CHUYỆN CŨ TRONG PHỦ CHÚA TRỊNH.doc

Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

CHUYỆN CŨ TRONG PHỦ CHÚA TRỊNH
(Trích "Vũ trung tùy bút")
Phạm Đình Hổ
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả:
- Phạm đình Hổ (1768- 1839), tên chữ là Tùng Niên và Bỉnh Trực, hiệu Đông Dã Tiều, tục gọi là Chiêu Hổ
với những giai thoại họa thơ cùng nữ sĩ Hồ Xuân Hương:
- Ông người làng Đan Loan, huyện Đường An, tỉnh Hải Dương.
- Xuất thân từ dòng dõi thế gia, cha từng đỗ cử nhân, làm quan dưới triều Lê.

1


Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

- Từ thuở nhỏ, ông từng ôm ấp mộng văn chương. Cuối đời Lê Chiêu Thống, ông vào học trường Quốc Tử
Giám, thi đỗ sinh đồ, nhưng gặp lúc thời thế loạn lạc nên phải lánh về quê dạy học, ẩn cư
- Đến triều Nguyễn, vua Minh Mạng vời ông ra làm quan. Được một thời gian, ông xin nghỉ việc. Ông đã
mấy lần từ chức, rồi lại bị triệu ra.
- Ơng để lại nhiều cơng trình biên soạn, khảo cứu có giá trị thuộc đủ các lĩnh vực triết học, lịch sử, địa lí,
ngơn ngữ và văn học, tất cả đều bằng chữ Hán.
- Di sản văn chương của ơng tương đối lớn và rất có giá trị. Về văn có hai tập là "vũ trung tùy bút" và "tang
thương ngẫu lục" (viết chung với Nguyễn Án). Về thơ, có hai tập "Đơng Dã học ngơn thi tập" và "Tùng cúc
liên mai tứ hữu".
2. Tác phẩm:

a. Hoàn cảnh sáng tác:

2


Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

- "Vũ trung tùy bút" (tùy bút viết trong những ngày mưa) là một tác phẩm văn xuôi đặc sắc viết bằng chữ
Hán, viết khoảng đầu đời Nguyễn (đầu thế kỉ 19) gồm 88 mẩu chuyện nhỏ.
- Ông viết về những vấn đề xã hội, con người mà tác giả chứng kiến và suy ngẫm. Giá trị của tác phẩm
không chỉ ở văn chương nghệ thuật mà còn mở rộng trên nhiều lĩnh vực lịch sử, địa lí, văn hóa, xã hội
học…
b. Thể loại: thể tùy bút :một loại bút kí, thuộc thể loại tự sự nhưng cốt truyện đơn giản (thậm chí khơng có
chuyện), ghi chép tùy hứng, tản mạn, gặp gì ghi nấy, nhớ đâu ghi đó, khơng cần hệ thống, kết cấu gì cả (tùy
bút trung đại khơng hồn tồn giống với tùy bút hiện đại: Cô tô, Cây tre Việt Nam)
c. Nội dung

3


Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

"Chuyện cũ trong phủ chúa trịnh" ghi chép về cs và sinh hoạt ở phủ chúa thời Thịnh Vương Trịnh Sâm
(1742- 1782), một vị chúa nổi tiếng thơng minh quyết đốn và kiêu căng xa xỉ, càng về cuối đời càng bỏ bê
triều chính, đắm chìm trong xa hoa hưởng lạc cùng Tuyên Phi Đặng Thị Huệ.
4. Bố cục đoạn trích

a. Từ đầu đến "triệu bất tường"=> Cs xa hoa hưởng lạc của Thịnh Vương Trịnh Sâm
b. Phần cịn lại: Lũ hoạn quan thừa gió bẻ măng.
II. Đọc - hiểu văn bản
3 Phân tích
a. Cuộc sống xa xỉ, vô độ của Thịnh Vương Trịnh Sâm và bọn quan lại hầu cận trong phủ chúa
- Chúa cho xây dựng nhiều cung điện, đình đài ở các nơi để thoả ý thích "chơi đèn đuốc", ngắm cảnh đẹp. Ý
thích đó khơng biết bao nhiêu cho vừa, vì vậy "việc xây dựng đình đài cứ liên miên", hao tiền tốn của.

4


Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

- Những cuộc dạo chơi của chúa ở Tây Hồ được miêu tả tỉ mỉ:
+ Diễn ra thường xuyên (tháng ba, bốn lần)
+ Huy động rất đông người phục dịch (binh lính dàn hầu vịng quanh bốn mặt hồ- mà hồ Tây thì rất rộng)
+ Bày đặt nhiều trị chơi giải trí lố lăng, tốn kém ( các nội thần ăn mặc giả đàn bà bày bán hàng quanh hồ,
thuyền ngự dạo trên hồ, chốc chốc lại ghé vào bờ mua bán, dàn nhạc bố trí khắp nơi quanh hồ để tấu nhạc
làm vui….)
- Cảnh trong vườn phủ chúa được tô điểm bởi những vật "phục thủ" thực chất là cướp đoạt những của quý
trong thiên hạ.
+ Chim quý, thú lạ, cây cổ thụ. Những hòn đá hình dáng kì lạ
+ Chậu cây cảnh, có những cây cảnh "rễ dài đến vài trượng", phải một đội cơ binh mới khiêng nổi.
+ Núi non bộ "điểm xuyết bày vẽ" trong phủ chúa

5

Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

=> Phạm đình Hổ đã được mắt thấy tai nghe những chuyện cũ đã xảy ra trong quá khứ nên cách kể, cách tả
của ông rất sống, từng sự việc, từng cảnh tượng lại hiện lên qua những câu văn thật sinh động. Tất cả đều
toát lên thói ăn chơi, xa xỉ, vơ độ của chúa Trịnh và các quan lại hầu cận trong phủ chúa.
- Các sự việc đưa ra đều cụ thể, chân thực, khách quan.
- Sử dụng biện pháp liệt kê và miêu tả tỉ mỉ một số sự kiện tiêu biểu để khắc họa ấn tượng: (Từ chuyện
Thịnh Vương thích đi chơi ngắm cảnh đẹp đến chuyện xây dựng đền đài liên tục; từ trò tạo cảnh mua bán
các thứ quanh bờ hồ đến thú nghe hòa nhạc mỗi lúc chúa dạo chơi trên bờ Tây Hồ; rồi cảnh vườn trong phủ
chúa với bao nhiêu "trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch", điểm xuyết bày vẽ ra hình núi non bộ trơng như
bến bể đầu non mà chúa đã "sức thu" từ chốn dân gian…)
- Khơng xen lời bình của tác giả, để sự việc tự nói lên ý nghĩa của chúng.

6


Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

- Câu văn "đêm thanh cảnh vắng, tiếng chim kêu vượn hót ran khắp bốn bề, hoặc nửa đêm ồn ào như trận
mưa sa gió táp, vỡ tổ tan đàn, kẻ thức giả biết đó là triệu bất tường" đã thể hiện thái độ dự đoán của tác giả
trước cảnh xa hoa dâm đãng, ghê rợn trước một cái gì khơng bình thường chứ khơng phải là cảnh thái bình
thịnh trị thực sự. Tác giả đã bình bằng một điềm báo: "Triệu bất tường" là điềm xấu, điềm gở, chẳng lành.
Câu văn miêu tả vẽ ra cảnh u ám, đầy âm khí như kết đọng nỗi ốn hờn của dân gian, chứa đựng ý nghĩa
cảnh báo sự suy vong tất yếu của triều đại Lê - Trịnh. Cái âm thanh của chim kêu vượn hót ran bốn bề ấy
chính là "lời ca thán căm thù của nhân dân đối với ngai vàng mục nát của vua Lê - chúa Trịnh. Quả vậy, chỉ
ngay sau khi Trịnh Sâm qua đời, đã xẩy ra loạn kiêu binh, rồi các sự kiện lịch sử: Nguyễn Huệ ra Bắc Hà

lần thứ nhất (1788), Lê Chiêu Thống rước 29 vạn quân Thanh sang xâm lược nước ta và bị đánh tan tành đó là "triệu bất tường" đối với chúa Trịnh, là ngày tàn của bạo chúa….
b. Những thủ đoạn và hành động của bọn hoạn quan thái giám

7


Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

- Chúng đã ra ngoài dọa dẫm . Dị xét xem nhà nào có chậu hoa, cây cảnh, chim quý thì biên hai chữ "phụng
thủ" (lấy để tiến, dâng chúa)
- Đêm đến, lẻn ra, sai lính đến đem về, có khi phá nhà đập tường đẻ đưa cây hoặc đá non bộ đi.
- Buộc gia chủ phải cất, giấu vật phụng thủ, dậm dọa tống tiền
=> Đó là thủ đoạn vừa ăn cắp, vừa la làng của bọn tay sai quái đản, một quy trình quen thuộc của bọn hoạn
quan thừa gió, bẻ măng, đục nước béo cò. Để được sống xa hoa, hưởng lạc đế vương, từ chúa đến quan trở
thành bọn cướp ngày trắng trợn, xảo quyệt ra sức hoành hành trấn lột khắp chốn cùng quê . (cướp đêm là
giặc cướp ngày là quan).
- Sở dĩ chúng làm được như vậy là vì thời chúa Trịnh Sâm, bọn hoạn quan hầu cận trong phủ chúa rất được
sùng ái, bởi chúng có thể giúp chúa đắc lực trong việc bày các trò ăn chơi hưởng lạc. Do thế chúng cũng ỷ

8


Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

thế nhà chúa mà hoành hành, tác oai, tác quái trong nhân dân để thoải mãn thú chơi xa xỉ. Đúng là dột từ
nóc dột xuống: "thượng bất chính, hạ tắc loạn" (trên khơng nghiêm, dưới sinh loạn).

- Những hành vi của chúng gây cho dân lành lương thiện nhiều nỗi cơ cực và cs luôn trong tình trạng bất
ổn: bị vu oan, hãm hại, cửa nát nhà tan "Hịn đá hoặc cây cối gì to lớn q thì thậm chí phải phá hủy tường
nhà để khiêng ra". Người giầu có bỗng thành miếng mồi ngon cho bầy diều quạ hung dữ mượn danh Chúa
đục khoét, hành hạ….
- Kết thúc đoạn văn miêu tả thủ đoạn của bọn hoạn quan này, tác giả kể lại một sự việc có thật tại gia đình
mình: Bà mẹ của tác giả đã phải sai chặt đi một cây lê và hai cây lựu quý, rất đẹp trong vườn nhà mình để
tránh tai họa. Chi tiết này vừa tăng tính chân thực, tạo niềm tin cho người đọc mai hậu, vừa phê phán bộ mặt
tham lam, ghê tởm của bọn quan lại thời Lê- Trịnh, vạch trần sự thối tha trong phủ chúa

9


Trường THCS An Khánh

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

=> Cách miêu tả của tác giả cũng vẫn tương tự như đoạn trên, nghĩa là rất tỉ mỉ, cụ thể, có vẻ như khách
quan, lạnh lùng. Nhưng đến đoạn tả cây lê, cây lựu nở hoa trắng, hoa đỏ thì xúc cảm đã hiện ra: xót xa, tiếc,
hận, giận mà chẳng làm gì được vì mình là kẻ thuộc hạ dưới quyền, là thần dân dưới quyền cai trị của một
vương triều thối nát.
So sánh sự giống nhau, khác nhau về thể loại giữa tùy bút, bút kí, kí sự với truyện?
Gợi ý
Tùy bút
Truyện
- Thuộc loại tự sự
- Văn xi
- Có chi tiết, sự việc, cảm xúc, nhân vật
- Cốt truyện đơn giản, mờ nhạt hoặc khơng có cốt - Cốt truyện nhất thiết phải có, có khi lắt lẽo, phức

10

Trường THCS An Khánh

truyện
- Kết cấu tự do, lỏng lẻo, có khi tản mạn, tùy theo
cảm xúc của người viết
- giàu tính cảm xúc, chủ quan (chất trữ tình)
- Chi tiết sự việc chân thực có khi từ những điều
mắt thấy tai nghe trong thực tiến cs.

Ôn tập Ngữ văn 9 - Năm học 2008 - 2009

tạp (chất tự sự)
- Kết cấu chặt chẽ, có sự dàn bày, sắp đặt đầy
dụng ý nghệ thuật của người viết
- Tính cảm xúc, chủ quan được thể hiện kín đáo
qua nhân vật hoặc sự việc
- Chi tiết, sự việc phần nhiều được hư cấu, sáng
tạo.

11