Kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần lương thực Đà Nẵng.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

NGUYỄN THỊ DUYÊN

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN LƯƠNG THỰC ĐÀ NẴNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Đà Nẵng – Năm 2014


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

NGUYỄN THỊ DUYÊN

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN LƯƠNG THỰC ĐÀ NẴNG
Chuyên ngành: Kế Toán
Mã số: 60.34.30

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS TRẦN ĐÌNH KHÔI NGUYÊN

Đà Nẵng – Năm 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1
1.Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................. 2
3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 2
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................... 2
5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 2
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................. 3
7. Bố cục đề tài.......................................................................................... 3
8. Tổng quan tài liệu nghiên cứu............................................................... 3

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KẾ TOÁN
TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP .................................... 6
1.1. BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ...... 6
1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm .................................................. 6
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm ................................................... 7
1.1.3. Vai trò của kế toán trách nhiệm ...................................................... 9

1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ- CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN
TRÁCH NHIỆM ..................................................................................... 12
1.2.1. Khái niệm về phân cấp quản lý..................................................... 12
1.2.2. Các nội dung cơ bản của phân cấp quản lý................................... 12
1.2.3. Tác động của phân cấp quản lý đến kế toán trách nhiệm ............. 13

1.3. TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ..................................................... 16
1.3.1. Khái niệm trung tâm trách nhiệm ................................................. 16
1.3.2. Tổ chức các trung tâm trách nhiệm.............................................. 17
1.3.3. Phân loại trung tâm trách nhiệm ................................................... 17

1.4. HỆ THỐNG BÁO CÁO KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM................... 21
1.4.1. Đặc điểm chung của báo cáo kế toán trách nhiệm........................ 21


1.4.2. Đánh giá trách nhiệm của các trung tâm trách nhiệm .................. 22
1.4.3. Nội dung tổ chức báo cáo trách nhiệm ......................................... 28

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ....................................................................... 33
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN LƯƠNG THỰC ĐÀ NẴNG .......................... 34
2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN CỔ PHẦN
LƯƠNG THỰC ĐÀ NẴNG................................................................... 34
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển công ty cổ phần lương thực Đà
Nẵng ........................................................................................................ 34
2.1.2. Đặc điểm hoạt động SXKD của Công ty cổ phần lương thực Đà
nẵng ......................................................................................................... 35
2.1.3. Cơ cấu tổ chức của Công ty .......................................................... 35

2.2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ
PHẦN LƯƠNG THỰC ĐÀ NẴNG....................................................... 42
2.2.1. Phân cấp quản lý tại Công ty cổ phần Lương thực Đà Nẵng ....... 42
2.2.2. Thực trạng công tác kế toán phục vụ quản trị nội bộ tại công ty
theo yêu cầu phân cấp quản lý ................................................................ 46

2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN LƯƠNG THỰC ĐÀ NẴNG ............................. 62
2.3.1. Những ưu điểm ............................................................................. 62
2.3.2. Những mặt hạn chế ....................................................................... 62

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ....................................................................... 64
CHƯƠNG 3. HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN LƯƠNG THỰC ĐÀ NẴNG .......................... 67
3.1. XÂY DỰNG TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ
PHẦN LƯƠNG THỰC ĐÀ NẴNG....................................................... 68
3.1.1 Xây dựng các trung tâm trách nhiệm............................................ 68


3.1.2. Phân công trách nhiệm, quyền hạn cho các trung tâm trách nhiệm . 70

3.2. HOÀN THIỆN HỆ THỐNG DỮ LIỆU QUẢN LÝ Ở CÁC TRUNG
TÂM TRÁCH NHIỆM ........................................................................... 73
3.2.1. Xây dựng bộ mã tài khoản phục vụ dữ liệu cho kế toán trách
nhiệm....................................................................................................... 73
3.2.2 Tổ chức dữ liệu thực hiện yêu cầu quản lý.................................... 77

3.3 HOÀN THIỆN CÔNG TÁC LẬP DỰ TOÁN TRONG ĐIỀU KIỆN
TỔ CHỨC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM................................................ 78
3.3.1 Đối với trung tâm chi phí............................................................... 85
3.3.2 Đối với trung tâm doanh thu .......................................................... 86
3.3.3 Đối với trung tâm đầu tư và lợi nhuận........................................... 87

3.4. HOÀN THIỆN HỆ THỐNG CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ VÀ BÁO
CÁO THÀNH QUẢ CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ................ 78
3.4.1 Đánh giá thành quả của trung tâm chi phí ..................................... 78

3.4.2 Báo cáo trung tâm doanh thu ......................................................... 81
3.4.3. Đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận ................................ 83

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ....................................................................... 87
KẾT LUẬN ............................................................................................ 88
TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao)


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
KTTN

: Kế toán trách nhiệm

PKDNĐ : Phòng kinh doanh nội địa
TSCĐ

: Tài sản cố định

TTPP

: Trung tâm phân phối

XNCB

: Xí nghiệp chế biến

XNK

: Xuất nhập khẩu

DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

bảng
1.1
1.2
1.3

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí
Báo cáo trách nhiệm của trung tâm doanh thu Tháng, quý,
năm
Báo cáo trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận Tháng, quý,
năm

Trang
29
30
31

1.4

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm đầu tư

32

2.1

Kế hoạch sản xuất kinh doanh toàn Công ty năm 2013

48

2.2

Kế hoạch doanh thu toàn công ty năm 2013

49

2.3
2.4
2.5

Kế hoạch sản xuất tháng 10/2013 XN chế biến lương thực Đà
nẵng
Kế hoạch sản xuất quý IV/2013 Trung tâm phân phối
Định mức chi phí từng sản phẩm quý III/2013 tại Xí nghiệp
chế biến lương thực

50
51
52

2.6

Báo cáo doanh thu toàn Công ty quý III/2013

54

2.7

Báo cáo doanh thu theo lĩnh vực năm 2013

54

2.8
2.9
2.10
2.11
2.12

Báo cáo doanh thu bán hàng Quý III/2013 Xí nghiệp chế
biến lương thực Đà nẵng
Báo cáo tình hình sản xuất quý 3/2013 tại Xí nghiệp Chế
biến lương thực
Báo cáo chi phí sản xuất Quý III/2013 Xí nghiệp chế biến
lương thực
Bảng tổng hợp chi phí theo yếu tố toàn Công ty năm 2013
Báo cáo kết quả kinh doanh quý 3/2013 Xí nghiệp chế biến
lương thực

55
56
56
57
58

Số hiệu

Tên bảng

bảng
2.13

Báo cáo kết quả kinh doanh từng bộ phận toàn Công ty
năm 2013

Trang
59

2.14

Báo cáo quản trị 6 tháng cuối năm 2013

60

2.15

Tình hình một số chỉ tiêu chủ yếu về kết quả kinh doanh

61

3.1

Bộ mã tài khoản chi phí

74

3.2

Bộ mã trung tâm chi phí

76

3.3

Bộ mã trung tâm doanh thu

77

3.4

Bộ mã tài khoản doanh thu

77

3.5
3.6
3.7
3.8
3.9

Báo cáo trách nhiệm taị Xí nghiệp chế biến lương thực quý
III/2013
Bảng phân tích ảnh hưởng của giá và lượng đến chi phí
nguyên vật liệu trực tiếp quý III/2013
Báo cáo trách nhiệm tại phòng ban xí nghiệp chế biến quý

III/2013
Báo cáo doanh thu quý III/2013 toàn Công ty
Báo cáo lợi nhuận tại Xí nghiệp chế biến lương thực Quý
III/ 2013

79
80
81
82
83

3.10

Báo cáo lợi nhuận toàn Công ty quý III/ 2013

84

3.11

Báo cáo trách nhiệm trung tâm đầu tư năm 2013

85


DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hiệu

Tên hình

hình

1.1
1.2

Sơ đồ tiến trình hoạt động một trung tâm trách nhiệm
Mối quan hệ giữa chức năng quản trị và quá trình kế toán
quản trị

Trang
9
10

1.3

Sơ đồ mô tả bản chất của một trung tâm trách nhiệm

18

2.1

Sơ đồ bộ máy tổ chức quản lý của Công ty

36

2.2

Sơ đồ bộ máy kế toán tại công ty CP Lương thực Đà Nẵng

40

2.3

Quy trình lập kế hoạch của các đơn vị trực thuộc Công ty

47

3.1

Mô hình tổ chức các trung tâm trách nhiệm

69


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường nhiều cạnh tranh gay gắt, xu
hướng hội nhập kinh tế toàn cầu đặt ra cho các doanh nghiệp, đặc biệt là
doanh nghiệp có quy mô lớn bài toán về hiệu quả. Việc nâng cao năng lực
cạnh tranh của công ty trên thương trường tùy thuộc rất nhiều vào các quyết
định của nhà quản trị. Những quyết định đó thường được xác lập trên cơ sở
thông tin kế toán, nhất là kế toán quản trị.
Mặt khác, ngày nay các hình thức đầu tư ngày càng đa dạng như liên
doanh, liên kết, cổ phần.… do đó chủ sở hữu, hội đồng quản trị công ty phải luôn
theo dõi và nắm bắt được tình hình kinh doanh của đơn vị, các quyền và nghĩa vụ
của người điều hành quản lý. Muốn vậy, các doanh nghiệp cần tổ chức hệ thống
đo lường, báo cáo đánh giá các hoạt động từ cấp thấp đến cấp cao. Kế toán trách
nhiệm ra đời nhằm mục tiêu đánh giá trách nhiệm, đưa ra các chỉ tiêu theo dõi và
đánh giá thường kỳ kết quả công việc mỗi cá nhân và bộ phận trong tổ chức. Áp
dụng thành công mô hình kế toán trách nhiệm sẽ giúp các doanh nghiệp có được

một hệ thống cung cấp thông tin tin cậy và sự kiểm soát chặt chẽ.
Công ty cổ phần lương thực Đà Nẵng với lịch sử trên 30 năm kinh doanh
xuất nhập khẩu lương thực, công ty đã đóng góp một phần quan trọng trong việc
phát triển kinh tế xã hội và an ninh lương thực quốc gia. Hiện nay, hệ thống của
Công ty bao gồm văn phòng Công ty và các chi nhánh, cửa hàng, đại lý bán sỉ và
lẻ, phân xưởng sản xuất. Mỗi bộ phận đều có những nhiệm vụ riêng biệt khác
nhau nên việc tổ chức hệ thống cung cấp thông tin đáng tin cậy để phục vụ cho
việc quản lý có hiệu quả là việc rất quan trọng. Tuy nhiên hiện tại Công ty chưa
có hệ thống báo cáo, tiêu chí đánh giá thành quả của từng bộ phận trong đơn vị.
Điều này dẫn đến hệ quả là việc đánh giá thành tích nội bộ, kiểm soát thực hiện
mục tiêu trong từng giai đoạn không triển khai được.


2
Xuất phát từ yêu cầu trên, từ thực trạng kế toán trách nhiệm tại công ty
và mục đích hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại công ty, tác giả đã vận dụng lý
luận về kế toán trách nhiệm vào thực tiễn thực hiện đề tài “ Kế toán trách
nhiệm tại Công ty Cổ phần lương thực Đà Nẵng” làm đề tài nghiên cứu
cho luận văn tốt nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu thực trạng công tác kế toán đáp ứng yêu cầu phân cấp quản
lý tại công ty cổ phần lương thực Đà nẵng. Qua đó, đề xuất hướng giải pháp
hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần lương thực Đà nẵng.
3. Câu hỏi nghiên cứu
- Nội dung phân cấp quản lý tại Công ty cổ phần lương thực Đà nẵng và
các chỉ tiêu đo lường kết quả theo yêu cầu phân cấp tại công ty như thế nào?
- Thông tin kế toán quản trị đáp ứng nhu cầu quản lý theo phân cấp ở
mức độ nào?
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Thông tin kế toán đánh giá trách nhiệm quản

lý tại Công ty cổ phần lương thực Đà nẵng.
- Phạm vi nghiên cứu: Công ty cổ phần lương thực Đà Nẵng ở lĩnh vực
sản xuất và thương mại lương thực, thực phẩm trong giai đoạn 2012- 2013.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phương pháp tổng hợp, đối chiếu để xem xét yêu
cầu về phân cấp quản lý và hệ thống báo cáo kế toán có liên quan có đáp ứng
các yêu cầu phân cấp hiện tại ở công ty hay không.
Các tài liệu thứ cấp ở công ty được sử dụng bao gồm qui chế về phân cấp
quản lý tài chính, các báo cáo nội bộ, các số liệu dự toán và thực tế. Ngoài ra, ý
kiến của kế toán trưởng, các bộ phận qua phỏng vấn cũng được sử dụng để tìm
hiểu về nhu cầu sử dụng thông tin trong quản lý trong điều kiện phân cấp quản lý.


3
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Đề tài góp phần xây dựng và hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm
tại công ty Cổ phần lương thực Đà nẵng. Đề tài đưa ra hướng xây dựng mô
hình phân cấp quản lý, tổ chức thông tin kế toán phục vụ đánh giá các trung
tâm trách nhiệm. Đây là cơ sở để nâng cao độ tin cậy của hệ thống thông tin
kế toán quản trị, nâng cao khả năng đáp ứng các yêu cầu quản trị, phát huy tối
đa nguồn lực trong doanh nghiệp.
7. Bố cục đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn được chia thành ba chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm trong
doanh nghiệp
Chương 2: Thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần lương
thực Đà nẵng
Chương 3: Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần lương
thực Đà nẵng
8. Tổng quan tài liệu nghiên cứu

Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị, quá
trình hình thành và phát triển của kế toán trách nhiệm gắn liền với quá trình
hình thành và phát triển của kế toán quản trị. Kế toán trách nhiệm được
nghiên cứu và giảng dạy tại các trường đại học ở Việt Nam vào giữa những
năm 90 của thế kỷ 20, tuy nhiên mức độ vận dụng kế toán trách nhiệm vào
thực tiễn tổ chức và điều hành các doanh nghiệp còn hạn chế, chưa được hệ
thống hóa. Đó mới chỉ là những thông tin chi tiết, rời rạc, nặng tính ngẫu
nhiên, chưa có sự kết nối, chưa mang tính ổn định, chưa kết tinh thành những
báo cáo nhằm đánh giá trách nhiệm quản trị trong nội bộ công ty.
Khi thực hiện đề tài tác giả đã tham khảo một số tài liệu lý luận kết hợp
tham khảo luận văn Thạc sỹ và bài báo nghiên cứu liên quan đến đề tài kế


4
toán trách nhiệm tại doanh nghiệp.
+ Đề tài “ Kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần vật tư tổng hợp và
phân bón Hóa sinh” của tác giả Lê Thị Thùy Dung (năm 2013). Tác giả đã trình
bày đặc điểm, nội dung tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty như đặc điểm tổ
chức, nội dung tổ chức, lập các báo cáo nội bộ,… Từ đó đề xuất những giải pháp
hoàn thiện công tác kế toán trách nhiệm tại doanh nghiệp này. Tuy nhiên đề tài
mới chỉ đưa ra hướng giải pháp cho một đơn vị đặc thù riêng.
+ Đề tài “ Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty Vận tải Quốc tế
I.T.I” của tác giả Dương Thị Cẩm Nhung (năm 2011) đã đưa ra các bước xây
dựng hệ thống kế toán trách nhiệm gồm: xác định các trung tâm trách nhiệm,
xây dựng các chỉ tiêu, thiết lập hệ thống báo cáo, và một số nội dung kế toán
liên quan. Đề tài cung cấp cho nhà quản trị những thông tin về tổ chức, điều
hành, giúp kiểm soát quản lý và tài chính, sử dụng phương pháp bảng cân đối
để xác định phương hướng, đưa ra các chỉ tiêu quan trọng trong báo cáo. Tại
công ty Vận tải Quốc tế I.T.I bộ máy quản lý được phân cấp thành các trung
tâm lợi nhuận, trung tâm doanh thu, trung tâm chi phí. Đề tài đã đưa vào

nghiên cứu phương pháp Bảng cân đối các chỉ tiêu đo lường và đánh giá kết
quả hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên đề tài mới chỉ đưa ra hướng giải pháp
cho một đơn vị đặc thù riêng ngành vận tải.
+ Đề tài “ Tổ chức kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty cổ phần
Danameco” của tác giả Nguyễn Thị Hồng Ân (năm 2012). Luận văn đã hệ
thống hóa những lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, đánh giá thực trạng
công tác kế toán quản trị, đồng thời đưa ra các giải pháp hoàn thiện kế toán
trách nhiệm. Đề tài đưa ra những giải pháp chính như thiết lập hệ thống kế
toán trách nhiệm, xây dựng hệ thống các chỉ tiêu đánh giá thành quả các trung
tâm này, cùng hệ thống báo cáo quản trị tương ứng. Tuy nhiên đề tài cũng chỉ
đưa ra hướng giải pháp theo đặc thù công ty.


5
Nhìn chung các đề tài đã hệ thống những lý luận cơ bản về kế toán
trách nhiệm, những đặc điểm, nội dung tổ chức, lập báo cáo nội bộ. Từ đó
đánh giá những mặt đạt được, những hạn chế trong công tác tổ chức kế toán
trách nhiệm tại các doanh nghiệp nghiên cứu. Xây dựng mô hình quản lý và
hệ thống các chỉ tiêu đánh giá việc thực hiện các cấp trong công ty, đưa ra
phương án tổ chức các trung tâm sao cho hiệu quả. Tuy nhiên, các giải pháp
đưa ra chưa cụ thể, do việc vận dụng kế toán trách nhiệm là khác nhau trong
từng doanh nghiệp có đặc điểm sản xuất, tổ chức sản xuất, quản lý khác nhau
nên đề xuất chưa có tính ứng dụng cao. Đó là hạn chế chung khi nghiên cứu
kế toán trách nhiệm tại một đơn vị riêng.
Mặc dù vậy, các công trình nghiên cứu về kế toán trách nhiệm đã công
bố đều chưa nghiên cứu chuyên sâu về hệ thống kế toán trách nhiệm áp dụng
cho các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh hàng lương thực, trong khi đó
Việt Nam vẫn còn là một nước nông nghiệp, kim ngạch xuất khẩu ngành này
chiếm tỷ trọng cao. Do đó, các doanh nghiệp trong ngành này muốn hoạt
động tốt thì nhất thiết phải xây dựng hệ thống quản lý trách nhiệm hữu hiệu

nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh, phù hợp với xu thế phát triển
và hội nhập quốc tế. Trên cơ sở lý luận và tình hình thực tế tại một doanh
nghiệp hoạt động trong ngành lương thực, thực phẩm là Công ty cổ phần
lương thực Đà nẵng, tác giả đã chọn đề tài “Kế toán trách nhiệm tại Công ty
Cổ phần lương thực Đà nẵng” làm luận văn nghiên cứu, nhằm khái quát hóa
những lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, mối quan hệ giữa phân cấp quản
lý và kế toán trách nhiệm, đến việc tổ chức mô hình trung tâm trách nhiệm.
Trên cơ sở đó, đề tài đánh giá thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại
công ty, những mặt đạt được, những nhược điểm, và đưa ra giải pháp hoàn
thiện kế toán trách nhiệm như tổ chức các trung tâm trách nhiệm theo phân
cấp quản lý, tổ chức hệ thống chỉ tiêu báo cáo…


6
CHƯƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KẾ TOÁN
TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. BẢN CHẤT VÀ VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm
Mặc dù kế toán trách nhiệm đã được nghiên cứu từ rất lâu, và mỗi nhà
nghiên cứu đều đưa ra những quan điểm khác nhau về kế toán trách nhiệm,
hiện nay vẫn chưa có một khái niệm thống nhất về kế toán trách nhiệm.
Theo PGS.TS Đào Văn Tài của Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ
Chí Minh, “Kế toán trách nhiệm là một phương pháp kế toán thu thập và báo
cáo các thông tin dự đoán và thực tế về các “đầu ra” và “đầu vào” của các
trung tâm trách nhiệm” [6, tr 88].
Theo Herry R. Anderson, Belverd E. Needles, James C. Caldwell,
Sherry K. Mills (1996), “Kế toán trách nhiệm là một hệ thống thông tin báo
cáo gồm:

(1) Phân loại sắp xếp các dữ liệu tài chính thành những phạm vi trách
nhiệm trong một tổ chức.
(2) Báo cáo các hoạt động của mỗi phạm vi chỉ nên bao gồm những doanh
thu và chi phí được phân loại mà nhà quản lý đó có thể kiểm soát” [8, tr 201].
Theo James R. Martin, “Kế toán trách nhiệm là một khái niệm kế toán
cơ bản về hệ thống đo lường hiệu quả hoạt động. Ý nghĩa cơ bản là những tổ
chức phân tán rộng lớn thì khó hoặc không thể quản lý như những đơn vị đơn
lẻ, do vậy chúng phải được tách hay chia thành nhiều bộ phận để quản lý.
Những bộ phận đó được xem như những trung tâm trách nhiệm bao gồm trung
tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư.
Điều này cho phép phân công trách nhiệm cho từng đơn vị quản lý và những
đơn vị này phải quản lý một số yếu tố chủ yếu. Các yếu tố đó bao gồm doanh


7
thu đối với trung tâm doanh thu, chi phí đối với trung tâm chi phí, đánh giá lợi
nhuận đối với trung tâm lợi nhuận và tỷ lệ hoàn vốn đối với trung tâm đầu tư”
[9,tr 14].
Mặc dù các nhà nghiên cứu đưa ra những cơ sở khác nhau về kế toán
trách nhiệm nhưng hầu hết các ý kiến đều tập trung làm sáng tỏ những nội
dung của kế toán trách nhiệm và có thể bổ sung cho nhau. Có thể nói kế toán
trách nhiệm là một hệ thống thừa nhận mỗi bộ phận trong một tổ chức có
quyền chỉ đạo và chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ chuyên biệt thuộc
phạm vi quản lý của mình. Hệ thống ghi nhận, đo lường kết quả hoạt động
các bộ phận trong tổ chức, trên cơ sở đó lập các báo cáo thực hiện nhằm
phục vụ cho các nhà quản lý kiểm soát hoạt động và chi phí của họ. Nói
cách khác, kế toán trách nhiệm là một phương pháp kế toán thu thập và báo
cáo các thông tin dự toán và thực tế về các “ đầu vào” và “đầu ra” của các
trung tâm trách nhiệm. Do đó phải lượng hóa được “ đầu vào” và “đầu ra”
của các trung tâm trách nhiệm thông qua các chỉ tiêu cụ thể đánh giá kết quả

hoạt động từng trung tâm. Như vậy, khái niệm kế toán trách nhiệm có thể
được rút ra như sau:
“ Kế toán trách nhiệm là phương pháp thu thập, ghi nhận, báo cáo và đo
lường kết quả hoạt động của từng bộ phận để đánh giá thành quả của từng bộ
phận nhằm kiểm soát hoạt động và chi phí của các bộ phận trong tổ chức,
phối hợp các bộ phận đến việc thực hiện mục tiêu chung toàn công ty”.
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm
a. Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị
- Kế toán trách nhiệm là công cụ để đánh giá và kiểm tra trong công
việc phân quyền tại công ty thông qua việc xác định các trung tâm trách
nhiệm và nhiệm vụ báo cáo của chúng. Đây là hệ thống thừa nhận mỗi bộ
phận trong một tổ chức có quyền chỉ đạo và chịu trách nhiệm về những


8
nghiệp vụ riêng biệt thuộc phạm vi quản lý của mình, họ phải xác định, đánh
giá và báo cáo lên cấp trên trong tổ chức, thông qua đó nhà quản lý cao hơn
sử dụng thông tin này đánh giá thành quả các bộ phận đó.
- Kế toán trách nhiệm biểu hiện trách nhiệm của nhà quản lý các cấp
bên trong doanh nghiệp, xác định ai, ở đâu, bộ phận nào chịu trách nhiệm,
bộ phận nào có quyền kiểm soát hoạt động xảy ra. Kế toán trách nhiệm bao
gồm hai mặt thông tin và trách nhiệm. Trong đó, mặt thông tin, kế toán sẽ
tập hợp, báo cáo và đánh giá thông tin mang tính nội bộ về hoạt động sản
xuất kinh doanh từ cấp quản lý bên dưới lên cấp quản lý cao hơn. Đồng thời
quy trách nhiệm về những sự kiện tài chính xảy ra gắn với từng bộ phận
quản lý, do đó, trong báo cáo nhà quản trị phải trình bày chi phí, lợi nhuận
đơn vị mình đảm nhận, và giải trình từng sự kiện và kết quả tài chính mà
mình có quyền kiểm soát.
Nói tóm lại, kế toán trách nhiệm là một nội dung quan trọng của kế
toán quản trị. Kế toán trách nhiệm không chỉ đảm bảo cung cấp thông tin đầy

đủ, rõ ràng về hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp mà còn xác
định đối tượng nào chịu trách nhiệm, bộ phận nào có quyền kiểm soát đối với
hoạt động xảy ra.
b. Kế toán trách nhiệm là một hạt nhân trong hệ thống kiểm soát
quản trị
Nói đến kế toán quản trị là nói đến vai trò cung cấp thông tin cho kiểm
tra và đánh giá quá trình thực hiện để đưa ra những điều chỉnh kịp thời nhằm
đạt được các mục tiêu đề ra. Hệ thống kiểm soát quản trị gồm hai yếu tố hạt
nhân:
Đầu tiên là quá trình lập kế hoạch ngân sách và kế hoạch dài hạn. Quá
trình này sử dụng thiết lập các chỉ tiêu kế hoạch để đánh giá kết quả thực
hiện.


9
Thứ hai là kế toán trách nhiệm mà chủ yếu là tạo ra các trung tâm trách
nhiệm, chịu trách nhiệm về kết quả tài chính và tác động hiệu quả từng cá
nhân trong tổ chức. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm là tích lũy chi phí,
doanh thu… phát sinh trong từng trung tâm trách nhiệm để tính mức chênh
lệch so với kế hoạch thực hiện mà có thể quy trách nhiệm cho từng cá nhân
đứng đầu trung tâm trách nhiệm. Mỗi trung tâm trách nhiệm đều có triến trình
hoạt động sau:
Thiết lập mục tiêu

Đo lường kết quả thực hiện

So sánh kết quả thực hiện với mục tiêu và báo cáo

Phân tích sự sai biệt (độ lệch)

Đưa ra ảnh hưởng khi có sự sai biệt đáng kể giữa thực hiện và kế hoạch
Hình 1.1. Sơ đồ tiến trình hoạt động một trung tâm trách nhiệm
Tóm lại, kế toán trách nhiệm là công cụ để thu thập và báo cáo các
thông tin dự toán và thực tế về các “đầu vào” và “đầu ra” của các trung tâm
trách nhiệm, tìm ra các sai lệch giữa thực tế và dự toán để kiểm soát hoạt
động và chi phí từng bộ phận.
1.1.3. Vai trò của kế toán trách nhiệm
Nói đến kế toán quản trị là nói đến vai trò cung cấp thông tin cho kiểm
tra và đánh giá quá trình thực hiện để có thể đưa ra những điều chỉnh kịp thời
nhằm đạt các mục tiêu đề ra. Tuy nhận thức được tầm quan trọng của kế toán


10
quản trị đối với công tác quản trị doanh nghiệp, nhưng các nhà quản lý vẫn
lúng túng khi xây dựng mô hình kế toán quản trị phù hợp với tình hình, đặc
điểm của đơn vị mình. Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp có quy mô hoạt
động lớn, nhưng bộ máy quản lý cồng kềnh, không hợp lý gây khó khăn và
làm giảm hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nói chung và công tác kế toán
tài chính, kế toán quản trị nói riêng. Xuất phát từ thực tế đó, vào những năm
đầu thế kỷ XX, các nhà kinh tế đã đưa ra quan điểm về kế toán trách nhiệm.
Kế toán trách nhiệm ngoài việc đảm bảo cung cấp thông tin đầy đủ, rõ
ràng chính xác về hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp còn xác
định phạm vi quản lý của mỗi bộ phận, ai là người chịu trách nhiệm, bộ phận
nào có quyền kiểm soát đối với hoạt động xảy ra. Trách nhiệm đó được thể
hiện qua sơ đồ sau:
Chức năng quản trị

Xác định mục tiêu

Quá trình kế toán

Hình thành các chỉ tiêu kinh tế

Xây dựng kế hoạch

Lập bảng dự toán

Tổ chức thực hiện

Thu thập kết quả thực hiện

Kiểm tra đánh giá

Lập các báo cáo thực hiện

Hình 1.2. Mối quan hệ giữa chức năng quản trị
và quá trình kế toán quản trị


11
Kế toán trách nhiệm là một bộ phận của kế toán quản trị, về cơ bản
cũng thực hiện những nội dung của kế toán quản trị. Thể hiện trách nhiệm của
nhà quản lý ở các bộ phận đối với mục tiêu cuối cùng của doanh nghiệp, đây
là chức năng quan trọng, xuyên suốt các khâu quản trị doanh nghiệp, từ khâu
lập dự toán, tổ chức thực hiện cho đến kiểm tra, đánh giá. Nhà quản lý ở mọi
cấp độ trong tổ chức đều phải ra quyết định.
Kế toán trách nhiệm bao gồm hai mặt: thông tin và trách nhiệm. Trong
đó, mặt thông tin có nghĩa là tập hợp, báo cáo, đánh giá các thông tin mang
tính nội bộ về hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp từ cấp quản lý
thấp đến cấp quản lý cao hơn. Mặt trách nhiệm nghĩa là việc quy trách nhiệm

về những sự kiên tài chính xảy ra. Nhà quản lý bộ phận phải có nhiệm vụ báo
cáo lên cấp quản lý cao hơn về những chi phí và kết quả mà mình đảm nhận
và giải trình từng sự kiện về kết quả thuộc trách nhiệm và quyền kiểm soát của
mình.
Tuỳ thuộc vào việc sử dụng hai mặt này mà hiệu quả của hệ thống sẽ
khác nhau. Nếu hệ thống quá nhấn mạnh đánh giá trách nhiệm của nhà quản
lý, sẽ ảnh hưởng đến thái độ của họ theo chiều hướng tiêu cực, thay vì tìm ra
nguyên nhân và khắc phục sai phạm, họ sẽ tìm cách che đậy sai phạm, đối phó
và hoài nghi về hệ thống kiểm soát, đánh giá của tổ chức và tìm cách phá vỡ
hệ thống này. Lúc này hệ thống kế toán trách nhiệm không hoàn thành mục
tiêu đã đặt ra. Nhưng khi hệ thống kế toán trách nhiệm nhấn mạnh mặt thông
tin thì nhà quản lý sẽ có những phản ứng tích cực. Khi phát sinh những chênh
lệch bất lợi, họ sẽ giải thích những nguyên nhân dẫn đến sai phạm, tìm cách
khắc phục tiêu cực và cố gắng nỗ lực cho thành quả của doanh nghiệp cải
thiện hơn. Do vậy, có thể thấy trọng tâm của hệ thống kế toán trách nhiệm là
thông tin. Khi sử dụng đúng đắn kế toán trách nhiệm, ta sẽ không quá nhấn


12
mạnh đến việc quy trách nhiệm, nên xem việc quy trách nhiệm là một yếu tố
góp phần vào hiệu quả thông tin của hệ thống.
1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ- CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM
1.2.1. Khái niệm về phân cấp quản lý
Phân cấp quản lý hay còn gọi là phân quyền trong quản lý được hiểu là
sự phân chia quyền lực xuống cấp dưới, quyền ra quyết định không còn của
một người hay một nhóm người mà trải rộng trên toàn tổ chức. Qua đó các
cấp quản lý khác nhau được quyền ra quyết định liên quan đến phạm vi trách
nhiệm của họ.
1.2.2. Các nội dung cơ bản của phân cấp quản lý

Mục đích của phân cấp quản lý là giúp cho doanh nghiệp đáp ứng kịp
thời nhanh chóng và phù hợp với tình hình thay đổi của môi trường xung
quanh. Nội dung phân cấp bao gồm:
a. Phân cấp về đầu tư
Hoạt động đầu tư bao gồm đầu tư tài sản cố định, đầu tư dài hạn vào
công ty liên doanh, liên kết. Tùy thuộc vào tính trọng yếu, mức độ của khoản
vốn đầu tư mà mỗi công ty có thể có sự tập trung hay giao quyền từng phần
trong công tác đầu tư.
Thông thường, phân cấp mua sắm tài sản cố định có liên quan đến tiêu
chí giá trị tổng mức đầu tư. Những khoản đầu tư có giá trị lớn, có tính chiến
lược toàn Công ty thì không phân quyền mà do Công ty thực hiện để định
hướng hoạt động chiến lược. Các khoản đầu tư tài sản cố định văn phòng, giá
trị nhỏ lẻ thì phân quyền cho đơn vị thành viên.
b. Phân cấp về tình hình huy động vốn
Việc huy động vốn không chỉ liên quan đến chính sách tài trợ mà còn
liên quan đến nghĩa vụ thanh toán nợ sau này, uy tín của từng đơn vị thành


13
viên và toàn công ty. Phân cấp này có thể dẫn đến các công ty thành viên chủ
động huy động vốn, hoặc mọi việc huy động vốn do đơn vị cấp trên thực hiện,
các đơn vị thành viên nhận lại nợ từ đơn vị cấp trên. Nội dung này bao gồm:
- Phân cấp về quyền, mức quy định và hình thức huy động vốn đối với
từng cấp trong doanh nghiệp.
- Phân cấp về trách nhiệm trong việc huy động vốn, đảm bảo vốn huy
động sử dụng đúng mục đích, đúng đối tượng và có hiệu quả.
c. Phân cấp về quản lý doanh thu và chi phí
Cách thức phân cấp này cho phép người đứng đầu mỗi cấp chịu trách
nhiệm về các khoản chi phí trong phạm vi mình quản lý, chịu trách nhiệm về
thị trường khai thác theo kênh phân phối của công ty.

- Phân cấp về lập kế hoạch và báo cáo tình hình thực hiện hoạt động
sản xuất kinh doanh.
- Phân cấp về quản lý bán hàng theo từng dòng sản phẩm, từng khu
vực, từng thị trường.
- Phân cấp về phạm vi các khoản chi phí mà mỗi cấp đơn vị được phép
chi, các khoản chi phí phải xin ý kiến cấp trên.
Công tác lập kế hoạch và báo cáo tình hình thực hiện kế hoạch tạo điều
kiện cho công tác đo lường, so sánh và đánh giá hiệu quả của các bộ phận
được thuận lợi, từ đó tạo động lực phấn đấu hạ thấp chi phí ở các cấp quản lý
một cách tốt nhất.
1.2.3. Tác động của phân cấp quản lý đến kế toán trách nhiệm
a. Tác động tích cực
Hệ thống kế toán trách nhiệm chỉ tồn tại và hoạt động hiệu quả nhất
trong các tổ chức có phân quyền. Phân cấp quản lý gắn liền với xác định
quyền hạn và trách nhiệm từng cấp một cách rõ ràng nên có cơ sở khi đánh


14
giá hiệu quả hoạt động từng bộ phận, tìm ra nguyên nhân và biện pháp khắc
phục các sai phạm.
Khi quy mô doanh nghiệp càng lớn, hoạt động sản xuất kinh doanh
càng phức tạp thì đòi hỏi doanh nghiệp phải phân chia thành nhiều bộ phận,
nhiều cấp quản lý khác nhau. Sự phân chia này đi kèm với sự phân chia quyền
hành, quyền ra quyết định cho các nhà quản lý cấp dưới. Lúc này, nhà quản trị
cấp cao phải xác định được mức độ phức tạp trong quản lý của doanh nghiệp
để có sự phân quyền cho phù hợp. Nếu sự phân quyền quá lớn sẽ dẫn đến tình
trạng nhà quản trị cấp cao mất quyền kiểm soát đối với các bộ phận, không
đảm bảo tính thống nhất của tổ chức. Nếu sự phận quyền quá nhỏ hay tập
trung tất cả quyền lực vào nhà quản trị cấp cao thì sẽ dẫn đến tình trạng quá
tải đối với nhà quản trị cấp cao, từ đó làm giảm hiệu quả quản lý trong toàn

bộ tổ chức. Do vậy, nhà quản trị phải xây dựng một hệ thống các mục tiêu sao
cho mỗi bộ phận đều đảm bảo thực hiện được, phải có sự tương quan giữa
quyền hạn và trách nhiệm. Hay nói cách khác nhà quản trị phải lựa chọn cho
doanh nghiệp mình một mô hình phân cấp quản lý tối ưu, từ đó hình thành hệ
thống kế toán trách nhiệm phục vụ tốt nhất yêu cầu quản lý trong doanh
nghiệp
Nhờ có sự trải rộng việc quyết định cho nhiều cấp quản lý mà giúp cho
các nhà quản trị cấp cao hơn không phải giải quyết những vấn đề chi tiết hằng
ngày mà chỉ tập trung vào các công việc chiến lược như lập kế hoạch dài hạn
và điều phối các hoạt động của các bộ phận trong tổ chức đảm bảo thực hiện
mục tiêu chung.
Phân cấp quản lý, đặc biệt là phân cấp quản lý tài chính có ảnh hưởng
đến công tác kế toán trách nhiệm. Vì kế toán trách nhiệm yêu cầu xác định chi
phí và thu nhập một cách riêng biệt: ai, bộ phận nào sẽ có trách nhiệm với
khoản chi phí và thu nhập này?


15
b. Tác động tiêu cực
Bên cạnh những tác động tích cực, thì phân cấp quản lý còn những tác
động tiêu cực.
Tác động lớn nhất là không đạt được sự thống nhất và không hướng
đến mục tiêu chung toàn tổ chức. Phân cấp quản lý tạo ra sự độc lập tương đối
trong việc đưa ra các chiến lược và mục tiêu hoạt động. Chính sự độc lập này
tạo ra sự không đồng nhất về quyết định với nhau của các nhà quản lý bộ
phận. Họ không quan tâm rằng liệu quyết định của họ có ảnh hưởng đến các
bộ phận khác trong tổ chức như thế nào. Điều mà họ quan tâm là hiệu quả của
họ hơn là hiệu quả hoạt động chung.
Mặt khác do sự tách bạch về quyền lợi và trách nhiệm của các bộ phận
nên dẫn đến có sự cạnh tranh thành tích giữa các bộ phận, ảnh hưởng đến hiệu

quả hoạt động của toàn doanh nghiệp. Vì vậy, vấn đề đặt ra của hệ thống kế
toán trách nhiệm là hạn chế tối đa bất lợi, đồng thời giúp cho tổ chức gặt hái
được những lợi ích của việc phân cấp quản lý thông qua việc xây dựng các
trung tâm trách nhiệm. Như vậy, phân cấp quản lý gắn liền với kế toán trách
nhiệm. Qua phân cấp quản lý sẽ xác định được quyền hạn và trách nhiệm của
mỗi cấp rõ ràng, nên có cơ sở cho việc đánh giá trách nhiệm của từng bộ phận,
tìm ra nguyên nhân và hướng khắc phục. Một doanh nghiệp có phân cấp quản
lý tài chính thì mới thực hiện được kế toán trách nhiệm và sự phân cấp càng
chặt chẽ và phù hợp thì hiệu quả của kế toán trách nhiệm càng cao.
Những thuận lợi và thách thức trên đòi hỏi nhà quản trị phải có biện
pháp phát huy những thuận lợi và khắc phục những khó khăn. Để đạt được
mục tiêu chung, các nhà quản lý bộ phận ở các cấp quản lý khác nhau phải
hướng đến mục tiêu của bộ phận quản lý cấp cao hơn. Các nhà quản trị không
những phải có tầm nhìn với các mục tiêu mà còn phải có động cơ tích cực để