Phân tích tâm trạng đợi tàu của chị em liên trong truyện ngắn hai đứa trẻ của nhà văn thạch lam

Phân tích tâm trạng đợi tàu của chị em Liên trong truyện ngắn Hai đứa trẻ của nhà
văn Thạch Lam.
A. LẬP DÀN Ý:
1. Giới thiệu khái quát về Thạch Lam, tác phẩm “Hai đứa trẻ” dẫn dắt vào yêu cầu
của đề. (Mở bài + Ý 1 thân bài) (1.5 điểm)
2. Nêu hoàn cảnh và lí do thức đợi tàu của hai chị em Liên. (2.0 điểm)
3. Diễn biến tâm trạng của chị em Liên. (2.5 điểm)
4. Ý nghĩa tư tưởng toát lên từ đó nói về nghệ thuật biểu hiện tâm trạng. (2.0 điểm)
+ Ý nghĩa.
+ Nghệ thuật.
5. Kết luận: đánh giá và cảm nghĩ. (1.0 điểm)
B. BÀI LÀM THAM KHẢO
Một truyện ngắn hay theo quan niệm truyền thống phải có cốt truyện đặc biệt được
tạo ra bởi những tình huống éo le đầy kịch tính. Không đi theo lối mòn đó, truyện
“Hai đứa trẻ” in trong tập “Nắng trong vườn” của Thạch Lam chỉ là một chuyện
tâm tình nhỏ nhẹ nhưng không vì thế mà ta có thể dễ dàng quên được tâm trạng
thức đợi tàu của chị em Liên. Ngày lại ngày khi đêm về khuya, chuyến tàu từ Hà
Nội về đi qua phố huyện vậy mà hai chị em Liên vẫn khắc khoải thao thức và nhẫn
lại, hồi hộp chờ đợi được nhìn nó với bao vui buồn và hi vọng.
Thạch Lam là một nhà văn lãng mạn tiêu biểu của nhóm Tự Lực Văn Đoàn. Sáng
tác của ông thiên về phản ánh hiện thực đời sống của tầng lớp người nghèo ở các
phố huyện nhỏ và làng quê nghèo. Đọc những truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa”,
“Dưới bóng hoàng lan”… nhất là truyện ngắn “Hai đứa trẻ” ta dễ dàng nhận ra một
lối viết thật tinh tế cùng tấm lòng rất mực nhạy cảm và nhân hậu. Ở đó, ông chủ
yếu đi sâu thể hiện những xúc cảm mong manh mơ hồ trong thế giới nội tâm nhân
vật vì thế truyện ngắn của ông còn được ví như “một bài thơ trữ tình đượm buồn”.
Câu truyện được bắt đầu với những xao động trong tâm hồn hai đứa trẻ khi nghe


tiếng trống thu không gọi chiều về trên phố huyện. Tiếp đó, màn đêm buông
xuống, bóng tối “ngập đầy dần đôi mắt Liên”. Đêm tối như ôm trùm lên tất cả phố

huyện và càng dày đặc mênh mông hơn khi nhà văn điểm vào đó những “hột
sáng”, “quầng sáng” leo lét, lờ mờ và một chấm lửa nhỏ lơ lửng trôi đi trong
đêm… Nổi bật lên giữa thế giới đầy bóng tối và sự tàn tạ của cảnh vật: chiều tàn,
chợ tàn, chõng tàn… là cảnh sống lam lũ quẩn quanh của những đứa trẻ nhặt rác,
mẹ con chị Tí với gánh hàng nước ế ẩm, gia đình bác xẩm, bà cụ Thi điên và hai
chị em Liên và An với gian hàng tạp hoá còm cõi, lèo tèo, xơ xác. Cuộc sống của
hai chị em thật lay lắt, tẻ nhạt, ngày cũng như đêm cứ lặp đi lặp lại thật đơn điệu và
buồn chán. Hai em như hai cái mầm non mọc trên mảnh đất cằn cỗi, bạc phếch.
Nhưng con người tự muôn đời nay luôn luôn sống trong khao khát và hi vọng
những gì tươi sáng hơn dù trong bất cứ hoàn cảnh nào. Sống giữa phố huyện nghèo
đầy bóng tối nhưng chị em Liên cũng như chừng ấy người nơi phố huyện vẫn luôn
“mong đợi một cái gì tươi sáng hơn cho sự sống nghèo khổ hàng ngày của họ”. Đó
chính là lí do khiến chị em Liên đêm đêm vẫn cố thức để được nhìn chuyến tàu đi
qua bởi chuyến tàu chỉ vụt qua nhưng đã mang đến cho họ một thế giới khác hẳn
vừng sáng ngọn đèn của chị Tí và ánh lửa trong gian hàng bác Siêu chứ không đơn
thuần là vâng lời mẹ dặn để có thể bán thêm một ít hàng bởi “họ chỉ mua bao diêm
hay gói thuốc là cùng”. Bởi lẽ đó mà Liên “dù buồn ngủ díu cả mắt vẫn cố thức,
còn An “đã nằm xuống, mi mắt sắp sửa rơi xuống vẫn không quên dặn chị “Tàu
đến chị đánh thức em dậy nhé”.
Có lẽ bởi vậy mà chuyến tàu được nhà văn tập trung bút lực miêu tả một cách tỉ mỉ
theo trình tự thời gian, qua tâm trạng của hai chị em Liên và An. Khi đêm đã về
khuya, Liên vẫn thao thức không ngủ cho tới lúc “tiếng còi xe lửa ở đâu vang lại,
trong đêm khuya kéo dài ra theo ngọn gió xa xôi”. Liên đã reo lên “Dậy đi, An.
Tàu đến rồi”. Chuyến tàu chỉ dừng lại trong giây lát rồi đi vào đêm tối mênh mông
giống như một ánh sao băng lấp lánh bất chợt bay qua nền trời rồi vụt tắt, mang


theo bao ước mơ và hoài bão đi tới nơi nào chẳng rõ vậy nên hai chị em Liên “vẫn
nhìn theo cái chấm nhỏ của chiếc đèn xanh treo trên toa sau cùng, xa xa mãi rồi
khuất hẳn sau rặng tre”. Chuyến tàu đêm nay không đông và kém sáng hơn mọi

ngày nhưng Liên vẫn “lặng theo mơ tưởng. Hà Nội xa xăm, Hà Nội sáng rực vui vẻ
và huyên náo. Con tàu như đã đem một thế giới khác đi qua. Một thế giới khác
hẳn, đối với Liên, khác hẳn cái vầng sáng của ngọn đèn của chị Tí và ánh lửa của
bác Siêu”. Đó là hình ảnh của Hà Nội trong kí ức tuổi thơ, Hà Nội của những kỉ
niệm đẹp mà bấy lâu nay chị em Liên vẫn tha thiết hướng về dù chỉ trong giây lát
“theo dòng mơ tưởng”. Phải chăng những kỉ niệm tươi sáng thường in đậm và khắc
sâu trong tâm hồn tuổi thơ giống như một chiếc gối êm đềm ru ta vào giấc ngủ dịu
êm dù thực tại có phũ phàng hay ảm đạm. Xa Hà Nội đã lâu rồi nhưng chị em Liên
vẫn “nhớ như in” những lần “đi chơi bờ hồ được uống những cốc nước lạnh xanh
đỏ, ăn những thức ăn ngon lạ”. Họ nhớ như in “một vùng sáng rực và lấp lánh” dù
hiện tại với hai em mùi phở của bác Siêu thật hấp dẫn nhưng “quá xa xỉ, nhiều tiền,
hai chị em không bao giờ mua được”. Tuy vậy, nó cứ gợi nhớ mùi thơm của hồi
nào… Hình ảnh chuyến tàu đêm là kí ức đẹp của tuổi thơ một thời nhớ lại trong
tiếc nuối. Chuyến tàu càng sáng rực, vui vẻ thì Liên càng ý thức rõ hơn cảnh sống
tăm tối, buồn tẻ và chìm lặng của phố huyện nghèo. Đoàn tàu đi rồi, đêm tối vẫn
“bao bọc chung quanh”. Liên gối đầu lên tay và nhắm mắt lại để “hình ảnh thế giới
xung quanh mình mờ mờ đi trong mắt chị”. Đó là lúc thấm thía sâu sắc nỗi buồn về
một cuộc sống mòn mỏi, quẩn quanh không thể đổi thay, Liên “thấy mình sống
giữa bao nhiêu sự xa xôi không biết như chiếc đèn con của chị Tí chỉ chiếu sáng
một vùng đất nhỏ”. Đó là hình ảnh gây ấn tượng day dứt buồn cuối cùng đi vào
giấc ngủ của cô bé Liên. Nhưng đâu chỉ buồn và tiếc nuối, hai chị em Liên còn hồi
hộp vui sướng khi tàu về như “mong đợi một cái gì tươi sáng hơn đến với cuộc
sống nghèo khổ thường ngày của họ”. Cuộc sống hiện tại xung quanh Liên thật
buồn tẻ, chuyến tàu từ Hà Nội về như đã đem lại một chút thế giới khác đi qua phố


huyện nghèo. Bởi vậy, khi tàu về rồi “khuất dần sau rặng tre” mà Liên vẫn cứ “lặng
theo mơ tưởng”. Dường như Liên đang ấp ủ trong lòng một khát khao thay đổi
cuộc sống của hiện tại vẫn le lói một niềm hi vọng rồi một ngày nào đó được trở lại
cuộc sống tươi sáng của ngày xưa như khi còn ở Hà Nội. Trong ý nghĩ hồn nhiên,

non nớt và tội nghiệp của Liên, Hà Nội là một thiên đường ở trong mơ. Nhìn theo
đoàn tàu đang xa dần, xa dần trong lòng Liên cứ rộn lên những bồi hồi, xao xuyến,
ánh mắt của Liên cứ đắm chìm vào cõi mơ tưởng. Liên nghĩ về quá khứ, nghĩ về
tương lai và hiện tại. Quá khứ tuổi thơ tươi sáng qua lâu rồi, tương lai thì mờ mịt
mong manh còn hiện tại thì đầy bóng tối. Những trạng thái tâm trạng ấy thật mơ
hồ, mong manh mà chỉ có một tâm hồn nhạy cảm cùng với một tấm lòng nhân hậu
của Thạch Lam mới có thể phát hiện và thể hiện được. Với chị em Liên, chuyến
tàu từ Hà Nội về không chỉ là kí ức mà còn là hình ảnh của một tương lai tuy mơ
hồ nhưng đẹp như một giấc mơ trong truyện cổ tích thần kì. Nó như một ảo ảnh vụt
sáng lên rồi tắt dần, xa dần trong tâm trạng tiếc nuối của cô bé Liên. Nhưng dẫu
sao nó vẫn là niềm vui, một niềm an ủi làm vơi đi mọi tẻ nhạt, buồn chán của hiện
tại để hai chị em Liên đi vào giấc ngủ sau một ngày dài đầy buồn tẻ.
Không một chi tiết éo le, truyện hai đứa trẻ chỉ xoay quanh tâm trạng hồi hộp, khắc
khoải đợi tàu trong đêm của chị em Liên. Bắt đầu từ tiếng trống thu không, thời
gian cứ trôi qua theo sự xuất hiện từng mảnh đời tàn tạ của phố huyện nghèo,
người đọc bỗng nhận ra trong tiếng reo “Dậy đi, An. Tàu đến rồi”là tình cảm bùi
ngùi thương cảm của nhà văn dành cho những con người nhỏ bé, tội nghiệp như bị
chôn vùi trong cuộc sống leo lét vô nghĩa trong xã hội cũ trước cách mạng. Còn gì
thương cảm hơn khi niềm vui, niềm an ủi và ước mơ, hi vọng của họ chỉ là một
chuyến tàu đêm từ Hà Nội về vụt qua trong giây lát. Trang sách cuối cùng khép lại
mà tâm trạng thức đợi tàu của chị em Liên cứ ám ảnh, cứ vấn vương ta hoài cứ như
thầm thì nói hộ Thạch Lam: có những cuộc đời mới đáng thương và tội nghiệp làm
sao nhưng cũng thật cảm động và đáng trân trọng biết bao khi họ vẫn vượt lên mọi


tối tăm, lầm than trong hiện thực để ước mơ và hi vọng, để không mất đi niềm tin
vào cuộc sống có chút ánh sáng trong tương lai. Ngày lại ngày, đêm lại đêm, Liên
vẫn cố thức đợi tàu là những nỗ lực vừa cụ thể vừa mơ hồ muốn thoát ra khỏi hiện
tại. Niềm tin và ước vọng ấy tuy mong manh nhưng tha thiết vô cùng trong tâm
hồn hai đứa trẻ. Qua đó, ta nhận ra một tiếng kêu thổn thức trong trái tim của

Thạch Lam. Cần phải thay đổi thế giới tăm tối này, cần phải đem đến cho con
người nhất là trẻ thơ một cuộc sống hạnh phúc. Phải chăng hình ảnh hai chị em
Liên cũng là hình ảnh của hai chị em cậu bé Vinh (tên hồi nhỏ của nhà văn Thạch
Lam) ngày nào trên một phố huyện nghèo nay đã lùi sâu vào dĩ vãng của ông.
Là một truyện ngắn không có cốt truyện, đặc biệt nhà văn chỉ đi sâu vào thế giới
nội tâm của hai đứa trẻ, đó là những biến thái mơ hồ, mong manh trong tâm trạng
hai đứa trẻ nhưng đã được cảm nhận và thể hiện thật tinh tế trong lối viết văn mềm
mại, trong sáng, giàu hình ảnh và nhạc điệu. Chỉ một âm thanh “tiếng còi xe lửa ở
đâu vang lại trong đêm kéo dài ra theo ngọn gió xa xôi” cũng đủ để ta hình dung ra
cô bé Liên đang sống trong mơ tưởng. Đó là âm thanh của chờ đợi và hi vọng
nhưng cũng là dư âm của tiếc nuối. Đặc biệt là hình ảnh chuyến tàu đêm đi qua phố
huyện vừa như là niềm tiếc nuối một quá khứ tươi sáng đã mất vừa là niềm an ủi
vỗ về đối với hiện tại nhưng nó lại vừa gióng lên một cái gì tươi sáng ở tương lai.
Vì thế chuyến tàu đêm được coi là một “nhãn tự” của bài thơ trữ tình đượm buồn
này.
Đọc truyện ngắn “Hai đứa trẻ” ta có cảm giác như được đọc một “bài thơ trữ tình
đượm buồn” bởi qua tâm trạng đợi tàu của hai chị em Liên ta rất dễ nhận ra một
tiếng nói trữ tình thầm kín, nhẹ nhàng nhưng thấm thía vô cùng trong lòng người
đọc.