DSpace at VNU: Bồi dưỡng học sinh giỏi thông qua dạy học phần “nguyên tử, phân tử, liên kết hóa học” tại trường Trung học phổ thông Yên Dũng số 2, tỉnh Bắc Giang Toan bo luan van

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

MAI ĐÌNH NHƯỜNG

BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI THÔNG QUA DẠY HỌC PHẦN
“NGUYÊN TỬ, PHÂN TỬ, LIÊN KẾT HÓA HỌC”
TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN DŨNG SỐ 2,
TỈNH BẮC GIANG

LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM HÓA HỌC

HÀ NỘI – 2015

i


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

MAI ĐÌNH NHƯỜNG

BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI THÔNG QUA DẠY HỌC PHẦN
“NGUYÊN TỬ, PHÂN TỬ, LIÊN KẾT HÓA HỌC”
TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN DŨNG SỐ 2,
TỈNH BẮC GIANG

LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM HÓA HỌC
CHUYÊN NGÀNH LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN HÓA HỌC)
Mã số: 60.14.01.11

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Kim Long

HÀ NỘI – 2015

ii


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................. Error! Bookmark not defined.
MỤC LỤC ...................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................. Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ - ĐỒ THỊ ........................ Error! Bookmark not defined.
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .......................................................................................... 3
3. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................. 3
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................... 4
6. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................... 4
7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 4
7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận ........................................................................... 4
7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn ................................................................. 5
7.3. Phương pháp toán học ........................................................................................... 5
8. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu .................................................................................... 5
9. Đóng góp mới của đề tài ................................................................................................ 5
10. Cấu trúc của luận văn ................................................................................................ 5
CHƯƠNG 1 ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .... Error! Bookmark not defined.

1.1. Cơ sở lý luận ............................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Lý luận về bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường trung học phổ thông ........... Error!
Bookmark not defined.
1.1.1.1. Học sinh giỏi ................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1.2. Những phẩm chất và năng lực cần có của một HSG hóa học [10] ....... Error!
Bookmark not defined.
1.1.1.3. Vị trí, tầm quan trọng của việc bồi dưỡng học sinh giỏiError! Bookmark not
defined.
1.1.1.4. Một số biện pháp phát hiện HSG hoá học ở bậc trung học phổ thông ... Error!
Bookmark not defined.
1.1.1.5. Một số biện pháp tích cực trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi Hóa học ở
trường phổ thông [10] ............................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1.6. Một số biện pháp về tổ chức bồi dưỡng cho học sinh giỏi Hóa học ở trường
phổ thông................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1.7. Đánh giá học sinh giỏi .................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1.8. Những năng lực giáo viên cần có khi bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học . Error!
Bookmark not defined.
1.1.2. Hoạt động nhận thức và tư duy của học sinh trong quá trình dạy học hóa học
...................................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2.1. Khái niệm nhận thức, tư duy [12] ................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1.2. Tư duy sáng tạo và những phẩm chất của tư duy sáng tạo... Error! Bookmark
not defined.
1.1.2.3. Các thao tác tư duy, rèn luyện các thao tác tư duy của học sinh trong quá
trình dạy và học hoá học............................................ Error! Bookmark not defined.
1.1.2.4. Những hình thức cơ bản của tư duy [7] ......... Error! Bookmark not defined.
1.1.2.5. Đánh giá trình độ phát triển tư duy của học sinh ......... Error! Bookmark not
defined.

iii

1.1.3. Phương pháp dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông Error! Bookmark
not defined.
1.1.3.1. Thực trạng PPDH hóa học ở trường trung học phổ thông .. Error! Bookmark
not defined.
1.1.3.2. Đổi mới phương pháp dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông . Error!
Bookmark not defined.
1.3.1.3. Phương pháp dạy học hiện đại [17] .............. Error! Bookmark not defined.
1.3.1.4. Một số phương pháp dạy học hóa học cần được quan tâm [17] ............ Error!
Bookmark not defined.
1.1.4. Bài tập hóa học ................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.4.1. Khái niệm bài tập .......................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.4.2. Phân loại ...................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.4.3. Tác dụng của bài tập hóa học........................ Error! Bookmark not defined.
1.1.4.4. Sử dụng bài tập hóa học trong dạy học và trong công tác phát hiện và bồi
dưỡng học sinh giỏi hóa học ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Cơ sở thực tiễn .......................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Nội dung chương trình sách giáo khoa hiện hành ........... Error! Bookmark not
defined.
1.2.1.1. Nội dung, yêu cầu cơ bản của phần nguyên tử, phân tử, liên kết trong chương
trình hóa học phổ thông ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.1.2. Vị trí, vai trò phần của phần nguyên tử, phân tử, liên kết và công tác bồi
dưỡng học sinh giỏi ở trường trung học phổ thông .... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Mức độ yêu cầu đối với công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Hóa học tại tỉnh
Bắc Giang ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2.1. Một số nội dung trong các đề thi học sinh giỏi ............ Error! Bookmark not
defined.
1.2.2.2. Một số vấn đề mới và khó trong vấn đề bồi dưỡng học sinh giỏi ........... Error!
Bookmark not defined.
1.2.3. Thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường trung học phổ thông Yên

Dũng số 2, tỉnh Bắc Giang ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.3.1. Thực trạng dạy và học hóa học tại trường THPT Yên Dũng số 2 .......... Error!
Bookmark not defined.
1.2.3.2. Thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Hóa học Error! Bookmark
not defined.
1.2.3.3. Thuận lợi....................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.3.4. Khó khăn, nhu cầu ........................................ Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 1.............................................................. Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 2...................................................................... Error! Bookmark not defined.
BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN HÓA HỌC TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG YÊN DŨNG SỐ 2 .................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Phương pháp sử dụng hệ thống lí thuyết và bài tập phần nguyên tử, phân tử và
liên kết để bồi dưỡng học sinh giỏi.................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Biên soạn tài liệu giúp học sinh tự học ở nhà ...... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Tổ chức hoạt động dạy học ở trên lớp ................ Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Kiểm tra, đánh giá ............................................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Bồi dưỡng học sinh giỏi phần nguyên tử.................. Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Chuyên đề thành phần cấu tạo, kích thước, khối lượng nguyên tử ........... Error!
Bookmark not defined.
2.2.1.1. Nội dung chuyên đề ....................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1.2. Phương pháp sử dụng của chuyên đề ............ Error! Bookmark not defined.

iv


2.2.2. Chuyên đề hạt nhân nguyên tử, nguyên tố hóa học, đồng vị ... Error! Bookmark
not defined.
2.2.2.1. Nội dung chuyên đề ....................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2.2. Phương pháp sử dụng của chuyên đề ............ Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Chuyên đề hóa học hạt nhân .............................. Error! Bookmark not defined.

2.2.3.1. Nội dung chuyên đề ....................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.3.1. Phương pháp sử dụng của chuyên đề ............ Error! Bookmark not defined.
2.2.4. Chuyên đề vỏ electron của nguyên tử ................. Error! Bookmark not defined.
2.2.4.1. Nội dung chuyên đề ....................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.4.2. Phương pháp sử dụng của chuyên đề ............ Error! Bookmark not defined.
2.3. Chuyên đề phân tử và liên kết hóa học .................... Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Chuyên đề liên kết cộng hóa trị và liên kết ion ... Error! Bookmark not defined.
2.3.1.2. Phương pháp sử dụng của chuyên đề ............ Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Chuyên đề Thuyết VB (Valent Bond - Liên kết hóa trị) và thuyết MO
(Molecular Orbital - Obitan phân tử) ........................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2.1. Nội dung chuyên đề ....................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2.2. Phương pháp sử dụng của chuyên đề ............ Error! Bookmark not defined.
2.3.3. Chuyên đề liên kết hidro; liên kết Vanđecvan và liên kết kim loại ............ Error!
Bookmark not defined.
2.3.3.2. Phương pháp sử dụng của chuyên đề ............ Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 3 ...................................................................... Error! Bookmark not defined.
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM......................................... Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích thực nghiệm .............................................. Error! Bookmark not defined.
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm.............................................. Error! Bookmark not defined.
3.3. Đối tượng thực nghiệm ............................................. Error! Bookmark not defined.
3.4. Tiến trình và nội dung thực nghiệm sư phạm ......... Error! Bookmark not defined.
3.4.1. Chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ............. Error! Bookmark not defined.
3.4.2. Tiến hành thực nghiệm....................................... Error! Bookmark not defined.
3.4.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm......................... Error! Bookmark not defined.
3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm ................................. Error! Bookmark not defined.
3.5.1. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm .................... Error! Bookmark not defined.
3.5.1.1. Tính các tham số đặc trưng ........................... Error! Bookmark not defined.
3.5.1.2. Lập bảng phân phối tần số, tần suất cho các nhóm đối chứng và thực nghiệm. Error!
Bookmark not defined.
3.5.2. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ........... Error! Bookmark not

defined.
3.5.3. Nhận xét thu được từ phía học sinh .................... Error! Bookmark not defined.
3.5.4. Nhận xét thu được từ phía giáo viên ................... Error! Bookmark not defined.
3.5.4. Đánh giá chung .................................................. Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 3 ............................................................. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................. Error! Bookmark not defined.
1. Kết luận........................................................................ Error! Bookmark not defined.
2. Khuyến nghị................................................................. Error! Bookmark not defined.
3. Hướng phát triển của đề tài ........................................ Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 6
PHỤ LỤC......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Phụ lục 1: Phiếu tham khảo ý kiến ................................. Error! Bookmark not defined.
Phụ lục 2: Đề kiểm tra thực nghiệm và đáp án .............. Error! Bookmark not defined.

v


vi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đối với mỗi Quốc gia thì yếu tố con người, yếu tố giáo dục luôn được
đề cao. Mỗi thời đại, thời kì phát triển của đất nước lại có những chính sách
riêng đối với con người. Trải qua các thời kì phát triển, nước ta luôn coi
“Hiền tài là nguyên khí quốc gia”
Nghị quyết số 29-NQ/TW Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung
ương khóa XI với nội dung: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo,
đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” một lần nữa khẳng

định yếu tố nhân tài, con người luôn được coi trọng và khẳng định tầm quan
trọng của giáo dục đào tạo.
Trong việc phát hiện, bồi dưỡng nhân tài thì trường phổ thông góp một
phần vô cùng quan trọng, đó là bước khởi đầu, là nền móng để những tài
năng trẻ bộc lộ khả năng của mình, sẵn sàng phục vụ trong các lĩnh vực khác
nhau của đời sống xã hội.
Thực tế đã chứng minh rằng, những trường danh tiếng là những trường
đào tạo được nhiều thế hệ học sinh đạt các giải cao trong kì thi HSG quốc
gia, quốc tế. Tuy nhiên sân chơi dành cho đối tượng học sinh giỏi Quốc gia,
Quốc tế mới chủ yếu dừng lại ở các trường THPT Chuyên, các trường chất
lượng cao.
Bắc Giang là tỉnh miền núi nghèo, tuy nhiên trong những năm vừa qua
ngành giáo dục của tỉnh đã thực sự được quan tâm và đầu tư, số lượng, chất
lượng các giải HSG Quốc gia đã tăng, có một vị trí đáng kể trong xếp hạng
các tỉnh, đặc biệt là bộ môn Hóa học. Nhưng thành tích cao đó vẫn chỉ dành
cho các học sinh học tại trường THPT Chuyên của tỉnh. Hàng năm, tỉnh Bắc
Giang vẫn tổ chức kì thi chọn học sinh giỏi cấp tỉnh, qua đó góp phần phát
hiện và bồi dưỡng HSG cho các trường THPT đại trà trong toàn tỉnh.
Trong khoảng hơn 10 năm trở lại đây, qua các kì thi chọn HSG cấp

1