Phương pháo giáo dục môn Tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội trong điều kiện ngày nay (LV thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ KIM TUYẾN

GIÁO DỤC MÔN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
TRONG ĐIỀU KIỆN HIỆN NAY
Chuyên ngành: Chính trị học
Mã số: 60 31 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS PHẠM NGỌC ANH

HÀ NỘI, 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan, luận văn “Phương pháo giáo dục môn Tư tưởng Hồ
Chí Minh cho sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội trong điều kiện ngày nay ”
là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.
TS. Phạm Ngọc Anh.
Tôi đã nghiên cứu, tìm hiểu và hoàn thiện luận văn trong đó có sự kế
thừa kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trước với những trích dẫn có nguồn
gốc rõ ràng, được sử dụng trong phạm vi cho phép.
Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung của luận văn. Luận văn này
không trùng với với bất cứ luận văn nào ở thời điểm hiện tại.
Hà Nội, tháng 08 năm 2017
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Kim Tuyến


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn đầu tiên, chân thành và sâu sắc nhất tới PGS.
TS. Phạm Ngọc Anh - Thầy đã tận tình quan tâm, hướng dẫn tôi trong suốt
quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Thầy đã giúp cho tôi tiếp cận
được nhiều kiến thức về Phương pháo giáo dục môn Tư tưởng Hồ Chí Minh,
đặc biệt là các giải phấp nâng cao chất lượng giáo dục môn Tư tưởng Hồ Chí
Minh. Thầy còn chỉ bảo, giúp tôi rèn luyện kỹ năng trong nghiên cứu khoa
học.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo trường Học viện Khoa học xã
hội Việt Nam, cùng các thầy, cô giáo khoa Triết học đã quan tâm, tạo điều
kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành tốt khóa học.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến những người thân
trong gia đình và bạn bè đã luôn động viên, giúp đỡ tôi có thể hoàn thành tốt
nhiệm vụ học tập và nghiên cứu trong suốt thời gian qua.
Hà Nội, tháng 08 năm 2017
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Kim Tuyến


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1. GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH CHO SINH VIÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI – NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ
LUẬN CHUNG ................................................................................................ 8
1.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh là gì? ................................................................. 8

1.2. Tổng quan trường Đại học Sư phạm Hà Nội .......................................... 9
1.3. Vị trí và ý nghĩa của việc giáo dục môn tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh
viên Đại học Sư phạm Hà Nội ..................................................................... 14
1.4. Mục tiêu dạy học môn tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại học Sư
phạm Hà Nội ................................................................................................ 19
Chương 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC GIÁO DỤC MÔN TƯ TƯỞNG
HỒ CHÍ MINH CHO SINH VIÊN ĐHSP HN TRONG ĐIỀU KIỆN
HIỆN NAY ..................................................................................................... 23
2.1. Thực trạng công tác giáo dục tư tưởng Hồ Chi Minh cho SV ĐHSP HN
trong điều kiện hiện nay ............................................................................... 23
2.2. Nội dung và hình thức công tác giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh cho SV
ĐHSP HN trong điều kiện hiện nay............................................................. 27
2.3. Một số nhân tố tác động đến giáo dục môn Tư tưởng Hồ Chí Minh cho
Sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội trong thời đại ngày nay. ..................... 60
2.4. Các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục môn Tư tưởng Hồ Chí
Minh cho sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội ............................................. 63
KẾT LUẬN .................................................................................................... 69
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 71


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

SV

Sinh viên

ĐHSP

Đại học Sư phạm

HN

Hà Nội

Nxb

Nhà Xuất Bản

GS

Giáo sư

PGS

Phó giáo sư

TS

Tiến sĩ

Ths

Thạc sĩ

TSKH

Tiến sĩ khoa học

CNH

Công nghiệp hóa

HĐH

Hiện đại hóa


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thực tiễn ngày càng chứng minh, cùng với chủ nghĩa Mác – Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh có giá trị to lớn, dẫn đường cho mọi thắng lợi của cách
mạng Việt Nam trong hơn tám mươi năm qua, là tài sản to lớn của Đảng và
dân tộc ta. Bởi vậy, nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ Chí Minh một cách sâu
sắc, khoa học là nhiệm vụ cấp thiết của Đảng và toàn dân, đặc biệt trong giai
đoạn đổi mới hiện nay, nhằm mục đích nâng cao trình độ lý luận, trình độ
lãnh đạo. Bảo vệ, phát triển và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh vào công cuộc đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa
đất nước theo định hướng Xã hội chủ nghĩa một cách thành công nhất, thắng
lợi nhất. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII năm 1991 đã khẳng định rằng:
“Chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng và
kim chỉ nam cho hành động của Đảng” [17]. Văn kiện đại hội toàn quốc lần
thứ XII tiếp tục khẳng định “Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan
điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam,
là kết quả của sự vận dụng và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của
dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Đó là tư tưởng về giải phong dân
tộc với sức mạnh thời đại; về sức mạnh của nhân dân, của khối đại đoàn kết
dân tộc” [18]
Đối với Đảng và thực tiễn cách mạng nước ta, kiên trì, vận dụng, sáng
tạo và phát triển Chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là vấn đề có
tính nguyên tắc số một. Mọi chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước ta

đều dựa trên chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Nghiên cứu,
học tập, thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm nâng cao lòng yêu nước,
tinh thần phục vụ nhân dân, đạo đức cách mạng của mỗi người, hiểu thấu đáo
đường lối cách mạng Việt Nam.

1


Tư tưởng Hồ Chí Minh được hình thành trong thực tiễn đấu tranh cách
mạng, có tác động to lớn đến đến công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước,
góp phần cổ vũ các dân tộc trên toàn thế giới đấu tranh vì những mục tiêu cao
cả, vì một xã hội độc lập, văn minh, tiến bộ. Vì lẽ đó, đưa tư tưởng Hồ Chí
Minh vào cuộc sống là một yêu cầu quan trọng bậc nhất của việc học tập,
quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh với mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt, việc đưa
tư tưởng Hồ Chí Minh vào nhà trường càng có ý nghĩa quan trọng, vì đào tạo
thế hệ cách mạng cho đời sau, kế tục và phát triển sự nghiệp của ông cha đã
đấu tranh gian khổ, anh dũng trong công cuộc dựng nước và giữ nước. Tư
tưởng Hồ Chí Minh là sản phẩm của thời đại, trường tồn, là sản phẩm vô giá
của dân tộc Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh là tổng hợp tinh hoa văn hóa
nhân loại, trung thành với những nguyên lý phổ biến của chủ nghĩa Mác –
Lênin. Ngày nay, tư tưởng Hồ Chí Minh bao gồm một hệ thống những quan
điểm lý luận, tư tưởng về chiến lược, sách lược cách mạng dân tộc dân chủ
nhân dân, về đạo đức, phong cách, phương pháp Hồ Chí Minh, về việc hiện
thực hóa các tư tưởng ấy trong đời sống xã hội... hệ thống này tổng hợp thành
một chuyên ngành khoa học – Hồ Chí Minh học. Tư tưởng Hồ Chí Minh cùng
với chủ nghĩa Mác – Lênin là nguyên tắc phương pháp luận cho việc nghiên
cứu, giảng dạy, học tập các bộ môn khoa học xã hội và nhân văn, làm tăng
chất lượng giáo dục lý luận chính trị và hoạt động thực tiễn của các môn khoa
học này.
Tổng hợp những lý do trên, tác giả nhận thấy việc nghiên cứu, giáo

dục, học tập môn Tư tưởng Hồ Chí Minh trong trường Đại học Sư phạm Trường sư phạm đứng đầu cả nước, cái nôi đào tạo ra đội ngũ giáo viên chất
lượng cao cho đất nước, để đáp ứng được “làm thế nào để nhà trường này
chẳng những là trường sư phạm mà còn là trường mô phạm của cả nước” (Hồ
Chí Minh,1964) là vô cùng cần thiết và hữu ích, liên quan trực tiếp đến việc

2


kiên định con đường và nền tảng tư tưởng của Đảng, cách mạng nước ta. Đây
sẽ trở thành kênh tuyên truyền góp phần phổ cập lý luận chính trị, đường lối
của Đảng cho các nhà giáo tương lai nhằm khẳng định, bảo vệ và phát triển
nền tảng tư tưởng chung của toàn xã hội. Chính vì vậy, tác giả chọn đề tài
“Phương pháp giáo dục môn tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại học Sư
phạm Hà Nội trong điều kiện hiện nay” làm đề tài luận văn tốt nghiệp khóa
học cao học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Các quốc gia trên thế giới và Việt Nam đã có nhiều công trình nghiên
cứu, các bài viết của các nhà khoa học xung quanh hiện tượng này, bao gồm:
Trên thế giới
Marzano Robert (GT. TS. Nguyễn Hữu Châu dịch, 2015), Nghệ thuật
và khoa học dạy học, Nxb Giáo dục Việt Nam. Luận cứ toàn diện về dạy học
hiệu quả. Tài liệu giới thiệu điều tốt nhất mà các nhà nghiên cứu có thể mang
lại cho chúng ta biết phương pháp dạy học nào có nhiều khả năng nhất để
thực sự có hiệu quả với các học sinh. Mỗi giáo viên phải tự xây dựng phương
pháp dạy học cụ thể cho học sinh của mình tại thời điểm thích hợp. Quan
trọng của việc dạy học có hiệu quả phải là nghệ thuật và đó là tên gọi của tài
liệu.
Tsuboi Yoshiharu (2008), Một góc nhìn khác, Hội thảo Quốc tế về Việt
Nam học lần thứ 3. Bài viết là góc nhìn vô cùng chính xác về Chủ tịch Hồ Chí
Minh của một nhà học giả nước ngoài. Con người Hồ Chí Minh được phản

ảnh sắc nét trong Hiến pháp là một người theo chủ nghĩa cộng hòa và chủ
nghĩa hòa bình hơn là một người theo chủ nghĩa cộng sản.
Tại Việt Nam
PGS.TS Vũ Hồng Tiến (2015), Một số phương pháp dạy học tích cực,
www.tailieu.vn. Bài viết tập trung làm rõ bản chất của phương pháp dạy học

3


tích cực, vai trò và nội dung cơ bản của một số phương pháp dạy học tích cực.
Khẳng định sự cần thiết và có ý thức tự giác, sáng tạo áp dụng PPDH tích
cực.
Nguyễn Thị Minh Phương (2015), Cẩm nang phương pháp Sư phạm,
Nxb Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh. Cuốn sách đưa ra các chỉ dẫn thiết
thực, dễ hiểu và dễ áp dụng. Hướng dẫn người dạy biết cách mở đầu bài giảng
thu hút được sự chú ý của người học ngay từ những giây phút đầu tiên của giờ
học, cách nhấn mạnh, chốt kiến thức giúp người học nhớ được bài lâu hơn,
cách lập kế hoạch bài giảng chi tiết sao cho phù hợp giữa nội dung - phương
pháp - phương tiện và thời gian cho một tiết giảng, bài giảng, cách trực quan
hóa bài giảng để cho giờ học trở nên sinh động hơn, hiệu quả hơn.
Ứng xử sư phạm và giáo dục kỹ năng sống trong nền giáo dục hiện nay,
Nxb Hồng Đức (2012). Tác phẩm tập trung làm sáng tỏ bản chất của ứng xử
trong giao tiếp giữa người dạy và người học theo quan điểm hoạt động và
giáo dục, đồng thời chỉ ra một số khó khăn mà giáo viên thường gặp phải khi
giải quyết các tình huống sư phạm trong hoạt động ứng xử.
Bộ môn Tư tưởng Hồ Chí Minh (2016), Tài liệu hướng dẫn ôn tập môn
học Tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Đại học Quốc gia Hồ Chí Minh. Tài liệu
được chia làm ba phần. Phần tóm tắt nội dung; phần hỏi và gợi ý trả lời; phần
câu hỏi trắc nghiệm. Tài liệu giúp cho sinh viên dễ dàng nắm bắt những nội
dung cốt lõi của môn học làm quen với các dạng câu hỏi, cách thức làm bài

thi tự luận cũng như trắc nghiệm. Tài liệu được biên soạn dựa trên giáo trình
Tư tưởng Hồ Chí Minh của Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội.
Hoàng Trung (2002), Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, Nxb Đại học
Quốc gia Hồ Chí Minh. Cuốn sách chỉ ra những phạm trù đạo đức cơ bản mà
Hồ Chí Minh đã sử dụng, làm rõ nội dung của chúng và lý giải vì sao Hồ Chí
Minh lại sử dụng các phạm trù ấy với những nội dung đó. Chỉ ra giá trị tư

4


tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong thực tiễn cách mạng nước ta. Làm rõ ý
nghĩa lý luận và thực tiễn của việc kế thừa, vận dụng và phát triển tư tưởng
đạo đức Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay.
Thùy Anh (2015), Dạy và học tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường đại
học, cao đẳng, www.xaydungdang.org. Tác giả tập trung làm rõ thực trạng
dạy và học bộ môn Tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường Đại học, Cao đẳng.
Đội ngũ giáo viên dạy bộ môn tư tưởng hồ Chí Minh còn thiếu và chất lượng
chưa cao. Giáo viên chưa nhận được sự quan tâm kịp thời của các cấp chính
quyền. Phần lớn sinh viên không hứng thú với môn học và chưa thực sự thấy
được tầm quan trọng của bộ môn tư tưởng Hồ Chí Minh. Tác giả cũng đưa ra
một số biện pháp để cải thiện chất lượng giáo viên và sinh viên. Tăng cường
tập huấn, đào tạo, quan tâm đến đời sống giáo viên, kết hợp nhiều phương
pháp dạy học, lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp để gây hứng thú với
sinh viên.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích và đánh giá thực trạng chất lượng giáo dục môn tư
tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội trong điều kiện
hiện nay, từ đó đề xuất các giải pháp áp dụng các phương pháp dạy học nâng
cao chất lượng môn học.

Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ các lý luận về phương pháp dạy học môn tư tưởng Hồ Chí
Minh, nâng cao chất lượng dạy học môn tư tưởng Hồ Chí Minh, các yếu tố
tác động đến công tác dạy học môn Tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại
học Sư phạm Hà Nội trong điều kiện hiện nay;

5


- Phân tích, đánh giá thực trạng dạy học môn Tư tưởng Hồ Chí Minh tại
trường Đại học Sư phạm Hà Nội trong điều kiện hiện nay. Từ đó, chỉ ra
những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng đó.
- Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Tư tưởng Hồ
Chí Minh cho sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội trong điều kiện hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Các phương pháp dạy học môn Tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên
Đại học Sư phạm Hà Nội trong điều kiện hiện nay.
Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung:
Luận văn tập trung làm rõ những nội dung sau:
Tình hình giáo dục môn Tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên trường
Đại học sư phạm Hà Nội. Các phương pháp dạy học đang được áp dụng trong
dạy học môn Tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội
trong những năm gần đây
Về không gian:
Nghiên cứu, khảo sát, phỏng vấn tại trường Đại học Sư Phạm Hà Nội
trong thời gian 5 năm trở lại đây (2012 – 2017)
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Về mặt phương pháp luận

Phương pháp dạy học môn tư tưởng Hồ Chí Minh được xây dựng trên
cơ sở thế giới quan của chủ nghĩa vô sản. Điều này thể hiện tính đảng, nội
dung chủ yếu xoay quanh chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm của Đảng, tư
tưởng Hồ Chí Minh.
Trong luận văn của tác giả có sử dụng các phương pháp nghiên cứu
sau:

6


+ Phương pháp thu thập tài liệu: nguồn tài liệu được thu thập từ các báo
cáo tổng kết năm học của phòng Đào tạo, chương trình dạy học từ tổ Tư
tưởng Hồ Chí Minh tổ Phương pháp của khoa Lý luận chính trị và giáo dục
công dân trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
+ Phương pháp thống kê: chủ yếu là thống kê so sánh để đánh giá ưu và
nhược điểm của từng phương pháp.
+ Phương pháp xử lý và phân tích: Phân tích các phương pháp và so
sánh các kết quả nhận được để đưa ra nhận định, đánh giá.
+ Điều tra, khảo sát bằng cách phát phiếu điều tra, đưa bảng câu hỏi.
Đối tượng được điều tra gồm có các giảng viên hiện đang giảng dạy và
các sinh viên đang học tập tại trường. Tác giả lựa chọn khảo sát, điều tra hai
đối tượng này vì giảng viên là người trực tiếp giảng dạy, đánh giá chất lượng
học tập của sinh viên. Sinh viên với vai trò là người học, trực tiếp lĩnh hội
kiến thức từ giáo viên truyền đạt, sinh viên sẽ có đánh giá khách quan chính
xác nhất về ưu nhược điểm của các phương pháp dạy học thông qua các tiết
học.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Ý nghĩa về mặt khoa học
Đề tài luận văn góp phần cụ thể hóa lý thuyết phương pháp dạy học
môn Tư tưởng Hồ Chí Minh

Ý nghĩa về mặt thực tiễn
Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục môn Tư
tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại học sư phạm Hà Nội trong điều kiện
hiện nay.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo,
phụ lục, luận văn gồm có 2 chương

7


Chương 1
GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH CHO SINH VIÊN TRƯỜNG
ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI – NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG
1.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh là gì?
Trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kì quá độ lên Chủ
nghĩa xã hội có viết “Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn
diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, kết quả của
sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể
của nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc,
tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại; là tài sản tinh thần vô cùng to lớn và quý
giá của Đảng và dân tộc ta, mãi mãi soi đường cho sự nghiệp cách mạng của
nhân dân ta giành thắng lợi”. [16].
Tựu trung lại:
Thứ nhất, tư tưởng Hồ Chí Minh là hệ thống các quan điểm lý luận
toàn diện và sâu sắc, phản ánh những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam,
mang bản chất khoa học và cách mạng.
Thứ hai, tư tưởng Hồ Chí Minh là kết quả của sự vận dụng và phát triển
sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và
phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn

hoá nhân loại. Sinh thời, Hồ Chí Minh đã nhiều lần nhấn mạnh chủ nghĩa Mác
- Lênin là chân chính nhất, vững chắc nhất, cách mạng nhất; là cẩm nang thần
kỳ; là mặt trời soi sáng con đường cách mạng của các dân tộc; là vũ khí về tư
tưởng quan trọng nhất, không thể thay thế được... Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
khẳng định chúng ta giành được thắng lợi là do nhiều nguyên nhân, trong đó
cần phải nhấn mạnh là "do cố gắng vận dụng những lời dạy của Lê-nin,
nhưng vận dụng một cách sáng tạo phù hợp với thực tế Việt Nam" [54,tr. 479]

8


Thứ ba, tư tưởng Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô cùng to lớn và
quý giá của Đảng và dân tộc ta, soi đường cho sự nghiệp cách mạng của nhân
dân ta giành thắng lợi. Tư tưởng Hồ Chí Minh cùng với đường lối đúng đắn
của Ðảng là ngọn cờ thắng lợi của cách mạng Việt Nam trong hơn 7 thập kỉ
qua, là tài sản tinh thần vô giá tiếp tục soi sáng sự nghiệp đổi mới, vì mục tiêu
dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, tiến lên ngọn cờ
Chủ nghĩa Xã hội. Dù “Thế giới còn đổi thay, nhưng chủ nghĩa Mác – Lênin
và tư tưởng Hồ Chí Minh còn sống mãi” [25, tr. 112].
Tóm lại, Tư tưởng Hồ Chí Minh là kết quả của hoạt động thực tiễn và
tư duy lý luận của Người, là sự kế thừa truyền thống dân tộc, tinh hoa văn hóa
nhân loại, vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều
kiện cụ thể nước ta và thời đại… Tư tưởng Hồ Chí Minh là một môn khoa
học có đối tượng nghiên cứu, chức năng, nhiệm vụ, phương pháp luận và
phương pháp nghiên cứu. Tư tưởng Hồ Chí Minh là kim chỉ nam soi sang con
đường của dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tiến lên chủ
nghĩa xã hội, góp phần vào sự phát triển của lịch sử thế giới.
1.2. Tổng quan trường Đại học Sư phạm Hà Nội
1.2.1. Vị trí, vai trò của nhà trường

Hình 1.1. Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội
Nguồn: Internet

9


Hình 1.2. Logo Trường đại học Sư Phạm Hà Nội
Nguồn: Internet
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội chính thức được thành lập ngày
11/10/1951 theo Nghị định của Bộ Quốc gia Giáo dục. Song quá trình hình
thành và phát triển của Nhà trường lại được bắt đầu từ một sự kiện quan
trọng, đó là ngày 10 tháng 10 năm 1945, tức là chỉ hơn một tháng sau khi đọc
bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chủ
tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh thành lập Ban Đại học Văn khoa tại Hà Nội,
trong đó nhiệm vụ đầu tiên là đào tạo giáo viên Văn khoa Trung học. Một một
năm sau đó, ngày 8 tháng 10 năm 1946, Chủ tịch Chính phủ Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa ra Sắc lệnh số 194/SL thành lập ngành học Sư phạm, đào tạo
giáo viên cho các bậc học cơ bản, trung học phổ thông, trung học chuyên
khoa, thực nghiệm và chuyên nghiệp trong toàn quốc.
Trong quá trình phát triển, dù đã nhiều lần đổi tên: Trường Sư phạm
Cao cấp, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1, Trường Đại học Sư phạm – Đại
học Quốc gia Hà Nội và Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Hà Nội như hiện
nay, Nhà trường vẫn luôn đứng ở vị trí là trường Đại học Sư phạm đầu ngành
trong cả nước. Hàng chục vạn giáo viên các cấp, các chuyên gia giáo dục,
trong đó, có nhiều nhà hoạt động chính trị có uy tín, nhà khoa học, nhà văn,
nhà thơ nổi tiếng, mà tên tuổi của họ mãi làm rạng danh nền học vấn nước

10

nhà. Đó là các giáo sư Đặng Thai Mai, Đào Duy Anh, Trần Đức Thảo, Phạm
Huy Thông, Lê Văn Thiêm, Nguyễn Lân hay nhà văn Nguyễn Khoa Điềm,
nhà thơ Phạm Tiến Duật … tất cả đều trưởng thành từ mái trường này. Theo
số liệu tính đến 16 – 12 -2014, trường có 1262 công chức, viên chức. Trong
đó, có 3 GS.TSKH, 10 GS.TS, 1 PGS.TSKH, 121 PGS.TS, 252 TS. Với 23
khoa và 2 bộ môn trực thuộc. Trải qua hơn 60 năm xây dựng và phát triển,
trường Đại học Sư phạm Hà Nội không ngừng nỗ lực vươn lên, hoàn thành
nhiệm vụ, mục tiêu đào tạo ra đội ngũ giáo viên chất lượng cao phục vụ cho
nền giáo dục nước nhà. Không những cải cách, nâng cao trình độ đội ngũ
giảng viên, nhà trường còn chú trọng cải thiện, nâng cấp cơ sở vật chất phục
vụ học tập, nghiên cứu cho sinh viên. Trường đại học Sư phạm Hà Nội tự hào
là ngôi trường kịp thời ứng dụng các phương pháp dạy học công nghệ cao vào
giáo dục thông qua các phương tiện như máy tính, máy chiếu, phòng học
nghiệp vụ...
1.2.2. Đặc điểm của sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội

Hình 1.3. Sinh viên trường Đại học Sư Phạm Hà Nội
Nguồn: Internet

11


Sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội cũng có những đặc điểm tâm lý
tương tự sinh viên các trường Đại học, cao đẳng trên toàn quốc khác. Sinh
viên là một nhóm xã hội đặc biệt, đang tiếp thu những kiến thức, kỹ năng
chuyên môn ở các trường cao đẳng, đại học để chuẩn bị cho hoạt động nghề
nghiệp sau khi ra trường
Mỗi một lứa tuổi khác nhau đều có những đặc điểm tâm lý nổi bật, chịu
sự chi phối của hoạt động chủ đạo. Ở đây, tác giả quan tâm đến sinh viên,
những người có hoạt động chủ đạo là học tập để tiếp thu kiến thức, kỹ năng,

kỹ xảo nghề nghiệp ở các trường cao đẳng, đại học. Một trong những đặc
điểm tâm lý quan trọng nhất ở lứa tuổi thanh niên - sinh viên là sự phát triển
tự ý thức. Nhờ có tự ý thức phát triển, sinh viên có những hiểu biết, thái độ,
có khả năng đánh giá bản thân để chủ động điều chỉnh sự phát triển bản thân
theo hướng phù hợp với xu thế xã hội.
Chẳng hạn sinh viên đang học ở các trường cao đẳng, đại học sư phạm,
họ nhận thức rõ ràng về những năng lực, phẩm chất của mình, mức độ phù
hợp của những đặc điểm đó với yêu cầu của nghề nghiệp, qua đó họ sẽ xác
định rõ ràng mục tiêu học tập, rèn luyện và thể hiện bằng hành động học tập
hàng ngày trong giờ lên lớp, thực tập nghề hay nghiên cứu khoa học. Nhờ khả
năng tự đánh giá phát triển mà sinh viên có thể nhìn nhận, xem xét năng lực
học tập của mình, kết quả học tập cao hay thấp phụ thuộc vào ý thức, thái độ,
vào phương pháp học tập của họ.
Ở SV đã bước đầu hình thành thế giới quan để nhìn nhận, đánh giá vấn đề
cuộc sống, học tập, sinh hoạt hàng ngày. Sinh viên là những trí thức tương lai,
ở các em sớm nảy sinh nhu cầu, khát vọng thành đạt. Học tập ở đại học là cơ
hội tốt để SV được trải nghiệm bản thân, vì thế, sinh viên rất thích khám phá,
tìm tòi cái mới, đồng thời, họ thích bộc lộ những thế mạnh của bản thân, thích

12


học hỏi, trau dồi, trang bị vốn sống, hiểu biết cho mình, dám đối mặt với thử
thách để khẳng định mình.
Một đặc điểm tâm lý nổi bật nữa ở lứa tuổi này là tình cảm ổn định của
sinh viên, trong đó, phải đề cập đến tình cảm nghề nghiệp - một động lực giúp
họ học tập một cách chăm chỉ, sáng tạo, khi họ thực sự yêu thích và đam mê
với nghề lựa chọn.
Sinh viên là lứa tuổi từng bước đạt đến độ phát triển sung mãn của đời
người. Họ là lớp người giàu nghị lực, giàu ước mơ và hoài bão. Tuy nhiên, do

quy luật phát triển không đồng đều về mặt tâm lý, do những điều kiện, hoàn
cảnh sống và cách thức giáo dục khác nhau, không phải bất cứ sinh viên nào
cũng được phát triển tối ưu, độ chín muồi trong suy nghĩ và hành động còn
hạn chế. Điều này phụ thuộc rất nhiều vào tính tích cực hoạt động của bản
thân mỗi sinh viên. Bên cạnh đó, sự quan tâm đúng mực của gia đình, phương
pháp giáo dục phù hợp từ nhà trường sẽ góp phần phát huy ưu điểm và khắc
phục những hạn chế về mặt tâm lý của sinh viên.
Bên cạnh những mặt tích cực trên đây, mặc dù là những người có trình
độ nhất định, sinh viên không tránh khỏi những hạn chế chung của lứa tuổi
thanh niên. Đó là sự thiếu chín chắn trong suy nghĩ, hành động, đặc biệt,
trong việc tiếp thu, học hỏi những cái mới. Ngày nay, trong xu thế mở cửa,
hội nhập quốc tế, trong điều kiện phát triển công nghệ thông tin, nền văn hoá
của chúng ta có nhiều điều kiện giao lưu, tiếp xúc với các nền văn hoá trên
thế giới, kể cả văn hoá phương Đông và phương Tây. Việc học tập, tiếp thu
những tinh hoa, văn hoá của các nền văn hoá khác là cần thiết. Tuy nhiên, do
đặc điểm nhạy cảm, ham thích những điều mới lạ kết hợp với sự bồng bột,
thiếu kinh nghiệm của thanh niên, do đó, sinh viên dễ dàng tiếp nhận cả
những nét văn hoá không phù hợp với chuẩn mực xã hội, với truyền thống tốt
đẹp của dân tộc và không có lợi cho bản thân họ.

13


Lứa tuổi sinh viên có những nét tâm lý điển hình, đây là thế mạnh của
họ so với các lứa tuổi khác như: tự ý thức cao, có tình cảm nghề nghiệp, có
năng lực và tình cảm trí tuệ phát triển (khao khát đi tìm cái mới, thích tìm tòi,
khám phá), có nhu cầu, khát vọng thành đạt, nhiều mơ ước và thích trải
nghiệm, dám đối mặt với thử thách. Song, do hạn chế của kinh nghiệm sống,
sinh viên cũng có hạn chế trong việc chọn lọc, tiếp thu cái mới. Những yếu tố
tâm lý này có tác động chi phối hoạt động học tập, rèn luyện và phấn đấu của

sinh viên.
Bên cạnh những đặc điểm về độ tuổi, trình độ, tâm sinh lý giống như
đội ngũ SV các trường ĐH, CĐ khác thì chất sư phạm là nét đặc thù của SV
ĐHSP HN. Là những giáo viên tương lai – những người nghệ sĩ trên bục
giảng trong tương lai, SV ĐHSP HN nói riêng và sinh viên sư phạm nói
chung không chỉ được đào tạo để giỏi về kiến thức chuyên môn mà còn đòi
hỏi phẩm chất đạo đức, tư cách tốt. Việc chọn một nghề để theo đuổi, ngoài
sự yêu thích của bản thân, xét ở một góc độ nào đó còn là nghề chọn người.
Tác giả cho rằng, làm nghề giáo là một công việc không đơn giản, nhất là
trong bối cảnh hiện nay. Thiết nghĩ việc chọn một công việc từng được xem là
“ chuột chạy cùng sao mới vào sư phạm” hay “ăn sư ở phạm” như bao thế hệ
vẫn truyền miệng về SV Sư phạm chính là cách lột tả bản lĩnh của SV sư
phạm. Và rõ ràng, SV ĐHSP HN có những nét rất riêng, riêng trong cách
nghĩ, riêng trong cách làm, riêng trong cách ứng xử. Tất cả đề toát lên phong
thái sư phạm mẫu mực, đạo đức.
1.3. Vị trí và ý nghĩa của việc giáo dục môn tư tưởng Hồ Chí Minh cho
sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội
1.3.1. Vị trí của việc giáo dục môn tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại
học Sư phạm Hà Nội

14


Hình 1.4. Bác Hồ thăm trường đại học Sư Phạm Hà Nội 4/3/1960
Nguồn: Internet
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm chăm lo đến thế hệ trẻ,
trong đó sinh viên là những “người lao động trí óc trẻ” được Bác chú trọng
nhiều. Người thường xuyên thăm hỏi, động viên họ, khuyến khích họ miệt
mài học tập và không ngừng tu dưỡng đạo đức cách mạng, để trở thành những
người có đức, có tài, đóng góp sức mình vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ

Tổ quốc. Người coi sinh viên là nhân tố hàng đầu, nhân tố quyết định vận
mệnh của đất nước sau này. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nêu cho sinh viên
tấm gương sáng về tinh thần độc lập, tự chủ, đổi mới, sáng tạo. Suốt đời
mình, Hồ Chí Minh là con người của độc lập dân tộc, tự chủ, đổi mới và sáng
tạo. Luôn luôn xuất phát từ thực tiễn, hết sức tránh lặp lại những lối cũ, đường
mòn, không ngừng đổi mới và sáng tạo, đó là nét đặc sắc của tinh thần Hồ Chí
Minh, phong cách Hồ Chí Minh.

15


Hình 1.5. Giáo trình môn Tư tưởng Hồ Chí Minh
Nguồn: Internet
Môn học tư tưởng Hồ Chí Minh, trên cơ sở thế giới quan khoa học sẽ
giúp sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội ra sức phấn đấu, hướng mọi suy nghĩ
và hành động vào việc vận dụng, thực hiện các quan điểm, đường lối, chính
sách của Đảng và Nhà nước. Đó là ý nghĩa to lớn của của việc dạy học môn tư
tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội.
Môn tư tưởng Hồ Chí Minh với việc giáo dục ý thức đạo đức, lối sống
cho sinh viên, xây dựng quan hệ đạo đức mới, xác lập lối sống tiến bộ trong
cộng đồng sinh viên. Có ý nghĩa nền tảng hết sức căn bản, trang bị những tri
thức, lý luận cơ bản để hình thành cốt lõi tư tưởng chính trị của sinh viên.
Môn tư tưởng Hồ Chí Minh có vị trí, vai trò quan trọng trong việc giáo dục
chính trị, tư tưởng cho sinh viên nói chung, sinh viên Đại học Sư phạm Hà

16


Nội nói riêng. Thông qua việc nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ
góp phần giáo dục sinh viên thành những thầy cô giáo tương lai có bản lĩnh

chính trị vững vàng, có phẩm chất đạo đức tốt, góp phần vào việc đào tạo
nguồn nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước.
1.3.2. ý nghĩa của việc giáo dục môn tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên
Đại học Sư phạm Hà Nội
Giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh là giáo dục lý luận cách mạng, giáo
dục tinh thần yêu nước, những truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Đó là nột yêu
cầu khách quanb, một nhu cầu của xã hội tiên tiến, hiện đại, có một vị trí rất
quan trọng trong mục tiêu chiến lược phát triển toàn diện của ngành giáo dục
– Đào tạo. Môn học Tư tưởng Hồ Chí Minh trực tiếp cung cấp những tri thức
khoa học, lý luận để xây dựng lên thế giới quan, nhân sinh quan, phương pháp
luận khoa học, long yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội cho sinh viên, góp phần
xây dựng con người xã hội chủ nghĩa.
Học tập tư tưởng Hồ Chí Minh giúp mỗi người nâng cao năng lực tư
duy lý luận và phương pháp công tác trong thời đại ngày nay.
Những Tư tưởng Hồ Chí Minh mặc dù có tính khái quát cao về các lĩnh
vực có nội hàm rộng lớn như dân tộc và cách mạng dân tộc, chủ nghĩa xã hội,
Đảng Cộng sản, Nhà nước, tư tưởng đại đoàn kết, quân sự, nhân văn, đạo đức,
văn hóa... nhưng lại có tính thực tiễn và áp dụng rất cao, có thể được vận
dụng hiệu quả trong từng công việc nhỏ lẻ của mỗi người dân.
Thấm nhuần được các tư tưởng chủ đạo, ta sẽ có nền tảng vững chắc
về mục đích lao động, mục tiêu đúng đắn để phát triển đất nước đi lên xã hội
chủ nghĩa và có bản sắc riêng. Từ đó sẽ tìm ra đường hướng cụ thể để phát
triển năng lực của bản thân, xây dựng đất nước.
Trên nền tảng kiên định lập trường, vững vàng quan điểm ấy, việc nắm
rõ được bản chất của các tư tưởng Hồ Chí Minh giúp cho mỗi người nâng cao

17


được khả năng tư duy lý luận sắc bén và cải tiến phương pháp lao động hiệu

quả và khoa học hơn. Thay đổi được tư duy nhận thức đúng đắn cũng chính là
loại bỏ, bài trừ những suy nghĩ lệch lạc, tiêu cực, phiến diện, phản động,
hướng con người đến những tư tưởng đúng đắn, phù hợp với quy luật phát
triển. Nếu đổi mới tư duy có vai trò dẫn dắt khởi nguồn cho sự tiến bộ thì cải
tiển phương pháp cũng quan trọng không kém trong việc hiện thực hóa những
dự định, quan điểm đổi mới đó.
Giáo dục đạo đức, tư cách, phẩm chất cách mạng theo tư tưởng Hồ
Chí Minh.
Chủ tịch Hồ Chí Minh là người nêu một tấm gương mẫu mực về thực
hành đạo đức cách mạng để toàn Đảng, toàn dân noi theo. Thống kê trong di
sản Hồ Chí Minh để lại có tới gần 50 bài và tác phẩm chuyên bàn về vấn đề
đạo đức. Có thể nói, đạo đức là một trong những vấn đề quan tâm hàng đầu
của Hồ Chí Minh trong sự nghiệp cách mạng.
Hồ Chí Minh quan niệm đạo đức là nền tảng và là sức mạnh của người
cách mạng, coi đó là cái gốc của cây, ngọn nguồn của sông nước: Người cách
mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng thì mới hoàn thành được
nhiệm vụ cách mạng vẻ vang vì sự nghiệp độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã
hội. Người quan niệm đạo đức tạo ra sức mạnh, nhân tố quyết định sự thắng
lợi của mọi công việc
Việc học tập tư tưởng Hồ Chí Minh góp phần tạo sự chuyển biến mạnh
mẽ về ý thức tu dưỡng, rèn luyện và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí
Minh sâu rộng trong toàn xã hội, đặc biệt trong cán bộ, đảng viên, công chức,
viên chức, đoàn viên, thanh niên, học sinh... nâng cao đạo đức cách mạng,
cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Trong điều kiện thực tiễn hiện nay,
mặt trái của cơ chế thị trường tác động mạnh mẽ, tạo nên sự phân hóa giàu
nghèo, phân tầng xã hội, sự suy đồi về đạo đức, lối sống ở một bộ phận cán
bộ, đảng viên đã gây ra ảnh hưởng không nhỏ đến niềm tin, tư tưởng và tình

18

cảm của quần chúng nhân dân vào Đảng. Vì vậy, việc học tập tư tưởng Hồ
Chí Minh, noi gương đạo đức của Người trở nên cần thiết, cấp bách và quan
trọng hơn bao giờ hết giúp đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức,
lối sống và các tệ nạn xã hội.
Nâng cao tinh thần độc lập, tự chủ, đổi mới, sáng tạo theo tư tưởng Hồ
Chí Minh
Chủ tịch Hồ Chí Minh là con người của độc lập, tự chủ, đổi mới và
sáng tạo, luôn luôn xuất phát từ thực tế, hết sức tránh lặp lại những lối cũ,
đường mòn, không ngừng đổi mới và sáng tạo.
Trong xu thế khu vực hóa và toàn cầu hóa, các thế lực phản động thù
địch không từ bỏ âm mưu nhằm xóa bỏ chủ nghĩa xã hội đối với nước ta
thông qua cơ chế thị trường và trao đổi, giao lưu văn hóa. Trong điều kiện đó,
chúng ta có thể làm gì để vừa mở cửa, hợp tác phát triển kinh tế mà vẫn giữ
được độc lập, chủ quyền dân tộc. Muốn vậy, chúng ta phải tạo ra nguồn sức
mạnh nội lực làm cơ sở cho sự phát triển. Một trong những sức mạnh nội lực
đó chính là tư tưởng Hồ Chí Minh. Người có căn dặn: học tập chủ nghĩa Mác
– Lênin là học tập cái tinh thần cách mạng và khoa học, cái tinh thần biện
chứng của chủ nghĩa Mác – Lênin, để giải quyết tốt những vấn đề đang đặt ra
trong thực tiễn đổi mới hiện nay, tức là phải luôn biết gắn lý luận với thực
tiễn, từ tổng kết thực tiễn mà bổ sung làm phong phú thêm lý luận. Do vậy,
việc học tập tư tưởng Hồ Chí Minh cũng chính là việc học tập có ý nghĩa về
mặt định hướng giá trị, tạo nên sức mạnh đồng thời là kim chỉ nam, là nền
tảng tư tưởng cho mọi hành động của cả dân tộc.
1.4. Mục tiêu dạy học môn tư tưởng Hồ Chí Minh cho sinh viên Đại học
Sư phạm Hà Nội
1.4.1. Về kiến thức
Giúp sinh viên nắm được các nội dung cơ bản sau:
- Nguồn gốc, quá trình hình thành và phát triển của Tư tưởng Hồ Chí
Minh

19


- Đối tượng, nhiệm vụ và ý nghĩa của việc học tập tư tưởng Hồ Chí Minh
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về: Dân tộc và cách mạng giải phóng dân tộc.
Đại đoàn kết dân tộc, kết hợp sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại. Về
Đảng Cộng sản Việt Nam, xây dựng nhà nước của dân, do dân, vì dân. Tư
tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề đạo đức, nhân văn, văn hóa.
- Vận dụng và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới
đất nước.
1.4.2. Về kĩ năng
Biết tiếp cận, phân tích, phân loại, đánh giá những tài liệu của Chủ tịch
Hồ Chí Minh, các tác phẩm viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, tư tương Hồ Chí
Minh thông qua các tác phẩm.
Có khả năng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào công cuộc đổi mới
của nước ta hiện nay
1.4.3. Về thái độ
- Nhận thức đúng đắn về tư tưởng Hồ Chí Minh; bài trừ, đấu tranh
chống lại những quan điểm sai lệch về tư tưởng Hồ Chí Minh;
- Nhận thấy được tầm quan trọng của việc nghiên cứu, học tập bộ môn
tư tưởng Hồ Chí Minh. Hiểu sâu sắc hơn giá trị to lớn của tư tưởng Hồ Chí
Minh đối với sự nghiệp các mạng của Đảng và nhân dân ta từ trước đến nay.
Từ đó củng cố niềm tin về con đường cách mạng mà Người đã vạch ra cho
dân tộc Việt Nam.
Tóm lại, mục tiêu của việc giáo dục môn tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm
giúp sinh viên nắm được nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh. Tư
tưởng Hồ Chí Minh là sự vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin
vào tình hình thực tế của Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh có vai trò vô cùng
to lớn đối với những thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Từ đó, củng cố lòng

tin vào con đường đi lên Chủ nghĩa xã hội ở nước ta, có ý thức trách nhiệm

20