Đặc sắc nghệ thuật trong nhóm truyện ngắn viết về trẻ thơ của Thạch Lam

luan van,khoa luan, thac si , su pham 1 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lời cảm ơn

thc hin ti c sc ngh thut trong nhúm truyn ngn vit
v tr th ca Thch Lam ngi thc hin ó nhn c s giỳp nhit
tỡnh ca cỏc thy cụ trong t b mụn Lý lun vn hc cng nh cỏc thy cụ
trong khoa Ng vn, c bit l s dỡu dt ch bo tn tỡnh ca cụ Hong Th
Duyờn - Giỏo viờn hng dn. Vỡ th cho phộp em by t lũng bit n ti cỏc
thy cụ, c bit l cụ Hong Th Duyờn ó to iu kin tt cho em hon
thnh khúa lun ny.
Mt ln na em xin chõn thnh cm n!

H Ni, thỏng 5 nm 2010
Ngi vit khúa lun

Nguyễn Thị Thanh

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 1 of 500.

-1-

Khoa Ngữ văn

luan van,khoa luan, thac si , su pham 2 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lời cam đoan

Vi ti c sc ngh thut trong nhúm truyn ngn vit v tr
th ca Thch Lam, tụi xin cam oan tt c nhng vn c trỡnh by
trong ti hon ton l kt qu nghiờn cu ca cỏ nhõn tụi, nú khụng h
trựng lp vi kt qu ca cỏc tỏc gi khỏc.

Nu sai, tụi xin hon ton chu trỏch nhim.

Tỏc gi khúa lun

Nguyễn Thị Thanh

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 2 of 500.

-2-

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 3 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Mục lục
mở đầu
1. Lớ do chn ti

.......................................................................................................................................

5

2. Lch s nghiờn cu vn .............................................................................................................7
3. Mc ớch nghiờn cu

.......................................................................................................................

10

4. Nhim v nghiờn cu

......................................................................................................................

10

5. i tng v phm vi nghiờn cu

.....................................................................................

10

6. Phng phỏp nghiờn cu ............................................................................................................. 11
7. Cu trỳc c bn ca khúa lun

..............................................................................................

8. Nhng úng gúp ca khúa lun

...........................................................................................

12
12

NI DUNG
CHNG 1: C S Lí LUN CHUNG V HèNH THC
NGH THUT CA TC PHM TRUYN .................................................... 13
1. Ct truyn

....................................................................................................................................................

2. Nhõn vt truyn

.....................................................................................................................................

14
16

3. Ngh thut k chuyn ...................................................................................................................... 19
4. Thi gian, khụng gian ngh thut

......................................................................................

23

5. Ging iu, ngụn ng ngh thut

.......................................................................................

26

CHNG 2. C SC NGH THUT TRONG NHểM CC
TRUYN NGN VIT V TR TH CA THCH LAM .... 29
1. Ngh thut lc b ct truyn

...............................................................................................

29

2. Ngh thut xõy dng nhõn vt ............................................................................................... 33
3. Ngh thut k chuyn ...................................................................................................................... 53
4. Khụng gian ngh thut, thi gian ngh thut ......................................................... 60
5. Ging iu v ngụn ng ngh thut ................................................................................. 70

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 3 of 500.

-3-

Khoa Ngữ văn

luan van,khoa luan, thac si , su pham 4 of 90.

Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

CHƯƠNG 3. ĐỘC ĐÁO NGHỆ THUẬT TRONG NHÓM
TRUYỆN NGẮN VIẾT VỀ TRẺ THƠ CỦA THẠCH LAM
(ĐẶT TRONG TƯƠNG QUAN SO SÁNH VỚI NHÓM TÁC
PHẨM TƯƠNG ỨNG CỦA NAM CAO)

.................................................................

81

1. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện ........................................................................................... 81
2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật ............................................................................................... 83
3. Nghệ thuật kể chuyện ...................................................................................................................... 94
4. Thời gian, không gian nghệ thuật

......................................................................................

5. Giọng điệu, ngôn ngữ nghệ thuật

..................................................................................

98

101

KẾT LUẬN .........................................................................................................................................................105
TÀI LIỆU THAM KHẢO

NguyÔn ThÞ Thanh

Footer Page 4 of 500.

....................................................................................................

-4-

108

Khoa Ng÷ v¨n


luan van,khoa luan, thac si , su pham 5 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

mở đầu
1. Lớ do chn ti
1.1. M.Gorky ó tng núi Vn hc giỳp con ngi hiu c bn
thõn mỡnh, nõng cao bn thõn mỡnh v lm ny n con ngi khỏt vng
hng ti chõn lý. Song thc hin thiờn chc cao c y vn hc phi s
dng nhng phng tin v cỏch thc riờng, ú chớnh l nhng th phỏp, bin

phỏp, yu t ngh thut. õy cng l mt phng din c bn ỏnh giỏ
phong cỏch ca nh vn bi vỡ trong hot ng sỏng to ngh thut mi nh
vn u phi tỡm cho mỡnh nhng bin phỏp v phng tin c ỏo th
hin t tng v hỡnh tng ca mỡnh, nhng bin phỏp v phng tin cho
phộp nh vn lm t tng v hỡnh tng y tr nờn hp dn, d lụi cun,
gn gi vi cụng chỳng c gi [13, 251]. Vỡ vy nghiờn cu, tỡm hiu v
phng din hỡnh thc ngh thut ca tỏc phm khụng ch cú v trớ quan trng
vi chuyờn ngnh Lý lun vn hc m cũn vi c hot ng nghiờn cu vn
hc núi chung. Nú s giỳp ta thy c cỏi cu trỳc ni ti bờn trong ca tỏc
phm ng thi ỏnh giỏ c ti nng cng nh phong cỏch ca ngi ngh
s.
1.2. Vn hc Vit Nam 1930 1945 l giai on vn hc cú nhng

bc t phỏ sõu sc v mnh m. i sng vn hc cú s chuyn mỡnh v
cỏch tõn mi a nú thoỏt thai ra khi lp v truyn thng gt hỏi c
nhiu thnh tu vo khong nhng nm u thp niờn 40 ca th k XX. õy
cng l thi kỡ m mn cho s lờn ngụi ca th loi truyn ngn, nú l mt
trong nhng th loi vn hc phỏt trin mnh nht thi kỡ lỳc by gi, gúp
phn khụng nh trong vic lm nờn din mo chung ca nn vn hc. giai
on ny ngi c c chng kin s n r ca nhiu cõy bỳt truyn ngn

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 5 of 500.

-5-

Khoa Ngữ văn

luan van,khoa luan, thac si , su pham 6 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

xut sc m tờn tui ca h cũn mói in m du n trong lũng ngi c:
Nguyn Cụng Hoan, V Trng Phng, Nam Cao, Nguyờn Hng, Nguyn
Tuõn, Thch LamTrong ú, Thch Lam c nhc n nh mt nh vn
cú phong cỏch truyn ngn c sc. C cuc i ụng l mt cuc tỡm kim v
u tranh khụng ngng ngh, au ỏu i tỡm mt li i riờng tr li cõu hi
cho nhng phn ngi trm ng ngn cay ri cui cựng phi chuc ly
mt s tht ph phng l sỏch ca ụng bỏn nht trong nhng vn phm
T lc vn on.
L mt ngi thụng minh v lóng mn nht nh nhng vi Thch
Lam cụng vic vit vn luụn khú khn v rt thn trng bi l ụng luụn t
ra cho mỡnh mt mc tiờu phi vn ti cụng bng v yờu thng khụng
phi bng hnh ng ca mt nh ci cỏch xó hi m bng thiờn chc ca mt
nh vn thun tuý. Cú lỳc ụng chua chỏt kờu lờn Bờn ta cú bit bao ngi
vit vn, tng mỡnh l vn s, l thi s mt cỏch quỏ d dng v luụn cú
gng tỡm tũi, th nghim xõy dng cho mỡnh nhng tỏc phm ngh thut
chc chn trong ú nh vn bit i qua nhng phong tro nht thi suy
xột n tớnh tỡnh bt dit ca loi ngi. Chớnh vỡ vy, trong sut i vn
ngn ngi ca mỡnh s lng tỏc phm ca Thch Lam li cho c gi
khụng nhiu, cng khụng cú c cỏi vinh danh nh cỏc sỏng tỏc ca cỏc tỏc
gi khỏc trong T lc vn on. Tri qua bit bao bin ng, thng trm ca
i sng vn hc, c gi mi cú bỡnh tnh nhn ra cỏi giỏ tr ớch thc
ca th ngh thut chõn chớnh trong nhng tỏc phm truyn ngn ca Thch
Lam. Vỡ th Nguyn Tuõn - mt nh vn ca nhiu truyn ngn ni ting
ó tng khng nh: Núi n Thch Lam, ngi ta vn nh n truyn ngn

nhiu hn l truyn di v mt s truyn ngn cú th coi l mu mc
c. Hay Nguyn Honh Khung cng ó nhn xột Thch Lam ó gúp
phn nõng cao trỡnh truyn ngn Vit Nam lờn mt bc. Nhng thnh

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 6 of 500.

-6-

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 7 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

cụng y l nim t ho ca Thch Lam núi riờng v vn hc Vit Nam núi
chung.
Khng nh vai trũ quan trng ca hỡnh thc ngh thut i vi mt tỏc
phm vn hc, c bit l vi th loi truyn ngn, ng thi thy c nhng
úng gúp to ln ca Thch Lam i vi nn vn hc dõn tc, tỏc gi khoỏ
lun ó i sõu vo tỡm hiu vn ny trong mt nhúm tỏc phm c th ú l
cỏc truyn ngn vit v tr th ca Thch Lam vi ti: c sc ngh
thut nhúm truyn ngn vit v tr th ca Thch Lam.
2. Lch s nghiờn cu vn
Thch Lam l mt trong nhng chõn dung tiờu biu ca nn vn hc
Vit Nam hin i. Tỏc phm ca ụng ngy cng cú sc hp dn c bit vi

c gi. Mc dự tui i, tui ngh ngn ngi song ụng ó chng minh c
mt ti nng ngh thut gi dn, trng thnh v c t tng ln phong cỏch.
Vi mt ngũi bỳt lng l, im tnh, t m, mt tõm hn tinh t, nhy cm v
trỏi tim m núng tỡnh ngi, tỡnh i; Thch Lam cm ci cht chiu, gom
nht, phỏt hin cỏi p t nhng iu bỡnh d nht ca cuc sng v a nú
vo tỏc phm ca mỡnh. Vỡ vy, Phong Lờ ó tng khng nh phn vn
phm ca Thch Lam li cho chỳng ta hụm nay, mang mt giỏ tr khú ai
cú th ph nhn. Phn giỏ tr y tụi cho l ó hũa nhp c vo mch ngm
ca dõn tc, ó c thi gian th thỏch cho ta hụm nay cú c s bỡnh
tnh v yờn tõm trong ỏnh giỏ [14, 16].
Chớnh vỡ nhng giỏ tr ú m Thch Lam tr thnh tõm im ca rt
nhiu ý kin bn lun v cụng trỡnh nghiờn cu. c bit l v bỳt phỏp ngh
thut v phong cỏch ngh thut truyn ngn. Tiờu biu nh:
- Hai mi ba nm sau ngy Thch Lam ra i, thỏng 6 nm 1965,
Tp chớ vn Si Gũn ó ra s tng nim Thch Lam vi nhng ỏnh giỏ
u ỏi, tt p dnh cho cõy bỳt ti hoa bc mnh ny. By nm sau (thỏng 1

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 7 of 500.

-7-

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 8 of 90.

Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

năm 1972), “Tạp chí Giao điểm” một lần nữa khẳng định giá trị của một nhân
cách văn chương, cũng như cống hiến của một tài năng văn học.
- Hội thảo khoa học kỉ niệm 50 năm ngày mất của Thạch Lam vào 47-1992, tại Viện Văn học do Viện Văn học phối hợp với Hội văn học nghệ
thuật Hải Hưng - Hội văn học nghệ thuật Quảng Nam, Hội văn học nghệ thuật
Hà Nội tổ chức không chỉ có ý nghĩa tưởng nhớ một tài năng văn học mà còn
xuất phát từ ý thức muốn khám phá sâu rộng hơn những giá trị văn học của
ông. Trên tinh thần khách quan, dân chủ và sáng tạo, nhiều bản tham luận tại
hội thảo đã đi sâu nghiên cứu những đóng góp văn chương của Thạch Lam
trên mọi bình diện: quan niệm nghệ thuật, thi pháp truyện và những giá trị
nhân bản của tác phẩm Thạch Lam.
- Cuốn “Thi pháp truyện ngắn Thạch Lam” của tác giả Phạm Phú
Phong, đã nghiên cứu truyện ngắn Thạch Lam dưới góc độ thi pháp học trên
những yếu tố như hình thức kể chuyện, giọng điệu và cảm xúc, hình tượng
không gian và thời gian. Tác giả cũng đã khẳng định được những nét độc đáo
trong sáng tác của Thạch Lam, như lối kể chuyện đều dưới điểm nhìn của
nhân vật “tôi” hay sự “nhất quán trong giọng điệu và cảm xúc”, sự hòa quyện
trong thời gian và không gian.
- “Phong cách truyện ngắn Thạch Lam” của tác giả Trần Ngọc Dung
đi vào nghiên cứu những đặc điểm chung của phong cách truyện ngắn Thạch
Lam trên các phương diện nhân vật, cốt truyện, giọng điệu, không gian nghệ
thuật
- “Thạch Lam về tác gia và tác phẩm”: nghiên cứu đầy đủ về Thạch
Lam ở nhiều phương diện, tác phẩm, các yếu tố thi pháp, các yếu tố ảnh
hưởng đến sáng tác của Thạch Lam đồng thời trích dẫn những bài bài nghiên
cứu hay của những tác giả, các nhà nghiên cứu phê bình về một số tác phẩm
của Thạch Lam.

NguyÔn ThÞ Thanh

Footer Page 8 of 500.

-8-

Khoa Ng÷ v¨n


luan van,khoa luan, thac si , su pham 9 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

- Bi vit: Thch Lam Mt khuynh hng truyn ngn ca tỏc
gi Nguyn Honh Khung ó ch ra mt vi c im ca truyn ngn
Thch Lam xu hng hng ni, i sõu vo th gii bờn trong ca nhng
cm xỳc, cm giỏc. Thch Lam l cõy bỳt u tiờn cú ý thc khai thỏc cht
th trong i sng bỡnh d, trong cuc sng, v coi ú nh l mt khuynh
hng c trng trong sỏng tỏc truyn ngn ca Thch Lam.
- Trong bi: Thch Lam Ngi i tỡm cỏi p trong cuc i v
trong vn chng, Lờ Dc Tỳ ch yu nghiờn cu v Thch Lam vi t
cỏch l mt ngi cht chiu cỏi p trong i sng a vo vn chng
ch cha ch ra nhng c trng v mt ngh thut trong tỏc phm ca ụng.
- Bờn cnh ú vic i sõu khỏm phỏ nhng giỏ tr vn chng ca
Thch Lam cũn cha kt thỳc vi hng lot nhng ý kin ỏnh giỏ, nhng
bi nghiờn cu, nhng lun ỏn tin s, thc s, c nhõn ó tỡm tũi nhm phỏt
hin nhng phm cht thm m cng nh ti nng ngh thut ca Thch
Lam.
Song vn chng vn l mt th gii muụn mu, muụn v nờn s khỏm

phỏ v p ca vn chng khụng bao gi cú im dng. Tỏc gi khúa lun
nhn thy rng: cỏc cụng trỡnh nghiờn cu, cỏc nh nghiờn cu ó ch ra giỏ tr
ca truyn ngn Thch Lam, nhng sỏng to ca nh vn v t duy cng nh
cỏch vit truyn. Trong ú, ớt nhiu ó ng chm ti ngh thut truyn ngn
ca ụng. Tuy nhiờn, cha cú mt cụng trỡnh no tỡm hiu v ngh thut truyn
ngn ca Thch Lam mt cỏch ton din, trit trong mt nhúm tỏc phm
c th. Trờn c s tip thu nhng ý kin ca cỏc tỏc gi i trc, ngi lm
khúa lun mong mun gúp mt cỏi nhỡn ton din cú h thng v ngh thut
truyn ngn Thch Lam trong cỏc tỏc phm vit v tr th.

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 9 of 500.

-9-

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 10 of 90.

Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

3. Mục đích nghiên cứu
Qua việc nghiên cứu đề tài, tác giả khóa luận chú trọng làm nổi bật
được những nét đặc sắc trong nghệ thuật xây dựng truyện ngắn viết về trẻ thơ
của Thạch Lam, từ đó thấy được nét riêng, độc đáo trong phong cách nghệ
thuật cá nhân nhà văn qua nhóm tác phẩm trong sự đối sánh với các nhóm tác

phẩm tương ứng của Nam Cao.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu những lý luận cơ bản về những yếu tố thuộc hình thức của
tác phẩm truyện. Đây là cơ sở lý thuyết để dẫn dắt người viết vào các nhiệm
vụ tiếp theo.
- Tìm hiểu những đặc sắc nghệ thuật của Thạch Lam trong nhóm tác
phẩm truyện ngắn viết về trẻ thơ; nêu bật lên những nét sáng tạo, độc đáo của
nhà văn trong cách xây dựng truyện.
- Tìm hiểu nét riêng, nét độc đáo của Thạch Lam trong thế đối sánh
với Nam Cao ở nhóm tác phẩm cùng tên.
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
5.1. Đối tượng nghiên cứu
Dựa vào những lý thuyết về hình thức của tác phẩm, khóa luận của
chúng tôi triển khai tìm hiểu các truyện ngắn của Thạch Lam trên các khía
cạnh nổi bật sau: cốt truyện; nhân vật; nghệ thuật kể chuyện; thời gian nghệ
thuật, không gian nghệ thuật; ngôn ngữ nghệ thuật, giọng điệu nghệ thuật.
Đồng thời làm nổi bật lên những nét riêng những nét độc đáo của Thạch
Lam.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
Để giải quyết vấn đề mà đề tài đặt ra, chúng tôi giới hạn phạm vi
nghiên cứu là những sáng tác tiêu biểu viết về trẻ thơ của Thạch Lam qua

NguyÔn ThÞ Thanh

Footer Page 10 of 500.

- 10 -

Khoa Ng÷ v¨n

luan van,khoa luan, thac si , su pham 11 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

nhng tp truyn ngn Giú u mựa (1937), Nng trong vn (1938),
Si túc (1942).
Trong quỏ trỡnh phõn tớch tỡm hiu cú s ỏnh giỏ tha ỏng v ton
din, ngi nghiờn cu cũn cú s so sỏnh i chiu vi nhúm tỏc phm vit
v tr th ca nh vn khỏc l Nam Cao.
C th: nhúm tỏc phm vit v tr em ca Thch Lam:
* Tp truyn ngn Giú u mựa ( 1937)
- a con u lũng
- Nh m lờ
- Giú lnh u mựa
* Tp Nng trong vn (1938)
- Hai a tr
- a con
* Tp Si túc (1942)
- Cụ hng xộn
- Hai ln cht
Nhúm tỏc phm tng ng ca Nam Cao:
- T ngy m cht
- Tr con khụng c n tht chú
- Nghốo
- Bi hc quột nh
- Mt ỏm ci
6. Phng phỏp nghiờn cu

Cn c vo ni dung, mc ớch v yờu cu cn t ca khúa lun, ngi
nghiờn cu la chn cỏc phng phỏp nghiờn cu sau:
- Phong phỏp xỏc nh lch s phỏt sinh
- Phng phỏp thng kờ

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 11 of 500.

- 11 -

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 12 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

- Phng phỏp phõn tớch tng hp
- Phng phỏp h thng
- Phng phỏp so sỏnh h thng
7. Cu trỳc c bn ca khúa lun
Ngoi phn m u, kt lun v th mc tham kho, khúa lun gm 3
chng:
Chng 1: C s lớ lun chung v hỡnh thc ngh thut ca tỏc phm
truyn
Chng 2: c sc ngh thut trong nhúm cỏc truyn ngn vit v tr
th ca Thch Lam

Chng 3: Nhng c sc ngh thut trong tỏc phm truyn ngn vit
v tr th ca Thch Lam (trong tng quan so sỏnh vi nhúm cỏc tỏc phm
tng ng ca Nam Cao)
8. Nhng úng gúp ca khúa lun
- Gúp mt cỏch hiu ca cỏ nhõn trong vic tỡm ra nhng c sc ngh
thut trong vic xõy dng truyn ngn ca Thch Lam
- Vn dng nhng lớ thuyt v hỡnh thc ngh thut ca tỏc phm
truyn vo vc tỡm ra nhng biu hin ca c sc ngh thut c s dng
qua mt nhúm tỏc phm vit v tr th ca Thch Lam.
- Tỡm ra nhng nột riờng bit, c ỏo trong ngh thut xõy dng
truyn ngn ca Thch Lam qua s i sỏnh vi Nam Cao.

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 12 of 500.

- 12 -

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 13 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

NI DUNG
CHNG 1: C S Lí LUN CHUNG
V HèNH THC NGH THUT CA

TC PHM TRUYN
Hỡnh thc l mt trong hai phm trự c bn ca mt tỏc phm vn hc,
l phm vi ch yu th hin giỏ tr t tng v ý ngha sõu xa cho nú (tỏc
phm). Trc kia, Boalụ ó tng cú cõu núi Mt cõu th y ý t v tỡnh
cm cao thng cng s khụng nghe c nu nú lm chi tai bng s mộo
mú. Nú l s biu hin ca ni dung, l cỏch thc th hin ni dung v mang
tớnh cht ni dung. Mun cú c hỡnh thc ngh thut ca mt tỏc phm thỡ
nh vn phi dy cụng tỡm tũi, sỏng to, xõy dng trờn c s, trờn cht liu cú
sn ca ngụn t. Bi vỡ hỡnh thc l ni cha ng (chuyn ti) ni dung nờn
khi sỏng to ra tỏc phm, nh vn phi s dng cỏc th phỏp, phng tin
ngh thut. ng thi cht liu ngụn t v phng tin ngh thut ú phi l
biu hin ca ni dung v mang tớnh ni dung.
i vi mt tỏc phm vn hc, ni dung v hỡnh thc c xem nh
hai mt ca mt t giy, nu thiu mt ny thỡ khụng cú mt kia v ngc li,
chỳng cú mi quan h bin chng v xuyờn thm ln nhau to cho tỏc phm
s thng nht, ton vn. Nh nghiờn cu Bờlinxki ó tng khng nh:
Trong mt tỏc phm ngh thut, t tng v hỡnh thc phi hũa hp vi
nhau mt cỏch hu c nh l tõm hn v th xỏc, nu hy hit hỡnh thc ny
cng cú ngha l hy dit t tng v ngc li cng vy. [2, 136]
Hờghen cng ó tha nhn v s chuyn húa ln nhau gia ni dung v
hỡnh thc Ni dung chng phi l cỏi gỡ khỏc m chớnh l s chuyn húa ca

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 13 of 500.

- 13 -

Khoa Ngữ văn

luan van,khoa luan, thac si , su pham 14 of 90.

Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

hình thức vào nội dung, và hình thức cũng chẳng là gì khác hơn là sự chuyển
hóa của nội dung vào hình thức” [9, 224]. Tuy nhiên sự phù hợp và thống
nhất giữa nội dung và hình thức phải được xem xét trong hiệu quả phản ánh
những chân lí sâu sắc của đời sống, biểu hiện nổi bật tinh thần thời đại. Chỉ
trong thế giới quan đó thì sự thống nhất giữa nội dung và hình thức mới thật
sự mang lại những giá trị lớn lao hơn cho tác phẩm và kho tàng văn học dân
tộc.
Hình thức của một tác phẩm được cấu thành bởi các yếu tố, các mặt
khác nhau tạo thành một hệ thống chỉnh thể. Các yếu tố cấu thành nên hình
thức của một tác phẩm vô cùng đa dạng. Sự đa dạng đó phụ thuộc vào khả
năng sáng tạo nghệ thuật của mỗi nhà văn. Song đối với mỗi thể loại đều có
những yếu tố đặc trưng qui định việc tạo nên hình thức của tác phẩm. Với thể
loại tự sự thì đó là cốt truyện, nhân vật, nghệ thuật kể chuyện, ngôn ngữ ,
giọng điệu,…. Các yếu tố này đều có kết hợp hài hòa với nhau làm nên sự
khác biệt, độc đáo riêng của thể loại tự sự so với các thể loại khác.
1. Cốt truyện
1. 1. Khái niệm cốt truyện
Nói đến một tác phẩm tự sự người ta không thể không nhắc đến một
thành phần có vai trò quan trọng thiết yếu đó là cốt truyện. Từ xa xưa, tác
phẩm tự sự truyền thống rất coi trọng vai trò của cốt truyện, mặc dù đến đầu
thế kỉ thứ XX, vai trò của cốt truyện có xu hướng giảm đi thế nhưng cho đến
nay nhiều nhà nghiên cứu, phê bình vẫn khẳng định rằng cốt truyện vẫn đóng
vai trò hết sức quan trọng trong tác phẩm. Khái niệm cốt truyện đã được rất

nhiều nhà nghiên cứu, phê bình văn học quan tâm tìm hiểu. Cụ thể:
Theo cuốn “Từ điển Tiếng Việt” thì “cốt truyện là hệ thống những sự
kiện làm nòng cốt cho sự diễn biến các mối quan hệ và sự phát triển tính cách
của nhân vật trong tác phẩm văn học loại tự sự” [20, 213]

NguyÔn ThÞ Thanh

Footer Page 14 of 500.

- 14 -

Khoa Ng÷ v¨n


luan van,khoa luan, thac si , su pham 15 of 90.

Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Theo “Từ điển thuật ngữ văn học” thì cốt truyện là “hệ thống các sự
kiện cụ thể được tổ chức theo yêu cầu tư tưởng và nghệ thuật nhất định tạo
thành một bộ phận cơ bản quan trọng nhất trong hình thức động của tác
phẩm văn học thuộc loại tự sự và kịch” [8, 88].
Trong cuốn “150 thuật ngữ văn học” thuật ngữ cốt truyện được hiểu là
“sự phát triển hành động tiến trình các sự việc, các biến cố trong tác phẩm tự
sự và kịch, đôi khi cả trong tác phẩm trữ tình” [1, 13].
Qua các định nghĩa trên, ta thấy cốt truyện có thể được hiểu ở hai
phương diện cơ bản gắn bó hữu cơ với nhau: một là: cốt truyện là phương
diện bộc lộ tính cách nhân vật; hai là: cốt truyện là phương diện để nhà văn tái

hiện lại các xung đột.
1.2. Vai trò của cốt truyện
Như đã khẳng định ở trên, cốt truyện là một yếu tố cơ bản không thể
thiếu được đối với một tác phẩm tự sự. Điều này đã được Gorky thừa nhận
trong cuốn sách “Bàn về văn học”: “Vai trò của cốt truyện là những mối liên
hệ, những mâu thuẫn, những thiện cảm và ác cảm, nói chung là những mối
quan hệ qua lại của con người, lịch sử phát triển và tổ chức của tính cách này
hay tính cách khác” [7, 196].
Qua nhận định trên có thể thấy rằng: cốt truyện là phương diện bộc lộ
tính cách nhân vật, để thể hiện những thuộc tính của tính cách đó. Nhưng mặt
khác nó là phạm vi của các biến cố lịch sử cụ thể bởi lẽ chỉ trong các biến cố
lịch sử nhất định đó các mối thiện cảm hay ác cảm, nói chung là các mối quan
hệ của con người mới được bộc lộ. Định nghĩa của Gorky cũng cho thấy: cốt
truyện là một hệ thống những biến cố trong tác phẩm, đồng thời là phương
tiện để nhà văn tái hiện lại những mâu thuẫn xung đột xã hội, vạch ra hậu quả
của những mâu thuẫn đó qua số phận khác nhau của các nhân vật. Nhưng
những mâu thuẫn xung đột này là những xung đột mang tính nghệ thuật. Tức

NguyÔn ThÞ Thanh

Footer Page 15 of 500.

- 15 -

Khoa Ng÷ v¨n


luan van,khoa luan, thac si , su pham 16 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

l cỏc bin c thuc v nhng cỏ nhõn riờng bit trong i sng cỏ nhõn con
ngi c nh vn phn ỏnh li trong tỏc phm.
1.3. Cỏc thnh phn ca ct truyn
Pospelop trong cun Dn lun nghiờn cu vn chng ó ch ra
rng: ct truyn c hỡnh thnh ch yu nh cỏc hnh ng ca cỏc nhõn vt
v chui cỏc hnh ng y thng c chia thnh cỏc giai on rừ rng. ú
l nhng thnh phn ca ct truyn. Cng theo ụng thỡ ct truyn bao gm cỏc
thnh phn: trỡnh by, tht nỳt, phỏt trin, nh im, kt thỳc.
Trỡnh by l s miờu t i sng nhõn vt thi kỡ trc tht nỳt. Tht
nỳt l thi im cú th phỏt hin v lm gay gt cỏc mõu thun ó cú t trc
trong i sng nhõn vt hay t nú to ra cỏc xung t no ú. Trong trng
hp ny cú th gi l tht nỳt xung t. Phỏt trin l mõu thun tip tc din
ra ngy cng gay gt hn. on nh im thng ng trc phn kt thỳc,
nú l thi im chm dt cỏc hnh ng. Kt thỳc dũng s kin v t du
chm ht. Kt thỳc truyn cú khi mõu thun c gii quyt hon ton nhng
khụng phi bao gi cng vy. Cú nhiu khi hnh ng, mõu thun trong nhõn
vt vn tn ti, thm chớ cũn gay gt hn.
Tỏc phm t s truyn thng thng tuõn th y 5 thnh phm ca
ct truyn nhng vi cỏc tỏc phm t s hin i thỡ ct truyn thng b lc
b mt hoc mt s thnh phn.
2. Nhõn vt truyn
2.1. Khỏi nim nhõn vt
Trong mt tỏc phm vn hc, mun ngi c nhn thc c ni
dung cng nh t tng, ý ngh thut ca mỡnh thỡ tỏc gi phi sỏng to
nờn mt h thng cỏc nhõn vt vn hc. Nhõn vt c coi l mt tiờu im
c ỏo ca tỏc phm bi nhõn vt va bc l ni dung, va t nú l mt yu
t ca hỡnh thc tỏc phm.

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 16 of 500.

- 16 -

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 17 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Theo ting Hy Lp c: Nhõn vt (persona) lỳc u mang ý ngha ch
cỏi mt n ca din viờn trờn sõn khu. Theo thi gian thut ng ny xut
hin vi tn s nhiu nht thng xuyờn ch cỏc i tng m vn hc miờu
t v biu hin v nú tr thnh thut ng gi tờn nhõn vt.
T ú, ngi ta cú rt nhiu nh ngha khỏc nhau v nhõn vt chng
hn:
Theo T in thut ng vn hc: Nhõn vt vn hc l nhng con
ngi c th c miờu t trong tỏc phm v thụng qua nhõn vt th hin t
tng, thỏi , tỡnh cm ca tỏc gi. Nhõn vt cú nhiu loi: nhõn vt cú tờn,
khụng tờn, nhõn vt chớnh, nhõn vt ph, nhõn vt trung tõm. Hay trong T
in vn hc thỡ khỏi nim nhõn vt li c nh ngha nh sau: Nhõn vt
vn hc l hỡnh tng ngh thut v con ngi. Mt trong nhng du hiu v
s tn ti ton vn ca con ngi trong ngh thut ngụn t. Bờn cnh con
ngi, nhõn vt vn hc ụi khi cũn l cỏc con vt, cỏc loi cõy, cỏc sinh th

hoang ng c gn cho c im ca con ngi.
Trong Giỏo trỡnh lý lun vn hc, Phng Lu nh ngha v nhõn
vt nh sau: Nhõn vt vn hc l con ngi c miờu t trong tỏc phm
bng cỏc phng tin vn hc [17, 279] hay Nhõn vt trong vn hc l mt
hỡnh tng ngh thut mang tớnh c l [17, 278]. ú khụng phi l s sao
chp y mi chi tit biu hin ca con ngi m ch l s th hin con
ngi qua nhng c im in hỡnh v tiu s, tớnh cỏch, ngh nghip V
cn chỳ ý thờm mt iu thc ra khỏi nim nhõn vt thng quan nim vi
mt phm vi rng hn nhiu. Nú khụng ch l con ngi (nhng con ngi cú
tờn hoc khụng cú tờn c khc ha sõu m hoc ch xut hin thoỏng qua)
m cũn l cỏc s vt, loi vt ớt nhiu mang búng dỏng, tớnh cỏch ca con
ngi.

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 17 of 500.

- 17 -

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 18 of 90.

Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Như vậy bằng cách này hay cách khác, các nhà văn, nhà nghiên cứu đã
gặp nhau ở một số điểm cốt lõi sau: Một là: đó phải là đối tượng mà văn học

miêu tả thể hiện bằng những phương tiện khác nhau. Hai là: đó là những con
người hoặc con vật, đồ vật, sự vật, hiện tượng mang linh hồn, đặc điểm của
con người, là hình ảnh ẩn dụ của con người. Ba: là đối tượng mang tính ước lệ
và có cách điệu so với đời sống hiện thực bởi nó đã được khúc xạ qua lăng
kính chủ quan của người nghệ sĩ.
Nhân vật là sản phẩm tinh thần của nhà văn. Một tác phẩm thành công
được hay không phụ thuộc một phần không nhỏ vào việc xây dựng hệ thống
nhân vật.
2.2. Vai trò của nhân vật
Nhân vật đóng vai trò là linh hồn của tác phẩm, nó có một vị trí rất
quan trọng, cụ thể:
- Nhân vật là công cụ tạo nên thế giới nghệ thuật.
- Nhân vật là phương tiện để nhà văn khái quát hiện thực. “Nhân vật
chính là người dẫn dắt người đọc vào thế giới riêng của đời sống trong một
thời kì lịch sử nhất định.” [1, 162]
- Nhân vật là phương tiện tất yếu và quan trọng nhất để thể hiện tư
tưởng của tác phẩm. Bởi lẽ tư tưởng của tác phẩm không phải là lời phát biểu
trực tiếp mà nó đã được chuyển hóa vào hệ thống hình tượng nhân vật. Chính
vì vậy, Timôphêep đã nhận xét : “Tư tưởng đạt được tính xác định và cụ thể
khi nhà văn chuyển nó sang ngôn ngữ của tính cách. Tức là thể hiện những
con người mà tình cảm. Hành động đẩy độc giả đến những kết luận nhận định
về cuộc sống.” Thông qua nhân vật, người đọc hiểu được tư tưởng, tình cảm
của nhà văn.
- Nhân vật là phương diện có tính thứ một trong hình thức tác phẩm ,
quyết định phần lớn vừa cốt truyện, vừa lựa chọn chi tiết, vừa ngôn ngữ, vừa
kết cấu.

NguyÔn ThÞ Thanh

Footer Page 18 of 500.

- 18 -

Khoa Ng÷ v¨n


luan van,khoa luan, thac si , su pham 19 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

3. Ngh thut k chuyn.
3.1. Khỏi nim
Ngh thut k chuyn l c trng ni bt ca th loi t s so vi cỏc
th loi tr tỡnh v kch. Hin nay, nú l vn ang dnh c s quan tõm
ca cỏc nh nghiờn cu:
Theo T in thut ng vn hc thỡ ngh thut k chuyn (t s,
trn thut) theo ý ngha vn cú ca nú l mt hnh vi hi c [8, 321]. Hay
Nguyn Ngha Trng trong bi Cỏc nh vn Vit Nam na u th k XX
núi v t s nhn xột: theo quan im xa xa Trung Quc, Vit Nam, t
s l cỏch phụ by thc s, miu t trc tip mt i tng no ú (s vic,
cnh tng, tỡnh cm) bng vn th [27, 306].
J. H. Miller nh gii mó cu trỳc M ó tng khng nh t s l
cỏch ngi ta a ra cỏc s vic vo mt trt t v t trt t y m chỳng
ta cú c ý ngha. T s l cỏch to ngha cho s kin, bin c [22, 12].
Tu chung nhng ý kin trờn li cú th hiu mt cỏch n gin: t s
(k chuyn, trn thut) chớnh l cỏch nh vn thut li, k li nhng s kin,
con ngi, hon cnh theo mt th t nht nh, di mt im nhỡn no
ú nhm t chc ra th gii ngh thut trong tỏc phm v phng tin c

bn ca phng thc t s l gii thiu, khỏi quỏt, thuyt minh, miờu t i
vi nhõn vt, s. vic, hon cnh, s vt theo cỏch nhỡn ca mt ngi trn
thut nht nh [8, 364]
3.2. Vai trũ
Thnh phn ca ngh thut k chuyn khụng ch l li thut, nờn chc
nng ca nú khụng ch l k vic, nú bao hm c vic miờu t, phõn tớch hon
cnh thut li tiu s nhõn vt, li bỡnh lun, li tr tỡnh ngoi , li ghi chỳ
ca tỏc gi. Do ú ngh thut k chuyn Gn lin vi ton b cụng vic b
cc kt cu tỏc phm. Tỏc phm cho dự theo trỡnh t nhõn qu hay liờn

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 19 of 500.

- 19 -

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 20 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

tng, k nhanh hay k chm, k ngt quóng hay b sung thỡ trn thut l c
mt h thng t chc phc tp nhm a hnh ng li núi, nhõn vt vo
ỳng v trớ ca nú ngi c cú th lnh hi theo ỳng ý nh ca tỏc
gi[8, 364]
Ngh thut k chuyn khụng ch giỳp nh vn xõy dng nờn mt chnh

th ngh thut ton vn m cũn l yu t to nờn phong cỏch ngh thut cỏ
nhõn ca nh vn, ng thi quyt nh mt phn ln s thnh cụng v hp
dn ca tỏc phm.
Chớnh vỡ cú vai trũ v chc nng to ln nh vy nờn vic cú mt
ngh thut k chuyn khộo lộo, hp dn l cụng vic ht sc khú khn m
ngay chớnh Lep Tụnxtụi nh tiu thuyt bc thy t kinh nghim ca mt
ngi lao ng mit mi v nghiờm tỳc trong nhiu nm cng ó tng phi
khng nh Dựng li k din t iu mỡnh hiu sao cho ngi khỏc cng
hiu nh mỡnh l vic ht sc khú khn.
3.3. Cỏc yu t c bn ca trn thut
Nh ó bit, ngh thut k chuyn l mt vn lý lun, thi phỏp thu
hỳt c s quan tõm ca rt nhiu nh nghiờn cu. T ú m cỏc yu t cu
trỳc ca nú khụng ngng c khỏm phỏ, G. Genette cp ti mt s vn
ca ngh thut k chuyn nh: trt t, tc , tn sut, thc, cp ,
khong cỏch, phi cnh, tiờu im húa, ging iu, ngụi, nhng tỡnh hung
trn thut, tỏc gi, ngi k chuyn, ngi nghe chuyn [29, 78].
Cũn Trn ỡnh S li cho rng trn thut cú sỏu yu t c bn l:
ngi k chuyn, ngụi trn thut, vai trn thut; im nhỡn trn thut; lc
thut; miờu t chõn dung v dng cnh; phõn tớch v bỡnh lun; ging iu.
Trong phm vi nghiờn cu ca khúa lun, chỳng tụi cho rng trn thut
gm ba yu t c bn sau:

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 20 of 500.

- 20 -

Khoa Ngữ văn

luan van,khoa luan, thac si , su pham 21 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

3.3.1. Ch th k chuyn (Ngụi k)
Ch th k chuyn l mt khớa nim c trng ca th loi t s, úng
vai trũ trung tõm ca t s hc. ó cú trn thut thỡ khụng th khụng cú ch
th k chuyn.
Theo T in thut ng vn hc, ch th k chuyn (ting Nga:
Passkachich, ting Phỏp: Narrateur) l: hỡnh tng c l v ngi trn
thut trong vn hc, ch xut hin khi no nhõn vt c k bi mt nhõn vt
c th trong tỏc phm, ú cú th l hỡnh tng ca chớnh tỏc gi (Vớ d tụi
trong ụi mt ca Nam Cao) d nhiờn khụng nờn ng nht vi tỏc gi
ngoi i; cú th l nhõn vt c bit do tỏc gi sỏng to ra (vớ d ngi
iờn trong Nht kớ ngi iờn ca L Tn), cú th l mt ngi bit mt
cõu chuyn no ú. Mt tỏc phm cú th cú mt hoc nhiu ngi k chuyn
[8, 221].
Tỏc phm vn hc c nh vn sỏng to ra bao gi nú cng th hin
thỏi , quan im, lp trng ca tỏc gi. i vi mt tỏc phm t s, ngi
k chuyn chớnh l ngi mụi gii gia cỏc hin tng c miờu t v tip
nhn trong tỏc phm; l ngi chng kin, ct ngha s vic xy ra nhm phỏt
ngụn cho ý ngh thut ca nh vn.
Ch th k chuyn cú th xut hin di rt nhiu hỡnh thc, nhiu ngụi
k khỏc nhau: ú l hỡnh thc k chuyn ngụi th ba (ngi k chuyn); ngụi
th nht (nhõn vt k chuyn) v ngụi th hai (mt cỏi tụi khỏc k ra).
Hỡnh tng ch th k chuyn gn lin vi ngụi k em li cho tỏc
phm s ỏnh giỏ v mt t tng, tỡnh cm, lp trng cho cỏi nhỡn ca tỏc

gi; lm cho s trỡnh by v th hin cuc sng cng nh vic xõy dng ging
iu ca tỏc phm ngy cng phong phỳ, bi vỡ vn n trung tõm ca ch
mi cõu chuyn l vn v mi quan h gia ngi trn thut hm n vi
cõu chuyn m nú k ra [25, 189].

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 21 of 500.

- 21 -

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 22 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

3.3.2. Nhp iu k chuyn
Nhp iu trn thut cng l mt trong nhng yu t c bn ct lừi ca
ngh thut k chuyn. Nú c hiu l tc trn thut m ch th k chuyn
th hin khi k. Nhp iu k chuyn cú th nhanh hoc chm, nhn nha hoc
dn dp l ph thuc vo i tng m ngh thut phn ỏnh, ý ngh
thut cng nh quan nim ca mi nh vn. Nhp iu trn thut cng úng
vai trũ quan trng trong vic phn ỏnh i sng v con ngi cng nh khng
nh phong cỏch riờng ca ngi ngh s.
3.3.3. im nhỡn khi k
im nhỡn khi k l mt yu t hng u trong sỏng to vn hc núi

riờng v ngh thut núi chung. ú l v trớ hay ch ng m ngi k chuyn
hay nh vn la chn quan sỏt, thõu túm hin thc c phn ỏnh trong tỏc
phm. Nú l mt cu trỳc ngh thut hm n c ngi c ún nhn bng
thao tỏc suy ý thụng qua mi quan h gia ngi k v ct truyn, ngi k
vi nhõn vt, ngi k v li k, ngi k v ngi c hm n. Vic xõy
dng im nhỡn tỏi hin i sng ca nh vn ging nh m mt con
ng i vo rng rm. Xỏc nh ỳng to cho ngi i cỏi th nhỡn sõu,
trụng xa, a h n cỏc im nhn thc v cm th m nh vn mun t
n. Cú im nhỡn, ngi k chuyn d dng giao tip vi bn c v ngi
tip nhn, khỏm phỏ c nhng tng ngha hm n trong tỏc phm. Vỡ vy,
cỏc yu t khỏc ca th t s nh ging iu, ngụn ng u chu s chi phi
ca im nhỡn ngh thut. V ngc li, s khụng th cú ngh thut nu nh
khụng cú im nhỡn Ngh s s khụng th miờu t, trn thut cỏc s kin v
i sng c nu nh khụng xỏc nh cho mỡnh im nhỡn i vi s vt
hin tng: nhỡn t gúc xa hay gn, cao hay thp, t bờn trong ra hay bờn
ngoi vo [17, 310]. im nhỡn ngh thut th hin v trớ ngi k da vo
im quan sỏt vn trn thut cỏc s kin, hin tng. Cú th phõn chia

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 22 of 500.

- 22 -

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 23 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

thnh nhiu loi im nhỡn trn thut, chng hn: im nhỡn bờn trong, im
nhỡn bờn ngoi, im nhỡn khụng gian, thi gian, im nhỡn di ng.
im nhỡn bờn trong l k thụng qua cm nhn ca nhõn vt. im
nhỡn bờn trong c biu hin bng hỡnh thc t s quan sỏt ca nhõn vt
tụi, bng s thỳ nhn hoc bng hỡnh thc ngi trn thut ta vo nhõn
vt biu hin cm nhn v th gii quan [25, 193]. im nhỡn bờn ngoi
l im nhỡn ngi k miờu t s vt t phớa bờn ngoi nhõn vt, k nhng
iu m nhõn vt bit. im nhỡn khụng gian l im nhỡn xa hay cn cnh,
im nhỡn thi gian l nhỡn thi im hin ti nh s vic ang din ra hay
nhỡn li qua quỏ kh, qua kớ c. im nhỡn di ng l im nhỡn dch chuyn
t i tng ny sang i tng khỏc... Ngh thut t s th hin trc ht
nhng nột c sc trong vic s dng im nhỡn t s ca nh vn. Nu s
dng linh hot cỏc im nhỡn s gúp phn ti nờn tớnh sinh ng, hp dn c
bit cho tỏc phm.
4. Thi gian, khụng gian ngh thut

Thi gian, khụng gian ngh thut l hai phm trự thi phỏp hc ngy
cng cú tm quan trng i vi nghiờn cu vn hc núi chung v Lý lun vn
hc núi riờng, bi vỡ con ngi mun cm nhn c th gii ngh thut m
nh vn xõy dng trong tỏc phm thỡ phi thụng qua thi gian v khụng gian
ca th gii y. iu ny ó c nh th Huy Cn khng nh: Thi gian
v khụng gian l hai b ca s vt, l kớch thc ca s sng. Ngh thut
biu hin s sng, tỏi hin s sng lm sao khụng dng nờn cỏi khung khụng
gian v thi gian lờn c cha ng s vt, cho s vt cú ch sng,
sinh sụi ny n. Vy nờn khi nghiờn cu hỡnh thc ca mt tỏc phm khụng
th khụng nhc ti thi gian v khụng gian ngh thut.
4.1. Thi gian ngh thut

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 23 of 500.

- 23 -

Khoa Ngữ văn


luan van,khoa luan, thac si , su pham 24 of 90.

Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Nghiên cứu về thời gian nghệ thuật đang dành được sự quan tâm rất lớn
của giới nghiên cứu. Theo đó, có rất nhiều cách định nghĩa về thời gian nghệ
thuật:
Theo “Giáo trình lí luận văn học”: thời gian nghệ thuật là đặc trưng
của một yếu tố thuộc phương thức tồn tại của thời gian, có cấu trúc riêng. Nó
là phương tiện của đề tài, vừa là một trong những nguyên tắc cơ bản để tổ
chức tác phẩm. Thời gian nghệ thuật là tập hợp của nhiều thời gian cá biệt,
những loại thời gian này tác động vào nhau, liên hệ với nhau tạo thành một
nhịp độ chung của sự vận động trong đời sống. Cách định nghĩa này cho thấy
tầm quan trọng của thời gian trong việc tái tạo thế giới nghệ thuật của tác
phẩm.
Trong “Từ điển thuật ngữ văn học” các tác giả lại định nghĩa về thời
gian nghệ thuật như sau: “Sự miêu tả, trần thuật bao giờ cũng được xuất phát
từ một điểm nhìn nhất định trong thời gian và cái được trần thuật bao giờ

cũng được biết qua thời gian trần thuật. Sự phối hợp của hai yếu tố thời gian
này tạo nên thời gian nghệ thuật, một hiện tượng ước lệ chỉ có trong thế giới
nghệ thuật” [8, 322].
Trong “Một số vấn đề thi pháp học hiện đại”, Trần Đình Sử định
nghĩa như sau: Thời gian nghệ thuật là phạm trù của hình thức nghệ thuật thể
hiện phương thức tồn tại và triển khai của thời gian và thời gian nghệ thuật là
cái thế giới được cảm nhận bằng tâm lí, qua chuỗi liên tục các biến đổi có ý
nghĩa thẩm mỹ xảy ra trong thế giới nghệ thuật.
Dù được định nghĩa theo cách nào thì tựu chung lại thời gian nghệ thuật
là hình thức tồn tại, triển khai của thế giới hình tượng, ước lệ, sinh động và
gợi cảm. Nó được xem là phương tiện cơ bản để phản ánh đời sống, thể hiện
cảm xúc, tư tưởng của người nghệ sĩ và khác với thời gian vật lí. Nếu như
thời gian khách quan có tính liên tục một chiều quá khứ - hiện tại – tương lai

NguyÔn ThÞ Thanh

Footer Page 24 of 500.

- 24 -

Khoa Ng÷ v¨n


luan van,khoa luan, thac si , su pham 25 of 90.

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

khụng th o ngc thỡ thi gian ngh thut li cú th o ngc, cú th

quay v quỏ kh hoc bay n tng lai xa xụi, cú th dn nộn hoc kộo di
v c o bng nhiu thc o khỏc nhau: gp g - chia tay, mựa ny - mựa
khỏc, s sng - cỏi cht. Thi gian ngh thut gn lin vi ý thc v cuc i,
quan nim v th gii vi c m, lớ tng v nng lc hot ng ca con
ngi. Tng ng vi mi th loi vn hc, mi thi i vn hc v cỏ tớnh
sỏng to m mi nh vn cú mt cỏch xõy dng cho tỏc phm ca mỡnh mt
mụ hỡnh thi gian riờng.
4.2. Khụng gian ngh thut
Theo T in thut ng vn hc: Khụng gian ngh thut l hỡnh
thc bờn trong ca hỡnh tng ngh thut, th hin tớnh chnh th ca nú. S
miờu t, trn thut bao gi cng xut phỏt t mt im nhỡn, trng nhỡn nht
nh, Khụng gian ngh thut gn lin vi cm th v khụng gian nờn mang
tớnh ch quan ca ngi ngh s [8, 160]. Hoc trong Dn lun thi phỏp
hc, Trn ỡnh S cho rng: Khụng gian ngh thut l hỡnh tng khụng
gian cú tớnh ch quan v tng trng. Nú cú tỏc dng l mụ hỡnh húa cỏc mi
quan h ca bc tranh th gii nh: thi gian, xó hi, o c, tụn ti trt
t [23, 108]. ú l hỡnh tng ngh thut th hin quan nim v trt t th
gii v cỏch la chn ca con ngi.
mt ch khỏc, Trn ỡnh S li nh ngha: khụng gian ngh thut
l phm trự hỡnh thc ngh thut, l phng thc tn ti v trin khai th gii
ngh thut. Nu th gii ngh thut l th gii ca cỏi nhỡn v mang ý ngha
ch quan thỡ khụng gian ngh thut l trng nhỡn m ra t mt im nhỡn,
cỏch nhỡn. Nú khụng ng ngha vi khụng gian bờn ngoi th hin tớnh cht
ca mt th gii tinh thn trong ú s vt cú cỏch th hin v t chc theo
mt ý ngha riờng. L hỡnh tng mang tớnh c l, mang ý ngha cm xỳc v
tr thnh phng tin chim lnh i sng.

Nguyễn Thị Thanh

Footer Page 25 of 500.

- 25 -

Khoa Ngữ văn