105-LuanVanThacSi-ChuaPhanLoai (193).pdf

ðẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ðẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN


ðào Thị Nga

ðA DẠNG SINH HỌC CÁ VÀ MỐI QUAN HỆ CỦA
CHÚNG VỚI CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC Ở
VÙNG HỒ QUAN SƠN, HUYỆN MỸ ðỨC, HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC

Hà Nội - 2010


ðẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ðẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN


ðào Thị Nga

ðA DẠNG SINH HỌC CÁ VÀ MỐI QUAN HỆ CỦA
CHÚNG VỚI CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC Ở
VÙNG HỒ QUAN SƠN, HUYỆN MỸ ðỨC, HÀ NỘI

Chuyên ngành: Sinh thái học
Mã số: 60 42 60

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS NGUYỄN XUÂN HUẤN

Hà Nội - 2010


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Nguyễn Xuân Huấn, người ñã hết lòng
tận tình hướng dẫn và giúp ñỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn
thành bản luận văn này.
Tôi xin cảm ơn toàn thể thầy cô trong Bộ môn ðộng vật có xương sống,
Phòng thí nghiệm Sinh thái học và Sinh học môi trường, Trường ðại học Khoa
học Tự nhiên - ðại học Quốc gia Hà Nội ñã tạo mọi ñiều kiện thuận lợi giúp ñỡ
tôi trong quá trình thực hiện luận văn.
Tôi xin cảm ơn Công ty Cổ phần Thuỷ sản và Du lịch Quan Sơn, UBND xã
Hợp Tiến, Hồng Sơn, Tuy Lai, UBND huyện Mỹ ðức- Hà Nội, Viện Sinh Thái và
Tài nguyên Sinh vật ñã tạo mọi ñiều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thu
mẫu, ñiều tra nghiên cứu phục vụ luận văn.
Cuối cùng tôi xin cảm ơn tất cả bạn bè, ñồng nghiệp, người thân ñã cùng
góp sức ñộng viên tôi hoàn thành bản luận văn này.

Hà nội, ngày 15 tháng 11 năm 2010
Người thực hiện

ðào Thị Nga


NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT
BOD5: Hàm lượng oxy sinh học
BTTN: Bảo tồn thiên nhiên
COD: Hàm lượng oxy hoá học

DO: Hàm lượng oxy hoà tan trong nước
ðDSH: ða dạng sinh học
TB: Trung bình
HST: Hệ sinh thái
IBI (index of biotic integrity): Chỉ số tổ hợp sinh học
NXB: Nhà xuất bản
SL: Số lượng
TL: Tài liệu
TT: Thứ tự
TDS: Tổng chất rắn hoà tan
TSS: Tổng các chất rắn lơ lửng


MỤC LỤC
MỞ ðẦU ............................................................................................................... 1
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .................................................................... 3
1.1. ða dạng sinh học và vai trò của ña dạng sinh học cá trong các hệ
sinh thái nước .................................................................................................. 3
1.1.1. Khái niệm về ña dạng sinh học............................................................ 3
1.1.2. ða dạng sinh học ở Việt Nam ............................................................. 4
1.1.3. ða dạng sinh học của hệ sinh thái hồ................................................... 6
1.1.4. Vai trò của ña dạng sinh học cá trong các hệ sinh thái nước............... 7
1.2. ðặc ñiểm ñặc trưng của hệ sinh thái hồ chứa ....................................... 8
1.2.1. Các ñặc trưng về hình thái, cấu tạo và ñiều kiện sống trong hồ
chứa.................................................................................................... 8
1.2.2. Quá trình hình thành và phát triển của các quần xã sinh vật trong hồ
chứa.............................................................................................................. 11
1.3. Quan hệ của ðDSH với một số yếu tố sinh thái chính ở hồ............... 13
1.3.1. Quan hệ với các yếu tố thuỷ lí .......................................................... 14
1.3.2. Quan hệ với các yếu tố thuỷ hoá ....................................................... 14

1.4. Những nghiên cứu sử dụng chỉ số tổng hợp quần xã cá ñể ñánh giá
chất lượng nước trên thế giới và ở Việt Nam ............................................. 19
1.4.1. Khái quát về sinh vật chỉ thị, chỉ số tổ hợp sinh học cá và khả năng
sử dụng các chỉ số tổ hợp sinh học cá ñể ñánh giá chất lượng môi trường
nước ............................................................................................................. 19
1.4.2. Những nghiên cứu sử dụng chỉ số tổ hợp sinh học cá ñể ñánh giá
chất lượng môi trường nước ........................................................................ 23
1.5. Một số nét khái quát về khu vực nghiên cứu ...................................... 25
1.5.1. Quá trình hình thành và chức năng của vùng hồ Quan Sơn ............. 25
1.5.2. ðiều kiện khí hậu ............................................................................. 27
1.5.3. ðiều kiện nguồn nước ...................................................................... 29
1.5.4. Tài nguyên ñộng thực vật .................................................................. 30
1.5.5. Tài nguyên du lịch ............................................................................ 30


1.5.6. §iÒu kiÖn kinh tÕ - x héi c¸c x thuéc khu vùc nghiªn cøu............. 31
1.5.7. Tình hình nghiên cứu về ðDSH cá ở vùng hồ Quan Sơn, huyện Mỹ
ðức, Hà Nội........................................................................................................ 35
Chương 2. THỜI GIAN, ðỊA ðIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...... 36
2.1. Thời gian và ñịa ñiểm nghiên cứu ........................................................ 36
2.1.1. Thời gian nghiên cứu......................................................................... 36
2.1.2. ðịa ñiểm nghiên cứu.......................................................................... 36
2.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 38
2.2.1. Phương pháp khảo sát thu thập các dẫn liệu về ñiều kiện tự nhiên và
các yếu tố chính về thuỷ lý, thuỷ hoá. ......................................................... 38
2.2.2. Phương pháp thu mẫu cá ngoài thực ñịa ........................................... 38
2.2.3. Phương pháp phân tích trong phòng thí nghiệm ............................... 39
2.2.4. Cơ sở ñánh giá môi trường nước theo phương pháp thuỷ lí hoá ...... 41
2.2.5. Phương pháp dùng chỉ số tổ hợp quần xã cá ñể ñánh giá chất lượng
môi trường nước .......................................................................................... 41

2.2.6. Phương pháp xử lý số liệu (theo thuật toán thống kê) ...................... 43
Chương 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ............................................................ 44
3.1. ða dạng thành phần loài cá ở vùng hồ Quan Sơn, huyện Mỹ ðức,
Hà Nội............................................................................................................. 44
3.1.1. Cấu trúc thành phần loài cá ............................................................... 44
3.1.2. Tính ña dạng của khu hệ cá theo bậc phân loại................................. 50
3.1.3. Tính ña dạng của khu hệ cá ở khu vực nghiên cứu so với một số khu
vực khác ...................................................................................................... 53
3.1.4. Tính chất ñộc ñáo của cá ở khu vực nghiên cứu ............................... 57
3.2. Biến ñồng về thành phần loài cá theo thời gian và không gian phân
bố..................................................................................................................... 57
3.2.1. Biến ñộng về thành phần loài cá theo thời gian ................................ 57
3.2.2. Biến ñộng thành phần loài cá theo không gian phân bố.................... 65
3.3. Mối quan hệ giữa thành phần loài cá và ñộ phong phú của chúng với
một số yếu tố sinh thái chính ở vùng hồ Quan Sơn, huyện Mỹ ðức, Hà
Nội................................................................................................................... 66


3.3.1. Quan hệ với các yếu tố thuỷ lý .......................................................... 66
3.3.2. Quan hệ với các yếu tố thuỷ hoá ....................................................... 68
3.4. Sử dụng chỉ số tổ hợp quần xã cá ñể ñánh giá chất lượng nước ở
vùng hồ Quan Sơn huyện Mỹ ðức, Hà Nội năm 2010 .............................. 71
3.4.1. Ma trận các chỉ số tổ hợp cá ở vùng hồ Quan Sơn huyện Mỹ ðức,
Hà Nội năm 2010......................................................................................... 71
3.4.2. ðánh giá chất lượng nước ở vùng hồ Quan Sơn, huyện Mỹ ðức, Hà
Nội năm 2010 .............................................................................................. 72
3.4.3. So sánh kết quả ñánh giá chất lượng nước bằng chỉ số tổ hợp cá với
kết quả ñánh giá chất lượng nước bằng phương pháp hoá học ................... 73
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................... 74
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 75

PHỤ LỤC ............................................................................................................ 80
Phụ lục 1: PHIẾU ðIỀU TRA CÁ ......................................................................
Phụ lục 2: DANH SÁCH CÁ NHÂN ðƯỢC PHỎNG VẤN TRONG QUÁ
TRÌNH LÀM LUẬN VĂN ..................................................................................

Phụ lục 3. SO SÁNH THÀNH PHẦN LOÀI CÁ Ở HỒ QUAN SƠN THUỘC
HUYỆN MỸ ðỨC, THÀNH PHỐ HÀ NỘI NĂM 2010 VỚI THÀNH PHẦN
LOÀI CÁ CỦA MỘT SỐ KHU VỰC ..................................................................

Phụ lục 4. CÁC YẾU TỐ THUỶ LÝ TẠI CÁC SINH CẢNH ...............................
Phụ lục 5. HÀM LƯỢNG OXY TRONG NƯỚC VÀ ðỘ PH ................................
Phụ lục 6: HÀM LƯỢNG MỘT SỐ MUỐI HOÀ TAN TRONG NƯỚC ...............
Phụ lục 7. HÀM LƯỢNG MỘT SỐ KIM LOẠI TRONG NƯỚC ........................
Phụ lục 8: QUY CHUẨN KỸ THUẬT QUỐC GIA VỀ CHẤT LƯỢNG NƯỚC
MẶT (QCVN 08 : 2008/BTNMT)..............................................................................

Phụ lục 9. MỘT SỐ HÌNH ẢNH TRONG QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN LUẬN
VĂN ...................................................................................................................


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1. Thành phần loài sinh vật ñã biết ở Việt Nam năm 2005.......................... 5
Bảng 2: Phân chia hồ chứa nước ở Việt Nam theo kích thước ........................... 10
Bảng 3: Số lượng và diện tích các hồ theo vùng khác nhau ở Việt Nam .......... 10
Bảng 4. Các mức ñộ về chất lượng nước của thuỷ vực....................................... 42
Bảng 5. Thành phần loài cá và phân bố cá ở vùng hồ Quan Sơn - huyện Mỹ ðức
- Hà Nội ................................................................................................................ 44
Bảng 6: Tỷ lệ các họ, giống, loài trong các bộ tại khu vực nghiên cứu.............. 51
Bảng 7: Thành phần giống, loài trong các họ cá ở vùng hồ Quan Sơn - huyện
Mỹ ðức - Hà Nội.................................................................................................. 51

Bảng 8: Số lượng loài, giống, họ, bộ cá tại khu vực nghiên cứu và ở các vùng
khác ở Việt Nam................................................................................................... 54
Bảng 9. Danh sách các loài cá ngoại lai/ nhập nội ở vùng hồ Quan Sơn - huyện
Mỹ ðức - Hà Nội.................................................................................................. 56
Bảng 10. Danh sách các loài cá ở hồ Quan Sơn - huyện Mỹ ðức -Hà Nội ghi
trong Sách ðỏ Việt Nam cần ñược bảo vệ........................................................... 57
Bảng 11. Sự biến ñộng thành phần loài cá theo thời gian ở vùng hồ Quan Sơn huyện Mỹ ðức - Hà Nội....................................................................................... 58
Bảng 12. Giá trị TB của các yếu tố thuỷ lý tại các hồ ño ngày 20 tháng 8 năm
2010 ...................................................................................................................... 67
Bảng 13. Giá trị TB về hàm lượng oxy trong nước và ñộ pH ở các hồ ño ngày
20 tháng 8 năm 2010 ............................................................................................ 68
B¶ng 14: Giá trị TB mét sè muèi hoµ tan trong n−íc ở các hồ ®o ngµy 20 tháng
8 năm 2010 ........................................................................................................... 69
Bảng 15. Giá trị TB về hàm lượng một số kim loại trong nước ở các hồ ño ngày
20 tháng 8 năm 2010 ............................................................................................ 70
Bảng 16. Phân hạng cách tính ñiểm cho các chỉ số chỉ số tổ hợp sinh học cá áp
dụng cho việc ñánh giá chất lượng nước ở vùng hồ Quan Sơn ........................... 71
Bảng 17. Ma trận chỉ số tổ hợp cá ñánh giá chất lượng môi trường nước ở hồ
Quan Sơn - huyện Mỹ ðức - Hà Nội năm 2010 .................................................. 72


DANH MỤC HÌNH

Hình 1. Bản ñồ vùng hồ Quan Sơn, huyện Mỹ ðức, TP Hà Nội........................ 37
Hình 2. Các chỉ số ño Cá .................................................................................... 39
Hình 3. Tỷ lệ % các họ, giống, loài trong các bộ ................................................ 53
Hình 4. Biểu ñồ so sánh số lượng loài, giống, họ, bộ cá tại khu vực nghiên cứu
và ở các vùng khác ở Việt Nam ........................................................................... 54