Sáng kiến kinh nghiệm kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

Mục lục
Nội dung
A. Mở đầu

Trang
1

I. Lí do chọn đề tài

1

II. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của đề tài

3

III. Đối tượng nghiên cứu

3

IV. Phạm vi nghiên cứu

3

V. Phương pháp nghiên cứu

3

B. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

4

I. Cơ sở lý luận

4

II. Cơ sở thực tiễn

4

III. Thực trạng công tác giáo dục kỹ năng sống

5

cho học sinh lớp 7A1
IV. Các giải pháp thực hiện

7

V. Kết quả thực hiện

29

C. Kết luận sư phạm, bài học kinh nghiệm

30

I. Kết luận sư phạm

30

II. Bài học kinh nghiệm

31

D. Khuyến nghị

32

* Tài liệu tham khảo

34

1/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

A. PHẦN MỞ ĐẦU
I. Lí do chọn đề tài :
Trong tình hình hiện nay đất nước đang chuyển mình vào xu thế hội
nhập toàn cầu, đòi hỏi lớp trẻ phải là những con người năng động, sáng tạo vừa
có đức vừa có tài, dám nghĩ, dám làm để làm chủ tương lai đất nước. Để đào
tạo được những con người như thế không ai khác chính là nhiệm vụ của các
nhà trường.
Hiện nay các nhà trường đang từng bước đổi mới phương pháp dạy học
nhằm phát huy tính tích cực chủ động trong học tập của học sinh. Bên cạnh việc
truyền đạt kiến thức cho các em, việc giáo dục đạo đức, rèn luyện kĩ năng sống
cho học sinh là việc làm có ý nghĩa quan trọng. Rèn kĩ năng sống cho học sinh
thực sự có tác dụng tốt đến việc giáo dục đạo đức học sinh trong nhà trường,

không những giúp cho các em có được những kỹ năng ứng xử, giao tiếp mà còn
tạo thành thói quen phân tích, đánh giá tình hình, thói quen vươn lên xử lý tình
huống một cách hợp lý. Tuy nhiên người giáo viên nói chung và người giáo viên
chủ nhiệm nói riêng đang đứng trước những khó khăn, những thách thức mới
trong quản lí và giáo dục học sinh. Vì điều kiện kinh tế, nhiều gia đình quản lí
và quan tâm chưa đúng mức đến việc học tập, cũng như đạo đức lối sống, cách
ứng xử giao tiếp trong cuộc sống... của con em mình. Từ đó nảy sinh rất nhiều
hiện tượng tiêu cực trong học đường như: học sinh đến lớp lười học, nói năng
cộc cằn, gây mất đoàn kết, ăn mặc đua đòi, nghiêm trọng hơn nữa là cư xử thiếu
lễ độ với thầy, cô... Từ những biểu hiện trên đã gây ảnh hưởng rất lớn đến việc
hình thành và phát triển tính cách học sinh, công tác giáo dục và uy tín của nhà
trường.
Theo điều lệ trường phổ thông do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy
định: giáo viên chủ nhiệm là người làm nhiệm vụ giảng dạy, giáo dục học sinh
trong trường và thực hiện công tác chủ nhiệm lớp. Giáo viên chủ nhiệm thay
mặt nhà trường quản lí điều hành lớp, trực tiếp giáo dục tư tưởng đạo đức, hình
thành nhân cách cho học sinh, là cầu nối giữa ba môi trường giáo dục là gia
đình, nhà trường và xã hội. Chất lượng giáo dục trong nhà trường phổ thông phụ
thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó công tác chủ nhiệm giữ vai trò hết sức quan
trọng. Làm tốt công tác chủ nhiệm tức là người giáo viên đã hoàn thành tốt việc
giảng dạy và tổ chức giáo dục, rèn luyện đạo đức, kĩ năng sống cho học sinh.
Là người giáo viên trực tiếp giảng dạy môn văn qua nhiều năm làm công
tác chủ nhiệm tôi luôn quan tâm và lo lắng đến chất lượng giáo dục đạo đức, kĩ
năng sống cho học sinh. Trong năm học 2016-2017 từ thực tiễn cùng với sự nỗ
lực không ngừng tôi đã sử dụng nhiều biện pháp để quản lí lớp chủ nhiệm, giáo
dục kĩ năng sống cho học sinh và tôi đã thành công. Đứng trước đối tượng học
sinh, trước đòi hỏi thực tế của xã hội, của ngành Giáo dục đào tạo, bản thân tôi
luôn có suy nghĩ là cần phải làm gì và làm như thế nào để giáo dục học sinh
trong lớp chủ nhiệm vừa có đủ trình độ học vấn, vừa có đủ phẩm chất đạo đức,
vừa có kĩ năng sống để làm chủ tương lai, làm chủ đất nước. Chính vì điều đó đã

2/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

thôi thúc tôi thực hiện đề tài “Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học
sinh trung học cơ sở” với mục tiêu nhằm giúp giáo viên chủ nhiệm có thêm
kinh nghiệm trong việc giáo dục đạo đức, kĩ năng sống cho học sinh, giúp các
em phát triển toàn diện hơn. Đó là những lí do tôi chọn đề tài này.
II. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của đề tài :
- Sở dĩ tôi nghiên cứu đề tài này là để giúp các em học sinh lớp 7 Trung
học cơ sở biết rèn những kĩ năng giao tiếp, ứng xử cơ bản để sau này các em sẽ
trở thành người công dân phát triển toàn diện giúp ích cho xã hội.
- Thấy được thực trạng kỹ năng sống của học sinh Trường Trung học cơ
sở nói chung và Trường Trung học cơ sở tôi đang công tác nói riêng. Từ đó, tìm
ra một số giải pháp giúp học sinh có kỹ năng sống tốt hơn và trở thành con
người linh hoạt, sáng tạo, có văn hóa; biết xử lý các tình huống một cách đúng
đắn, khoa học hợp với đạo lý người Việt Nam.
- Giúp học sinh thích ứng với cuộc sống xã hội hiện tại, với những tác
động của tự nhiên, xã hội, thúc đẩy các em học sinh tham gia các hoạt động
mang tính xã hội, phát huy nhân tố tích cực, hạn chế nhân tố tiêu cực, xây dựng
môi trường sống thân thiện, tích cực ở địa phương.
- Đáp ứng mục tiêu giáo dục toàn diện đó là: "Học để biết, học để làm,
học để khẳng định mình, học để cùng chung sống".
- Là cách thức, là phương tiện để giao lưu và phổ biến kinh nghiệm trong
công tác chủ nhiệm tới đồng nghiệp trong nhà trường, góp phần đáp ứng những
nhiệm vụ của giáo dục trong thời kì Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá đất nước.
III. Đối tượng nghiên cứu :
- Đối tượng: Học sinh Trường Trung học cơ sở.
- Đối tượng khảo sát: Học sinh lớp 7A1.

IV. Phạm vi nghiên cứu :
Đề tài tập trung nghiên cứu về công tác chủ nhiệm - giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh ở Trường Trung học cơ sở năm học 2016 - 2017.
V. Phương pháp nghiên cứu :
Để thực hiện thành công đề tài này tôi đã sử dụng các phương pháp sau:
Phương pháp 1: Nghiên cứu, phân tích tài liệu.
Phương pháp 2: Quan sát, trò chuyện, trao đổi.
Phương pháp 3: Tổ chức trò chơi, hoạt động nhóm, đóng vai.
Phương pháp 4: Trải nghiệm thực tế.
Phương pháp 5: Kiểm tra, đánh giá kết quả.
Phương pháp 6: So sánh, đúc rút kinh nghiệm .

3/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

B. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
I. Cơ sở lý luận :
- Theo tổ chức Y tế thế giới kỹ năng sống là khả năng để có hành vi thích
ứng và tích cực trong các tình huống xảy ra trong đời sống mỗi con người. Rèn
kỹ năng sống là giúp cho mỗi cá nhân có thể ứng xử có hiệu quả trước các nhu
cầu và thách thức cuộc sống hằng ngày.
- Theo UNICEF: Kỹ năng sống là khả năng tiếp cận với thay đổi và hình
thành những hành vi mới, tiếp cận này đã lưu ý đến sự cân bằng về tiếp thu kiến
thức, hình thành thái độ và kỹ năng.
- Có quan niệm cho rằng: Kỹ năng sống là năng lực ứng xử tích cực của
mỗi người đối với tự nhiên, xã hội và chính mình; Là khả năng tâm lý xã hội
của mỗi cá nhân trong các hành vi tích cực, để xử lý hiệu quả những đòi hỏi,
thách thức cuộc sống.

- Cũng có quan niệm coi kỹ năng sống là khả năng thực hiện một hành
động hay hoạt động nào đó bằng cách lựa chọn và vận dụng những tri thức,
những kinh nghiệm để hành động trong sự thực hiện mục đích, trong hoàn cảnh
thực thế.
Tóm lại: Kỹ năng sống là khả năng thực hiện hành động, hay hoạt động,
là năng lực ứng xử tích cực trước những thách thức của đời sống và kỹ năng
sống chỉ có được khi được rèn luyện, tích lũy kinh nghiệm và biết lựa chọn một
cách hợp lý để giải quyết các vấn đề trong tự nhiên, xã hội và trong chính cá
nhân con người.
II. Cơ sở thực tiễn :
- Xã hội ngày càng phát triển thế giới đang bước vào kỷ nguyên mới - Kỷ
nguyên của khoa học, công nghệ và những tiến bộ vượt bậc mang lại cho loài
người những lợi ích hữu dụng. Nhưng cũng vì thế con người phải đối mặt với
những thách thức to lớn từ môi trường thiên nhiên, xã hội và đặc biệt mối quan
hệ xã hội giữa con người với con người. Với những thay đổi đó, xã hội nói
chung, ngành giáo dục nói riêng đang từng ngày phải đối mặt với những thách
thức và cần phải có những thay đổi để phù hợp với những mục tiêu và hoàn cảnh
mới, yêu cầu xã hội đòi hỏi phải đào tạo ra những con người có tri thức khoa
học, vừa có kỹ năng làm việc, nhưng cũng phải có thái độ, hành vi tích cực
trước những sự thay đổi của môi trường thiên nhiên, môi trường xã hội. Với
những chuyển biến kinh tế, xã hội quá nhanh chóng đã hạn chế phần nào chức
năng của gia đình với những giáo dục đạo đức truyền thống. Những biến đổi về
kinh tế, xã hội đã đem lại cho lứa tuổi thiếu niên quá nhiều thử thách, phân vân
trước sự lựa chọn con đường phát triển bản thân.
- Bước vào tuổi thiếu niên, trong độ tuổi đi học Trung học cơ sở các em
bắt đầu muốn tự mình xem xét các sự việc, không muốn sự can thiệp của người
khác, kể cả bố mẹ. Sự phát triển của “tự ý thức” đòi hỏi thiếu niên luôn muốn
thoát khỏi mối quan hệ phụ thuộc trước kia để trở thành cá thể độc lập... Nhưng
giữa những mong muốn mang tính chủ quan, cá nhân và những thách thức cuộc
4/34

Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

sống đôi lúc không có sự tương ứng nên các em rơi vào trạng thái có thái độ
phản kháng bằng các hình thức như lì lợm, lạnh nhạt... bất hợp tác thậm chí còn
tỏ thái độ bất cần.
- Thực tế cho thấy những năm gần đây tình trạng thanh thiếu niên, đặc
biệt là các em ở độ tuổi trung học cơ sở, phạm pháp ngày càng gia tăng với các
mức độ ngày càng nghiêm trọng. Với độ tuổi học sinh trung học cơ sở về mặt
phát triển tâm, sinh lý các em dễ rơi vào tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật ảnh
hưởng rất xấu cho môi trường học đường và xã hội. Có rất nhiều nguyên nhân
dẫn đến tình trạng này, nhưng một trong những nguyên nhân chính là học sinh
ngày càng thiếu kỹ năng sống cần thiết để hòa nhập với môi trường phát triển
nhanh chóng.
- Đã có nhiều trung tâm rèn kỹ năng sống cho học sinh được thành lập
nhằm giúp các em học sinh tập trải nghiệm trong tình huống gia đình để hình
thành một số kỹ năng sống cho các em. Mặt khác ngành giáo dục - đào tạo đã
và đang có những định hướng tích cực để đưa việc rèn kỹ năng sống vào
giảng dạy trong từng cấp học nhằm định hướng những giá trị và tạo lập hành
vi phù hợp với từng lứa tuổi. Chính vì thế việc rèn kỹ năng sống cho học sinh
trong nhà trường Trung học cơ sở là hết sức cần thiết và quan trọng, phải có
hướng đi đúng đắn. Đây là một lĩnh vực khoa học còn khá mới mẻ trong
trường Trung học cơ sở đòi hỏi những người làm công tác giáo dục trong các
nhà trường cần phải quan tâm chú ý để xây dựng, đào tạo thế hệ trẻ trở thành
người “có đức, có tài”.
III. Thực trạng công tác giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 7A1 :
Năm học 2016 - 2017 tôi được giao nhiệm vụ trực tiếp chủ nhiệm và
giảng dạy môn Ngữ Văn lớp 7A1 của trường Trung học cơ sở. Trong quá trình
chủ nhiệm và giảng dạy, giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tôi luôn nhận được

những thuận lợi đáng kể song cũng gặp không ít những khó khăn:
* Thuận lợi:
- Về phía giáo viên:
+ Rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh là một trong những chương
trình trọng điểm của Bộ Giáo dục. Do vậy được áp dụng cho tất cả các môn
học, cấp học.
+ Nhà trường đang thực hiện phong trào thi đua xây dựng “Trường học
thân thiện, học sinh tích cực”. Trọng điểm của phong trào là rèn luyện kĩ năng
sống cho học sinh.
+ Sự quan tâm của nhà trường về nề nếp, kỷ luật, cơ sở vật chất tạo điều
kiện thuận lợi cho giáo viên chủ nhiệm làm tốt vai trò của mình.
+ Ở địa phương, các ban ngành đoàn thể trong phường cũng phối hợp chặt
chẽ trong giáo dục, quản lí học sinh, có chế độ khen thưởng kịp thời, tuyên
truyền trên loa truyền thanh thôn về những học sinh đạt thành tích tốt và phối
hợp xử lí kịp thời những học sinh vi phạm pháp luật.

5/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

- Về phía học sinh:
+ Học sinh đã được giáo dục kỹ năng sống từ cấp tiểu học.
+ Sự phát triển của Internet, công nghệ thông tin đã giúp học sinh hiểu và
hình thành cho mình một số kỹ năng sống thiết yếu.
+ Lớp luôn được sự quan tâm của Ban Giám Hiệu Nhà trường, tổ chức
Đoàn - Đội, các thầy cô giáo bộ môn và các bậc phụ huynh. Ban Giám Hiệu rất
coi trọng công tác chủ nhiệm, ngay từ đầu năm học đã cân nhắc lựa chọn giáo
viên chủ nhiệm cho từng lớp một cách hợp lí nhất. Phụ huynh học sinh cũng
luôn có mối liên hệ chặt chẽ với nhà trường, với giáo viên chủ nhiệm để giáo

dục con em mình.
* Khó khăn:
- Về phía giáo viên chủ nhiệm:
+ Tổ chức giáo dục kỹ năng sống có những đặc thù riêng khác với các
hoạt động giáo dục khác, nội dung giáo dục không chỉ diễn ra trong môn học mà
còn thông qua một số hoạt động khác như: trò chơi, câu lạc bộ, trải nghiệm...
Cho nên, để tổ chức giáo dục kỹ năng sống cho học sinh một cách có hiệu quả
cần phải tính đến các cơ sở vật chất, kinh phí thực hiện.
+ Bản thân giáo viên chưa được đào tạo bài bản về giáo dục giá trị sốngkỹ năng sống cho học sinh. Giáo viên còn gặp nhiều lúng túng trong việc giáo
dục kỹ năng sống bởi thiếu những tài liệu hướng dẫn, tham khảo.
- Về phía học sinh:
+ Bản thân các em còn nhỏ chưa có tính tự giác, chủ động nên việc thực
hiện theo các quy định của lớp học còn nhiều hạn chế.
+ Trong lớp còn một số học sinh chưa ngoan, chưa chăm học, cư xử chưa
đúng mực với người lớn, gây mất đoàn kết trong lớp, la cà trên đường đi học,
ham chơi điện tử… Một số học sinh có hoàn cảnh gia đình khó khăn về kinh tế.
+ Mặt khác, đây là giai đoạn các em phát triển mạnh về tâm, sinh lí, sự
phát triển về trí tuệ không kịp sự phát triển về chiều cao, cân nặng, từ trẻ nhỏ trở
thành người lớn. Lứa tuổi này các em rất ham hiểu biết, tiếp thu nhanh, có nhiều
mơ ước thích được người lớn tôn trọng. Các em muốn khẳng định mình, muốn
được làm những công việc của người lớn, không muốn bị người lớn coi mình là
trẻ con. Điều này có điểm tốt là làm tăng tính tích cực trong học tập và hoạt
động xã hội của học sinh. Tuy nhiên, hạn chế là các em dễ bộc lộ những điểm
yếu của lứa tuổi: Đó là sự bướng bỉnh, vụng về, dễ bị kích động, khả năng kiềm
chế kém, dễ tự ái, hay bắt chước một cách thụ động những tác động từ bên
ngoài. Vì vậy ở một số em nữ nảy sinh những thói xấu như đua đòi ăn diện, yêu
đương sớm; các em nam thích chơi ngông, thích thực hiện hành vi bạo lực, dễ bị
kẻ xấu lợi dụng xúi bẩy...
- Về phía phụ huynh:
Đa số các bậc phụ huynh có phương pháp nuôi dạy con tốt, có liên hệ mật

thiết với nhà trường và giáo viên chủ nhiệm để cùng giáo dục con em mình.
Song bên cạnh đó vẫn còn một số phụ huynh chưa có phương pháp dạy con
đúng cách: Nuông chiều con, cung cấp đầy đủ vật chất, cho nhiều tiền tiêu vặt,
6/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

không hướng dẫn con làm những công việc gia đình phù hợp, không có những
hình phạt nghiêm khắc khi cần thiết, ngược lại còn bao che trước những biểu
hiện sai trái của con. Một số phụ huynh coi việc giáo dục là của nhà trường,
của thầy cô, không quan tâm đến việc học hành, không tạo điều kiện tốt cho
con em học tập.
Mặt khác có những phụ huynh lại quá khắt khe với con, thiếu hiểu biết
về tâm lí lứa tuổi, lo lắng quá mức đến thay đổi của con dần dần dẫn đến ngại
giao tiếp với giáo viên chủ nhiệm.
Những khó khăn trên đây đã ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả giáo dục
kĩ năng sống cho học sinh lớp chủ nhiệm của giáo viên.
IV. Các giải pháp thực hiện :
Với những kinh nghiệm đúc rút được sau nhiều năm làm công tác chủ
nhiệm lớp, đứng trước nhiệm vụ mới và những khó khăn thách thức mới bản
thân tôi đã triển khai đồng bộ và thực hiện có hiệu quả các giải pháp sau:
1. Báo cáo với Ban giám hiệu nhà trường để tranh thủ sự ủng hộ về
nghiệp vụ, về thời gian giúp tôi thực hiện thành công đề tài.
2. Nghiên cứu học tập những tài liệu cần thiết phục vụ cho công tác
giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở.
Các văn bản, tài liệu là cơ sở quan trọng để giáo viên chủ nhiệm dựa vào
đó thực hiện. Do đó, quá trình thực hiện công tác chủ nhiệm tôi luôn chủ động
nghiên cứu các tài liệu như:
- Các chỉ thị, nghị quyết của Đảng ủy các cấp về giáo dục, đào tạo.

- Các văn bản quy định, hướng dẫn của ngành giáo dục trong năm học.
- Điều lệ trường Trung học cơ sở - những nhiệm vụ, quyền hạn của giáo
viên chủ nhiệm.
- Tiêu chuẩn giáo viên giỏi về công tác chủ nhiệm.
- Tiêu chuẩn nhà trường văn hóa - nhà giáo mẫu mực - học sinh thanh lịch.
- Tâm lí học lứa tuổi bậc Trung học cơ sở.
- Các tài liệu sách báo: Báo giáo dục và thời đại, Tạp chí giáo dục Thủ đô,
tìm hiểu qua truyền hình…
3. Nắm vững những kỹ năng cần giáo dục cho học sinh :
Có rất nhiều kỹ năng cần giáo dục cho học sinh, tôi đã chia thành các
nhóm kĩ năng sau:
- Nhóm kĩ năng nhận thức:
+ Nhận thức bản thân.
+ Xác định điểm mạnh, điểm yếu cho bản thân.
+ Xây dựng kế hoạch cho bản thân.
+ Khắc phục khó khăn để đạt được mục tiêu.
+ Rèn kĩ năng tư duy tích cực và sáng tạo.
- Nhóm kĩ năng xã hội:
+ Kĩ năng giao tiếp bằng ngôn ngữ.
+ Kĩ năng giao tiếp không lời.
+ Kĩ năng thuyết trình và nói trước đám đông.
7/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

+ Kĩ năng từ chối.
+ Kĩ năng diễn đạt cảm xúc và phản hồi.
+ Kĩ năng hợp tác.
+ Kĩ năng làm việc nhóm.

+ Kĩ năng vận động và gây ảnh hưởng.
+ Kĩ năng ra quyết định.
- Nhóm kĩ năng quản lí bản thân:
+ Kĩ năng làm chủ cảm xúc.
+ Kĩ năng vượt qua lo lắng, sợ hãi.
+ Kĩ năng khắc phục tức giận.
+ Kĩ năng quản lý thời gian, nghỉ ngơi tích cực, giải trí lành mạnh.
Với sự chia nhóm các kĩ năng trên mà tôi đưa ra những giải pháp thiết
thực phù hợp với thực tiễn, đặc điểm học sinh của trường Trung học cơ sở mà
tiến hành việc rèn kĩ năng sống cho các em mới đạt được kết quả cao.
4. Tìm hiểu những thay đổi về tâm sinh lý và điều kiện xã hội của học
sinh :
- Tuổi thiếu niên lớp 6,7 ở vào độ tuổi 11, 12 - lứa tuổi này chiếm một vị
trí đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển tâm lý trẻ em. Sự phát triển của các
em được phản ánh bằng các tên gọi khác nhau: thời kỳ quá độ, tuổi khó khăn,
tuổi khủng hoảng, tuổi bất trị... Đây là thời kỳ quá độ từ trẻ con sang người lớn
và giai đoạn này tạo nên sự phát triển đặc thù về mọi mặt: phát triển thể chất, trí
lực, đạo đức, xã hội... Nhìn chung, vào độ tuổi này diễn ra sự hình thành những
cấu tạo mới về chất, xuất hiện những yếu tố mới của sự trưởng thành do kết quả
biến đổi của cơ thể, của sự tự ý thức, của kiểu quan hệ của người lớn và bạn bè,
của sự hứng thú, của hoạt động nhận thức.
- Ảnh hưởng của sự thay đổi sinh lý dẫn đến tâm lý lứa tuổi thay đổi. Sự
phát triển của hệ tim mạch không cân đối khiến các em thường có cảm giác mệt
mỏi, nhức đầu chóng mặt dễ xúc động, bực tức. Quá trình hưng phấn chiếm ưu
thế rõ rệt, sự ức chế bị kém đi khiến các em nhiều khi không làm chủ được mình
nên dễ dẫn đến vi phạm kỉ luật.
- Tuổi dậy thì khiến các em cảm thấy mình trở thành người lớn một cách
khách quan và sự thay đổi về mặt sinh lý cũng góp phần tạo nên nguồn gốc làm
nảy sinh ở các em cảm giác về "tính người lớn của mình". Điều này làm các
em có những rung cảm mới nhất là những rung cảm giới tính, các em thường

giữ kẽ, xấu hổ, thẹn thùng và những rung cảm này thất thường, lúc thấy sợ, lúc
thấy thích...
- Tình cảm của học sinh trung học cơ sở rất biến động và phức tạp. Tâm
trạng các em thay đổi nhanh chóng, thất thường, có lúc đang vui nhưng chỉ cần
một cớ nào đó lại sinh ra buồn ngay hoặc đang lúc bực tức nhưng gặp điều gì
thích thú lại tươi cười được ngay. Do đó, thái độ của các em đối với những
người xung quanh có nhiều mâu thuẫn, cách biểu hiện cảm xúc của các em
mang tính độc đáo đó là tính bồng bột, sôi nổi, dễ bị kích động và dễ thay đổi.
8/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

- Ở bậc trung học cơ sở các em được học nhiều môn học, các môn học
khó hơn và trừu tượng hơn bậc tiểu học khiến các em phải tư duy, suy luận
nhiều hơn, các em đã nhận thức được tầm quan trọng và sự cần thiết của hoạt
động học tập. Tuy nhiên, tính tò mò ham hiểu biết nhiều có thể khiến hứng thú
học tập bị phân tán và không bền vững nên có thể hình thành thái độ dễ dãi,
không nghiêm túc đối với các lĩnh vực khác trong cuộc sống.
Nắm được những đặc điểm trên của học sinh trung học cơ sở để từ đó tôi
đã xây dựng những biện pháp giáo dục kĩ năng sống một cách hiệu quả.
5. Khảo sát kỹ năng sống của học sinh lớp 7A1:
- Bằng những câu hỏi trắc nghiệm về hành vi và chỉ yêu cầu nhận thức
đánh dấu những hành vi cho là nên, không nên để giúp các em hình thành những
kỹ năng tối thiểu trong phạm trù đạo đức. Từ đó hình thành cho các em những
thói quen cần thiết hàng ngày như thói quen chào hỏi, nói lời xin lỗi, nói lời cảm
ơn... Việc làm này tôi đã tiến hành ngay trong các tiết sinh hoạt lớp và trong các
giờ dạy học Văn trên lớp.
Cụ thể tôi dùng các câu hỏi sau để đánh giá "kĩ năng giao tiếp":
1. Trong một cuộc nói chuyện em thường:

a. Né tránh việc mở đầu một cuộc trò chuyện.
b. Mở đầu cuộc trò chuyện bằng việc bàn về những sự kiện trong ngày
hoặc những câu chuyện nhỏ.
c. Tránh những sự kiện trong ngày hoặc những câu chuyện đi vào những
vấn đề quan trọng hơn.
2. Trong suốt câu chuyện em:
a. Liên tục gật đầu.
b. Gật đầu ở những thời điểm thích hợp.
c. Giữ yên đầu.
3. Trong buổi nói chuyện, em có khuynh hướng:
a. Nghiêm trang và không mỉm cười.
b. Luôn luôn cười lúc trò chuyện.
c. Cười đúng lúc.
4. Em sử dụng những từ và cụm từ "vui lòng", "cảm ơn", “rất vui", "xin
lỗi":
a. Không bao giờ.
b. Thường xuyên.
c. Thỉnh thoảng.
5. Khi em gặp một người bạn lần đầu:
a. Vui mừng và ôm chặt người đó.
b. Em sẽ mỉm cười, tự giới thiệu.
c. Đợi người khác giới thiệu.
6. Khi trò chuyện với một người nào đó:
a. Em thường để người khác nói nhiều hơn.
b. Cố gắng cân bằng trong cuộc đối thoại.
c. Em thường là người nói nhiều nhất.
9/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

7. Khi nhận được những ý kiến phản hồi tiêu cực em sẽ:
a. Nổi giận và bảo vệ quan điểm của mình.
b. Phủ nhận vấn đề, xin lỗi hoặc biện hộ cho sự thiếu hiểu biết của mình.
c. Ghi nhận và tìm cách cải thiện vấn đề.
8. Khi đang lắng nghe người khác nói em thường:
a. Nghe và giữ bình tĩnh trước mọi tình huống.
b. Em nhìn chăm chú vờ như đang nghe.
c. Em lắng nghe để hiểu rõ ý nghĩa và hỏi lại nếu cần.
9. Khi không đồng ý với một người:
a. Nhanh chóng chỉ ra cho người đó những điểm sai.
b. Em sẽ lắng nghe, hỏi lại những điều chưa sáng tỏ và nói lên ý kiến
phản đối của mình.
c. Nói ý kiến thật nhỏ hoặc không nói gì.
10. Khi muốn đưa ra ý kiến phản đối ý kiến của người khác:
a. Nói thẳng ý kiến của mình trước mặt mọi người.
b. Nói thẳng ý kiến của mình trước mặt cô giáo.
c. Nói riêng với bạn ở nơi riêng tư.
11. Khi nhận được ý kiến phản đối từ người khác:
a. Quan tâm đến những gì họ nói và xin lời khuyên từ họ.
b. Tập trung vào những điều em không thích ở họ.
c. Đơn giản em chỉ nói với họ rằng em đã làm đúng.
12. Ba bí quyết nào sau đây giúp em luôn được người khác yêu mến:
a. Góp ý thẳng thắn, lắng nghe và tôn trọng.
b. Luôn tươi cười, học cách khen ngợi, lắng nghe.
c. Đặt câu hỏi, giúp đỡ nhiệt tình, phê bình khi sai sót.
- Bằng giao tiếp, nói chuyện trong giờ sinh hoạt, trong giờ ra chơi
với học sinh để nắm và phân loại sự nhận thức các nhóm kĩ năng sống đã
nêu ở trên của học sinh. Từ đó phân ra các nhóm đối tượng và đưa ra giải
pháp cho từng nhóm một cách thích hợp nhằm nâng cao hiệu quả rèn kĩ

năng sống cho các đối tượng.
- Qua quá trình quan sát học sinh ngoại khóa ngoài giờ lên lớp, trong
các tiết học đặc biệt giờ ra chơi và các buổi hoạt động ngoài giờ lên lớp, các
buổi giao lưu văn hóa, văn nghệ, giáo dục giới tính… để tìm ra các kĩ năng
sống còn thiếu hoặc chưa đầy đủ, sai lệch của học sinh. Từ đó giúp các em
điều chỉnh lại hành vi, sửa chữa thói quen không tốt, giải quyết các tình
huống nảy sinh một cách đúng đắn.
Với phương pháp này bản thân tôi phải luôn tạo ra được uy tín, tình
cảm thân thiện với học sinh, tạo cho các em niềm tin, và trở thành người tư
vấn tin cậy của các em qua đó giúp các em khẳng định bản thân, dám nghĩ,
dám làm, dám đấu tranh với sai trái của các bạn và có kỹ năng chia sẻ niềm
vui, nỗi buồn, sự thành công của mình và của bạn.

10/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

Qua tiến hành khảo sát ở lớp 7A1 đầu năm học kết quả như sau:
Tổng số
học sinh
31
Tổng số
học sinh
31
Tổng số
học sinh
31

Kĩ năng tốt

SL
%
6
19,4

Có hình thành kĩ năng Kĩ năng chưa tốt
SL
%
SL
%
10
32,3
15
48,3

Thực hành thảo luận nhóm
Biết cách lắng nghe,
Chưa biết cách lắng nghe,
hợp tác
hay tách ra khỏi nhóm
SL
%
SL
%
19
61,3
12
38,7
Ứng xử tình huống trong chơi trò chơi tập thể
Biết cách ứng xử hài hòa,

Hay cãi nhau, xô đẩy
khá phù hợp
bạn khi chơi
SL
%
SL
%
14
45,2
17
54,8

6. Biện pháp cụ thể:
6.1. Xây dựng bầu không khí thân thiện, cởi mở với học sinh:
- Khi đến trường, hàng ngày học sinh được tiếp xúc với thầy cô, bạn bè
và vai trò của bạn bè, thầy cô đối với các em vô cùng quan trọng trong việc hình
thành ở học sinh năng lực tự nhận biết chính mình.
- Để các em tự thấu hiểu tốt bản thân mình thì thầy, cô cần có những cách
ứng xử tốt trong cuộc sống hàng ngày, khuyến khích các em trong từng hoàn
cảnh có những suy lắng về cảm xúc, trải nghiệm của mình:
+ Cởi mở chia sẻ với học sinh những suy nghĩ, trải nghiệm của mình
trong những tình huống các em có thể hiểu được hoặc phù hợp với lứa tuổi của
học sinh
+ Khen ngợi, khuyến khích khi học sinh hoàn thành một việc gì đó
+ Khuyến khích và tạo điều kiện cho học sinh tham dự vào các hoạt động
khiến các em thấy tự tin và muốn bộc lộ năng lực, phẩm chất của bản thân
Chẳng hạn, nếu thấy một em học sinh đá bóng tốt, hãy tạo điều kiện và
khuyến khích em đá bóng vì ở đó các phẩm chất của em được thể hiện. Điều này
giúp các em sẽ tự tin hơn vào chính bản thân mình.

11/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

Những giờ học sôi nổi của học sinh lớp 7A1
6.2. Xây dựng quy tắc ứng xử giữa học sinh với giáo viên chủ nhiệm:
Trong xã hội hiện nay, mối quan hệ thầy trò có phần thay đổi hơn so với
trước đây. Thể hiện rõ nhất ở những khía cạnh như: dân chủ hơn, thân thiện và
hoà đồng hơn. Tuy nhiên, để việc giáo dục đạo đức và kỹ năng sống cho học
sinh có hiệu quả hơn giáo viên chủ nhiệm phải xây dựng cho lớp mình một quy
chế giao tiếp và ứng xử giữa “thầy với thầy, trò với trò” gần gũi, thân thiện, rèn
luyện cho học sinh kỹ năng ứng xử văn hoá, phòng chống tệ nạn xã hội, bạo lực.
Giáo viên chủ nhiệm phải dùng đúng ngôn từ, chuẩn mực lời nói trước học sinh,
vừa giữ đúng vị trí của giáo viên đối với học sinh, vừa gây được tình cảm thân
thiết giữa thầy và trò. Ví dụ trong cách “xưng hô” giáo viên nói chung và giáo
viên chủ nhiệm nói riêng không nên dùng những từ gây khoảng cách đối với học
sinh như: “tôi” và “anh/chị”, hoặc dùng những lời lẽ không chuẩn mực đối với
học sinh như “mày, tao” giáo viên chủ nhiệm cũng phải yêu cầu học sinh trong
cách xưng hô với giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn phải đúng chuẩn
mực, giữ đúng khoảng cách của người học đối với thầy, đúng nguyên tắc lễ
phép, tôn sư, trọng đạo, không được dân chủ quá trớn. Tuy vậy, giáo viên chủ
nhiệm cũng phải tạo ra bầu không khí cởi mở, thân thiện đối với học sinh, bằng
cách gần gũi, thân thiện, tâm sự với học sinh như một người bạn thân thiết.
6.3. Thường xuyên đổi mới nội dung, hình thức giờ sinh hoạt lớp:
Trong các biện pháp để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong công
tác chủ nhiệm tôi coi trọng biện pháp này nhất. Bởi thời gian để giáo viên chủ
12/34

Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

nhiệm tiếp xúc nhiều nhất với học sinh là thông qua các buổi sinh hoạt 15 phút
và sinh hoạt cuối tuần.
a. Tổ chức tốt buổi sinh hoạt 15 phút đầu giờ .
Lồng ghép chương trình giáo dục kỹ năng sống trong những buổi sinh
hoạt 15 phút đầu giờ là giải pháp quan trọng. Trong suốt năm học vừa qua, tôi
thường xuyên bám lớp trong những giờ sinh hoạt 15 phút đầu giờ. Vì vậy việc
lồng ghép giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là việc làm bổ ích, tránh được
những buổi sinh hoạt nhàm chán, lặp đi, lặp lại mà lại gây được hứng thú cho
học sinh đồng thời, giáo dục được kỹ năng sống cho học sinh. Trong buổi sinh
hoạt 15 phút đầu giờ thời gian ít. Vì thế, giáo viên chủ nhiệm có thể vận dụng
các phương pháp giáo dục kỹ năng sống như: thảo luận nhóm, động não, nghiên
cứu tình huống, hoặc tổ chức những trò chơi (có thời gian ngắn).
* Phương pháp hoạt động nhóm.
Tổ chức tốt phương pháp này, tôi đã tạo cơ hội cho học sinh tự tin, thoải
mái chia sẻ sự hiểu biết của mình với người khác. Đồng thời, tiếp nhận sự phê
phán, góp ý của bạn, giúp cho sự hiểu biết của học sinh trở nên sâu sắc hơn, toàn
diện hơn giúp cho buổi sinh hoạt trở nên sôi nổi, hứng thú.
Tuy nhiên phương pháp này sẽ gây ra sự ồn ào, mất trật tự cho các lớp
bên cạnh, đặc biệt dễ gây sự nhàm chán cho một số học sinh. Do đó, yêu cầu
giáo viên chủ nhiệm phải làm tốt những việc sau:
- Phải tạo ra một không khí thảo luận cởi mở, tôn trọng lẫn nhau giữa học
sinh với nhau.
- Vấn đề được đưa ra để học sinh thảo luận phải phù hợp với lứa tuổi, phải
khơi gợi được khả năng tư duy phê phán, khả năng sáng tạo của học sinh.
Ví dụ : Khi giáo dục kỹ năng "kiên định", trong các buổi sinh hoạt 15
phút đầu giờ.
Giáo viên chủ nhiệm cho học sinh tiến hành hoạt động: Tranh luận đôi bên.
Chia lớp thành hai nhóm: Yêu cầu các em đưa ra các tình huống lôi kéo

của bạn bè hay gặp nhất (hút thuốc, trốn học, chơi điện tử). Phân một nhóm
chuẩn bị lý lẽ ủng hộ ý kiến (nên chơi điện tử), một nhóm chống lại ý kiến
(không nên chơi điện tử). Để hai nhóm chuẩn bị lý lẽ trong vòng 5 phút. Sau đó
cho hai nhóm tranh luận, chất vấn.
Sau khi học sinh tranh luận xong giáo viên chủ nhiệm hướng dẫn học
sinh đi đến thống nhất ý kiến là “nên” hoặc “không nên”. Nếu không nên chơi
điện tử thì phải làm gì? Giáo viên chủ nhiệm cung cấp cho học sinh các bước
để hình thành kỹ năng kiên định. Tầm quan trọng của kỹ năng kiên định đối
với học sinh.
* Phương pháp trò chơi.
Phương pháp này mang lại cho học sinh khả năng giao tiếp, khả năng
quyết định lựa chọn, kỹ năng nhận xét đánh giá. Tạo không khí vui vẻ, sôi động
trong buổi sinh hoạt.
Tuy nhiên, phương pháp này dễ gây sự lộn xộn trong lớp, gây ồn ào
cho các lớp bên cạnh. Do vậy, giáo viên chủ nhiệm phải chuẩn bị được những
13/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

trò chơi có nội dung phù hợp với thời gian ngắn, hấp dẫn, ít gây sự xáo trộn
trong tổ chức lớp.
Ví dụ: Khi giáo dục kỹ năng tư duy, rèn trí nhớ, giáo viên chủ nhiệm tổ
chức cho học sinh chơi trò chơi “Thi tìm những con vật có từ láy” trong vòng 7
phút. Chia học sinh thành 4 nhóm trong lớp, mỗi nhóm cử ra 1 bạn lên viết trên
bảng. Giáo viên chủ nhiệm ra yêu cầu cho các đội là "Tìm những con vật có
từ láy". Ví dụ: Chuồn chuồn, bươm bướm… Mỗi đội 1 lượt và 1 người viết con
vật này xong chạy về cho người khác lên viết tiếp, trong vòng 7 phút, đội nào
viết được nhiều con vật có từ láy nhất thì đội đó thắng.
b. Tổ chức tốt các buổi sinh hoạt cuối tuần.

Phần lớn các tiết sinh hoạt chủ nhiệm hiện nay chủ yếu được thực hiện
dưới hình thức là tổng kết, đánh giá và đề ra phương hướng tuần tới. Hình thức
sinh hoạt này dễ gây cho học sinh sự nhàm chán, đặc biệt là gây áp lực về các
lỗi mà các em mắc phải trong tuần qua. Vì lẽ đó mà một số em cảm thấy không
thích tiết sinh hoạt chủ nhiệm, thậm chí là sợ hãi. Giáo viên chủ nhiệm trong
quá trình đánh giá ưu khuyết điểm của học sinh trong tuần vừa qua thường chủ
quan xem việc vi phạm nội quy và những biểu hiện chưa tốt của học sinh là do
các em không cố gắng, đôi khi xem đó là biểu hiện đạo đức không tốt. Biện
pháp thường được áp dụng là xử lí kỉ luật, làm tờ tự kiểm điểm và đôi lúc là hạ
hạnh kiểm. Điều này dễ dẫn đến việc học sinh không tin vào thầy, cô, bạn bè và
có khi là không tin vào bản thân mình. Các em cần sự hướng dẫn và giáo dục
của giáo viên chủ nhiệm. Trong tiết sinh hoạt lớp, giáo viên chủ nhiệm sẽ cung
cấp cho học sinh những hiểu biết thông qua các hoạt động sinh hoạt chuyên đề
sinh động và vui nhộn. Sự sinh động và hứng thú của việc được tham gia vào
các hoạt động có liên quan sẽ giúp học sinh nâng cao ý thức một cách tự nhiên
và dễ dàng. Cũng nhờ vào các hoạt động này cùng với sự tin tưởng và sẻ chia
của thầy, cô mà các em sẽ có được niềm tin, định hướng và nghị lực để phát
triển nhân cách.
Trước hết: giáo viên chủ nhiệm xử lý hành vi vi phạm của học sinh phải
gắn việc giáo dục kỹ năng sống, xử lý khoa học, nhẹ nhàng nhưng phải nghiêm
khắc, gắn với kỷ luật.
Ví dụ : Trong buổi lao động của lớp, mặc dù tôi đã phân công cụ thể
cho từng tổ nhưng trong quá trình thực hiện, một số học sinh vẫn còn đùn đẩy
nhau, dẫn đến công việc hoàn thành không đúng kế hoạch. Mặc dù rất bực bội
nhưng tôi không nói gì. Vào buổi sinh hoạt cuối tuần tôi đã gọi lớp trưởng
trình bày lý do, lớp trưởng cho biết: Một số bạn đến muộn hơn nên các bạn
đến sớm chừa lại phần việc cho các bạn ấy làm. Tôi dùng phương pháp giáo
dục kỹ năng sống “nghiên cứu tình huống”, bình tĩnh kể cho học sinh nghe
mẩu chuyện “sức mạnh” và nhấn mạnh lời người cha căn dặn con “trong cuộc
sống, không phải lúc nào chúng ta cũng có thể tự mình làm tất cả mọi việc.

Sức mạnh của chúng ta còn nằm ở những người thân, bạn bè - những người
luôn quan tâm và giúp đỡ ta”. Sau khi kể xong tôi đã hỏi một số học sinh
không đi lao động và đến muộn? Em không đi làm, hoặc đến muộn thì các
14/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

bạn phải làm thay em phần việc đó, em có suy nghĩ gì? Sau đó tôi hỏi một số
học sinh đến sớm? Nếu lần sau, em có một lý do nào đó mà cũng đến muộn,
các bạn cũng chừa lại phần việc cho em, một mình em làm và công việc
không hoàn thành, thì em sẽ suy nghĩ như thế nào? Quay sang tôi hỏi cả lớp:
Nếu muốn công việc hoàn thành nhanh chóng thì chúng ta phải làm gì?
Thông qua cách này, tôi đã giáo dục cho học sinh kỹ năng hợp tác trong cộng
đồng và ý nghĩa của sự hợp tác đó. Tôi vừa phê bình, kiểm điểm được thái độ,
tinh thần của học sinh vi phạm, vừa giáo dục được kỹ năng cho học sinh, mà
không biến tiết sinh hoạt trở nên căng thẳng.
Thứ hai: Thông qua các buổi sinh hoạt cuối tuần giáo viên chủ nhiệm có
thể lồng ghép các chuyên đề giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Trong giờ sinh
hoạt cuối tuần giáo viên chủ nhiệm dành 10 hoặc 15 phút để tổng kết tuần và đề
ra phương hướng cho tuần sau, hoặc xử lý học sinh vi phạm. Thời gian còn lại
(hoặc có thể là cả buổi tuỳ theo công việc của tuần ít hay nhiều) giáo viên chủ
nhiệm có thể lồng ghép các chuyên đề giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Giáo
viên chủ nhiệm có thể dùng các phương pháp sau:
* Phương pháp trò chơi.
Những ưu điểm và nhược điểm của phương pháp này tôi đã trình bày ở
trên. Để thành công khi áp dụng phương pháp này trong buổi sinh hoạt cuối tuần
giáo viên chủ nhiệm cần phải làm tốt công việc sau:
Giáo viên chủ nhiệm phải đưa ra trò chơi mang tính cộng đồng, tập thể,
kích thích khả năng tư duy, động não của các em, phải tìm ra một người điều

khiển trò chơi có khả năng giao tiếp tốt và đóng vai trò như một MC để dẫn
dắt trò chơi. Nên áp dụng phương pháp này nhiều trong các buổi sinh hoạt
cuối tuần.
Ví dụ : Khi giảng dạy kỹ năng “Hợp tác” trong buổi sinh hoạt cuối tuần tôi
tổ chức hoạt động trò chơi “bão biển” trong vòng 20 phút. Tôi chia học sinh thành
những nhóm nhỏ, mỗi nhóm không quá 4 em, mỗi nhóm được trang bị một tờ báo
trải dưới đất, bốn học sinh cùng đứng trên tờ báo. Người điều khiển trò chơi hô
“bão tới”. Bốn người trên thuyền phải tìm cách chống lại cơn bão, sau 10 phút
bão tan, thuyền bị rách, học sinh rời khỏi thuyền. Gấp tờ báo lại thành một phần,
giáo viên chủ nhiệm cho học sinh tiếp tục trò chơi. Trong vòng 10 phút tiếp theo
bão đến và thuyền lại bị rách, cứ như vậy giáo viên chủ nhiệm cho học sinh chơi
ba lần. Khi thuyền đã bị rách hết rồi, giữa biển bốn người sẽ phải làm gì để vào
bờ, cho cả lớp thảo luận và giải quyết tình huống. Giáo viên chủ nhiệm kết luận,
nêu ra bài học và kỹ năng sống cần cho học sinh là phải hợp tác với nhau.
* Phương pháp đóng vai.
Nếu áp dụng tốt phương pháp này giáo viên chủ nhiệm sẽ tạo được sự
hứng thú và khả năng sáng tạo của học sinh, khích lệ được sự thay đổi thái độ,
hành vi của học sinh theo hướng tích cực. Tuy nhiên, nếu tổ chức không tốt có
thể trở thành cơ hội để học sinh chơi đùa, trêu chọc nhau.
Do vậy, giáo viên chủ nhiệm phải tổ chức sao cho phần “diễn” chỉ là phụ
mà quan trọng hơn là phần thảo luận sau đó. Tình huống đưa ra phải thể hiện
15/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

được tư duy phê phán và khả năng sáng tạo. Vừa là nội dung của kỹ năng sống
vừa là phương tiện để hình thành kỹ năng sống khác.
Ví dụ: Khi giáo dục kỹ năng giải quyết xung đột (35 phút). Giáo viên
chủ nhiệm ra tình huống cho học sinh đóng vai. Lấy nhóm học sinh khoảng 5-6

bạn, để đóng vai một tình huống: Các bạn đang chơi trong sân trường một bạn
từ đâu tới xô vào người bạn trong nhóm, cả hai người cùng ngã. Mặc dù người
kia sai, nhưng bạn trong nhóm vẫn đỡ người đó dậy, nói lời xin lỗi. Tuy nhiên,
đáp lại thái độ lịch sự của bạn trong nhóm, người kia chửi tục và đe doạ bạn
trong nhóm.
Khi nhóm học sinh diễn xong, giáo viên chủ nhiệm đưa ra câu hỏi; Nếu là
các em trong tình huống trên em sẽ xử lý như thế nào? Giáo viên chủ nhiệm
phân lớp thành bốn nhóm cùng thảo luận tình huống (10 phút). Sau đó cho đại
diện các nhóm đứng lên trình bày ý kiến của mình bằng cách đóng vai. Cuối
buổi giáo viên chủ nhiệm tổng kết và đưa ra cho học sinh biết các bước giải
quyết mâu thuẫn.
Bước 1: Kiềm chế cảm xúc - sử dụng kỹ năng thư giãn. Tự đưa mình
thoát khỏi tâm trạng/tình huống đó.
Bước 2: Xác định nguyên nhân dẫn đến mâu thuẫn, cần suy nghĩ tích cực,
vì nó tác động mạnh đến cảm xúc và hành vi tích cực.
6.4. Giáo dục kĩ năng sống qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp:
a. Xây dựng các chủ đề giáo dục kỹ năng sống phù hợp với nội dung
các hoạt động thực hiện chủ đề của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
- Xây dựng nội dung giáo dục mang tính trọn vẹn, thống nhất giữa nội dung
giáo dục kỹ năng sống và nội dung của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
- Việc thiết kế các chủ đề giáo dục kỹ năng sống phù hợp với chủ đề của
hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp được thực hiện qua các bước sau:
+ Giáo viên phải nắm vững chương trình, phân phối chương trình hoạt
động giáo dục ngoài giờ lên lớp của từng khối lớp, đặc biệt là khối lớp giảng dạy
và thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
+ Giáo viên nắm được nội dung của các kỹ năng sống cơ bản cần giáo dục
cho học sinh.
+ Phân tích chương trình hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp để xác định
những chủ đề nào của chương trình có thể thiết kế được các chủ đề về giáo dục
kỹ năng sống. Chẳng hạn:

THỜI
GIAN
Tháng
9/2016

CHỦ
GỢI Ý NỘI DUNG VÀ HÌNH
ĐIỂM
THỨC HOẠT ĐỘNG
Truyền - Nghe nói chuyện về ý nghĩa tên trường.
thống nhà - Phát động phong trào quyên góp sách
trường giáo khoa, vở tặng các bạn có hoàn cảnh
khó khăn.
- Tổ chức cuộc thi “An toàn giao thông”
Tháng
Chăm
- Tổ chức câu lạc bộ : “Học mà vui, vui
10/2016 ngoan học mà học”.
16/34

CHỦ ĐỀ GDKNS
- Kỹ năng lắng nghe tích cực
- Kỹ năng thể hiện sự cảm
thông.
- Kĩ năng làm chủ bản thân.
- Kỹ năng thể hiện sự tự tin.
- Kỹ năng đảm nhận trách
nhiệm

Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

THỜI
GIAN

CHỦ
ĐIỂM
giỏi

GỢI Ý NỘI DUNG VÀ HÌNH
THỨC HOẠT ĐỘNG
- Tổ chức câu lạc bộ “Đôi bạn cùng tiến”.
- Phát động phong trào hoa điểm 10.
Tháng
Tôn sư - Phát động phong trào Chào mừng ngày
11/2016 trọng đạo Nhà giáo Việt Nam
- Làm báo chủ đề về thầy cô, mái trường.
- Sinh hoạt tập thể kỉ niệm ngày 20/11
- Tổ chức hội thi văn nghệ: Tiếng hát
mừng thầy cô.
Tháng Uống nước - Tìm hiểu về truyền thống quân đội, nghe
12/2016 nhớ nguồn nói chuyện về anh bộ đội Cụ Hồ
- Tập hát những bài hát về anh bộ đội.
Tháng
Mừng
- Tổ chức cho học sinh tìm hiểu về truyền
1,2/2017
đảng
thống địa phương
mừng

- Sinh hoạt tập thể kỷ niệm ngày 3/2,
xuân.
nghe nói chuyện về truyền thống quê
hương, đất nước, Đảng.
Tháng Tiến bước - Thi kể chuyện về bà, mẹ, các vị nữ anh
3/2017
lên đoàn hùng dân tộc.
- Giao lưu văn nghệ - trò chơi dân gian
- Tổ chức hội thi: “Nghi thức đội”.
Tháng
Hòa bình - Tổ chức cuộc thi sưu tầm tranh ảnh, tư
4/2017
hữu nghị liệu về cuộc sống của thiếu nhi các nước
trên thế giới.
- Tổ chức hội thi: “Múa hát tập thể”
Tháng
Kính yêu - Sinh hoạt tập thể kỷ niệm ngày sinh
5/2017
Bác Hồ nhật Bác: Nghe kể chuyện về Bác Hồ.
Tìm hiểu về Bác Hồ với thiếu nhi Việt
Nam.
- Tổ chức hội thi: “Chúng em kể chuyện Bác
Hồ”.
Tháng
Hè vui - Tổ chức câu lạc bộ “ Sao nhi đồng”
6,7,8/
bổ ích
- Tổ chức hội trại
2017

CHỦ ĐỀ GDKNS
- Kĩ năng hoạt động đội, nhóm
- Kĩ năng hợp tác...
- Kỹ năng đảm nhận trách
nhiệm
- Kĩ năng hoạt động đội, nhóm
- Kĩ năng hợp tác.
- Kỹ năng sáng tạo.
- Kỹ năng lắng nghe tích cực
- Kĩ năng văn nghệ.
- Kỹ năng lắng nghe tích cực
- Kỹ năng giao tiếp
- Kỹ năng điều khiển các hoạt
động tập thể
- Kĩ năng xác định giá trị
- Kỹ năng sáng tạo.
- Kỹ năng giải quyết vấn đề...
- Kĩ năng xác định giá trị
- Kỹ năng thể hiện sự tự tin...
- Kỹ năng lắng nghe tích cực
- Kỹ năng thể hiện sự tự tin.

- Kỹ năng thể hiện sự tự tin.
- Kỹ năng điều khiển các hoạt
động tập thể.
- Kỹ năng giao tiếp

b. Vận dụng linh hoạt các hình thức tổ chức hoạt động giáo dục ngoài
giờ lên lớp để thực hiện mục tiêu giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.
- Luôn "làm mới" các hình thức thực hiện từng chủ đề của hoạt động giáo

dục ngoài giờ lên lớp.
17/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

- Đa dạng hoá các loại hình hoạt động của hoạt động giáo dục ngoài giờ
lên lớp.
- Tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp để thu hút học sinh
tích cực tham gia.
- Sự mới lạ bao giờ cũng có sức hấp dẫn đối với học sinh khiến các em
say mê khám phá. Các hoạt động mà nội dung đơn điệu, hình thức không phong
phú học sinh dễ chán nản hoặc thờ ơ. Vì vậy, cần sử dụng linh hoạt các loại hình
hoạt động, các hình thức tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp để thực
hiện mục tiêu giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.
- Một bài dạy kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp cần
thực hiện theo 4 phần như sau:
Hoạt động 1: Trò chơi khởi động
- Mục đích: Tạo sự vui vẻ cho học sinh.
- Tiêu chí lựa chọn trò chơi:
+ Trò chơi có sự tham gia của tất cả học sinh.
+ Nếu nội dung trò chơi là gợi ý để dẫn dắt tới kỹ năng sống cần dạy
cho học sinh thì càng tốt
Hoạt động 2: Bài tập trải nghiệm
- Mục đích: Thông qua bài tập này, Giáo viên có thể gợi ý để học sinh
hiểu về kỹ năng sống cần học và lý do tại sao lại cần học kỹ năng sống này.
- Số lượng bài tập: Hạn chế, khoảng 1 - 2 bài.
- Lưu ý lựa chọn bài tập trải nghiệm:
+ Không chọn tình huống quá khó.
+ Không chọn tình huống nhạy cảm về giới tính, tôn giáo, dân tộc, phong

tục tập quán địa phương.
- Hình thức bài tập trải nghiệm có thể là:
+ Xem một đoạn băng hình.
+ Học sinh đóng tiểu phẩm.
+ Giải quyết một tình huống có thực trong cuộc sống.
Hoạt động 3: Thảo luận và dẫn dắt tới kỹ năng sống cần học và thuyết
trình ngắn gọn về khái niệm kỹ năng sống cần học, tại sao phải học kỹ năng
sống này, luyện tập thế nào để hình thành kỹ năng sống đó.
Hoạt động 4: Thực hành:
* Lưu ý:
- Thực hành càng nhiều càng tốt.
- Tình huống thực hành cần đa dạng, gần gũi với cuộc sống của học sinh.

18/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

- Học sinh tham gia tích cực, giáo viên chỉ hướng dẫn, không can thiệp
quá sâu.
- Sau mỗi bài thực hành của học sinh, giáo viên cần có những gợi ý để
định hướng hành vi cho học sinh.
Sau đây là ví dụ cụ thể về giờ học giáo dục kĩ năng hợp tác:
DẠY KỸ NĂNG HỢP TÁC
Hoạt động 1: Trò chơi khởi động
Trò chơi: Vẽ tranh tập thể
Hướng dẫn cụ thể
- Giáo viên chia lớp thành 2 nhóm bằng cách đếm 1, 2. Những người cùng
số sẽ về cùng một nhóm.
- Giáo viên dán 2 tờ giấy khổ to (cỡ A0) lên bảng.

- Giáo viên kẻ 1 vạch xuất phát từ chỗ mỗi nhóm đứng đến tờ giấy dán
trên bảng.
- Giáo viên giới thiệu cho học sinh biết hoạt động này: Sau đây chúng ta
sẽ cùng nhau thử làm họa sĩ. Một đội sẽ vẽ 1 người đàn ông và một đội sẽ vẽ 1
người phụ nữ. Tuy nhiên mỗi đội vẽ trong một hoàn cảnh khác nhau. Một đội
mở mắt và một đội phải bịt mắt khi vẽ.
- Giáo viên hô “Bắt đầu” thì lần lượt từng người trong mỗi đội lên vẽ lên
tờ giấy khổ to.
- Giáo viên trao cho nhóm 1 vài cái khăn để bịt mắt
- Sau khi các nhóm đã hoàn thành, giáo viên hỏi bức tranh của đội nào
đẹp hơn? Tại sao?
* Kết luận: Giáo viên hãy cảm ơn các em vì đã tham gia rất vui vẻ trò
chơi này và nhấn mạnh với các em rằng: VD: Đội 2 vẽ nhanh hơn và đẹp hơn
đội 1 vì họ không phải bịt mắt. Tuy nhiên, qua trò chơi này, tôi không muốn so
sánh xem tranh của nhóm nào đẹp hơn mà chỉ muốn nói rằng: Để hoàn thành
công việc của mình, chúng ta phải có đủ kiến thức, thông tin. Nếu chúng ta
không hiểu biết về chính điều kiện hoàn cảnh của chính chúng ta và xung quanh
thì rất khó để đạt được mục tiêu.
Hoạt động 2: Bài tập trải nghiệm.
- Treo 2 quả bóng trên cao (sao cho học sinh cao nhất cũng không với tới).
- Chia lớp thành 2 nhóm, yêu cầu các nhóm phải lấy được quả bóng đó
(không được dùng gậy, không dùng vật dụng nào khác).

19/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

- Giáo viên quan sát học sinh tìm cách lấy bóng. Sẽ có đội nghĩ ra cách
vài người cầm tay nhau, làm thành cái kiệu (cái cáng), để cho một học sinh khác

đứng lên và lấy được bóng.
Hoạt động 3: Thảo luận và dẫn dắt tới kỹ năng sống cần học và thuyết
trình ngắn gọn tại sao phải học kỹ năng sống này, luyện tập thế nào để hình
thành kỹ năng sống đó.
- Hỏi học sinh đã làm gì để lấy được bóng, tại sao có đội lấy được, đội
không?
- Rút ra kết luận: Có nhiều việc khó khăn, nếu một người thì không thể
hoàn thành, nhưng biết hợp sức lại thì công việc sẽ thành công. Đó là kỹ năng
hợp tác mà chúng ta phải học.
- Những điều lưu ý khi hợp tác:
+ Mọi người cùng suy nghĩ, cùng chung mục đích, cùng tham gia.
+ Hỗ trợ lẫn nhau, chỉ cần một người bỏ cuộc thì không thành công.
+ Đoàn kết, thương yêu, chia sẻ và hỗ trợ lẫn nhau.
+ Không tính toán thiệt hơn.
+ Không ích kỷ hay thiếu trách nhiệm, phải hết lòng vì nhiệm vụ chung.
Hoạt động 4: Thực hành
Hãy cùng nhau thực hiện công việc sau:
+ Khiêng bàn ghế.
+ Ghép chung một bức tranh đã bị cắt rời thành nhiều mảnh.
Trên đây là một hình thức tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp, hoạt động
này đã thu hút 100% các em trong lớp tham gia, tạo cho các em sự thoải mái,
không nhàm chán mà còn giúp các em chăm chỉ, hăng say, phấn đấu, rèn luyện
học tập trở thành con người phát triển toàn diện xứng đáng là chủ nhân tương lai
của đất nước.
c. Giáo dục kĩ năng sống qua hoạt động văn hóa nghệ thuật:
Đây là một loại hình hoạt động quan trọng, không thể thiếu được trong
sinh hoạt tập thể của trẻ em, nhất là học sinh Trung học cơ sở. Hoạt động này
bao gồm nhiều thể loại khác nhau: Hát, múa, thơ ca, kịch ngắn, kịch câm, tấu
vui, độc tấu, nhạc cụ, thi kể chuyện… Các hoạt động này góp phần hình thành
cho các em kỹ năng mạnh dạn, tự tin trước đám đông. Đây là một trong những

kỹ năng rất quan trọng trong xu thế toàn cầu hóa. Xác định được tầm quan trọng
của hoạt động này tôi đã thường xuyên tổ chức các hoạt động phù hợp với chủ
điểm từng tháng.

20/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

Học sinh nữ lớp 7A1 biểu diễn văn nghệ chào mừng
lễ kỉ niệm ngày nhà giáo Việt Nam.

d. Giáo dục kĩ năng sống qua hoạt động vui chơi giải trí, TDTT:
Vui chơi, giải trí là nhu cầu thiết yếu của trẻ, đồng thời là quyền lợi của
các em. Nó là một loại hoạt động có ý nghĩa giáo dục to lớn đối với học sinh
ở trường Trung học cơ sở. Hoạt động này làm thỏa mãn về tinh thần cho các
em sau những giờ học căng thẳng, góp phần rèn luyện một số phẩm chất: tính
tổ chức, kỉ luật, nâng cao tinh thần trách nhiệm, tinh thần đoàn kết, lòng nhân
ái… nói về hoạt động này thì tôi đã tổ chức thực hiện có hiệu quả, đạt mục
tiêu đã đề ra cho học sinh lớp chủ nhiệm thông qua các tiết sinh hoạt hoặc các
tiết hoạt động ngoài giờ lên lớp.

Học sinh lớp 7A1 tham gia sinh hoạt tập thể với chủ đề" Vui trung thu”

21/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

Tổ chức trò chơi dân gian "Kéo co" được học sinh yêu thích

e. Giáo dục kĩ năng sống qua hoạt động xã hội :
Bước đầu đưa học sinh vào các hoạt động xã hội để giúp các em nâng cao
hiểu biết về con người, đất nước, xã hội. Đây là một hoạt động tưởng như bình
thường nhưng nó mang một ý nghĩa vô cùng to lớn. Thông qua hoạt động này,
giáo dục cho các em tình yêu quê hương đất nước, niềm tự hào dân tộc và giáo
dục các em có tinh thần trách nhiệm, có nghĩa vụ đối với cộng đồng; các em sẽ
được bồi dưỡng thêm về nhân cách, phát huy tối đa tính tự chủ, tích cực, đặc
biệt là tình người. Trong thực tế, hoạt động này đã được tôi tiến hành tương đối
tốt như: tổ chức cho lớp đi tham quan, học tập ở Hồ Núi Cốc – Thái Nguyên;
Phát động phong trào quyên góp quần, áo, sách, vở cho các bạn học sinh miền
núi; Thực hiện kí cam kết chấp hành đúng luật lệ giao thông… Hoạt động này
phải được khai thác một cách triệt để nhằm phát triển tối đa nhân cách ở các em.

22/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

Tổ chức phát động phong trào: Quyên góp ủng hộ đồng bào lũ lụt
g. Giáo dục kĩ năng sống qua hoạt động lao động công ích :
Đây là một loại hình đặc trưng của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Thông qua lao động công ích sẽ giúp các em gắn bó với đời sống xã hội,
với công cuộc xây dựng đất nước. Ngoài ra lao động công ích còn góp phần làm
cho học sinh hiểu thêm về giá trị lao động, từ đó giúp học sinh có ý thức lao
động lành mạnh. Ngoài những công việc lao động trong nhà trường như: Trực
nhật, vệ sinh lớp học, sân trường, làm đẹp bồn hoa, cây cảnh tôi còn tổ chức cho
các em tham gia những buổi lao động công ích ở địa phương như quét dọn
đường thôn ngõ xóm vào dịp tết Nguyên Đán... Đây là hoạt động thật sự cần
thiết giúp các em có kĩ năng về làm việc, kĩ năng hợp tác làm việc, kĩ năng làm
việc nhóm được nâng lên. Các em biết yêu quý lao động, thích nghi với cuộc

sống xung quanh. Sau này dù có rơi vào hoàn cảnh khắc nghiệt nào thì các em
vẫn có thể tồn tại được. Đó là nhờ các em biết lao động.

23/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

Vệ sinh môi trường là hoạt động thường xuyên của học sinh lớp 7A1.

Học sinh lớp 7A1 chăm sóc công trình măng non.
24/34


Kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở

6.5. Lồng ghép giáo dục kĩ năng sống qua môn Ngữ Văn 7:
Có lẽ trong nhà trường không có môn khoa học nào có thể thay thế được
môn Văn bởi vì đó là môn học vừa hình thành nhân cách, vừa hình thành tâm
hồn con người. Bản thân tôi nhận thấy một giờ học văn không chỉ đơn thuần là
khám phá vẻ đẹp của một tác phẩm văn chương mà còn là một giờ học bồi
dưỡng nhân cách, lối sống, rèn kĩ năng sống, kĩ năng ứng xử trước những vấn đề
nóng bỏng của cuộc sống trong xã hội hiện đại, giúp các em hòa nhập với guồng
quay của thời đại Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa đất nước. Chính vì vậy, trong
các giờ Văn tôi luôn có ý thức lồng ghép giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp
chủ nhiệm.
Trong chương trình ngữ văn lớp 7, có nhiều bài học có thể giáo dục kĩ
năng sống cho các em. Đó là các kĩ năng giao tiếp xã hội, kĩ năng tư duy tích
cực và sáng tạo, kĩ năng hợp tác làm việc nhóm, kĩ năng làm chủ cảm xúc bản
thân qua các hình thức: Bài tập trắc nghiệm, giới thiệu, kể chuyện, làm thơ,

đóng vai, thảo luận nhóm… được lồng cụ thể qua các tiết học.
Ví dụ 1: Sau khi dạy phần ca dao, dân ca tôi chia lớp thành 4 nhóm và yêu
cầu mỗi nhóm sưu tầm các bài ca dao theo chủ đề: Ca dao về tình cảm gia đình,
Ca dao về tình yêu quê hương đất nước, Ca dao than thân, Ca dao châm biếm.
Nhóm nào sưu tầm được nhiều bài hơn nhóm ấy chiến thắng. Đầu tiết học sau
tôi kiểm tra việc sưu tầm của các nhóm rồi khuyến khích các em.
Cách làm này sẽ giúp các em phát huy tinh thần hợp tác trong nhóm, kĩ
năng đặt mục tiêu, hơn cả là giáo dục các em tình yêu gia đình, yêu quê hương
đất nước, biết trân trọng những gì mình đang có.
Ví dụ 2: Khi dạy Tập làm văn bài: “Tìm hiểu chung về văn biểu cảm”,
trong phần luyện tập tôi tổ chức cho các em chơi trò chơi "Người bạn thân của
em". Sau vài lời khuyến khích đầu tiên, tôi tổ chức cho các em đứng thành vòng
tròn giới thiệu, bày tỏ ý kiến về người bạn của mình trong lớp… Lúc đầu các em
rất ái ngại không tự tin khi bày tỏ ý kiến trước lớp nhưng tôi đã kịp thời động
viên, hướng dẫn, các em đã thực hiện rất tốt, không còn ái ngại. Thay vào đó là
những cánh tay tự tin cùng những câu nói rõ ràng, lưu loát, mạnh dạn hơn.
Thông qua giờ học các em sẽ hiểu nhau hơn, thấy được những tình cảm
chân thành bạn dành cho mình. Quan trọng hơn là các em được rèn kĩ năng giao
tiếp, kĩ năng thuyết trình và nói trước đám đông. Các em rút ra cho mình những
điểm cần lưu ý trong cách nói:
+ Sử dụng ngôn từ đơn giản, không gây hoảng sợ cho người nghe.
+ Nói và sử dụng những từ mà người bạn cần giúp đỡ mong muốn được nghe.
+ Tránh sử dụng những từ phản đối.
+ Nói các thông tin chính xác và đầy đủ. Không nói nửa chừng.
+ Chỉ nói các vấn đề liên quan, không đi quá xa vấn đề chính.
+ Tỏ thái độ ân cần, quan tâm đến người nghe.
+ Chú ý đến âm điệu, điểm nhấn và âm điệu của giọng nói.
+ Diễn đạt trôi chảy, lưu loát.
25/34