SKKN Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11

Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

1. SKKN: Sáng kiến kinh nghiệm
2. BCH TW: Ban chấp hành Trung ương
3. GDĐT: Giáo dục đào tạo
4. THPT: Trung học phổ thông
5. HS: Học sinh
6. GV: Giáo viên
7. HSTL: Học sinh trả lời
8. GD: giáo dục
9. GDVH: Giáo dục văn hóa

1/27

1


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11

PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trên cơ sở tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết trung ương 5 khóa VIII, tại
Hội nghị lần thứ 9 khóa XI, BCH TW Đảng đã đề ra nhiệm vụ mới về xây dựng và
phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững đất nước.
Trọng tâm là xây dựng con người Việt Nam phát triển tồn diện, bồi dưỡng tinh thần
u nước, lịng tự hào dân tộc, đạo đức lối sống và nhân cách. Tạo chuyển biến mạnh
mẽ về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật, mọi người Việt Nam đều hiểu biết sâu

sắc, tự hào tơn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc.
Để thực hiện được mục tiêu trên đòi hỏi sự nỗ lực đóng góp của nhiều ban
ngành, địa phương, nhiều đơn vị và các tổ chức xã hội và của chính cá nhân mỗi người
dân Việt Nam.
Riêng đối với ngành giáo dục, thấy được vai trò và trách nhiệm to lớn trong
việc giáo dục đào tạo, bồi đắp tri thức văn hóa cho thế hệ trẻ của đất nước, ngành giáo
dục cũng đã có nhiều đổi mới để bắt kịp nhu cầu của thời đại như: Nâng cấp đội ngũ
giáo viên, đổi mới cán bộ quản lý giáo dục, đổi mới chương trình, giáo án; tăng cường
kỷ cương thi cử, tích cực xã hội hóa giáo dục đào tạo…
Và nhân dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, bộ GDĐT đã giao cho
sở GDĐT Hà Nội đưa vào giảng dạy chuyên đề: Giáo dục nếp sống văn minh, thanh
lịch cho học sinh Hà Nội. Đây là một chương trình thiết thực tạo sự chuyển biến từng
bước về nhận thức hành vi cho học sinh, góp phần đào tạo, xây dựng thế hệ người Hà
Nội thanh lịch, văn minh để xây dựng Thủ đô và đất nước phồn vinh, giàu mạnh,
khơi dậy niềm tự hào kế thừa được truyền thống thanh lịch, giữ gìn nét văn hóa đặc
trưng của người Hà Nội
Việc giảng dạy giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho học sinh Hà Nội có
một nội dung rất thiết thực đó là giáo dục cách ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch.
Nhất là trong điều kiện hiện nay khi văn hóa ứng xử đang trở thành một vấn đề nhức
nhối của xã hội hiện đại.Nội dung giáo dục này đã được đưa vào trong các bộ môn
như: chuyên đề giảng dạy thanh lịch, văn minh vào tiết học trong tuần ở thời khóa biểu
chính khóa của nhà trường mỗi tuần một tiết cho các lớp học, các hoạt động ngoài giờ
lên lớp và một số bộ mơn cũng đang sử dụng phương pháp tích hợp để giáo dục cách
ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh cho học sinh như Giáo dục công dân, Địa lí,
Văn học…
Là một người con của Hà Nội, được thừa hưởng những tinh hoa văn hóa của đất
Hà Thành, lại trực tiếp làm hai nhiệm vụ : giáo viên chủ nhiệm lớp, giáo viên giảng
2/27

2

Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
dạy bộ mơn văn trong trường phổ thơng.Tơi có điều kiện để truyền dạy cho học trò
những nét đẹp trong giao tiếp, ứng xử thông qua các tiết dạy Giáo dục nếp sống thanh
lịch, văn minh và thông qua cả một số tiết dạy tích hợp trong bộ mơn văn. Đó vừa là trách
nhiệm vừa là niềm tự hào của tơi nói riêng và những người con Hà Nội nói chung.
Hơn thế, Việt Nam là một đất nước đa dân tơc và đa dạng về văn hóa vùng
miền, mỗi địa phương lại mang những nét đặc sắc riêng trong văn hóa giao tiếp, ứng
xử. Do vậy, từ chương trình thí điểm “Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho
học sinh Hà Nội” và dạy tích hợp về văn hóa ứng xử, giao tiếp của người Hà Nội
chúng ta cũng có thể nhân rộng các chương trình giáo dục văn hóa vùng miền khác
cho học sinh, giúp các em có cái nhìn sâu sắc, tồn diện về văn hóa dân tộc, trang bị
cho các em một hành trang vững chắc để bước vào con đường hội nhập và phát triển.
Vì vậy tơi đã lựa chọn đề tài : Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp
văn minh, thanh lịch của người Hà Nội cho học sinh qua một số tác phẩm trong
chương trình Ngữ văn lớp 11 nhằm để giúp các em hiểu và gìn giữ, nâng cao nét đẹp
văn hóa của người Hà Nội, xây dựng một nền tảng văn hóa ứng xử, giao tiếp văn
minh, thanh lịch trong thế kỉ XXI, đáp ứng nhu cầu phát triển, giao lưu và hội nhập
quốc tế.
II. MỤC ĐÍCH, ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Mục đích
Đề tài nghiên cứu nội dung: Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn
minh thanh lịch của người Hà Nội cho học sinh qua một số tác phẩm trong mơn Ngữ
văn lớp 11- THPT để góp phần giáo dục văn hóa giao tiếp, ứng xử thanh lịch, văn
minh cho học sinh.
2. Đối tượng
Học sinh lớp 11A12 và lớp 11A15 của trường THPT mà tôi dang công tác, giảng dạy
năm học 2014-2015.

3. Phạm vi
Phạm vi của đề tài tập trung bài: Chiếu cầu hiền – Ngơ Thì Nhậm trong chương
trình Ngữ văn lớp 11, bài Vào phủ chúa Trịnh (trích Thượng kinh kí sự) - Lê Hữu Trác,
bài Hạnh phúc của một tang gia (trích Số đỏ) – Vũ Trọng Phụng và bài Vĩnh biệt Cửu
trùng đài (trích Vũ Như Tô) – Nguyễn Huy Tưởng.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Phân tích và hệ thống hóa các tài liệu có
liên quan đến đề tài.
- Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành thí nghiệm ở các giờ dạy trên lớp.
3/27

3


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
- Phương pháp tổ chức các hoạt động thực tiễn: Điều tra cơ bản, trao đổi, đàm
thoại với HS, cán bộ GV, phụ huynh,...
PHẦN NỘI DUNG
I. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lý luận:
Hà Nội là thủ đô của cả nước, là linh hồn của dân tộc Việt Nam.Thanh lịch văn
minh là nét đẹp truyền thống đã được nhiều thế hệ người dân Hà nội tạo nên và lưu
giữ, trở thành nét văn hóa đặc trưng, tiêu biểu cho con người Việt Nam.Trân trọng, kế
thừa và phát huy nét đẹp ấy trong đời sống người Hà Nội hôm nay và mai sau là trách
nhiệm, là niềm tự hào và vinh dự của người dân Thủ đô trong đó có thế hệ trẻ đang
ngồi trên ghế nhà trường.
Thanh lịch, văn minh là đặc trưng nổi bật trong nếp sống người Hà Nội đó là
nếp sống có văn hóa tích cực tiến bộ phù hợp với các giá trị sống của cộng đồng.
Người thanh lịch văn minh là người có dáng vẻ hành vi trang nhã, giao tiếp ứng xử

lịch sự, thể hiện sự tiến bộ hiểu biết phù hợp với thời đại với dân tộc.Thanh lịch là
một khuynh hướng thẩm mĩ thiên về sự nhã nhặn và lịch thiệp đã trở thành nét đẹp
trong nếp sống người Hà Nội. Đó là nét đẹp hài hịa của diện mạo của phong cách,
hành vi, sự tu dưỡng trải nghiệm của con người. Văn minh biểu hiện ở trình độ phát
triển cao của văn hóa về phương diện vật chất theo hướng xóa bỏ những lạc hậu, thấp
kém để xây dựng một xã hội tiến bộ hơn, hoàn thiện hơn.
Giao tiếp là một quá trình bao gồm: tiếp xúc, giao lưu giữa con người với con
người nhằm mục đích trao đổi thơng tin, bày tỏ quan điểm, tình cảm, thái độ, bộc lộ
nhu cầu.
Qua giao tiếp, con người có thể làm phong phú hơn những hiểu biết của mình
về con người, tự nhiên và xã hội. Bên cạnh đó, thơng qua giao tiếp, con người biểu
hiện năng lực, phẩm chất, nhân cách của mình trong các mối quan hệ.
Ứng xử là cách thể hiện tình cảm, thái độ, hành động của con người với con
người, của con người đối với sự việc, đối với thiên nhiên, môi trường tự nhiên và môi
trường xã hội
Ứng xử thanh lịch, văn minh là sự biểu hiện tình cảm, thái độ, hành động đúng
đắn, đẹp đẽ của người có văn hóa với con người, với thiên nhiên, môi trường.
Ứng xử thanh lịch, văn minh thể hiện qua các hành vi của con người như lời
nói, việc làm, mắt nhìn, cử chỉ thái độ trên cơ sở lòng nhân ái và sự hiểu biết. Như vậy,
ứng xử khơng đơn thuần là thể hiện bên ngồi của phép xã giao mà nó phản ánh bản
chất bên trong của người ứng xử. Ứng xử thanh lịch, văn minh còn được thể hiện ở
4/27

4


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
khía cạnh đối với tự mình, là thái độ của mỗi cá nhân đối với trách nhiệm của bản thân
mình trong sinh hoạt, trong cơng việc…

Với mức độ và tầm quan trọng như vậy, văn hóa giao tiếp, ứng xử đòi hỏi mỗi
con người phải được học tập, rèn luyện và tu dưỡng thường xuyên, liên tục.
Hà Nội với 1000 năm tuổi với sự ưu đãi của thiên nhiên đã làm cho Hà Nội là “
Chốn hội tụ của bốn phương đất nước”, “ muôn vật phong phú tốt tươi” đã làm cho Hà
Nội là một đô thị lớn bậc nhất của nước nhà, là nơi phồn thịnh về kinh tế, phát triển về
văn hóa, tạo nên một bản sắc văn hóa Thăng Long - Hà Nội. Có thể hình dung chân
dung văn hóa ứng xử của con người Hà Nội với những giá trị nổi bật như sự lịch lãm,
tinh tế, hào hoa trí tuệ, có nghĩa khí, giàu lịng u nước, tình nhân ái, u chuộng hịa
bình; người Hà Nội kín đáo, khiêm nhường, hướng nội sâu sắc, quan hệ rộng mở, có
bản lĩnh và tự trọng, với những biểu hiện cụ thể như:
*Người Hà Nội giao tiếp văn minh, thanh lịch
Người Hà Nội coi trọng giao tiếp trước hết ở lời ăn, tiếng nói. Qua tiếng nói ,
người ta nhận ra tiếng nói “Hồ Gươm”. Cái thanh, cái lịch của tiếng nói người Hà
Nội là ở chỗ phát âm hay, dùng từ chuẩn xác, diễn đạt hấp dẫn, dễ nghe.
Người Hà Nội khi nói chọn ý đẹp, lời hay, tránh thô lỗ, tục tằn.khi giao tiếp
luôn thể hiện thái độ cầu thị, cẩn trọng cân nhắc kỹ trước khi nói.
Người Hà Nội chú trọng cách nói, cách xưng hô, cách chào khi gặp và tạm
biệt. Không nói trống khơng, nói leo, nói chen ngang làm người khác mất hứng,
khơng nói kiểu khoe chữ, học địi.
Người Hà Nội biết lắng nghe khi giao tiếp, tin tưởng cởi mở trong giao tiếp. Nghe
với sự cầu thị, nghe để cảm thông, thấu hiểu, không bàng quan, lơ đãng, vô tình.
*Người Hà Nội ứng xử văn minh, thanh lịch
Hà Nội là thủ đơ của đất nước, đó cũng là nơi hội tụ của những tài năng, tinh
hoa trí tuệ tiêu biểu của dân tộc Việt Nam. Từ xa xưa, người của đất “Ngàn năm văn
vật” đã có lối ứng xử vừa thanh lịch vừa văn minh.
Người Hà Nội tự trọng, biết mình, cẩn thận, chỉn chu đối với chính mình. Từ
việc phân biệt cách mặc trong nhà khác với mặc ra đường, ăn trông nồi, ngồi trông
hướng, tu thân rồi mới tề gia ... chứng tỏ phải biết mình, sửa mình là điều trước tiên.
Sự hài hịa, dung hịa các mối quan hệ là đặc điểm nổi bật trong quan hệ ứng
xử của người Hà Nội. Người Hà Nội hào hoa mà không kênh kiệu, khoe vẻ giàu sang;

vui tươi duyên dáng mà không suồng sã; thông minh, lịch thiệp và vẫn chân thành;
chững chạc, khiêm nhường, ân cần và tế nhị ... Người Hà Nội không ứng xử thái quá,
cực đoan, lựa cách ăn ở cho vừa lòng người, không rộng, không hẹp; không “uống
5/27

5


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
nước uống cả cặn”, “vơ đũa cả nắm”, ghét ai là “đào đất đổ đi”, nói khơng to q, ăn
khơng cay q, mặc khơng lịe loẹt q, đi đứng không hấp tấp quá, mọi thứ sao cho
chừng mực vừa phải.
Người Hà Nội vừa tự trọng, vừa tôn trọng người khác, khơng kính cẩn thái q
đối với những người quyền cao chức trọng, tự tin tiếp xúc với “những người của công
chúng”. Những cử chỉ ngả mũ, bắt tay, cúi đầu tỏ lịng tơn kính ... thể hiện thói quen
giao tiếp lịch lãm, tế nhị, biểu lộ chiều sâu của tâm hồn trong sáng, trí tuệ thơng minh,
phong thái đường hồng.
Người Hà Nội kín đáo, khiêm nhường, ứng xử ân tình, tế nhị, niềm nở chân
thành, khơng nỡ chạm vào lòng tự ái, nỗi đau của người khác. Sống hài hịa, thân
thiện với thiên nhiên, mơi trường, có ý thức bảo vệ lợi ích của cộng đồng.
Cách ứng xử của người Hà Nội khiến cho ai đó mỗi khi gặp gỡ, giao thiệp đều
cảm thấy hài lòng, quý trọng và cảm kích ghi nhớ.
Và như chúng ta đã biết nhà trường là nơi đào tạo thế hệ trẻ, những người chủ
tương lai của đất nước. Nếu họ có đầy đủ những nhận thức về cách ứng xử, giao
tiếp thanh lịch, văn minh của Hà Nội, học tập và làm theo lối sống ấy thì chúng ta
tin chắc rằng họ sẽ là những gương mặt mới, làm rạng rỡ cho thủ đơ nói riêng và
Việt Nam nói chung. Ở trường THPT, việc truyền thụ kiến thức giáo dục ý thức về
văn hóa giao tiếp, ứng xử thanh lịch, văn minh của người Hà Nội đến học sinh
thuận lợi và hiệu quả nhất vẫn là hình thức giảng dạy trực tiếp kết hợp với tích hợp

và lồng ghép vào các mơn học.
2. Thực trạng của vấn đề:
Nhìn lại cách ứng xử, giao tiếp của thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay những người
làm công tác giáo dục không khỏi băn khoăn, lo lắng. Bên cạnh những mặt tích cực
như mạnh dạn, tự tin, năng động trong mọi mặt của đời sống thì một bộ phận khơng
nhỏ giới trẻ lại có cách ứng xử, giao tiếp thiếu văn hóa trong gia đình và những nơi
cơng cộng. Nói năng trống khơng, cãi lại tay đơi với người lớn tuổi; lạm dụng tiếng
“lóng”, nói tục, chửi bậy; nói chuyện điện thoại oang oang hoặc thể hiện tình cảm thái
q nơi đơng người, cơng viên; chen lấn, xô đẩy khi xếp hàng; khi đi xe buýt không
nhường ghế cho người già, trẻ em và phụ nữ có thai; bóp cịi, rú ga inh ỏi khi tắc
đường...là những hành vi tạo ra một thói quen xấu cho giới trẻ, tạo nên một mơi
trường thiếu văn hóa trong xã hội, gây ảnh hưởng không nhỏ đến hành vi, nhân cách
của các bạn trẻ.
Chương trình Ngữ văn THPT nói chung và Ngữ văn lớp 11 nói riêng có một
số bài học có liên quan đến văn hóa giao tiếp, ứng xử thanh lịch, văn minh của người
Hà Nội . Do vậy, đây chính là điều kiện thuận lợi để giáo viên có thể tích hợp, lồng
6/27

6


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
ghép nội dung giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội vào một số
bài học.
Trong đặc thù của môn Ngữ văn vừa là những tác phẩm nghệ thuật ,lại vừa là
những bài học đạo đức được lồng ghép một cách tinh vi, khéo léo vì vậy rất thuận tiện
và phù hợp cho việc dạy tích hợp những nét đẹp trong văn hóa ứng xử của người Hà
Nội nói riêng và văn hóa vùng miền nói chung. Đó cũng là một cách để ta truyền tải,
giáo dục lòng tự hào về truyền thống thanh lịch của đất đô thành, lại vừa giúp thế hệ

trẻ xây dựng được một văn hóa ứng xử đẹp thật sự văn minh, thanh lịch.
Tuy nhiên, trong thực tế cho thấy việc giảng dạy còn chưa được một số giáo viên
thực sự chú trọng đến nội dung này, nên chưa phù hợp với u cầu xã hội. Chính vì
vậy việc lồng ghép nội dung giáo dục giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh nói
chung và văn hóa ứng xử thanh lịch, văn minh của người Hà Nội nói riêng vào mơn
học này vẫn chưa được thực hiện một cách triệt để và sâu rộng.
II. CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ THỰC HIỆN ĐỂ TÍCH HỢP GIÁO DỤC VĂN
HĨA ỨNG XỬ, GIAO TIẾP VĂN MINH, THANH LỊCH CỦA NGƯỜI HÀ
NỘI CHO HS
1. Nhiệm vụ của người GV trong việc tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao
tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội cho HS.
Giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh là dựa trên những tri thức
về những nét đẹp văn hóa ứng xử, giao tiếp của Hà Nội mà hình thành thái độ, ý thức,
trách nhiệm và kĩ năng sống cho HS, nhằm khơi dậy niềm tự hào được kế thừa truyền
thống thanh lịch, giữ gìn nét văn hóa đặc trưng của Hà Nội. Qua đó tạo sự chuyển
biến từng bước về nhận thức, hành vi cho học sinh, góp phần đào tạo, xây dựng thế hệ
người Hà Nội giao tiếp, ứng xử thanh lịch, văn minh, xây dựng Thủ đô và đất nước
phồn vinh giàu mạnh.
Là một GV chủ nhiệm và GV giảng dạy mơn Ngữ văn, ngồi những tiết học trực
tiếp giảng dạy chuyên đề Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh, thơng qua một số
bài học liên quan đến văn hóa giao tiếp, ứng xử thanh lịch, văn minh của người Hà
Nội, tôi đã cung cấp, gửi gắm các thông điệp phong phú về giữ gìn và bảo vệ, phát
huy nét đặc sắc trong văn hóa ứng xử của người Hà Nội. Cụ thể : HS hiểu được văn
hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của người Hà Nội xưa và đối với đời sống
của các thế hệ người dân Hà Nội nay như thế nào, thấy được những nét đẹp ấy đã và
đang bị mai một cụ thể ra sao để có ý thức gìn giữ và phát huy những nét đẹp đó . Bên
cạnh đó tơi cịn tạo mơi trường để các em có thể giao lưu, thực hành, giúp các em
thấm nhuần những nét đẹp trong văn hóa ứng xử của người Hà Nội; có thái độ thân
thiện với mọi người , ủng hộ những việc làm bảo vệ bản sắc văn hóa của Hà Nội và
lên án, tố cáo những hành vi làm mất đi những nét đẹp văn hóa trong giao tiếp, ứng

7/27

7


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
xử; góp phần xây dựng một thủ đơ văn minh, giàu đẹp, tạo gương mặt mới đầy tự hào
cho thế hệ trẻ Việt Nam.
2. Nguyên tắc, mức độ, phương pháp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp
văn minh, thanh lịch của người Hà Nội cho HS
2.1 Nguyên tắc
Giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của người Hà Nội
không phải là một bộ môn riêng biệt mà chỉ là cách tiếp cận bộ môn. Do vậy, khi tích
hợp, lồng ghép nội dung giáo dục văn hóa ứng xử thanh lịch, văn minh của người Hà
Nội tôi luôn tuân thủ những nguyên tắc sau:
- Chỉ tích hợp với những bài có nội dung thật sự liên quan đến văn hóa ứng xử,
giao tiếp thanh lịch, văn minh của người Hà Nội . Nội dung tích hợp phải đảm bảo
tính chính xác.
- Phải đảm bảo đặc trưng của môn học, không biến giờ học Ngữ văn thành giờ
học giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh.
- Phải đảm bảo kiến thức cơ bản, tính lơgic của nội dung bài học, không làm
quá tải lượng kiến thức và tăng thời gian của bài học.
- Các ví dụ, nội dung giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh
giáo viên đưa vào phải ngắn gọn, hấp dẫn, lôi cuốn được sự chú ý của HS.
2.2. Mức độ
Việc tích hợp nội dung giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh
của người Hà Nội thể hiện ở 3 mức độ: mức độ toàn phần, mức độ bộ phận và mức độ
liên hệ.
- Mức độ toàn phần: Mục tiêu và nội dung của bài học phù hợp hoàn toàn với

mục tiêu và nội dung của giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của
người Hà Nội .
- Mức độ bộ phận: Chỉ có một phần bài học có mục tiêu và nội dung giáo dục
văn hóa giao tiếp, ứng xử thanh lịch, văn minh của người Hà Nội .
- Mức độ liên hệ: Có điều kiện liên hệ một cách logic, trực tiếp trong lối ứng
xử, giao tiếp hàng ngày ở gia đình, trường học, nơi cơng cộng.
2.3. Phương pháp
Trong q trình lồng ghép nội dung giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh
lịch, văn minh của người Hà Nội, tôi đã sử dụng những phương pháp sau:
- Phương pháp khai thác kinh nghiệm thực tế để giáo dục: vận dụng những
tình huống thực tế, phân tích tình huống và rút ra những bài học kinh nghiệm.
8/27

8


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
- Phương pháp giải quyết vấn đề cộng đồng : cung cấp những thơng tin về văn
hóa ứng xử, giao tiếp của người Hà Nội và ở địa phương nơi mà các em đang sinh
sống và học tập.
- Phương pháp nêu gương: Muốn nét đẹp văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch,
văn minh của người Hà Nội được tỏa sáng, giúp học sinh hiểu và gìn giữ thì bản thân
GV phải gương mẫu ngay trong lời ăn, tiếng nói, trong cách ứng xử hàng ngày
3. Một số bài học vận dụng tích hợp, lồng ghép giáo dục văn hóa giao tiếp,
ứng xử thanh lịch, văn minh của người Hà Nội trong môn Ngữ văn 11
3.1 Hệ thống những bài học có nội dung giáo dục văn hóa giao tiếp, ứng
xử thanh lịch, văn minh của người Hà Nội.
Như trên đã nói, kiến thức giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn
minh của người Hà Nội trong mơn Ngữ văn lớp 11 khơng được trình bày cụ thể trong

từng bài rõ ràng mà được mà phải tích hợp và lồng ghép vào nội dung bài giảng.
Khảo sát tồn bộ nội dung chương trình Ngữ văn lớp 11, tơi thấy có một số bài học
tiêu biểu liên quan đến văn hóa giao tiếp, ứng xử của người Hà Nội có thể tích hợp
được nội dung này đó là các bài: Vào phủ chúa Trịnh (trích Thượng kinh kí sự) –Lê
Hữu Trác; Chiếu cầu hiền – Ngơ Thì Nhậm, đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia
(trích Số đỏ - Vũ Trọng Phụng); Vĩnh biệt Cửu trùng đài (trích Vũ Như Tơ) – Nguyễn
Huy Tưởng.
3.2. Vận dụng
* Đoạn trích: Vào Phủ chúa Trịnh (Trích Thượng kinh kí sự) – Lê Hữu Trác.
Khi dạy đến bài này, tôi muốn tích hợp giáo dục cho học sinh có cái nhìn sâu
sắc và tồn diện về đời sống, văn hóa ứng xử, cung cách sinh hoạt của tầng lớp vua
quan phong kiến thời vua Lê – chúa Trịnh. Cuộc sống xa hoa, quyền q nhưng thiếu
sinh khí, tình người để từ đó giáo dục cho học sinh một lối sống tích cực chan hòa với
thiên nhiên, trân trọng tài năng phẩm giá, có thái độ đúng mực với danh lợi, vật chất.
* Đoạn trích: Hạnh phúc của một tang gia (trích Số đỏ) – Vũ Trọng Phụng
Với đoạn trích này, ngồi việc đảm bảo nội dung kiến thức giờ dạy cho học sinh
thấy được mặt trái với những cách giao tiếp, ứng xử thiếu văn minh thanh lịch của xã
hội thành thị Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Đó là cách ứng xử giao tiếp thái
quá cực đoan, háo danh, hám lợi, giả tạo, thiếu tình người. Để từ đó có ý thức xây
dựng một lối sống đẹp trong giao tiếp, ứng xử với những người thân trong gia đình,
với những quan hệ ngoài xã hội, với việc ăn mặc, ma chay,…
* Đoạn trích Vĩnh biệt Cửu trùng đài (trích kịch Vũ Như Tô) – Nguyễn Huy Tưởng
9/27

9


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
Thông qua tiết học, tôi muốn giúp các em thấy được hình ảnh của một Thăng

Long – Hà Nội thế kỷ XVI, với những mâu thuẫn xung đột giữa nhân dân lao động
khốn khổ lầm than với bọn hôn quân, bạo chúa và phe cánh của chúng đang sống trong
xa hoa, trụy lạc; giữa quan niệm nghệ thuật cao siêu với lợi ích thiết thực trực tiếp của
nhân dân.
Để từ đó giáo dục cho các em cách ứng xử văn minh thanh lịch trong các mối
quan hệ giữa cá nhân với tổ quốc, dân tộc, với quần chúng nhân dân và giữa niềm đam
mê nghệ thuật – tài năng của cá nhân với hoàn cảnh thực tế của lịch sử…
* Tác phẩm Chiếu cầu hiền – Ngơ Thì Nhậm
Đây là tác phẩm mà Ngơ Thì Nhậm đã chắp bút viết thay lời vua Quang Trung
để kêu gọi sĩ phu Bắc Hà ra phụng sự cho triều đình vừa mới thành lập. Ngoài việc
đảm bảo nội dung của tiết dạy về một tác phẩm chính luận thời trung đại, tơi còn muốn
lồng ghép giáo dục cho học sinh về cách giao tiếp ứng xử văn minh thanh lịch của
người Hà Nội trong nhiều mối quan hệ, nhiều hoàn cảnh khác nhau. Đó chính là thái
độ tự trọng, trân trọng tài năng của cá nhân, có lối sống tích cực, rèn đức luyện tài để
cống hiến cho quê hương; trân trọng người hiền tài, cách giao tiếp tế nhị, khéo léo; là ý
thức học hỏi, noi gương những bậc hiền tài trong lịch sử …
*Thiết kế một giáo án cụ thể:
CHIẾU CẦU HIỀN (Tiết 2)
Ngơ Thì Nhậm
A. MỤC TIÊU BÀI HỌC
Giúp học sinh:
- Hiểu được tầm tư tưởng mang tính chiến lược, chủ trương tập hợp nhân tài để
xây dựng đất nước của vua Quang Trung, một nhân vật kiệt xuất trong lich sử nước ta.
- Nhận thức được tầm quan trọng của nhân tài đối với quốc gia
- Hiểu thêm đặc điểm của thể chiếu, một thể văn nghị luận trung đại.
- Tích hợp GD văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch văn minh của người hà Nội
B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN
SGK, SGV Ngữ văn 11 – tập 1.
Sách tham khảo
Hình ảnh, đoạn trích chèo minh họa

Máy chiếu, phấn, bảng …
C. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH
GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: gợi tìm, kết hợp các
hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi.
D. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
10/27

10


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ
GV: Nêu hồn cảnh ra đời, mục đích sáng tác của văn bản chiếu cầu hiền?
3. Bài mới
- Lời vào bài: học sinh xem trích đoạn chèo “Ngọc Hân cơng chúa” – Biên
kịch: Lưu Quang Vũ
- Bài giảng:
Đoạn trích các em vừa theo dõi cũng đã phần nào cho thấy được bối cảnh thời
đại Tây Sơn và tư tưởng cầu hiền của vua Quang Trung trước khi bài chiếu ra đời. Để
hiểu rõ hơn bài Chiếu Cầu Hiền , cô cùng các em đi tiếp vào bài học ngày hôm nay.
PP
HOẠT ĐỘNG CỦA
NỘI DUNG KIẾN THỨC
NỘI DUNG
TG
THẦY VÀ TRỊ
CẦN ĐẠT
TÍCH HỢP

I. TÌM HIỂU CHUNG
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
1. Đọc, tìm hiểu bố cục
2. Tìm hiểu văn bản
a/ Đoạn 1: Quy luật xử
thế của người hiền
b/ Đoạn 2: Cách ứng xử
của sĩ phu Bắc Hà và nhu
Đất nước hưng vong, thất phu cầu đất nước
hữu trách. Chúng ta đã từng
nghe câu dưới thời nhà Trần,
Trần Quốc Tuấn đã vì nghĩa
nước mà gạt bỏ mối thù nhà
quên đi những hiềm khích
riêng tư. Hay câu chuyện
dưới thời nhà Lê, Nguyễn
Trãi đã tự tìm đến chủ tướng
Lê Lợi dâng Bình Ngơ Sách
làm nên chiến thắng vang dội
của cuộc khởi nghĩa Lam
Sơn.
Và dưới triều Tây Sơn, khi
Nguyễn Huệ đem quân ra Bắc
thì các sĩ phu Bắc Hà có cách
ứng xử như thế nào, chúng ta
tìm hiểu phần thứ nhất: Cách * Cách ứng xử của các sĩ
19
ứng xử của các sĩ phu.
phu
11/27

11


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
phú
t

HS đọc đoạn trích từ:
“Trước đây ...vương hầu - Cách ứng xử :
chăng?”
*/ Mai danh ẩn tích, lưu lạc
Hỏi: Các sĩ phu Bắc Hà có bốn phương
cách ứng xử như thế nào?
*/ Những người ra làm quan
thì sợ hãi, im lặng, làm việc
cầm chừng
Trở lại với đoạn 1 của văn
bản , tác giả đã chỉ ra người
hiền như ngôi sao sáng trên
trời cao, nếu giấu đi vẻ đẹp
che mất ánh sáng, có tài mà
khơng được đời dùng thì coi
như không phải là người hiền
do trời sinh ra vậy. Và với
cách ứng xử như thế này thì
ta thấy các sĩ phu có xứng
danh là người hiền trong thiên -> Họ đã bỏ phí tài năng,
hạ hay khơng?

khơng xứng danh là người
hiền do trời sinh ra vậy!

Đó cũng là cách hành xử một
thời. Nhưng thật đáng buồn
cho xã hội ngày nay, khi đất
nước hịa bình con đường hội
nhập, giao lưu ngày càng
rộng mở, ấy vậy mà ta vẫn
thấy đâu đây còn biết bao
người có lối sống e dè, khép
kín, biết bao bạn trẻ vùi mình
trong những trị chơi vơ bổ,
biết bao nghiên cứu sinh được
nhà nước cử đi học ở nước
ngoài mà khơng trở lại phục
vụ q hương. Cịn biết bao
cán bộ công chức đến cơ
quan nhà nước theo lối đánh
trống ghi tên...
- Ngun nhân: Do thời thế
12/27

12

Cần có nhận
thức
đúng
đắn,
phê

bình lối sống
tiêu cực, bỏ
phí tài năng


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
-> Đó đều là những cách sống
tiêu cực, đáng phê phán...
Trở lại với bài Chiếu Cầu
Hiền, vậy thì theo tác giả :
Nguyên nhân nào đã khiến
họ có cách ứng xử như vậy?
GV: Có nhiều ngun nhân,
phần vì do thời thế suy vi
loạn lạc, phần vì các sĩ phu
Bắc Hà là những nhà nho
sống với tinh thần “Tôi trung
không thờ hai chủ”. Hiểu
được tâm lý này vua Quang
Trung đã khéo léo đặt các sĩ
phu trong mối quan hệ với
thời cuộc để tránh được phần
hạn chế trong tâm lý của các
sĩ phu. Khiến họ khơng tự ái,
xấu hổ mà nhìn lại bản thân,
theo nhà vua thì thời thế
khơng cho phép họ thể hiện
mình chứ khơng phải họ vùi
lấp mình.

- GV ?:Vậy thì, trong thời
đại mà các em đang sống đây,
chúng ta có thể lựa chọn cách
sống như các sĩ phu Bắc Hà
hay khơng? Vì sao?
HSTL: Khơng! mà phải sống
tích cực, cống hiến hết mình
cho đất nước, khơng che dấu
tài năng, khẳng định vị trí, vai
trị của bản thân.
GV ?: Làm thế nào để có
được lối sống tích cực như
vậy?
HSTL: - Sống tự tin, bản lĩnh
- Dám đương đầu với khó khăn
- Học tập, rèn luyện tài, đức
13/27

suy vi, loạn lạc

Giáo dục lối
sống
tích
cực,
cống
hiến cho quê
hương.

- Nghệ thuật:
+ Dùng nhiều điển tích, điển

cố theo phép liệt kê
+ Từ ngữ, hình ảnh khơi gợi
cảm xúc: Ghé chiếu lắng
nghe, Ngày đêm mong mỏi
+ Hai câu hỏi tu từ liên tiếp:
“Hay trẫm … chăng?”
=> Tư tưởng, tình cảm của
vua Quang Trung:

13


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
để trở thành người hiền tài
GV: Trở lại với đoạn văn các
em có nhận xét gì về nghệ
thuật...câu văn?
Hỏi: Nhận xét về nghệ thuật
của đoạn văn qua: từ ngữ,
hình ảnh, hình thức câu
văn?

*/ Có kiến thức văn chương
sâu rộng.
*/ Khéo léo, tế nhị trong ứng
xử

Hỏi: Những từ ngữ, hình
ảnh, câu văn cho thấy tư

tưởng, tình cảm của vua
Quang Trung như thế nào?
Gợi mở 1: Việc dùng những
điển tích, điển cố cho thấy
người viết có tài năng, kiến
thức ra sao?
Xuất phát từ đối tượng của
bài viết là các sĩ phu trưởng
thành từ cửa khổng, sân trình
có kiến thức un thâm. Họ
lại đang nghi ngại về xuất
thân của vua Quang Trung,
cho rằng nhà vua không xuất
thân từ tầng lớp quý tộc, thân
vương, lại sinh hạ ở Đàng
trong, một nơi chưa phát triển
về giáo dục. Để phá tan
những nghi ngại ấy, Ngô Thị
Nhậm đã khéo léo dùng
những điển tích, điển cố lấy
từ binh điển nho gia để vừa
châm biếm nhẹ nhàng, cách
ứng xử của các sĩ phu khiến
họ không tự ái, xấu hổ. Lại
vừa chứng tỏ cho họ thấy tầm
14/27

Giáo
dục
cách ứng xử

khéo
léo,
khiêm tốn,
chân thành
trong
giao
tiếp.
*/ Khiêm tốn, chân thành.
*/ Khao khát, mong mỏi sự
giúp sức của những hiền tài
*/ Sự lo lắng, trăn trở vì đất
nước.
*/ Bao dung, bỏ qua chuyện
cũ

14


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
hiểu biết sâu rộng của vua
Quang Trung. Viết như thế là
khéo léo, tế nhị, là vận dụng
một cách linh hoạt nghệ thuật
giao tiếp
“ Lời nói chẳng mất tiền mua,
lựa lời mà nói cho vừa lịng
nhau”
Gợi mở 2: Dùng nhiều từ
ngữ khơi gợi cảm xúc và đặt

ra tình thế lưỡng phân cho
thấy thái độ của nhà vua *Bối cảnh thời đại:
như thế nào?
- Bối cảnh thời đại mới cịn
nhiều khó khăn thử thách:
+ Đất nước vừa tạo lập
GV: Nhà vua đã lấy lý do + Còn nhiều việc phải lo toan
thời thế để giải thích cho cách + Một mình nhà vua khơng
ứng xử của các sĩ phu cịn cho thể gánh vác
ta thấy vua Quang Trung thật + Nhiều nhân tài còn ẩn dật
xứng đáng là đấng minh quân
trong lịch sử: yêu nước, *Nhu cầu của đất nước
thương dân, tâm lịng chiêu => Đất nước cần có sự giúp
hiền đãi sĩ.
sức của các hiền tài.
Trong đoạn văn tiếp theo, tác
giả đã tăng mức độ thuyết
phục hơn nữa khi nêu ra tính
chất của thời đại và nhu cầu
của đất nước.
Đó cũng là bài học xử thế cho
mọi người ở mọi thời đại,
khơng chỉ thiết thực cho mỗi
cá nhân mà nó cần hữu ích
trọng dụng hiền tài, đặt lợi ích
quốc gia lên trên hết, để tránh
tài năng bị bỏ phí, lãng quên.

HS nghiên cứu đoạn văn từ: “
Kìa như...của trẫm hay sao”

- Nghệ thuật thuyết phục:
15/27

15


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
Hỏi: Bối cảnh của thời đại + Nêu lí lẽ: chỉ ra khó khăn
mới được khắc họa ra sao? của thời đại => cần sự giúp
sức của người hiền tài
+ Phân tích bằng tình cảm:
*/ Từ ngữ giàu cảm xúc:nơm
nớp lo lắng, suy đi tính lại..
Hỏi: Nêu ra hàng loạt */ Hình ảnh ẩn dụ. “một cái
những khó khăn ấy, vua cột không thể đỡ nổi một căn
Quang trung muốn chỉ ra nhà lớn”
nhu cầu của thời đại mới */ Đặt câu hỏi day dứt”
cần có sự giúp sức của ai?
“Huống nay...của trẫm hay
GV: Hiền tài đã được khẳng sao?”
định là nguyên khí của quốc => Tác giả đã tác động đến
gia. Các triều đại xưa, triều tâm ý của các sĩ phu khiến họ
đại nào có minh chủ được khơng thể khoanh tay đứng
hiền tài giúp sức thì đều làm nhìn mà đến với triều Tây
nên nghiệp lớn. Thời Lý có Sơn.
Quốc Sư Vạn Hạnh, nguyên
phi Ỷ Lan. Thời Trần có thái
sư Trần Thủ Độ, Trần Quốc
Tuấn. Và dưới triều Tây Sơn,

vua Quang Trung muốn gây
nghiệp trị bình cũng đang cần
có sự giúp sức của hiền tài.
Nhận thức được vị trí quan
trọng ấy, để thuyết phục các sĩ
phu, nhà vua đã dùng một
nghệ thuật lập luận rất sắc
sảo.
Hỏi: Nhận xét về nghệ thuật
thuyết phục của vua Quang
Trung trong đoạn văn qua:
lí lẽ, tình cảm?
c/ Đoạn 3: Con đường cầu
hiền của vua Quang Trung
- Đối tượng cầu hiền: Quan
viên lớn nhỏ, thứ dân trăm họ.
16/27

16

Giáo dục ý
thức, vai trò,
trách nhiệm
của cá nhân
trước
vận
mệnh dân tộc


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội

cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11

Hỏi: Nghệ thuật thuyết
phục này có hiệu quả như
thế nào?

GV: Dưới thời Tây Sơn, đất
nước khó khăn là vậy, vai trị
của người hiền tài quan trọng
là thế, vậy thì dưới thời đại
của chúng ta “Người hiền tài
có vai trị như thế nào? Vì
sao?”
HSTL: Người hiền tài có vai
trị rất quan trọng vì: Đất
nước cịn nhiều khó khăn,
chúng ta đang phải đối mặt
với nhiều thử thách, đói
nghèo, thiên tai, bệnh dịch,
tranh chấp chủ quyền...
GV: Đất nước đang cần lắm
sự chung vai gánh vác của tất
cả chúng ta. Đặc biệt là
những hiền tài. Vậy thì phải
kêu gọi người hiền tài ra sao?
Làm gì để chiêu hiền đãi sĩ,
chúng ta cùng sang đoạn tiếp
theo.
HS nghiên cứu đoạn văn từ: “
Chiếu này ban xuống...đều

biết”
Hỏi: Đối tượng cầu hiền,
cách cầu hiền cụ thể là gì?

17/27

- Cách cầu hiền:
+ Cho phép người có ý kiến
hay, mưu lược giỏi được dâng
sớ tâu bày.
+ Cho phép các quan văn võ
tiến cử người có nghề hay,
nghiệp giỏi.
+ Cho phép người tài tự tiến
cử mình.
-> Con đường cầu hiền cụ thể,
rõ ràng, dân chủ, rộng mở.

17


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11

9
phú
t

18/27

Hỏi: Em có nhận xét gì về
con đường cầu hiền của vua
Quang Trung?
GV: Khơng chỉ trọng trí thức,
tìm người giỏi mưu hay mà
nhà vua còn trọng đãi cả các
nghệ nhân tinh xảo trong thực
hành. Đây được coi là 1 tư
tưởng tiến bộ, dân chủ nhất
trong các triều đại phong
kiến. Không chỉ tuyển lựa
hiền tài bằng học thuật mà
mở rộng ra nhiều đối tượng,
nhiều lĩnh vực khác nhau.
Vậy thì theo các em tư tưởng,
đường lối cầu hiền tiến bộ
này được kế thừa và phát
triển như thế nào trong xã hội
của chúng ta?
HSTL: Xã hội ngày nay
khơng chỉ có người bằng cấp
cao mới có sứ mệnh của hiền
tài, mà tất cả mọi người có tài
năng, tâm huyết trên một lĩnh
vực nào đó thì đều được xã
hội trọng dụng. Chúng ta từng
thấy trên lĩnh vực học thuật
rất nhiều tấm gương làm rạng
rỡ non sơng như: Gia đình
nhà giáo Nguyễn Lân, sinh hạ

được 8 người con thì cả 8 đều
là giáo sư, tiến sĩ. Giáo sư
Nguyễn Bảo Châu người
được đặc cách phong hàm
giáo sư khi mới 33 tuổi. Và
chúng ta cũng không xa lạ gì

GD ý thức
kế thừa và
phát
huy
những giá trị
văn
hóa
truyền thống
Có nhận thức
đúng đắn về
thời đại.
Tư tưởng tự
do, dân chủ
=> Chứng tỏ vua Quang
Trung là người biết nhìn xa
trơng rộng. Khả năng quản lý,
tổ chức chính sự tài tình.

Cuối cùng là lời hiệu triệu, động
viên, khích lệ người hiền tài cố
gắng cùng triều đình gánh vác
việc non sơng của vua Quang GD ý thức
Trung.

trân trọng,
học tập, noi
gương người
hiền tài

18


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
với các kĩ sư chân đất, tuy
kiến thức sách vở không cao
nhưng lại sáng chế ra các máy
nông nghiệp thiết thực cho
sản xuất.
Và ngày nay cách tuyển lựa
nhân tài của nhà nước cũng
rất dân chủ. Tuyển lựa qua
các kì thi, qua bầu cử, ai có ý
kiến đóng góp thắc mắc thì
đều được giải đáp qua nhiều
hình thức như: hịm thư góp
ý, tiếp xúc cử tri, dân hỏi Bộ
trưởng trả lời...
Ngược thời gian trở về với
hơn 200 năm trước, ở thế kỉ
18 mà vua Quang Trung đã
đưa ra được 1 đường lối như
thế “ Đường lối... thế nào?”
Hỏi: Nó cho thấy tài năng

của vua Quang Trung như
thế nào?
GV: Nhà vua đã biết lấy chí
để thuyết phục chí, lấy tâm để
thuyết phục tâm và lấy sự
công bằng, dân chủ để thuyết
phục nhân. Và lịch sử Việt
Nam cũng đã ghi nhận những
hậu duệ của vua Quang
Trung, những tấm gương sáng
ngời về tài năng lãnh đạo,
quản lý như: Hồ Chí Minh,
Võ Nguyên Giáp...
GV: Trở lại với Chiêu Cầu
Hiền, sau khi nêu ra con
đường cầu hiền rộng mởm,
nhà vua còn tỏ rõ sự nhiệt
thành trong phần kết quả của
19/27

19


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
bài chiếu.
Hỏi: Nhận xét về nội dung
phần kết thúc bài chiếu?
GV: Theo các em, với những
lí lẽ,tình cảm như thế thì sau

khi bài chiếu được ban ra, các
sĩ phu Bắc Hà sẽ có cánh ứng
xử như thế nào?
HSTL: + Xóa bỏ mọi băn
khoăn, mặc cảm
+ Khâm phục, mến mộ vua
Quang Trung
+ Nhiệt tình tham gia giúp
nước
GV: Và bên cạnh Ngơ Thị
Nhậm thì vua Quang Trung
cũng được mời gọi, được
nhiều sĩ phu đất Bắc khác
như; Phan Huy Tích, La Sơn
Phu Tử Nguyễn Thiếp,
Nguyễn Thế Lịch, Ngô Văn
Sở,... Họ đều là những người
thực tâm, thực tài giúp Quang
Trung gây dựng cơ đồ.
4. Củng cố bài học
HOẠT ĐỘNG CỦA
NỘI DUNG KIẾN THỨC
PPTG
THẦY VÀ TRÒ
CẦN ĐẠT
Hỏi: Qua bài học hãy khái
TỔNG KẾT
quát nội dung đặc sắc của
1. Giá trị nội dung:
văn bản Chiếu cầu hiền?

- Chiếu cầu hiền là một văn
kiện quan trọng thể hiện
Cũng giống như Chiếu Dời chủ trương đúng đắn của
Đô của Lý Công Uẩn. Chiếu nhà Tây Sơn nhằm động
Cầu Hiền đã thể hiện tư tưởng viên trí thức Bắc Hà tham
tiến bộ thời Tây Sơn, cùng với gia xây dựng đất nước.
chiếu khuyến , chiếu lập học,
Quang Trung đã xây dựng đất
nước phát triển trên nhiều lĩnh - Bài chiếu đã tơn vinh vẻ
vực.
đẹp tài năng - trí tuệ của
20/27

20

NỘI DUNG
TÍCH HỢP


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
vua Quang Trung và Ngơ
Thì Nhậm
Qua bài chiếu thấy được chân
dung một vị minh chủ, một bề
tôi chung, một vị vua hết lịng
vì nước vì dân, có tư tưởng
dân chủ, tiến bộ. Có tài xử thế
khéo léo,tế nhị và qua bài
chiếu ta cũng thấy được một

Ngơ Thị Nhậm có tài văn
chương sâu rộng, hết lịng vì
nghĩa lớn. Và nói về Ngơ Thị
Nhậm thì có lẽ khơng cịn lời
nói nào sâu sắc hơn là nhận
xét của vua Quang Trung về
ông “ Trời đã để dành...” và
việc giao cho Ngô Thị Nhậm
chắp bút viết thay Quang 2.Giá trị nghệ thuật:
Trung đã cho thấy được tài
- Lời văn ngắn gọn,
dùng người của vua Quang
súc tích.
Trung và tài năng đức độ của
- Tư duy sáng rõ, lập
các sĩ phu Bắc Hà.
luận chặt chẽ
- Tình cảm chân
Hỏi: Nhận xét nghệ thuật
thành, tha thiết
của bài chiếu?

Hơn 200 năm đã trôi qua, lịch
sử đã sang trang mới, nhưng
Chiếu Cầu Hiền sẽ vẫn mãi là
một văn kiện làm rạng rỡ cho
triều đại Tây Sơn. Ngoài ý
nghĩa một thời, nó cịn mang
giá trị văn hóa cho mọi thời
đại, là cẩm nang về bài học xử

thế, về nghệ thuật thu phục
21/27

2.Giá trị giáo dục
- Trân trọng giá trị truyền
thống, có nhận thức đúng
đắn về thời cuộc
- Có ý thức rèn luyện tài –
đức

21


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
hiền tài.
- Sống có trách nhiệm với
Học xưa để hiểu nay , đất bản thân và cộng đồng
nước còn khó khăn , cịn cần - Khéo léo, tế nhị, nói năng
có thêm nhiều hiền tài hơn lịch thiệp, cởi mở.
nữa.
- Khiêm nhường, tơn trọng
Chơi trị chơi chọn đáp án người đối thoại.
đúng
5. Hướng dẫn học bài
- Đọc kỹ bài chiếu
- Liên hệ và rút ra những bài học bổ ích cho bản thân
- Chuẩn bị bài đọc thêm: Xin lập khoa luật (Nguyễn Trường Tộ)
4. Kết quả sau khi áp dụng đề tài
Trong năm học 2014- 2015, tôi được Ban giám hiệu phân cơng giảng dạy 2 lớp

11, đó là lớp 11A12 và lớp 11A15. Trong suốt một năm học, tơi đã tích hợp lồng ghép
nội dụng giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của người Hà Nội
vào giảng dạy bốn bài học trong môn Ngữ văn và tôi đã thu được những kết quả rất
khả quan.
Về thái độ học tập : Các em tỏ ra thích thú với những hiểu biết mới của mình
về văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của người Hà Nội nên tỏ ra hứng
thú học tập trong những giờ học có nội dung nếp sống thanh lịch, văn minh của người
Hà Nội.
Về kiến thức: Trước khi giáo dục nội dung giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp
thanh lịch, văn minh của người Hà Nội kết quả như sau:
Tổng số
HS
88

Khơng hiểu văn hóa
ứng xử, giao tiếp của
người Hà Nội

Hiểu nhưng
khơng nhiều

48 HS

23HS

Hiểu và thích học
17HS

Như vậy, số HS khơng có kiến thức về văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch,
văn minh của người Hà Nội còn nhiều.

Sau một thời gian được học nội dung về văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn
minh của người Hà Nội, được lồng ghép trong bốn bài học trên, số HS chưa có
kiến thức về văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của người Hà Nội đã
giảm xuống rõ rệt:
Bảng thống kê số HS sau khi học tích hợp về văn hóa ứng xử, giao tiếp
thanh lịch, văn minh của người Hà Nội 2014- 2015
22/27

22


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
Khơng hiểu văn hóa
Hà Nội
1 HS

Hiểu nhưng khơng nhiều

Hiểu và thích học

14 HS

73 HS

Nhìn vào bảng thống kê tơi nhận thấy có một sự thay đổi rõ rệt về kiến thức.
Nếu đàu năm học, khi tơi chưa tích hợp nội dung về nếp sống thanh lịch, văn minh
của người Hà Nội, trong tổng số 88 HS của 2 lớp có 48 HS khơng có kiến thức về văn
hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của người Hà Nội, con số này đã giảm
xuống cịn 1 HS khơng hiểu. Có được sự thay đổi ấy là do tơi đã tích hợp nội dung về

văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của người Hà Nội trong giảng dạy.
Như vậy, tất cả HS đã có kiến thức về văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh
của người Hà Nội. Các em đã có những hiểu biết cơ bản về văn hóa ứng xử, giao tiếp
của người Hà Nội xưa và nay
Về hành động: HS đã nhận ra được các lời nói, hành động thường ngày của
mình cũng có thể góp phần là cho nếp sống thanh lịch văn minh của Hà Nội bị mất
dần bản sắc. HS đã có ý thức học tập, gìn giữ và phát huy nét đẹp trong giao tiếp, ứng
xử thể hiện bằng những hành động tích cực như: khơng nói tục chửi bậy, cẩn trọng
trong lời nói, cử chỉ, tác phong, trong tình cảm, thái độ... Như vậy, tơi đã “thay đổi ý
thức - biến đổi hành vi” của HS ở 2 lớp mình trực tiếp giảng dạy.
Những kết quả mà tôi thu được trên đây cho thấy tác dụng, hiệu quả của việc
tích hợp nội dung giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của Hà Nội
vào giảng dạy trong một số bài trong chương trình Ngữ văn lớp 11. Những kết quả đó
cịn rất khiêm tốn song tơi thấy rằng những kết quả đó đã phần nào góp phần gìn giữ
và phát huy nét đẹp văn hóa của Thủ đơ nghìn năm văn hiến.

PHẦN KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
1.Kết luận
Văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của Hà Nội không phải là vấn
đề của riêng một cá nhân, một gia đình mà của tất cả mọi người. Bản thân là một
23/27

23


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
người giáo viên, ngoài nhiệm vụ giảng dạy chuyên mơn tơi ln có ý thức giáo dục
văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của Hà Nội cho học sinh. Việc tích
hợp giáo dục trong bộ mơn Ngữ văn rất cần thiết. Vì ngồi kiến thức bộ mơn các em

cịn có cơ hội được tiếp cận với những kiến thức liên ngành. Điều đó đã mang lại
những hứng thú học tập của học sinh đồng thời nó cịn có tác động mạnh mẽ đến suy
nghĩ của học sinh về việc phát huy cách ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của
người Hà Nội.
Hơn nữa, việc giáo dục về văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của Hà
Nội cho HS không phải là một sớm, một chiều, không phải chỉ dừng lại ở một cấp học
mà nó được tiến hành trong thời gian dài và ở nhiều cấp học. Do đó người GV cần kiên
trì phối hợp với các chương trình tuyên truyền, giáo dục cộng đồng và cần có sự phối
hợp đồng bộ để việc giáo dục có hiệu quả hơn.
2. Đề xuất
Việc tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của Hà
Nội trong dạy- học ở các trường học là rất cần thiết. Tuy nhiên, không phải bất kì bài
dạy nào cũng có kết hợp nội dung này mà phải tuỳ từng nội dung phù hợp để tránh áp
đặt, sáo rỗng. Tuỳ vào từng mục tiêu cụ thể, GV có thể sử dụng nhiều hình thức lồng
ghép khác nhau trong tiết học nhằm tránh nhàm chán cho học sinh, giúp học sinh
luôn nhận thấy mỗi bài học là một điều thú vị, là một sự mới mẻ.
Để HS có được những nhận thức sâu sắc về nếp sống thanh lịch, văn minh của
Hà Nội và ảnh hưởng của nó với đời sống khơng phải là chuyện dễ dàng, bởi nó khơng
phơ bày ngay trước mắt các em, mà người GV phải kết hợp, chế biến từ các kiến thức Văn
học mà các em được lĩnh hội để rút ra vấn đề. Để làm được điều đó, người giáo viên phải
vận dụng, đúc kết linh hoạt, sáng tạo, mới có thể tập trung cơng sức, thời gian tìm kiếm,
lựa chọn những thơng tin, hình ảnh phù hợp với nội dung từng bài học.
Học sinh phải thích ứng với phương pháp tích cực, tự giác trong học tập, có ý
thức trách nhiệm về kết quả học tập của mình và kết quả chung của lớp thơng qua
việc tích cực thực hành, thảo luận, suy nghĩ trong quá trình lĩnh hội tri thức, chiếm
lĩnh nội dung học tập.
3. Kiến nghị
Với mong muốn nội dung GD văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh
của Hà Nội truyền tải đến HS một cách có hiệu quả, tơi có một số kiến nghị sau đây :
- Các nhà trường cần trang bị cho GV những tư liệu có liên quan đến GD

văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của Hà Nội như; sách, tạp chí, đĩa
VCD, CD, DVD. Đồng thời tổ chức các chuyên đề lồng ghép GD nếp sống thanh
lịch, văn minh của Hà Nội vào dạy học Ngữ văn có hiệu quả.
24/27

24


Tích hợp giáo dục văn hóa ứng xử, giao tiếp văn minh, thanh lịch của người Hà Nội
cho học sinh qua một số tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 11
-Bản thân các giáo viên cần tìm hiểu, tích hợp những nội dung phù hợp,
thiết thực để trang bị cho HS những kiến thức, kĩ năng cần thiết nhằm hướng đến
mục tiêu xây dựng con người Việt Nam phát triển tồn diện trong thời kì mới.
Trên đây là nội dung đề tài mà tôi đã thực hiện, tôi mong muốn góp phần vào
việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học ở THPT đồng thời tơi cũng mong muốn
góp phần vào GD văn hóa ứng xử, giao tiếp thanh lịch, văn minh của Hà Nội cho học
sinh. Tôi rất mong nhận được sự góp ý chân thành từ Hội đồng giám khảo chấm sáng
kiến kinh nghiệm và của các đồng nghiệp để đề tài được hồn thiện, có hiệu quả và
được sử dụng rộng rãi.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh nghiệm
của mình viết khơng sao chép nội dung của người khác!

25/27

25