Bài 3. Các phương châm hội thoại (tiếp theo)

Ngöõ vaên 9
GV: Đỗ Thị Ngọc Lan
Trường THCS Thị trấn Bần Yên Nhân


Các nhân vật trong truyện cười sau đã không tuân thủ phương
châm hội thoại nào?
MẮT TINH, TAI TINH

Có hai anh bạn gặp nhau, một anh nói: 
- Mắt tớ không ai bằng! Kìa! Một con kiến đang bò ở
cành cây trên đỉnh núi phía trước mặt, tớ trông rõ mồn
một đến cả từ sợi râu cho đến bước chân của nó.
Anh kia nói:
- Thế cũng chưa tinh bằng tớ, tớ còn nghe thấy sợi râu
nó ngoáy trong không khí kêu vù vù và chân nó bước
kêu sột soạt.
(Truyện cười dân gian Việt Nam)


Giờ văn học , thầy giáo hỏi
bài cũ:    
- Ai đã viết Hịch tướng sĩ?
    Cả lớp im phăng phắc.
Thầy phát cáu gọi:
    - Huỳnh! Ai đã viết Hịch
tướng sĩ !?
    Huỳnh run rẩy đứng lên,
nói lắp bắp:
    - Thưa thầy... không phải
em ạ.

IV- LUYỆN TẬP
Bài tập 1: Xác định những phương châm hội thoại bị vi phạm trong
những trường hợp sau.
a-Cô giáo nhìn em bằng đôi mắt
b-Tôi nhìn thấy một con lợn to bằng con trâu.
c- Bị dị tật ở tay từ nhỏ, bạn tôi phải tập viết bằng chân.
d- Bạn ấy đá bóng bằng chân
e- Ăn nhiều rau xanh sẽ mắc bệnh tim mạch.
-Trưường hợp a, d vi phạm phương châm về lưượng
Trưường hợp b-e vi phạm phương châm về chất


Bài tập2 : Phương châm hội thoại nào bị vi phạm trong mẩu
chuyện sau
Khoảng 10 giờ tối, bác sĩ nhận đưîc điện thoại của một khách
quen ở vùng quê.
Ông khách nói, giọng hốt hoảng:
- Thưa bác sĩ, thằng bé nhà tôi nuốt cây bút bi của tôi rồi.Bây
giờ biết làm thế nào ? Xin bác sĩ đến ngay cho.
-Tôi lên đưưêng ngay.Nhưng trời đang mưưa to, đưêng vào
làng ông lại lầy lội, phải một tiếng rưỡi nữa tôi mới đến nơi đưîc.
-Thế trong khi chờ bác sĩ, tôi biết làm thế nào?
-Ông chịu khó dùng tạm bút chì vậy.
Câu trả lời của bác sĩ không đúng yêu cầu cần trả lời của câu
hỏi, vi phạm phưương châm quan hệ.

Bµi tËp 4: Th¶o luËn
Tình huống: Nam và Lâm đang xem tưường thuật trận đấu
bóng đá giữa hai đội Manschester và ACMilan. Lâm rất
hâm mộ đội bóng Manscheter nhưưng trong trận đấu đó
đội đang bị thua. Đang xem, bỗng Nam hỏi:
-Đội Manschester thua mấy quả rồi?
Lâm trả lời
Các cầu thủ hôm nay mặc quần áo đẹp nhỉ.
Câu hỏi
Có sự vi phạm phưương châm hội thoại không? Nếu có,
em có nhận xét gì về sự vi phạm đó?


Bài tập
1. c li truyn Chic lc ng (Nguyn
Quang Sỏng) v cho bit nhng cõu núi sau l
li ca ai, núi vi ai, trong hon cnh no ?
- Vụ n cm!
- Con kờu ri m ngi ta khụng nghe.
- Ba! Khụng cho ba i na! Ba nh vi con!
Vn dng nhng kin thc v phng chõm
hi thoi, xng hụ trong hi thoi, hóy cho bit
qua nhng li núi y em hiu gỡ v tỡnh cm, tớnh
cỏch ca nhõn vt v ngh thut xõy dng nhõn
vt ca nh vn.
2. Ôn tập kĩ các kiến thức đã học.


Tiết 13 .

Các phơng châm hội thoại
Chào hỏi

Anh chàng nọ ở nhà vợ tại một vùng quê, đợc ng
ời nhà dặn là phải luôn chào hỏi mọi ngời xung
quanh.
Một hôm, anh ta ra đờng và thấy một ngời
đang đốn cành trên một cây cao, liền ra dấu gọi.
Ngời kia dừng việc, lật đật trèo xuống, hỏi:
-Có chuyện gì thế?
-Có gì đâu! Bác làm việc vất vả lám phảI không?
Truyện
cời
dân
gian
Việt
=>
- Câu
Vận( dụng
hỏi
cócác
tuân
ph
ơng
thủ
ph
châm
ơngNam)
hội

châm
thoại
lịch
phải
sựphù
vìhợp
nó với
thể
hiện sự
đặc
điểm
quancủa
tâm
tình
đến
huống
ngời giao
khác.tiếp
-+SửNói
dụng
không
đúng
lúc
đúng
chỗ nói
vì ng
ời đmục
ợc hỏi
với ai,
nói khi

nào,
nói
ở đâu,
nhằm
đang gì?
ở trên cành cây cao nên phải vất vả trèo xuống để
đích


Tiết .13 .

Các phơng châm hội thoại

Lợn cới áo mới
Quả bí
khổng lồ
NGI
N
XIN
Có anh
tính
khoe khu
của. Một
hôm,
may
đợc cái
áo
Hai
chàng
đihay

qua
trồng
bí.
Một
Mtanh
ngi
n xin ó
gi.
ụimột
mt ụng vờn
hoe,nc
mt
ụng
ginanh
gia,thấy
ụi mụi
mới,
liền
ra: mặc,
rồi đứng hóng ở cửa, đợi có ai đi
quảbí
to, đem
kêu lên
tỏi nht,ỏo
qun t ti. ễng chỡa tay xin tụi:
qua
khen.
Đứng
mãi
từ

chiều
- Chà,
quả
bí
thật
!
Tụing
lcời
htta
tỳi
nkia
nto
tỳi
kia, khụng
cú sáng
ly mtđến
xu, khụng
cú cchả
khn có
tay, ai
Anh
bạn
hay
nói
cời mà
bảoth
rằng:
hỏi
cả,
anh

ta
lắm.
chng
cúcó
gỡ tính
ht. tức
ễng
vn
i khoác,
tụi. Tụi chng
bit lm
no. Bn tay tụi
run
run
cht
lyTôi
bn
taytừngthấy
run
ry cũng
ca những
ụng:
-Thế
lấy
gìnm
làm
to.
đã
bítất
to

Đangthì
tứcđã
tối,
chợt
thấy
một
anh
tính
hay quả
khoe,
- XinCó
ụng
ng
gin
chỏu!
Chỏu
khụng
cú gỡ
cho ụng
c.quả bí to
hơn
nhiều.
một
lần,
tận
mắt
trông
thấy
một
tởi chạy

đến
hỏi
to
: tôi
ễngđằng
nhỡn tụikia
chm
chm, ụi mụi n n ci:
bằng
cả thấy
cái nhà
kìa.
-Bác có
con
lợn
c
ới
của
tôivy
chạy
qua
đây
không
?
Chỏu
i,
cm
n
chỏu!
Nh

l
chỏu
ó
cho
lóo
ri.
Anh kia nói ngay:
-Từ
lúcytôi
mặc
mới
này,
tôi va
chẳng
thấy
con
lợn
Khi
tụi cht
hiucái
ra: áo
C tụi
na,
tụi cng
nhn c
mt
cỏi gỡ
únào
-Thế thì đã lấy gì làm lạ. Tôi còn nhớ, một bận tôi trông thấy
ca ụng.

chạy qua đây cả!
một cái nồi đồng to bằng cả
cái đình
làng ta.
(Theo
Tuc-ghờ-nhộp)
Theo
Truyện
Anh nói khoác(ngạc
nhiên
hỏi: cời dân gian Việt Nam )
- Cái nồi ấy dùng để làm gì mà to vậy?
Anh kia giải thích:
- Cái nồi ấy dùng để luộc quả bí anh vừa nói ấy mà.
Thnh ng:
ễng nói
núi g,
b núibiết
vt bạn chế nhạo mình bèn nói lảng
Anh
khoác
sang chuyện khác.


TiÕt .13 .

C¸c ph¬ng ch©m héi tho¹i

Các tình huống không tuân thủ phương châm hội thoại: Lợn cưới áo mới, Quả bí
khổng lồ, Thành ngữ ( Ông nói gà bà nói vịt)

Tình huống tuân thủ phương châm hội thoại: Người ăn xin
=> Vô ý, vụng về trong giao tiếp


Tiết .13 .

Các phơng châm hội thoại

An: - Cậu có biết chiếc máy bay đầu tiên đợc chế tạo
vào năm nào không?
Ba:- Đâu khoảng đầu thế kỉ XX

- Câu trả lời của Ba không đáp ứng đợc yêu cầu của An.
- Phơng châm về lợng không đợc tuân thủ.
-Vì Ba không biết chiếc máy bay đầu tiên đợc chế tạo
vào năm nào. Để tuân thủ phơng châm về chất nên Ba
phải trả lời chung chung nh vậy.

=> Thiu hiu bit


Tiết .13 .

Các phơng châm hội thoại

Giả sử có 1 ngời bệnh mắc bệnh ung th đã đến giai
đoạn cuối ( có thể sắp chết ) thì sau khi khám bệnh,
bác sĩ có nên nói thật cho ngời ấy biết hay không ? Tại
sao?
- Bác sĩ không nên nói thật vì có thể sẽ khiến cho bệnh

nhân hoảng sợ, tuyệt vọng.
- Bác sĩ không tuân thủ phơng châm về chất ( nói
điều mình tin là không đúng)
- Có thể chấp nhận đợc vì nó có lợi cho bệnh nhân, giúp
cho ngời bệnh lạc quan trong cuộc sống.
= >Phải u tiên cho một phơng châm hội thoại hoặc một
yêu cầu khác quan trọng hơn.


TiÕt .13 .

C¸c ph¬ng ch©m héi tho¹i

" TiÒn b¹c chØ lµ tiÒn b¹c "
-Nghĩa tường minh: Tiền bạc chỉ là tiền bạc
=> Không thuân thủ phương châm hội thoại: Câu nói không cung cấp lượng
thông tin nào cho người nghe
- Nghĩa hàm ẩn: Răn dạy người không nên chạy theo tiền bạc mà quên đi nhiều
thứ khác quan trọng hơn, thiêng liêng hơn trong cuộc sống.
=> Câu nói vẫn tuân thủ phương châm về lượng

=> Muèn g©y mét sù chó ý, ®Ó ngưêi nghe hiÓu c©u
nãi theo mét hµm ý nµo ®ã


Tiết .13 .

Các phơng châm hội thoại

Ngời nói:

+ Vô ý, vụng về, thiếu văn hoá giao tiếp.
+ Thiếu hiểu biết
+ Phải u tiên cho một phơng châm hội thoại
hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn
+ Muốn gây một sự chú ý, để ngời nghe hiểu
câu nói theo một hàm ý nào đó


Tiết .13 .

Các phơng châm hội thoại

Mt cu bộ nm tui chi qu búng nha trong phũng c sỏch ca b.
Qu búng vng vo ngn di ca mt k sỏch. Cu bộ tỡm mói khụng ra, bốn hi
b.
ễng b ỏp:
- Qu búng nm ngay cun Tuyn tp truyn ngn Nam Cao kỡa kỡa.

- Một cậu bé 5 tuổi không thể nhận biết đợc Tuyển tập
truyện ngắn Nam Cao để mà tìm quả bóng.
- Vì vậy câu nói của ông bố không tuân thủ phơng
châm cách thức.
- Cách nói của ông bố đối với cậu bé là không rõ. Còn đối
với những ngời đã đi học thì đây có thể là câu trả lời
đúng, rõ ràng.


Tiết .13 .

Các phơng châm hội thoại

Bn ngi hm h n nh lóo Ming. n ni h khụng cho
hi gỡ c, cu Chõn, cu Tay núi thng vi lóo Ming:
- Chỳng tụi hụm nay n khụng phi thm hi, trũ chuyn vi
ụng, m núi cho ụng bit: T nay chỳng tụi khụng lm gỡ nuụi ụng
na. Lõu nay chỳng tụi ó cc kh, vt v vỡ ụng nhiu ri.
- Thái độ của : Chân, Tay, Tai, Mắt là bất hoà với lão
Miệng.
- Lời nói của : Chân, Tay , Tai, Mắt không tuân thủ ph
ơng châm lịch sự.
- Việc không tuân thủ đó là không thích hợp với tình
huống giao tiếp


Tiết .13 .

Các phơng châm hội thoại

Hết bao lâu
Một bà già tới phòng bán vé máy bay hỏi:
- Xin làm ơn cho biết từ Anh tới Mĩ bay hết bao
lâu?
Nhân viên đang bận đáp:
- 1 phút nhé.
-Xin cảm ơn!
- Bà già đáp và đi ra.
(truyện cời Tây Ban Nha)
Nhân viên vi phạm phơng châm lịch sự
-> Ngời nói thiếu văn hoá giao tiếp

trò chơi ô chữ
đ á

n h t

N ó i

n

h

đ

N ó i

n

h

a ú p

ă n k

d ù i
n

h ô n

G G

I

ế n

g
đ

g n h ẹ

à o t a i
i

ụ

ả i
c c h ấ m mắ m c

á y

ử a m ở
g

I

i

ấ mv

M ồ m l o a m é p

T

b ổ

ề u n ặ n g t

ó i

n ử

l ả n g

b ă m n ó i

đ i
n

r ố n g

n

ó

i

N ế N à

c

ó
T

O A

H H

P

Giao tiếp thành công

ô

C


Hớng dẫn về nhà :
-Học thuộc nội dung hai ( ghi nhớ ) để nắm nội
dung cơ bản của tiết học.
- Làm hoàn thiện các bài tập trong SGK và bài tập
bổ sung SBT vào vở
- Xem trớc nội dung tiết Tiếng Việt: " Xng hô
trong hội thoại"


Tiết 13 : CÁC

PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI ( Tiếp …)