghệ sĩ của Lor-ca là
tình yêu cuộc sống và khí phách kiên cường của người chiến sĩ yêu tự do, hòa
nhập trái tim với con người và cuộc sống.
Thanh thảo viết về tiếng đàn bằng sự cảm nhận của nhà thơ nay về
tiếng đàn xưa.Nhà thơ không miêu tả âm thanh của tiếng đàn mà dùng màu,
dùng hình ảnh về màu “nâu”, “ lá xanh biết mấy”, về hình khối, khơng gian
“trịn”, “bọt nước” , “ bầu trời cơ gái ấy”, và những hình ảnh vận động “bọt
nước vỡ tan”, “cỏ mọc hoang”, tiếng đàn mang số phận “rịng rịng máu
chảy”. Những hình ảnh này tạo ra những liên tưởng sự xuyên thấm đầy sức
khơi gợi giữa âm thanh và hình ảnh, mỗi hình ảnh về tiếng đàn mang một ý
nghĩa,một biểu cảm riêng mở ra trường liên tưởng và cuộc sống muôn màu.
Đang trong khơng gian “ đơn độc ”, “kinh hồng”, giữa sắc màu ghê rợn “áo
choàng bê bết đỏ”, giữa giây phút cái chết cận kề, đột ngột liên tưởng bay vút
lên hịa nhập vào khơng gian.
Trước cái chết người ta kinh hoàng và mưu cầu sự sống và thường liên
tưởng suy nghĩ vầ những gì đen tối, ở đây bầu trời tâm hồn người nghệ sĩ vẫn
đắm đuối với bầu trời ngọt ngào thấm đẫm hương tình, tiếng ghi ta xanh trở
thành biểu tượng của tâm hồn lãng mạn Lor-ca, một thứ lãng mạn như đôi
cánh bay qua cõi chết.
16


. Nó như một sự thật cuộc sống phù du hữu hạn có sinh có diệt của đời
người. Nhưng nó đau đớn hơn ở chỗ những cái mới, cái đẹp trước sự bạo tàn
của cái cũ, cái xấu, cái ác vốn tồn tại như một hệ thống ác quỷ thật khó lịng
tồn tại. Nó sẽ bị tiêu diệt khi chưa đi hết cuộc đời mà quy luật dành cho nó.
Thanh Thảo đã hướng người đọc vào hình ảnh so sánh độc đáo và giúp người

đọc tìm thấy trong bọt nước hình ảnh một Lor-ca ngã xuống khi đang cịn rất
trẻ, khi lí tưởng của ơng đang theo đuổi cịn rất dở dang trong một cái chết bi
thương. Và đồng thời cũng thấy được một Lor-ca dẫu chỉ như một bọt nước
nhở bé nhưng đã vượt lên đồng loại ở chỗ dám nổi lên sống động, khi mà tất
cả im lặng trật tự nơi cái mặt phẳng mặt nước im lìm trong cố hữu, cũ kỹ, già
nua.
Nhưng sự thật, tiếng đàn vẫn “ròng ròng máu chảy” , cách liên tưởng
đọc đáo này làm cho tiếng đàn trở thành một sinh thể sống, và nó đang đổ
máu cho tự do cho cuộc sống, nó đang bị tiêu diệt một cách phi lí nhất. Thi sĩ
đã xây dựng được bức tranh đậm bi tráng về Lor-ca bị hành hình dã man và
bị ném xuống giếng. Nếu kết nối câu thơ những tiếng đàn bọt nước ở phần
đầu với các câu thơ khác là tiếng ghi ta bọt nước vỡ tan và tiếng ghi ta ròng
ròng máu chảy, sẽ thấy những ý nghĩa ẩn tàng dư ba sau lớp nghĩa diễn tả âm
thanh tuôn trào, sôi động của tiếng đàn, tiếng đàn giống như tiếng kêu cứu
của con người, của cái đẹp vang lên trong thế giới bạo tàn
Tiếng đàn không thể “ chôn cất” được bởi nó là một giá trị tinh thần, sự
tồn tại của nó vượt ra ngồi mọi giới hạn vật chất. Dập vùi về tinh thần với hi
vọng khuất phục vốn là một điều khó xác định sự tồn tại của nó trong tư duy,
trong trái tim con người lại khó hơn, và giết chết nó vốn là điều khơng thể
nằm ngồi tầm tay và ý chí chủ quan của thế giới lồi người. Phải chăng ,đây
chính là một ẩn dụ về thế giới bạo tàn Tây Ban Nha, không nhận biết được
những giá trị của Lor-ca và đã vùi dập ơng, cái chết về thể xác chúng có thể
thực hiện, nhưng tinh thần và ý chí của ơng chúng không bao giờ tiêu diệt
được. Đây là một logic dẫn đến so sánh đầy ấn tượng “tiếng đàn như cỏ mọc
hoang”. Hình ảnh cỏ mọc hoang gợi sức sống mãnh liệt vơ biên. Và đó chính
là triết lí nghệ thuật của Thanh Thảo đem đến cho người đọc: nghệ thuật nằm
ngồi quy luật băng hoại, chỉ mình nó khơng thừa nhận cái chết.
“li-la li-la li-la…”
Chuỗi âm thanh này xuất hiện cuối thi phẩm như một điểm nhấn làm
nổi bật hình tượng tiếng đàn. Hịa nhập với chuỗi âm thanh đầu bài thơ nó

làm cho hình tượng tiếng đàn trở nên hoàn thiện, đồng thời mở ra những liên
tưởng về hình tượng mới, hình tượng Lor-ca với sức sống và khát vọng tự do
mãnh liệt, trên nền nhạc bảng lảng, chập chờn những yêu thương và những
khốc liệt bạo tàn.
17


Đàn ghi ta của Lor-ca là một thành công hiều mặt của Thanh Thảo trên
con đường tìm tịi đầy trăn trở nhằm đổi mới và cách tân thơ tiếng việt giai
đoạn sau 1975. Bài thơ thể hiện chân dung đẹp đẽ của nghệ sĩ Lor-ca trong sự
ngưỡng mộ, lòng đồng cảm và sự tiếc thương sâu sắc của tác giả Thanh Thảo.
Xuyên suốt bài thơ, song hành với hình tượng Lor-ca là hình tượng cây dàn,
tiếng đàn cất lên tiềng lịng của Lor-ca trước cuộc sống, trước thời đại. Nó là
linh hồn, là tinh thần của Lor-ca, và hơn hết là số phận nghiệt ngã của nhà thơ
vĩ đại này.
4. Hiệu quả của SKKN đối với hoạt động giáo dục với bản thân,
đồng nghiệp và nhà trường.
Năm học 2015-2016 tôi được phân công giảng dạy ở hai lớp 12C1 và
12I, trong giờ đọc văn “Đàn ghi ta của Lor-ca” tôi đã áp dụng sáng kiến này,
cho các em tìm hiểu về nghệ thuật tượng trưng, siêu thực. Sau khi học xong
tôi đã làm một cuộc khảo sát và kết quả thu được:
Số HS yêu thích
Số HS được
Số HS hiểu bài sau
Lớp
sau khi học tác
khảo sát
khi học tác phẩm
phẩm
12C1

42
40
37
12I
41
38
35
Từ kết quả trên tôi thấy cách hướng dẫn học sinh đọc hiểu như cách trên đã
có hiệu quả rõ rệt khơng chỉ giúp các em hiểu hơn về vẻ đẹp tư tưởng nghệ thuật
của bài thơ mà các em thấy yêu thích hơn đối với một tác phẩm xem là tiêu biểu
của văn học thời kì đổi mới, từ đó các em hiểu thêm về cuộc sống, con người cũng
như quan niệm nghệ thuật của lớp nhà thơ Việt Nam, trong đó có Thanh Thảo.
III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết Luận
Qua việc tìm hiểu về chủ nghĩa tượng trưng, siêu thực của bài thơ
“Đàn ghi ta của Lor-ca” một lần nữa ta khẳng định tài năng của Thanh Thảo
trong nền văn học hiện đại Việt Nam và ta có thể coi đây là một giải pháp cụ
thể để các em tiếp cận bài thơ dễ dàng hơn, từ đó có hướng suy nghĩ, tư duy
mới khi tiếp cận các tác phẩm khó trong chương trình. Với đề tài này tơi nghĩ
khơng q khó để thực hiện và cũng khơng cần nhiều sự hỗ trợ của phương
tiện dạy học hiện đại. Tôi hi vọng đáp ứng được phần nào thực tế dạy học
mơn Ngữ văn trong chương trình hiện nay. Hi vọng bài viết này của tơi sẽ
đóng góp được chút gì đó cho hoc sinh, cho đồng nghiệp để mơn Văn được
u thích hơn , khơng có cảm giác ngại học, sợ học, khó tiếp cận.
2.Kiến nghị, đề xuất:
2.1. Đối với nhà trường:

18

- Thường xuyên tổ chức học tập, trao đổi kinh nghiệm giảng dạy lẫn
nhau trong Tổ, nhóm, nhất là trao đổi về phương pháp giảng dạy.
- Đầu tư thêm tài liệu tham khảo về các tác giả, tác phẩm mới được đưa
vào chương trình Ngữ văn THPT trong đó có bài “Đàn ghi ta của Lor-ca”.
- Có thể tổ chức cho học sinh hoạt động ngoại khóa về bộ mơn Ngữ
văn.
- Tăng cường sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học.
2.2. Đối với Sở GD&ĐT:
- Cung cấp, giới thiệu thêm nhiều tài liệu, sách tham khảo mới về những
tác giả, tác phẩm trong chương trình Ngữ văn THPT, nhất là những tác phẩm
mới được đưa vào trong chương trình.
- Có thể cung cấp thêm những hình ảnh minh họa cho học sinh dễ tiếp
cận tác phẩm và hiệu quả học tập được tốt hơn.
Ngọc Lặc, ngày 20 tháng 5 năm 2016
Tôi xin cam đoan đây là
sáng kiến kinh nghiệm của mình tự làm,
khơng sao chép nội dung của người khác.
XÁC NHẬN
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Trịnh Bá Phịng

NGƯỜI VIẾT

Ngơ Thị Tuyết

19


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Từ Điển Thuật Ngữ Văn Học -Nhà Xuất Bản Giáo Dục - Tác giả:
Lê Bá Hán- Trần Đình Sử.
2. Phân Tích Tác Phẩm Ngữ Văn 12- Nhà Xuất Bản Giáo Dục - Tác
giả: Trần Nho Thìn.
3. Kĩ Năng Đọc Hiểu Văn Bản 12- Nhà Xuất Bản Giáo Dục – Tác giả:
Nguyễn Kim Phụng – Đặng Tương Như.
4. Bình Giảng Văn Học 12 Chọn Lọc – Tác giả: Trần Đình Sử.
5. Nhìn nhận yếu tố tượng trưng, siêu thực trong thơ mới- Tác giả:
Trần Thế nhân.
6. Từ lãng mạn đến siêu thực- Tác giả: Thụy Khuê.

20