Kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần PYMEPHARCO.
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (609.96 KB, 101 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
NGUYỄN SĨ HIẾU
KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN PYMEPHARCO
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Đà Nẵng – Năm 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
NGUYỄN SĨ HIẾU
KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN PYMEPHARCO
Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 60.34.30
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Người hướng dẫn khoa học: TS. Đoàn Ngọc Phi Anh
Đà Nẵng – Năm 2013
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng
được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả
Nguyễn Sĩ Hiếu
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài......................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................. 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 2
5. Bố cục của đề tài.................................................................................... 2
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu................................................................ 3
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP............................................................................ 6
1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TOAN TRÁCH NHIỆM ...................................... 6
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm ....................................................... 6
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm ................................................... 7
1.1.3. Chức năng của kế toán trách nhiệm ................................................. 7
1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ .............................................................................. 8
1.2.1. Khái niệm về phân cấp quản lý......................................................... 8
1.2.2. Ý nghĩa của phân cấp quản lý.......................................................... 8
1.2.3. Các nguyên tắc phân cấp quản lý trong doanh nghiệp .................... 9
1.2.4. Quan hệ giữa phân cấp quản lý và kế toán trách nhiệm .................. 9
1.3. NỘI DUNG TỔ CHỨC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ............................ 11
1.3.1. Xác định các trung tâm trách nhiệm .............................................. 11
1.3.2. Xác định các chỉ tiêu được sử dụng để đánh giá trách nhiệm
các trung tâm trách nhiệm .............................................................................. 13
1.3.3. Báo cáo trách nhiệm của các trung tâm trách nhiệm..................... 19
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1................................................................................ 21
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM CỦA
CÔNG TY CỔ PHẦN PYMEPHARCO .................................................... 23
2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN PYMEPHARCO..... 23
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Công ty............................. 23
2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ của Công ty................................................. 26
2.1.3. Đặc điểm kinh tế kỹ thuật và tổ chức quản lý tại Công ty ........... 27
2.1.4. Đặc điểm tổ chức kế toán tại Công ty........................................... 35
2.2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG TY CỔ
PHẦN PYMEPHARCO.................................................................................. 36
2.2.1. Phân cấp quản lý tại Công ty ......................................................... 36
2.2.2. Thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty .................................. 39
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM CỦA
CÔNG TY ....................................................................................................... 58
2.3.1. Ưu điểm ......................................................................................... 58
2.3.2. Hạn chế .......................................................................................... 58
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................ 59
CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY CỔ PHẦN PYMEPHARCO .................................................................. 61
3.1. PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ........ 61
3.1.1. Về nhận thức kế toán trách nhiệm ................................................. 61
3.1.2. Về phân cấp quản lý trong Công ty ............................................... 62
3.1.3. Về tổ chức bộ máy kế toán............................................................. 62
3.1.4. Về sự phù hợp giữa kế toán trách nhiệm với đặc điểm của Công ty..... 63
3.2. NHỮNG NỘI DUNG HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
CÔNG TY CỔ PHẦN PYMEPHARCO........................................................ 63
3.2.1. Tổ chức các trung tâm trách nhiệm tại Công ty ............................ 64
3.2.2. Phân loại chi phí nhằm phục vụ cho kế toán trách nhiệm của
Công ty. ........................................................................................................... 66
3.2.3. Xây dựng tài khoản phục vụ cho kế toán trách nhiệm của Công
ty
.................................................................................................................. 71
3.2.4. Hoàn thiện công tác lập dự toán trong điều kiện tổ chức kế toán
trách nhiệm của Công ty ................................................................................. 74
3.2.5. Hoàn thiện hệ thống báo cáo thành quả của các trung tâm trách
nhiệm của Công ty ............................................................................................ 77
3.2.6. Tổ chức bộ máy vận hành kế toán trách nhiệm của Công ty......... 87
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3................................................................................ 89
KẾT LUẬN .................................................................................................... 90
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 91
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao)
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BHTN
: Bảo hiểm thất nghiệp
BHXH
: Bảo hiểm xã hội
BHYT
: Bảo hiểm y tế
CP
: Cổ phần
KPCĐ
: Kinh phí công đoàn
SX-KD
: Sản xuất – kinh doanh
TP.HCM
: Thành phố Hồ Chí Minh
TSCĐ
: Tài sản cố định
XNK
: Xuất nhập khẩu
UBND
: Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
Tên bảng
bảng
2.1
Bảng kế hoạch tiêu thụ Trung tâm cung ứng thuốc Trần
Hưng Đạo Quý IV năm 2012
2.2
42
Báo cáo thực hiện doanh thu Trung tâm cung ứng thuốc
Trần Hưng Đạo quý IV/2012
2.4
41
Dự toán tiêu thụ Trung tâm cung ứng thuốc Trần Hưng
Đạo quý IV năm 2012
2.3
Trang
43
Bảng phân tích tình hình thực hiện doanh thu của Trung
tâm cung ứng thuốc Trần Hưng Đạo Quý IV/2012
44
2.5
Kế hoạch sản xuất Phân xưởng thuốc tiêm Quý IV / 2012
48
2.6
Định mức chi phí nguyên Vật liệu trực tiếp
49
2.7
Kế hoạch chi phí nguyên vật liệu trực tiếp Phân xưởng
thuốc tiêm Quý IV/ 2012
2.8
Kế hoạch chi phí sản xuất chung Phân xưởng thuốc tiêm
Quý IV / 2012
2.9
52
Bảng tổng hợp chi phí sản xuất Phân xưởng thuốc tiêm
Quý IV/2012
2.11
51
Kế hoạch chi phí sản xuất Phân xưởng thuốc tiêm Quý
IV/2012
2.10
50
52
2.12
Bảng phân tích biến động chi phí Phân xưởng thuốc tiêm
Quý IV/2012
Kế hoạch lợi nhuận Quý IV /2012
2.13
Báo cáo chi phí bán hàng và QLDN Quý IV/2012
55
2.14
Báo cáo giá trị hàng xuất kho Quý IV / 2012
56
53
55
2.15
Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh Quý IV/ 2012
57
3.1
Bảng phân loại chi phí tại Công ty theo cách ứng xử
67
3.2
Bộ mã tài khoản chi phí, doanh thu
72
3.3
Các trung tâm trách nhiệm theo mã số
74
3.4
Báo cáo chi phí sản xuất
78
3.5
Bảng phân tích chi phí nguyên vật liệu trực tiếp đối với
sản phẩm Tatanol Codein
3.6
80
Bảng phân tích tình hình thực hiện doanh thu Quý
IV/2012 của Trung tâm cung ứng thuốc Trần Hưng Đạo
82
3.7
Báo cáo tình hình tiêu thụ của Công ty Quý IV/2012
83
3.8
Báo cáo lợi nhuận tại Công ty Quý IV/2012
85
3.9
Báo cáo lợi nhuận toàn Công ty Quý IV/2012
86
3.10
Báo cáo trách nhiệm tại Trung tâm đầu tư Quý IV/2012
87
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
Số hiệu
Tên sơ đồ
sơ đồ
Trang
2.1
Tổ chức bộ máy Công ty
32
2.2
Sơ đồ bộ máy kế toán tại Công ty Cổ phần PYMepharco
35
3.1
Sơ đồ tổ chức bộ máy vận hành hệ thống kế toán trách
nhiệm
88
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Từ khi Việt Nam thực hiện chính sách “Đổi mới” từ những năm cuối
thập niên 80 của thế kỉ trước, nền kinh tế đã có những chuyển biến rõ rệch,
kinh tế Việt Nam hội nhập sâu vào kinh tế khu vực và thế giới, mở ra nhiều
cơ hội thuận lợi và không ít những thách thức cho các doanh nghiệp Việt
Nam nói chung và Công ty Cổ phần PYMepharco nói riêng. Để nắm bắt cơ
hội và vượt qua thử thách trong môi trường cạnh tranh khốc liệt hiện nay, các
doanh nghiệp cũng như Công ty Cổ phần PYMepharco một mặt phải quan
tâm đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng và hạ giá thành… Mặt khác phải
quan tâm đổi mới phương thức quản trị doanh nghiệp. Đây là một trong
những vấn đề bức thiết quyết định đến sự tồn tại và phát triển của doanh
nghiệp. Đổi mới quản trị doanh nghiệp sẽ tạo động lực thúc đẩy sự thay đổi
hệ thống kế toán, kế toán quản trị trong các doanh nghiệp, đặc biệt là kế toán
trách nhiệm, một công cụ hữu hiệu giúp nhà quản trị doanh nghiệp có thể
quản lý, điều hành hiệu quả các hoạt động sản xuất kinh doanh.
Kế toán trách nhiệm được nghiên cứu và giảng dạy trong một số trường
đại học ở Việt Nam vào những năm 1990, tuy nhiên mức độ ứng dụng kế toán
trách nhiệm vào thực tiễn trong các doanh nghiệp chưa được phổ biến và còn
nhiều hạn chế.
Nghiên cứu tại Công ty Cổ phần PYMepharco (Công ty Cổ phần Dược
Phú Yên) cho thấy Công ty chuyên sản xuất, kinh doanh dược phẩm, dụng cụ
y tế với phạm vi trên cả nước và hiện tại Công ty đang phải cạnh tranh rất
khốc liệt với nhiều công ty cùng ngành trong nước. Chính vì vậy yêu cầu để
có thể đạt hiệu quả cao Công ty phải kiểm soát chi phí, đảm bảo chất lượng
tốt, hoàn thành các mục tiêu đã đặt ra. Tuy nhiên, hiện tại Công ty đã bước
2
đầu xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần
được hoàn thiện. Xuất phát từ những yêu cầu trên, từ thực trạng kế toán trách
nhiệm của Công ty và mục đích nhằm hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại
Công ty, tác giả đã chọn đề tài: “Kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần
PYMepharco” làm Luận văn tốt nghiệp.
2. Mục đích nghiên cứu
- Hệ thống hóa lý luận về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp;
- Phân tích, đánh giá thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ
phần PYMepharco;
- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại
Công ty Cổ phần PYMepharco.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu kế toán trách
nhiệm tại Công ty Cổ phần PYMepharco.
- Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu giới hạn trong Công ty Cổ
phần PYMepharco. Đây là một Công ty có qui mô lớn, cơ cấu tổ chức phân
thành nhiều cấp, gồm nhiều chi nhánh, cửa hàng trực thuộc... Luận văn sẽ
nghiên cứu từ cấp thấp nhất đến cấp cao nhất của Công ty.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu được vận dụng chủ yếu trong luận văn là
phương pháp định tính kết hợp với quan sát, khảo sát thực tế tại đơn vị để từ
đó phân tích tổng hợp các vấn đề lý luận, thực trạng và xác lập các quan điểm,
phương hướng, giải pháp cụ thể hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty.
5. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm ba chương:
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP
3
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN PYMEPHARCO
CHƯƠNG 3. HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY CỔ PHẦN PYMEPHARCO
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
- Tình hình áp dụng kế toán quản trị nói chung cũng như kế toán trách
nhiệm nói riêng trong các doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay chỉ là bước đầu
và có thể xem đây là kết quả của sự tác động mang tính khách quan và chủ
quan từ quá trình đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, đổi mới chính sách kế toán,
đổi mới tư duy quản trị doanh nghiệp của nhà quản trị. Đó là một hệ thống
thông tin chi tiết, rời rạc, nặng tính ngẫu nhiên, không có tính hệ thống, chưa
tạo được sự kết nối, chưa mang tính ổn định, chưa thực sự kết tinh thành
những báo cáo nhằm đánh giá trách nhiệm quản trị trong nội bộ công ty.[11]
- Nội dung kế toán trách nhiệm là đề tài được nhiều tác giả nghiên cứu
với những góc độ khác nhau, cụ thể:
+ Theo nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị lãnh (2004) “ Hoàn thiện tổ
chức kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp dệt trên địa bàn thành phố Đà
nẵng”, tác giả đã trình bày phương hướng và giải pháp hoàn thiện tổ chức kế
toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp dệt trên địa bàn thành phố. Tuy nhiên,
những đề xuất về kế toán trách nhiệm trong công trình này là những đề xuất
mang tính cơ bản của hệ thống kế toán trách nhiệm, trong bối cảnh kế toán
trách nhiệm bắt đầu được nghiên cứu tại Việt Nam.
+ Đề tài “Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty cao su miền
Trung - Quảng Bình” của tác giả Lương Đình Của, luận văn đã hệ thống hoá
những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, làm cơ sở để đánh giá
thực trạng công tác kế toán trách nhiệm cũng như nghiên cứu đưa ra các giải
pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty. Trong đó, đề tài đã đề xuất
4
những giải pháp chính như thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm, xây dựng
hệ thống báo cáo cho nhà quản trị cũng như hệ thống chỉ tiêu đánh giá thành
quả của các trung tâm trách nhiệm tại Công ty. Ngoài ra, đề tài còn đề xuất sử
dụng phiếu cân đối để đánh giá thành quả hoạt động của các trung tâm trách
nhiệm trong Công ty.
+ Đề tài “Tổ chức công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH
một thành viên Cảng Đà Nẵng” của tác giả Lê Thị Thu Hiền, đề tài đã khái
quát những nét cơ bản về kế toán trách nhiệm từ những khái niệm, bản chất
và nội dung cơ bản của kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, đến mối
quan hệ giữa kế toán trách nhiệm với sự phân cấp quản lý tài chính. Trên cơ
sở đó, đề tài đã tiến hành xây dựng các trung tâm trách nhiệm; xác định các
mục tiêu và nhiệm vụ cụ thể cho từng trung tâm trách nhiệm hợp lý với sự
phân cấp quản lý; tổ chức và xây dựng các báo cáo thành quả và đưa ra một
số chỉ tiêu đánh giá thành quả của các bộ phận. Mục đích là hướng các bộ
phận vào việc hoàn thành mục tiêu chung của tổ chức, bên cạnh đó nó sẽ giúp
cho nhà quản trị có cơ sở để đưa ra chính sách khen thưởng kịp thời, động
viên, khích lệ các bộ phận.
+ Trong bài báo “Kế toán trách nhiệm – V ũ khí của công ty lớn”
của tác giả Nguyễn Xuân Trường, đã phân tích những lợi ích khi vận dụng mô
hình kế toán trách nhiệm. Theo tác giả, mô hình quản lý kế toán trách nhiệm
được xem là vũ khí của công ty lớn, giúp phát huy tối đa nguồn lực trong
doanh nghiệp, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh và được tác giả ví dụ cụ
thể ở tập đoàn Abbott.
Nhìn chung, các đề tài trên đã hệ thống những lý luận cơ bản về kế toán
trách nhiệm, xác định đặc điểm và nội dung tổ chức kế toán trách nhiệm trong
các doanh nghiệp như đặc điểm tổ chức, nội dung tổ chức, lập các báo cáo nội
bộ. Từ đó đánh giá những mặt đạt được và những mặt còn hạn chế trong công
5
tác tổ chức kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp. Xây dựng một mô hình
quản lý và đánh giá được việc thực hiện của các cấp trong công ty từ cấp thấp
đến cấp cao nhất và đưa ra những phương án tổ chức các trung tâm trách
nhiệm sao cho có hiệu quả. Tuy nhiên, các giải pháp chưa cụ thể, chưa mang
tính ứng dụng cao, đồng thời việc vận dụng kế toán trách nhiệm là khác nhau
trong từng doanh nghiệp tùy thuộc vào đặc điểm sản xuất, tổ chức sản xuất,
quản lý tại mỗi công ty. Hiện chưa có một đề tài về kế toán trách nhiệm được
nghiên cứu tại Công ty Cổ phần PYMepharco, vì vậy, dựa trên cơ sở lý luận
về kế toán trách nhiệm, tham khảo những đề tài, bài báo có liên quan, tác giả
đã chọn luận văn “Kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần PYMEPHARCO”
nhằm mong muốn sẽ khái quát những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán trách
nhiệm, từ bản chất, mối quan hệ giữa phân cấp quản lý với kế toán trách
nhiệm, đến việc tổ chức các trung tâm trách nhiệm và đánh giá thành quả của
các trung tâm trách nhiệm. Trên cơ sở đó, đề tài sẽ đánh giá thực trạng công
tác kế toán nói chung và công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty nói riêng,
đồng thời đưa ra các giải pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty,
như tổ chức các trung tâm trách nhiệm, thiết kế hệ thống tài khoản gắn với
các trung tâm trách nhiệm, tổ chức hệ thống báo cáo, các chỉ tiêu đánh giá
thành quả của các trung tâm trách nhiệm ...
6
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm [4]
Trong quá trình quản lý, các cá nhân được giao quyền ra quyết định và
chịu trách nhiệm thực hiện một phần hay toàn bộ công việc nào đó của tổ
chức. Với xu hướng quy mô ngày càng phát triển của các tổ chức, phân quyền
trong một tổ chức là tất yếu. Phân quyền trong tổ chức tạo nên cơ cấu phức
tạp, đòi hỏi cấp trên phải theo dõi, đánh giá được kết quả thực hiện của cấp
dưới và cấp dưới phải biết được mục tiêu, vị trí hoạt động của họ trong tổ
chức. Vì thế, một tổ chức có sự phân quyền cần thiết phải xây dựng công cụ
để đánh giá, nối kết thành quả quản lý của từng cá nhân, bộ phận trong tổ
chức và công cụ đó chính là kế toán trách nhiệm.
Trong doanh nghiệp, kế toán trách nhiệm là một công cụ được thiết lập
để ghi nhận, cung cấp thông tin về kết quả, hiệu quả hoạt động của các bộ
phận, các đơn vị trong doanh nghiệp để từ đó đánh giá, nối kết các bộ phận,
đơn vị trong doanh nghiệp với mục tiêu chung của doanh nghiệp đảm bảo cho
doanh nghiệp hoạt động đúng định hướng, trật tự và hiệu quả.
Vậy kế toán trách nhiệm là công việc được thực hiện không thể tách rời
các trung tâm trách nhiệm. Các trung tâm này được hình thành thông qua việc
phân cấp quản lý. Theo đó, để thực hiện các chức năng quản lý của mình,
người quản lý cấp cao phải thể hiện được đúng đắn quyền lực của mình, phải
gây được ảnh hưởng và sức thuyết phục đối với nhân viên, đồng thời phải tiến
hành phân cấp, ủy quyền cho cấp dưới nhằm giúp cấp dưới có thể điều hành
các công việc thường xuyên tại bộ phận mà họ quản lý.
7
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm [5]
Hệ thống kế toán trách nhiệm được thiết lập để có thể ghi nhận, đo
lường kết quả hoạt động của từng bộ phận trong tổ chức, trên cơ sở đó lập các
báo cáo thực hiện nhằm phục vụ cho các nhà quản lý kiểm soát được hoạt
động và chi phí của họ. Nói cách khác, kế toán trách nhiệm là một phương
pháp kế toán thu thập và báo cáo các thông tin dự toán và thực tế về các “đầu
vào” và “đầu ra” của các trung tâm trách nhiệm.
Kế toán trách nhiệm đo lường, đánh giá trách nhiệm quản lý và kết quả
hoạt động của từng bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung của toàn
doanh nghiệp. Việc đánh giá này thường được dựa trên hai tiêu chí đó là hiệu
quả và hiệu năng.
Hiệu quả: có được khi đạt được mục tiêu đặt ra mà chưa kể đến việc sử
dụng tài nguyên như thế nào, nó được xác định bằng cách so sánh giữa kết
quả đạt được và mục tiêu đặt ra cho trung tâm trách nhiệm đó. Nói cách khác,
đó chính là mức độ mà trung tâm trách nhiệm hoàn thành mục tiêu của mình.
Hiệu năng: là tỷ lệ giữa đầu ra so với đầu vào của trung tâm trách
nhiệm hoặc đó là tỷ lệ giữa kết quả thực tế đạt được so với nguồn tài nguyên
thực tế mà trung tâm trách nhiệm đã sử dụng để tạo ra kết quả đó.
Như vậy, để có thể đánh giá được hiệu quả và hiệu năng của các trung
tâm trách nhiệm, chúng ta phải lượng hóa được đầu vào và đầu ra của các
trung tâm trách nhiệm. Trên cơ sở đó sẽ xác định được các chỉ tiêu cụ thể để
đánh giá kết quả hoạt động của từng trung tâm cụ thể.
1.1.3. Chức năng của kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm là một phương pháp phân chia cấu trúc của một
tổ chức thành những trung tâm trách nhiệm khác nhau để đo lường biểu hiện
của chúng. Nói cách khác, kế toán trách nhiệm là một “công cụ” để đo lường
kết quả hoạt động của một khu vực nào đó trong tổ chức, qua đó giúp nhà
8
quản trị kiểm soát và đánh giá trách nhiệm quản trị ở từng cấp quản trị khác
nhau. Chức năng của Kế toán trách nhiệm được thể hiện ở những khía cạnh
sau đây: [4]
- Kế toán trách nhiệm giúp xác định sự đóng góp của từng đơn vị, bộ
phận vào lợi ích của toàn bộ tổ chức.
- Kế toán trách nhiệm cung cấp một cơ sở cho việc đánh giá chất lượng
về kết quả hoạt động của những nhà quản lý bộ phận.
- Kế toán trách nhiệm được sử dụng để đo lường kết quả hoạt động của
các nhà quản lý, do đó nó ảnh hưởng đến cách thức thực hiện hành vi của các
nhà quản lý này.
- Kế toán trách nhiệm thúc đẩy các nhà quản lý bộ phận điều hành bộ
phận của mình theo phương cách phù hợp với những mục tiêu cơ bản của
toàn bộ tổ chức.
1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ
1.2.1. Khái niệm về phân cấp quản lý
Phân cấp quản lý là sự phân tán quyền cho cấp dưới, dẫn đến sự phân
định rõ ràng về quyền hạn và trách nhiệm trong quản lý cho cấp dưới dựa trên
cơ sở cấu trúc phân quyền mà nhà quản trị đã lựa chọn. Hệ thống kế toán
trách nhiệm gắn liền với sự phân cấp quản lý, nếu không có sự phân cấp quản
lý thì sẽ không tồn tại hệ thống kế toán trách nhiệm.
1.2.2. Ý nghĩa của phân cấp quản lý
- Phân cấp quản lý trong doanh nghiệp hợp lý sẽ làm cho vốn của
doanh nghiệp được phân phối gắn với nhu cầu và khả năng quản lý, sử dụng
vốn ở từng cấp, từng bộ phân, từ đó quyền ra quyết định trong kinh doanh
cũng được phân chia thích hợp cho từng cấp, phát huy tính chủ động, sáng tạo
trong việc quản lý và sử dụng vốn.
- Phân cấp quản lý làm cho hiệu suất quản lý của doanh nghiệp được
9
nâng cao. Cụ thể đối với cấp trên thì không phải tham gia giải quyết quá
nhiều công việc, sự vụ hàng ngày, tập trung được thời gian và trí tuệ vào công
việc lớn của doanh nghiệp. Đối với cấp dưới, phân cấp quản lý phù hợp sẽ tạo
được thế chủ động, sáng tạo cũng như trách nhiệm quyền hạn của người quản
lý đối với đơn vị mình.
- Phân cấp quản lý là tiền đề cho hạch toán nội bộ, giúp phân định rõ
việc quản lý tài chính giữa các cấp, giúp cho công tác tổ chức hạch toán kế
toán được thuận lợi và phù hợp hơn với từng mô hình doanh nghiệp cụ thể.
- Phân cấp quản lý cũng làm cho mọi cá nhân trong đơn vị ý thức và
quan tâm hơn đến hiệu quả sản xuất kinh doanh trên cơ sở khai thác và sử
dụng hợp lý các nguồn lực của đơn vị, làm cho hiệu quả chung của đơn vị
được nâng cao.
1.2.3. Các nguyên tắc phân cấp quản lý trong doanh nghiệp
- Đảm bảo quản lý và sử dụng vốn, tài sản của doanh nghiệp đúng qui
định.
- Đảm bảo quyền tự chủ và năng động, phù hợp với những điều kiện
của đơn vị cấp dưới trong việc quản lý điều hành hoạt động sản xuất kinh
doanh.
- Đảm bảo toàn doanh nghiệp thực hiện tốt nhiệm vụ chiến lược kinh
doanh và đạt hiệu quả cao.
1.2.4. Quan hệ giữa phân cấp quản lý và kế toán trách nhiệm
Hệ thống kế toán trách nhiệm chỉ tồn tại, hoạt động có hiệu quả nhất
trong các tổ chức phân quyền, ở đó quyền ra quyết định và trách nhiệm được
trải rộng trong toàn tổ chức. Các cấp quản lý khác nhau được quyền ra quyết
định và chịu trách nhiệm trong phạm vi quyền hạn và trách nhiệm của họ.
Khi quy mô của doanh nghiệp càng lớn, hoạt động sản xuất kinh doanh càng
phức tạp thì đòi hỏi doanh nghiệp phải phân tán thành nhiều bộ phận, nhiều
10
cấp quản lý khác nhau. Lúc này, sự phân quyền cho các đơn vị, các bộ phận
sẽ được thực hiện nhiều hơn và nhà quản trị cần xác định mức độ phức tạp
của tổ chức để từ đó thực hiện sự phân quyền cho phù hợp.
Mức độ độc lập của từng đơn vị, bộ phận trong doanh nghiệp phản
ánh mức độ phân quyền của doanh nghiệp, sự độc lập ở mỗi đơn vị, bộ phận
càng nhiều chứng tỏ sự phân quyền trong doanh nghiệp càng lớn và khi việc
phân cấp quản lý được hợp lý sẽ là cơ sở hình thành kế toán trách nhiệm của
một đơn vị. Giữa kế toán trách nhiệm và phân cấp quản lý có sự tác động
qua lại, liên quan lẫn nhau ở mặt tích cực và cũng có mặt tiêu cực.
a. Tác động tích cực
- Người quản lý có thể giảm bớt khối lượng công việc và san sẻ cho
người khác, từ đó có thể tiết kiệm thời gian làm việc của mình và có thể tập
trung vào thực hiện các mục tiêu lớn hơn cho doanh nghiệp.
- Phân cấp quản lý sẽ phục vụ cho việc ra quyết định có tính chính xác
cao hơn.
- Phân cấp quản lý gắn liền với việc xác định quyền hạn và trách
nhiệm ở từng cấp một cách rõ ràng nên có cơ sở khi đánh giá kết quả hoạt
động của từng đơn vị, bộ phận, tìm ra nguyên nhân và biện pháp khắc phục
các sai phạm.
- Sự phân quyền trong quản lý rõ ràng giúp các bộ phận có thể chủ
động trong tiếp cận các thông tin và phản hồi thông tin cho nhà quản trị cấp
trên được đầy đủ và kịp thời.
- Tạo môi trường thuận lợi phát triển những nhà quản lý cấp thấp hơn.
- Khuyến khích nhân viên nỗ lực với trách nhiệm được giao.
b. Tác động tiêu cực
- Do sự phân cấp quản lý tạo nên sự độc lập tương đối giữa các bộ
phận, từ đó các nhà quản lý ở các bộ phận thường không quan tâm đến ảnh
11
hưởng của các quyết định của họ đến các bộ phận khác trong tổ chức.
- Việc phân cấp quản lý dẫn đến sự tách bạch về quyền lợi và trách
nhiệm giữa các bộ phận, có thể dẫn đến sự cạnh tranh thành tích giữa các bộ
phận, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của toàn doanh nghiệp.
1.3. NỘI DUNG TỔ CHỨC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
Nội dung cơ bản để thực hiện hệ thống kế toán trách nhiệm bao gồm
những vấn đề cụ thể như sau:
- Xác định các trung tâm trách nhiệm;
- Xác định các chỉ tiêu được sử dụng để đánh giá trách nhiệm quản trị
bộ phận;
- Xác định báo cáo trách nhiệm của từng trung tâm trách nhiệm.
1.3.1. Xác định các trung tâm trách nhiệm
Trung tâm trách nhiệm là một chức năng hay một bộ phận trong một tổ
chức, đặt dưới sự lãnh đạo của một nhà quản trị hoặc một cấp quản lý, chịu
trách nhiệm trực tiếp với kết quả của chức năng hay bộ phận đó. Trong một
tổ chức có thể được xác lập bởi bốn loại trung tâm trách nhiệm cơ bản sau: [4]
a. Trung tâm chi phí
Trung tâm chi phí là một loại trung tâm trách nhiệm thể hiện phạm vi
cơ bản của hệ thống xác định chi phí, là điểm xuất phát của các hoạt động
như: Lập dự toán chi phí, phân loại chi phí thực tế phát sinh, so sánh chi phí
thực tế với định mức chi phí tiêu chuẩn. Trung tâm chi phí gắn liền với cấp
quản lý mang tính chất tác nghiệp, trực tiếp tạo ra sản phẩm, dịch vụ, hoặc
gián tiếp phục vụ kinh doanh. Theo đó, người quản lý chỉ chịu trách nhiệm
hoặc chỉ có quyền kiểm soát đối với chi phí phát sinh ở bộ phận mình, không
có quyền đối với việc tiêu thụ và đầu tư vốn. Trung tâm chi phí được chia
thành hai dạng:
- Trung tâm chi phí định mức: là trung tâm chi phí mà các yếu tố chi
12
phí và các mức hao phí về các nguồn lực sử dụng để sản xuất một đơn vị sản
phẩm, dịch vụ đều được xây dựng định mức cụ thể. Nhà quản trị trung tâm
chi phí định mức có trách nhiệm kiểm soát chi phí thực tế phát sinh để vẫn
đảm bảo kế hoạch sản xuất cũng như đảm bảo kế hoạch chi phí cho từng đơn
vị sản phẩm, dịch vụ và tính cho toàn bộ. Đối với trung tâm này thì hiệu suất
được đo lường bởi mối liên hệ giữa đầu vào và đầu ra, còn tính hiệu quả được
đo lường bằng mức độ trung tâm đạt được sản lượng mong muốn tại những
mức độ về chất lượng và thời gian đã định.
- Trung tâm chi phí dự toán: là trung tâm chi phí mà các yếu tố được dự
toán và đánh giá căn cứ trên nhiệm vụ được giao tính chung, không thể xác
định cụ thể cho từng đơn vị sản phẩm hoặc cho từng công việc của trung tâm.
Nhà quản trị trung tâm chi phí này có trách nhiệm kiểm soát chi phí thực tế
phát sinh sao cho phù hợp với chi phí dự toán, đồng thời đảm bảo thực hiện
nhiệm vụ được giao. Đặc điểm của trung tâm chi phí này là các đầu ra không
thể đo lường bằng các chỉ tiêu tài chính, hoặc không có sự liên hệ rõ ràng giữa
các chi phí đã được sử dụng để tạo ra các kết quả đầu ra tương ứng. Đánh giá
hiệu quả của trung tâm này thường bằng cách so sánh chi phí giữa dự toán
ngân sách đã định và thực tế thực hiện. Tuy nhiên, cách so sánh này chỉ cho
kết quả tương đối, nên cần phải kết hợp một số chỉ tiêu phi tài chính về mức
độ và chất lượng của các dịch vụ mà các trung tâm này cung cấp.
b. Trung tâm doanh thu
Là trung tâm trách nhiệm mà người quản lý chỉ có trách nhiệm với
doanh thu cần tạo ra, không chịu trách nhiệm với lợi nhuận và vốn đầu tư.
Trung tâm doanh thu có quyền quyết định công việc bán hàng trong khung giá
cả cho phép để tạo ra doanh thu cho doanh nghiệp. Trong trường hợp này nhà
quản lý có thể ra quyết định loại sản phẩm nào cần sản xuất, sản xuất như thế
nào, mức độ chất lượng, giá cả, hệ thống phân phối và bán hàng. Nhà quản lý
13
phải quyết định các nguồn lực sản xuất được phân bổ như thế nào giữa các
sản phẩm, điều đó cũng có nghĩa là họ phải đạt được sự cân bằng trong việc
phối hợp giữa các yếu tố giá cả, sản lượng, chất lượng và chi phí.
Trung tâm này thường được gắn với bậc quản lý cấp trung hoặc cấp cơ
sở, đó là các bộ phận kinh doanh trong đơn vị như các chi nhánh tiêu thụ, khu
vực tiêu thụ...
c. Trung tâm lợi nhuận
Là loại trung tâm trách nhiệm mà nhà quản trị phải chịu trách nhiệm
với kết quả sản xuất và tiêu thụ của trung tâm.
Loại trung tâm trách nhiệm này thường được gắn với bậc quản lý cấp
trung, đó là giám đốc điều hành trong công ty, các đơn vị kinh doanh trong
tổng công ty như các công ty phụ thuộc, các chi nhánh...
d. Trung tâm đầu tư
Là loại trung tâm trách nhiệm gắn với bậc quản lý cấp cao như Hội
đồng quản trị công ty, các công ty con độc lập... Đó là sự tổng quát hóa của
các trung tâm lợi nhuận, trong đó khả năng sinh lời gắn với các tài sản được
sử dụng để tạo ra lợi nhuận đó. Một trung tâm trách nhiệm được xem là trung
tâm đầu tư khi nhà quản trị của trung tâm đó không những quản lý chi phí và
doanh thu mà còn quyết định lượng vốn để tiến hành quá trình đó.
1.3.2. Xác định các chỉ tiêu được sử dụng để đánh giá trách nhiệm
các trung tâm trách nhiệm [4]
a. Quan điểm đánh giá trách nhiệm các trung tâm trách nhiệm
Để đo lường đánh giá các trung tâm trách nhiệm, có hai loại chỉ tiêu cơ
bản thường được sử dụng là chỉ tiêu hiệu quả và chỉ tiêu hiệu năng.
Chỉ tiêu hiệu quả (kết quả) là mức độ các trung tâm trách nhiệm thực
hiện các nhiệm vụ đề ra, có thể là số tuyệt đối hoặc tương đối. Ví dụ như nhà
quản lý đặt ra doanh thu cần đạt cho trung tâm doanh thu, mức tỷ lệ hòa vốn
14
của trung tâm lợi nhuận, mức thực hiện thực tế so với kế hoạch của mỗi bộ
phận.
Chỉ tiêu hiệu năng là tỷ lệ so sánh giữa tổng đầu ra và tổng đầu vào của
một trung tâm trách nhiệm. Nó cho thấy kết quả thực tế đạt được so với các
nguồn lực được sử dụng để tạo ra kết quả đó, có nghĩa là xác định mức trung
bình kết quả mang lại trên mỗi đơn vị đầu vào. Ví dụ như chỉ tiêu lợi nhuận
trên vốn, trên tài sản. Ngược lại, tỷ lệ so sánh giữa đầu vào và đầu ra cho ta
trung bình số lượng đầu vào tiêu hao trên mỗi đơn vị đầu ra, như tỷ lệ chi phí
trên mỗi sản phẩm làm được, chi phí vốn.
b. Phương pháp đánh giá trách nhiệm các trung tâm trách nhiệm
Đánh giá trách nhiệm quản trị của các cấp quản lý cũng như việc đo
lường thành quả hoạt động của các trung tâm trách nhiệm, bằng cách lấy kết
quả thực hiện của các trung tâm trách nhiệm, so sánh đối chiếu với số liệu dự
toán ban đầu trên cả hai mặt hiệu quả và hiệu năng. Do đầu ra và đầu vào của
mỗi trung tâm trách nhiệm khác nhau, vì vậy các chỉ tiêu đo lường cho từng
loại trung tâm cũng khác nhau.
- Đánh giá thành quả của trung tâm chi phí:
Đối với trung tâm chi phí cần được phân biệt làm hai dạng đó là trung
tâm chi phí tiêu chuẩn và trung tâm chi phí dự toán. Thông tin chủ yếu sử
dụng để đánh giá thành quả của các nhà quản trị ở trung tâm chi phí là chi phí
có thể kiểm soát bởi từng nhà quản trị đối với bộ phận do mình phụ trách.
Bằng phương pháp so sánh chi phí thực tế với chi phí dự toán, nhà quản trị có
thể biết được chênh lệch nào là thuận lợi, chênh lệch nào là bất lợi. Chênh
lệch nào do biến động của khối lượng hoạt động, chênh lệch nào do thành quả
kiểm soát chi phí mang lại.
Nhà quản trị trung tâm chi phí có trách nhiệm điều hành hoạt động sản
xuất kinh doanh ở trung tâm sao cho đạt được kế hoạch được giao, đồng thời
15
đảm bảo chi phí thực tế phát sinh không vượt quá chi phí tiêu chuẩn (hoặc dự
toán). Do vậy, khi đánh giá trách nhiệm quản trị cũng như đo lường kết quả
hoạt động của loại trung tâm này, chúng ta cần đánh giá hai chỉ tiêu cơ bản
sau:
+ Có hoàn thành nhiệm vụ được giao về sản lượng sản xuất kinh doanh
hay không?
+ Chi phí thực tế phát sinh có vượt quá định mức tiêu chuẩn (hoặc dự
toán) hay không?
Trường hợp hoàn thành kế hoạch sản xuất kinh doanh nhưng chi phí
thực tế vượt quá định mức (dự toán), thì sẽ tiến hành phân tích xác định
nguyên nhân để làm cơ sở đánh giá trách nhiệm quản trị ở từng cấp một cách
chính xác hơn.
- Đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu:
Trách nhiệm của nhà quản trị ở trung tâm doanh thu là tổ chức tiêu thụ
sản phẩm, dịch vụ sao cho đạt được doanh thu trong kỳ nhiều nhất của bộ
phận do mình kiểm soát. Theo đó, chúng ta sẽ đối chiếu doanh thu thực tế đạt
được so với doanh thu dự toán của bộ phận, xem xét tình hình thực hiện dự
toán tiêu thụ, trên cơ sở đó phân tích sai biệt doanh thu do ảnh hưởng của các
nhân tố có liên quan, như đơn giá bán, khối lượng tiêu thụ và cơ cấu sản phẩm
tiêu thụ.
Do đầu ra của trung tâm doanh thu được lượng hóa bằng tiền, nhưng
đầu vào thì trung tâm này không chịu trách nhiệm về giá thành sản phẩm hay
giá vốn hàng bán. Trong khi đó chi phí phát sinh tại trung tâm thì không thể
so sánh được với doanh thu của trung tâm, vì vậy để đo lường hiệu năng hoạt
động của trung tâm này, chúng ta sẽ so sánh giữa chi phí thực tế và chi phí dự
toán của trung tâm.
