module mầm non 15 full permission

TRẦN THỊ MINH THÀNH

MODULE mn

15
®Æc ®iÓm cña trÎ
cã nhu cÇu ®Æc biÖt

ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

7


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN

Giáo d c cho m i ng i v a là m c tiêu v a là nhi m v mà UNESCO
kêu g i và hành ng trong nhi u th p k nay. T t c m i ng i, trong ó
bao g m tr có nhu c u c bi t u có c h i tìm hi u và h ng l i t
giáo d c c b n — giáo d c là quy n c a con ng i.
Thu t ng “tr có nhu c u c bi t” là m t thu t ng khá m i m trong
giáo d c c bi t Vi t Nam. Hi n nay trong giáo d c c bi t Vi t Nam,
chúng ta s d ng cách phân lo i tr có nhu c u c bi t theo cách ti p c n
c a M , bao g m 4 nhóm là tr khuy t t t, tr tài n ng, tr có nguy c b
h c và tr có khó kh n do s khác bi t v ngôn ng và v n hoá.
Bên c nh thu t ng tr có nhu c u c bi t, chúng ta còn th y thu t ng
“tr em có hoàn c nh c bi t” trong m t s v n b n, tài li u. Trong Lu t
B o v , Ch m sóc và Giáo d c tr em thông qua ngày 15/6/2004 và có
hi u l c t ngày 1/1/2005 có s d ng thu t ng “tr em có hoàn c nh
c bi t”. Trong ó quan ni m “Tr em có hoàn c nh c bi t bao g m

tr em m côi không n i n ng t a, tr em b b r i; tr em khuy t t t,
tàn t t; tr em là n n nhân c a ch t c hoá h c; tr em nhi m
HIV/AIDS; tr em ph i làm vi c n ng nh c, nguy hi m, ti p xúc v i ch t
c h i; tr em ph i làm vi c xa gia ình; tr em lang thang; tr em b
xâm h i tình d c; tr em nghi n ma tuý; tr em vi ph m pháp
lu t”. Trong module này, chúng ta s t p trung vào m t s nhóm tr
có nhu c u c bi t, ó là tr em khuy t t t (khuy t t t trí tu , khuy t
t t v n ng, khi m thính, khi m th , t k ); tr nhi m HIV và tr phát
tri n s m.
Hi u qu giáo d c ph thu c vào nhi u y u t trong ó có giáo viên.
Giáo viên c n hi u và áp ng s a d ng v nhu c u c a t t c tr em
trong l p trong ó có tr có nhu c u c bi t. làm c vi c này, giáo
viên c n có nh ng ki n th c v tr có nhu c u c bi t, hi u bi t c
i m c a nh ng tr này. N m trong ch ng trình b i d ng th ng
xuyên giáo viên m m non v n ng l c phát hi n và cá bi t hoá trong
ch m sóc, giáo d c tr , Module này s giúp các giáo viên hi u c th
nào là tr có nhu c u c bi t, bi t c các nhóm tr nhu c u c bi t,
c i m c a t ng lo i tr trong nhóm tr có nhu c u c bi t và phát
hi n c tr có nhu c u c bi t trong l p.
Module g m các ho t ng sau:
8

|

MODULE MN 15


TT

1

2
3
4
5

Tên ho t

ng

Tìm hi u khái ni m “tr có nhu c u c bi t”
Phân lo i tr có nhu c u c bi t
c i m c a tr có nhu c u c bi t
Phát hi n tr có nhu c u c bi t
H tr tr có nhu c u c bi t

S ti t

2 ti
3 ti
4 ti
3 ti
3 ti

t
t
t
t
t

B. MỤC TIÊU

1. MỤC TIÊU CHUNG

Module này giúp giáo viên m m non hi u c th nào là tr có nhu c u
c bi t; trang b cho giáo viên m m non các ki n th c, k n ng ch m sóc
tr có nhu c u c bi t trong tr ng m m non nh : khái ni m, c i m
c a t ng lo i tr có nhu c u c bi t nh tr phát tri n s m, tr khuy t
t t trí tu , khuy t t t v n ng, khi m thính, khi m th , khuy t t t ngôn
ng giao ti p, tr có r i lo n t k , tr nhi m HIV, cách phát hi n tr có
nhu c u c bi t và cách th c ch m sóc, giáo d c tr .

2. MỤC TIÊU CỤ THỂ
—
—
—
—
—

—
—
—
—

H c xong module này, h c viên có th :
Nêu c khái ni m là tr có nhu c u c bi t.
Li t kê các lo i tr có nhu c u c bi t.
Mô t c i m c a t ng lo i tr có nhu c u c bi t: tr khuy t t t nghe,
nhìn, nói, v n ng, trí tu ; t k ; tr nhi m HIV; tr phát tri n s m.
Phát hi n tr có nhu c u c bi t trong l p.
Có thái tôn tr ng s a d ng trong l p h c và c g ng áp ng các
nhu c u a d ng tr trong ó tr có nhu c u c bi t.

C. ĐIỀU KIỆN CẦN THIẾT ĐỂ THỰC HIỆN MODULE
B ng hình v tr có nhu c u c bi t.
Gi y A0, bút d , gi y màu.
Phi u bài t p.
Tài li u h c t p và tài li u tham kh o.

ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

9


D. NỘI DUNG
Hoạt động 1. Tìm hiểu khái niệm ”trẻ có nhu cầu đặc biệt”
1.1. CHUẨN BỊ

Ph l c 1: Các tr ng h p i n hình.
— Gi y A0 và bút d
— Th i gian: 90 phút
—

1.2. THÔNG TIN CHO HOẠT ĐỘNG

Tr c ây ng i ta th ng hi u “giáo d c c bi t” là vi c giáo d c cho
tr khuy t t t trong môi tr ng chuyên bi t ho c các trung tâm khác bi t
so v i h th ng giáo d c ph thông bình th ng. Chính vì cách hi u này
nên nhi u khi nói n “giáo d c c bi t” nhi u ng i ng m hi u ó là
giáo d c cho tr khuy t t t. Tuy nhiên, tr khuy t t t ch là m t trong s

các i t ng c a giáo d c c bi t. Ngoài tr khuy t t t ra, các i t ng
khác c ng có nhu c u c bi t là tr có n ng khi u (tr thông minh hay
th n ng), tr có nguy c b h c và tr g p khó kh n do s khác bi t v
ngôn ng và v n hoá.
Anh, khái ni m tr có nhu c u c bi t c p n nh ng tr có khi m
khuy t ho c g p nhi u khó kh n trong h c t p h n so v i h u h t các tr
khác cùng tu i. M , khái ni m này bao g m b n i t ng là tr
khuy t t t, tr tài n ng, tr có nguy c b h c và tr có khó kh n do s
khác bi t v ngôn ng và v n hoá. C b n nhóm tr này u c n nh n
c s h tr c a các ch ng trình và d ch v giáo d c c bi t.
Trong Lu t B o v , Ch m sóc và Giáo d c tr em c a Vi t Nam thông qua
ngày 15/6/2004 c p n “tr em có hoàn c nh c bi t”. Trong ó
quan ni m “Tr em có hoàn c nh c bi t bao g m tr em m côi không
n i n ng t a, tr em b b r i; tr em khuy t t t, tàn t t; tr em là n n
nhân c a ch t c hoá h c; tr em nhi m HIV/AIDS; tr em ph i làm vi c
n ng nh c, nguy hi m, ti p xúc v i ch t c h i; tr em ph i làm vi c xa
gia ình; tr em lang thang; tr em b xâm h i tình d c; tr em nghi n ma
tuý; tr em vi ph m pháp lu t”.

Có th

nh ngh a v tr có nhu c u c bi t nh sau: "Tr

có nhu c u
c bi t là nh ng tr khi mà nh ng khác bi t ho c nh ng khi m khuy t

10 | MODULE MN 15


c a chúng xu t hi n

m c

mà nh ng ho t

ng nhà tr

ng ph i

.
ôi khi, thu t ng “tr có nhu c u c bi t” còn c thay th b ng
thu t ng “tr c bi t” hay “tr có nhu c u giáo d c c bi t”. Tr
c
coi là có nhu c u giáo d c c bi t ch khi nó òi h i ph i thay i
ch ng trình giáo d c. B i vì nh ng khác bi t, c bi t c a tr xu t hi n
ph m vi, m c khi n cho tr c n nh ng thay i c a ch ng trình
giáo d c ho c c n các d ch v giáo d c c bi t phát tri n kh n ng
c a chúng. Bên c nh ó, trong nhi u tài li u còn s d ng thu t ng “tr
thi t thòi” hay “tr có hoàn c nh khó kh n”. Tuy nhiên, các thu t ng
này m i ch nói lên c hoàn c nh s ng và tr ng thái c a tr mà ch a
nói c tr có nhu c u c bi t hay không.
Tr có nhu c u giáo d c c bi t có nh ng “khác bi t” ho c nh ng
“khi m khuy t” nh h ng n tr . Nh ng “khác bi t” ó có th là do
ngu n g c v n hoá, ngu n g c ngôn ng , c i m c th ...
c thay

i

áp ng nhu c u c a tr ”

1

1.3. TIẾN TRÌNH HOẠT ĐỘNG

1) H c viên chia thành 7 nhóm, m i nhóm m t nghiên c u i n hình và
th o lu n v nhu c u c bi t c a t ng tr ng h p; giáo viên ã làm gì và
c n ph i làm gì áp ng nhu c u c a tr .
2) Các nhóm trình bày nh ng ý t ng ã th o lu n và chia s v i các
nhóm khác.
3) Rút ra k t lu n v khái ni m là tr có nhu c u c bi t

Hoạt động 2. Phân loại trẻ có nhu cầu đặc biệt
2.1. CHUẨN BỊ

—
—
—
—

Thông tin v các nhóm tr có nhu c u c bi t.
Phi u bài t p 1 (Ph l c 2).
Gi y A0, bút d .
Th i gian: 120 phút

2.2. THÔNG TIN CHO HOẠT ĐỘNG

Nh trên ã trình bày, khái ni m “tr có nhu c u c bi t” g m b n
nhóm i t ng là tr khuy t t t, tr n ng khi u tài n ng, tr có nguy c

1

Kirk, Gallagher ,Anastasiow, Giáo dục trẻ có nhu cầu đặc biệt, Tái bản lần thứ 8, 1997.
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

11


b h c và tr dân t c thi u s ( M g i là tr có khó kh n do s khác bi t
v ngôn ng và v n hoá). Theo tính toán c a các chuyên gia giáo d c c
bi t, tr có nhu c u c bi t chi m m t b ph n áng k trong s h c
sinh các tr ng h c. Kho ng 9 — 10% là h c sinh khuy t t t, 3 — 5% là h c
sinh có n ng khi u. T l này còn ph thu c vào t ng tr ng t ng a
ph ng có nh ng h c sinh có nguy c úp l p ho c có ngu n g c v n
hoá, ngôn ng a d ng.
V y, d a vào nh ng tiêu chí nào xác nh c b n nhóm tr này là
tr có nhu c u c bi t? xác nh tr có nhu c u giáo d c c bi t,
các tác gi Kirk, Gallagher và Anastasiow (1997) ã c n c vào 5 tiêu chí
nh sau:
(1) c i m trí tu ;
(2) Kh n ng giác quan;
(3) Kh n ng giao ti p;
(4) c i m hành vi và c m xúc;
(5) c i m c th .
Ngoài ra, y u t môi tr ng và hoàn c nh s ng c ng c coi là m t
trong nh ng tiêu chí xác nh tr có nhu c u c bi t. Nh v y, ây là
nh ng tiêu chí c coi là c n c xác nh các nhóm tr có nhu c u
c bi t.
Tr có nhu c u c bi t c n có nh ng h tr c bi t v giáo d c. Vì

nh ng nhu c u c bi t này, tr òi h i nh ng i u ch nh v ph ng
pháp h c hi u qu . Có ít nh t kho ng 75% tr có nhu c u c bi t có
nhu c u v h c m c trung bình và các nhu c u này c áp ng trong
môi tr ng giáo d c hòa nh p.
Trong giáo d c m m non, chúng ta s c p ch y u n i t ng tr
khuy t t t và tr có n ng khi u ho c tr phát tri n s m. Còn nh ng i
t ng khác nh tr có nguy c ph i b h c và tr có s khác bi t v v n
hoá và ngôn ng th ng c chú ý nhi u h n giáo d c ph thông.
Sau ây là nh ng c tr ng c b n nh t c a các lo i tr có nhu c u
c bi t.
2.2.1. Trẻ phát triển sớm (năng khiếu và tài năng)

Nhóm tr này còn có tên g i khác là th n ng, tr thông minh c bi t
hay nh ng tr phát tri n s m.

12 | MODULE MN 15


Theo nh ngh a B Giáo d c M (1998), tr n ng khi u là nh ng tr th
hi n kh n ng ti m tàng trong kh n ng th c hi n m c cao m t
cách áng k so v i nh ng tr khác cùng tu i, cùng kinh nghi m ho c
môi tr ng. Nh ng tr này th hi n m c cao ch c n ng trí tu , sáng
t o và các l nh v c ngh thu t, s h u m t kh n ng lãnh o khác
th ng ho c xu t s c trong nh ng l nh v c h c v n c th . Chúng òi h i
các d ch v ho c các ho t ng khác v i ch ng trình thông th ng c a
tr ng h c. Nh ng tr phát tri n s m xu t hi n m i nhóm v n hoá, m i
t ng l p xã h i và trong t t c các l nh v c kh n ng c a con ng i.
Tr phát tri n s m c tính chi m kho ng 3 — 5% t l h c sinh trong
tr ng h c. Có nh ng tr là tr n ng khi u, có nh ng tr có tài n ng và
c ng có nh ng tr v a có n ng khi u, v a có tài n ng.

Tr n ng khi u có nh ng kh n ng n i tr i, có nh ng n ng khi u c
bi t v m t s l nh v c nh là ngh thu t, âm nh c, h i ho hay kh n ng
lãnh o xu t chúng... ó là nh ng kh n ng thiên b m c a tr .
Tr tài n ng hay còn g i là nh ng tr thông minh c bi t là nh ng tr có
ch s thông minh v t tr i, có kh n ng th c hi n và ti m n ng th c
hi n m c cao c bi t khi so sánh v i nh ng tr khác cùng tu i
và cùng môi tr ng s ng. Ch s IQ cao v t tr i là m t trong nh ng c n
c
xác nh tr thông minh, có tài. ng th i, tr có th th hi n s
xu t s c v t tr i v m t môn khoa h c c th nào ó, k c khoa h c lí
thuy t l n khoa h c ng d ng nh Toán h c, Hoá h c, V t lí, Sinh h c...
2.2.2. Nhóm trẻ khuyết tật
ây là nhóm tr chi m t l cao nh t và c ng nh n c s h tr và
quan tâm s m nh t và nhi u nh t c a giáo d c c bi t trong s nh ng
tr có nhu c u giáo d c c bi t.
Tu theo nh ng tiêu chí khác nhau, có nhi u cách phân lo i khuy t t t
nh cách phân lo i c a T ch c Y t Th gi i (1989), H i ng Giáo d c
Hoa Kì (1997)... C n c vào m c nghiêm tr ng c a khi m khuy t,
khuy t t t c xác nh b n m c là: khuy t t t r t n ng, khuy t t t
n ng, khuy t t t m c trung bình và khuy t t t nh . C n c vào các d ng
khi m khuy t, theo H i ng Giáo d c Hoa Kì, khuy t t t g m 11 d ng.
ó là: t k , i c mù, i c, khi m thính, khi m th , r i lo n c m xúc,
khuy t t t trí tu , có khó kh n v h c, a t t, khuy t t t th ch t, khuy t
t t s c kho .
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

13

T i Vi t Nam, d a trên nh ng khó kh n mà tr m c ph i, khuy t t t bao
g m 6 d ng sau: khi m th ; khi m thính; khuy t t t v n ng; khuy t t t
trí tu trong ó bao g m c t k , t ng ng gi m t p trung, r i lo n hành
vi và c m xúc, tr m c h i ch ng Down; khó kh n v ngôn ng và giao
ti p; a t t. Tr i qua nhi u th p k c a giáo d c c bi t, Vi t Nam ã
phát tri n c h th ng giáo d c c bi t h tr cho tr khi m thính,
khi m th và khuy t t t trí tu ; ã b t u quan tâm n i t ng khuy t
t t v ngôn ng và giao ti p. Tuy nhiên, c ng có s nh m l n trong vi c
s d ng thu t ng khuy t t t trí tu v i khuy t t t v h c và trong nhóm
khuy t t t trí tu thì bao g m c nhi u d ng khuy t t t khác nh t ng
ng gi m t p trung, t k , tr Down...
Theo quan ni m c a giáo d c, tr khuy t t t là nhóm tr b khi m khuy t
m t hay nhi u b ph n c th , giác quan (th ch t) ho c ch c n ng (tinh
th n), bi u hi n d i nhi u d ng khác nhau, làm suy gi m kh n ng th c
hi n khi n cho tr g p nhi u khó kh n trong lao ng, sinh ho t, h c
t p, vui ch i.
D i ây là m t s d ng khuy t t t th ng g p:
a. Tr khuy t t t trí tu

Khuy t t t trí tu là m t trong nh ng nghiên c u s m nh t trong l nh v c
giáo d c c bi t. nh ngh a v d ng t t này ã có s nh t quán chung.
Theo Hi p h i Khuy t t t Trí tu M (AAMR) n m 1992, nh ngh a ch m
phát tri n c a ra nh sau:
Khuy t t t trí tu là nh ng h n ch c nh trong nh ng ch c n ng th c
t i. Nó
c bi u hi n c tr ng b i ch c n ng trí tu d i m c trung
bình, thi u h t hai hay nhi u hành vi thích ng xã h i: giao ti p, t ph c
v , k n ng xã h i, k n ng s ng t i gia ình, s d ng ti n ích công c ng,
nh h ng cá nhân, s c kh e và an toàn, các k n ng h c t p, gi i trí và

làm vi c. Khuy t t t trí tu x y ra tr c 18 tu i.

Trí tu d i m c trung bình là c i m n i b t c a khuy t t t trí tu .
Ch c n ng trí tu
c ánh giá b ng tr c nghi m IQ. Tr c nghi m này
c ánh giá thông qua nh ng bài t p b ng l i và không l i v các khía
c nh lí gi i và gi i quy t v n . M c kh n ng chung c xây d ng
trên c s so sánh k t qu c a m t tr v i nh ng tr khác cùng tu i.
Có ngh a là tr có bi u hi n v trí tu r t th p so v i m c trung bình khi
so sánh v i b n cùng tu i. Tuy nhiên, nh Heward (1996) ã nh n m nh,
14 | MODULE MN 15


ánh giá: ch s trí tu là m t khoa h c không chính xác và ch s IQ có
th thay i theo th i gian.
Bên c nh ch s trí tu th p, tr còn b c l nh ng thi u h t v nh ng
hành vi thích ng. Hành vi thích ng là nh ng n ng l c xã h i giúp tr
áp ng c nh ng òi h i c a môi tr ng xã h i. Nh ng òi h i kì
v ng v hành vi thích ng là khác nhau t ng l a tu i và t ng n n
v n hoá.
Vì th , tr khuy t t t trí tu
c c tr ng b i hai d u hi u là kh n ng
trí tu d i m c trung bình và thi u h t hành vi thích ng. Ch m t mình
ch s IQ th p thì ch a
k t lu n là tr b khuy t t t trí tu . Tr có
khó kh n v h c t p ph i b c l ngay c khi nhà, tr ng và c ng
ng. Nh ng r i lo n này ngày càng tr nên rõ ràng trong su t giai o n
phát tri n (tr c 18 tu i). Nh ng ng i l n b khi m khuy t kh n ng
trí tu do ch n th ng, tai n n, m au thì không c coi là khuy t t t
trí tu .

b. Tr khuy t t t v n

ng

Tr khuy t t t v n ng là nh ng tr có c quan v n ng b t n th ng,
bi u hi n u tiên c a chúng là có khó kh n khi ng i, n m, di chuy n,
c m n m... Do ó, tr g p r t nhi u khó kh n trong sinh ho t cá nhân,
vui ch i, h c t p và lao ng. Tuy v y, a s tr có khó kh n v v n ng
có b não phát tri n bình th ng nên các em v n ti p thu c ch ng
trình ph thông, làm c nh ng công vi c có ích cho b n thân, gia ình
và xã h i.
Nhóm này bao g m nh ng tr b i não, n t t s ng, lo n d ng c ,
khuy t t t b m sinh, ch ng viêm kh p, loãng x ng, r i lo n ch c n ng
chuy n hoá dinh d ng (Safford, 1989). Kh n ng h c t p c a tr có th
ho c không b nh h ng. B i não là m t nhóm c tr ng b i v n v n
ng do t n th ng não s m trong quá trình phát tri n. a tr có th b
co c ng ho c y u m t bên thân, ch hai chân ho c toàn b c th .
Ch ng lo n d ng c tr nên rõ ràng khi tr lên 3, v i vi c các c y u i
khi tr l n lên. T t n t t s ng c là v n di truy n ó t s ng
không óng l i hoàn toàn, d n n không có kh n ng i u khi n c th .
Ch ng x ng th y tinh, x ng b gãy d dàng và ch ng viêm kh p tr
th ng xuyên b s ng au các kh p x ng.
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

15


c. Tr khi m thính

Là nh ng tr có s c nghe b suy gi m áng k làm h n ch kh n ng giao ti p
và nh h ng t i quá trình x lí thông tin b ng âm thanh.

*

Theo ngôn ng ph thông: i c là m t thính giác hoàn toàn, không nghe
c ho c gi m sút nhi u v thính giác, nghe không rõ. Theo cách nh
ngh a c a ngành Y thì i c là suy gi m ho c m t toàn b hay m t ph n
s c nghe.
Các m c
Bình th

gi m thính l c:
ng

0 — 20 dB (*)

Nh

20 — 40 dB

i cm cI

V a

40 — 70 dB

i c m c II

N ng

70 — 90 dB

i c m c III

Sâu

> 90 dB

i c m c IV

* Các lo i i c:
— i c dây th n kinh thính giác: Do b t n th ng t bào lông thính giác
ho c dây th n kinh tai trong.
Nh ng ng i b i c dây th n kinh thính giác th ng b i c t m c
nh cho n m c sâu. Vi c m t thính l c lo i này ch m t s gi i t n
nh t nh ch không ph i t t c . Nguyên nhân là do kh n ng ti p nh n
âm thanh b nh h ng ngay c khi âm thanh ã c khuy ch i.
Do v y m t ng i b i c dây th n kinh thính giác c ng không c i thi n
c kh n ng nghe ngay c khi eo máy tr thính.
— i c h n h p: do nh ng v n v tai ngoài, tai gi a và tai trong gây ra.
Nh ng ng i này th ng có m c i c sâu.
— i c trung ng: do t n th ng dây th n kinh ho c t bào c a h th n
kinh trung ng. Nh ng ng i này th ng có m c i c sâu.
*

Viết tắt của Decibel, đơn vị đo cường độ âm thanh.

16 | MODULE MN 15

d. Tr khi m th

Là nh ng tr có khuy t t t th giác (nhìn kém, mù), g p nhi u khó kh n
trong các ho t ng c n s d ng m t ngay c khi ã có các ph ng ti n
tr th .
N m 1992, T ch c Y t th gi i WHO a ra khái ni m v khi m th
nh sau:
Khi m th là ch c n ng th giác c a m t ng i b gi m n ng th m chí sau
khi ã c i u tr ho c i u ch nh t t khúc x t t nh t mà th l c v n
m c th p t d i 6/18 cho n v n còn phân bi t c sáng t i, ho c th
tr ng thu h p d i 100 k t i m nh th m t t t h n, tuy nhiên
ng i ó v n còn có kh n ng s d ng ph n th giác còn l i th c hi n
các công vi c trong cu c s ng.
Nhìn kém là s suy gi m nghiêm tr ng các ch c n ng th giác, ngh a là
th l c o c d i 6/18 hay th tr ng nh h n 200. K c khi i u tr
ho c dùng các d ng c tr th quang h c, th l c v n không t ng.
Mù (hoàn toàn) là ng i không còn kh n ng nh n bi t b ng th giác k
c nh n ra sáng t i.
e. Tr có r i lo n ph t k

R i lo n phát tri n di n r ng là m t thu t ng r ng bao g m r i lo n t
k và r i lo n phát tri n di n r ng không c tr ng và h i ch ng
Asperger. G n ây nh ng r i lo n này c ng c nhóm l i d i cái tên là
r i lo n ph t k . Nh ng tr có r i lo n ph t k th ng có s trì hoãn
trong ngôn ng và k n ng xã h i xu t hi n tr c 3 tu i. Có th tr c ng
có nh ng hành vi r p khuôn, nh hình th hi n b i k n ng ch i gi i
h n và m i b n tâm dai d ng không bình th ng v i thói quen ch i c
thù và khó thay i. a tr có th quá nh y c m v i nh ng lo i c m

giác t môi tr ng. R i lo n ph t k là m t r i lo n r ng v i m t s tr
m c nh thì có trí thông minh trung bình n trên trung bình, m t
s tr b n ng thì kèm theo khuy t t t trí tu .

g. Tr có khó kh n v giao ti p, ngôn ng và l i nói

Là tr có nh ng bi u hi n sai l ch c a các y u t ng âm, t v ng, ng
pháp so v i ngôn ng chu n khi s d ng trong giao ti p hàng ngày.
ây là m t trong s khuy t t t ph bi n. Theo Van Riper (1978), l i nói b
coi là b t th ng “khi nó r t khác v i l i nói c a nh ng ng i khác, s
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

17


khác bi t này r t d nh n ra; làm nh h ng n giao ti p ho c khi n
cho c ng i nói và ng i nghe c m th y khó ch u”. Nh ng khó kh n
trong vi c giao ti p v i nh ng ng i xung quanh mà nguyên nhân không
ph i là do b s ng h ng hay c quan c u âm b t n th ng thì có th k t
lu n ó là khuy t t t ngôn ng và l i nói.
h. Tr có khó kh n v s c kh e

ây t p trung vào i t ng tr b nh h ng b i HIV/ AIDS: bao g m
tr nhi m HIV và nh ng tr có nguy c cao nhi m HIV/ AIDS b gây ra do
vi rút suy gi m mi n d ch ng i (HIV). HIV tham gia phá hu h th ng
mi n d ch t nhiên tr , làm cho tr r t d b m c ph i các lo i b nh
viêm nhi m hay nguy c ( au m có th nghiêm tr ng do h th ng mi n
d ch ã b suy y u nh b nh thu u ho c cúm).

2.3. TIẾN TRÌNH HOẠT ĐỘNG

— Chia nhóm, m i nhóm 5 ng i (theo bi u t ng ho c mã màu).
— Phát cho m i nhóm m t t gi y A0 và bút d . C m i nhóm làm vi c v i
1 phi u d i ây:
+ Nhóm 1: Phi u s 1.
+ Nhóm 2: Phi u s 2.
+ Nhóm 3: Phi u s 3.
+ Nhóm 4: Phi u s 4.
+ Nhóm 5: Phi u s 5.
Dành 30 phút các nhóm hoàn t t công vi c. Khi có chuông reo thì các
nhóm s di chuy n theo chi u kim ng h xem xét k t qu c a các
nhóm b n, có th nh n xét và b sung.
— C l p cùng trao i v t ng phi u bài t p.
— Xem m t o n b ng video v tr có nhu c u c bi t và th o lu n sau khi
xem xong: tr trong o n b ng thu c nhóm nào, nh ng nhu c u c a tr
ây là gì, làm th nào áp ng.
— T ng k t:
Tr có nhu c u c bi t bao g m các nhóm tr khuy t t t, tr có khác
bi t v v n hoá và ngôn ng , tr có nhu c u c bi t v s c kh e, tr phát
tri n s m. Tr có nhu c u c bi t tr c h t là tr em sau m i n nh ng
nhu c u c bi t. Nh ng tr này c ng c n c ch m sóc, giáo d c nh
nh ng tr khác. Tuy nhiên do có nh ng nhu c u c bi t nh khi m

18 | MODULE MN 15


khuy t v th ch t ho c tinh th n, ho c nh ng v n v s c kh e hay
khác bi t v v n hoá... nên tr c n có nh ng i u ch nh trong ch ng

trình ch m sóc, giáo d c c ng nh nh ng k thu t ch m sóc, giáo d c
c thù có th phát tri n t i a.

Hoạt động 3. Tìm hiểu đặc điểm của trẻ có nhu cầu đặc biệt
3.1. CHUẨN BỊ

—
—
—
—

Thông tin: c i m c a t ng lo i tr có nhu c u c bi t.
Phi u bài t p 2.
Gi y kh A0 và bút d .
Th i gian: 180 phút.

3.2. THÔNG TIN CHO HOẠT ĐỘNG

3.2.1. Đặc điểm của trẻ phát triển sớm

Tr n ng khi u và tài n ng c ng là nhóm tr có nhu c u giáo d c c
bi t. M c dù chúng th ng không ph i i m t v i nh ng k t qu h c
t p th p, nh ng bài thi tr t nh ng nh ng kh n ng c bi t c a chúng
òi h i vi c d y h c c bi t. Tr tài n ng và thông minh có th h c r t
nhanh và xu t s c trong t t c các l nh v c ho c m t vài l nh v c c th
nào ó. Tr th ng phát tri n v t xa các b n cùng trang l a. M t s tr
tài n ng r t sáng t o; m t s tr khác th ng có kh n ng c bi t
nh ng l nh v c c th nh m thu t, âm nh c, k ch và lãnh o. Nh ng
c h i phát tri n kh n ng sáng t o và n ng khi u có th có ngay
trong môi tr ng l p h c c a tr .

Các nghiên c u trên th gi i ch ra r ng tr m u giáo phát tri n s m có
xu h ng v t tr i v trí nh h n là trí thông minh t ng quát, k t qu
h c t p ho c suy lu n không gian (Roedell, 1980).
Kh n ng h c t p c a tr m u giáo tài n ng th hi n r t a d ng, nhi u
hình th c khác nhau. S t c các k n ng h c t p s m có th không
nh t thi t liên quan t i m c trí thông minh. M t s tr có ch s thông
minh trên 160 nh ng ch a t c các k n ng v c ho c làm toán,
trong khi m t s khác có ch s thông minh là 116 l i c trôi ch y khi
m i 3 tu i.
Tr m u giáo tài n ng th hi n nh ng kh n ng khác nhau m c cao
trong các l nh v c nh n th c khác nhau, nh phát tri n n i tr i kh n ng
suy lu n không gian và t v ng; kh n ng nh khác th ng; k n ng làm
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

19


toán c bi t ho c các k n ng c s m. Tr phát tri n s m có s n i tr i
m t l nh v c nào ó nh ng không nh t thi t các l nh v c khác c ng
xu t s c. Không ph i c là tr n ng khi u và tài n ng thì u xu t chúng
t t c nh ng l nh v c. Có m t s tr r t xu t s c kh n ng này nh ng
l i có th có nh ng khó kh n ti m n nào ó, ch ng h n nh thi u ng
c , k n ng xã h i kém, th m chí còn có nguy c úp l p... Có nh ng tr
là tr khuy t t t nh ng có tài n ng ho c có n ng khi u c bi t nào ó.
3.2.2. Đặc điểm của nhóm trẻ khuyết tật
a. Tr khuy t t t trí tu

Nh ng tr có khuy t t t trí tu t c các k n ng v i t c ch m h n so

v i nh ng tr khác. Tr khuy t t t trí tu th ng có nh ng bi u hi n không
bình th ng v nghe, nhìn, chú ý; ng kinh và nh ng v n tâm th n
khác. Có nhi u m c khuy t t t trí tu , nh ng h u h t tr (tr tr khuy t
t t trí tu m c nghiêm tr ng) u có th h c c nh ng k n ng m i.
Tr khuy t t t trí tu có khó kh n áng k v h c. Do kh n ng trí tu
d i m c trung bình, tr có th h c ch m h n và b thi u h t m t hay
nhi u l nh v c h c t p so v i các b n cùng l a tu i. Nh ng nhi m v
h c t p òi h i kh n ng lí gi i và suy ngh t duy tr u t ng là r t khó
v i tr .
Trong nhóm tr khuy t t t trí tu có nhi u m c . Tr khuy t t t trí tu
m c nh thì có nhi u kh n ng h c và s ng c l p h n và c n ít s
h tr h n nh ng tr m c n ng h n.
— Nhu c u h c t p: Tr khuy t t t trí tu h c các k n ng h c t p m c
ch m h n các h c sinh bình th ng cùng tu i. Tr h c ch m h n nên
tr th ng ch a s n sàng b t u vào các ph ng pháp d y h c tr ng
ngay c.
Tr khuy t t t trí tu g p m t s khó kh n m t s khía c nh v h c. Tr
có th g p khó kh n khi t p trung, ghi nh , chuy n t i thông tin và các k
n ng h c t p t môi tr ng này sang môi tr ng khác. Các nhi m v h c
t p òi h i vi c gi i quy t nh ng lí gi i tr u t ng, gi i quy t v n và
sáng t o linh ho t trong nh ng tình hu ng c bi t. Ví d , tr khuy t t t
trí tu th ng b c l kh n ng gi i quy t các nhi m v h c t p liên quan
n nh ng lí gi i kém h n so v i nh ng v n tính toán tr c ti p.
— Nh ng nhu c u v hành vi: Tr khuy t t t trí tu th ng g p nh ng v n
v hành vi h n nh ng ng i b n bình th ng cùng l a tu i do t c
20 | MODULE MN 15


h c ch m h n. Nh ng k n ng hành vi trong l p h c c a tr có th phù
h p v i m c phát tri n c a chính tr nh ng l i không phù h p v i các

b n khác cùng tu i trong l p h c. M t y u t n a có th x y ra i v i tr
khuy t t t trí tu là s kiên nh n và kh n ng chú ý r t th p. Vi c úp l p
nhi u l n, tr t nhi u môn h c và th t b i trong nh ng tình hu ng
mang tính xã h i càng làm gi m kh n ng c a tr trong vi c kiên nh n
c ng nh ng c h c t p.
— Nh ng nhu c u xã h i: Tr khuy t t t trí tu có th không c các b n
cùng tu i ch p nh n v m t xã h i. Thi u các k n ng xã h i, tr có th b
b r i ho c b lo i tr . Khó kh n trong vi c thi t l p các m i quan h xã
h i, quan h liên cá nhân này có th là do s ch m khôn c a tr . Các k
n ng xã h i c a tr phát tri n không t t trong t ng quan v i tr cùng
tu i. Nh ng r i lo n v hành vi c a tr khi n cho các b n trong l p
không thích ch i hay k t b n v i tr . Thói quen, s thích v ch i và gi i
trí c a tr c ng có th không phù h p v i l a tu i.
— Nh ng nhu c u v th l c: Không ph i t t c các cá nhân khuy t t t trí
tu u có nhu c u c bi t v th l c; thay vào ó có tr l i r t gi i trong
l nh v c th ch t. Tuy nhiên, có nhi u tr g p nh ng khó kh n nào ó
trong các k n ng v n ng. Khi so sánh v i các b n cùng tu i, tr th ng
b c l kh n ng kém h n khi th c hi n các nhi m v òi h i các k n ng
v n ng d o dai, k t h p, m nh và s khéo léo (Bruininks, 1977).
H n n a, tr khuy t t t trí tu có kèm theo v n v gi m s c nghe và
kh n ng nhìn nhi u h n là tr bình th ng.
— Các d ch v c bi t: Tr khuy t t t trí tu
c h c trong nhi u môi
tr ng. M t s tr h c trong nh ng l p chuyên bi t nh ng l i c tham
gia m t s ho t ng ngo i khoá v i các b n cùng tu i bình th ng.
Nhi u tr h c ch y u trong l p hoà nh p nh ng m t ph n th i gian l i
dành cho các d ch v giáo d c c bi t. C ng gi ng nh t t c h c sinh
có nhu c u giáo d c c bi t khác, vi c quy t nh m c hoà nh p c a
tr khuy t t t trí tu là tu thu c và d a vào nhu c u và kh n ng c a cá
nhân tr .

b. Tr khuy t t t v n

ng

Tr khuy t t t v n ng là nh ng tr có c quan v n ng b t n th ng,
bi u hi n u tiên c a chúng là có khó kh n khi ng i, n m, di chuy n,
c m n m... Do ó, tr g p r t nhi u khó kh n trong sinh ho t cá nhân,
vui ch i, h c t p và lao ng. Tuy v y, a s tr có khó kh n v v n ng
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

21


*
—
—
—
—

*
—
—
—

có b não phát tri n bình th ng nên các em v n ti p thu c ch ng
trình ph thông, làm c nh ng công vi c có ích cho b n thân, gia ình
và xã h i.
Tr khuy t t t v n ng là m t nhóm tr r t a d ng, chúng có th m c

nhi u v n ph c t p nh b hen suy n, b ch c u, tiêu ch y ho c nh ng
khi m khuy t khác nh n t t s ng, b i não, lo n d ng c b p và t n
th ng c t s ng. Vì nguyên nhân gây ra r t a d ng và l i có nhi u lo i
b nh nên các bi u hi n ban u c ng nh tu i xu t hi n b nh c ng r t
khác nhau. Tuy nhiên, tr khuy t t t v n ng v n có th có nh ng i m
chung c n xem xét khi i u ch nh môi tr ng, cách d y h c và dùng
d y h c.
Các d ch v c bi t có th
c cung c p thông qua s i u ch nh c a
giáo viên ho c các chuyên gia tr li u v n ng, y tá h c ng giúp tr
có ch
n kiêng, u ng thu c i u tr và ki m soát các gi i h n ho t
ng c a tr . Tr có khó kh n khi di chuy n ví d nh ng tr ph i i b ng
n ng ho c xe l n thì nh ng i u ki n v môi tr ng c n ph i c thay
i, i u ch nh cho phép tr
c ti p c n, ch ng h n c u thang máy,
ng tr t dành cho xe l n, nhà v sinh có tay v n... Nh ng dùng d y
h c c ng c n ph i c i u ch nh giúp tr có khó kh n khi c m bút
vi t có th c m bút vi t c.
Nh ng tác nhân gây h n ch v n ng:
Y u c : Khó v n ng m t b ph n c th theo cách bình th ng. Tr
g p khó kh n nhi u h n khi tìm hi u môi tr ng xung quanh và h c
thông qua v n ng.
Co c ng c : M t ph n c th co c ng không v n ng
c, c bi t vài
t th nh t nh. Tr có khuynh h ng v n ng theo nh ng m u hình
không thay i.
C và kh p ph n h i kém: B não không nh n
c thông tin c n thi t
a ra nh ng i u ch nh c n thi t.

Th ng b ng kém: Dáng i u và th ng b ng là n n t ng c a v n ng. Các
vn
ây th ng là t ng h p các y u t k trên.
Nh ng khó kh n i li n v i khuy t t t v n ng:
Khó kh n trong l i nói và ngôn ng .
Khó kh n trong n u ng và nu t.
Khi m thính.

22 | MODULE MN 15


—
—
—
—
—
—
—

Khi m th và các v n v tri giác th giác.
Nh n th c không gian kém và các v n v tri giác.
Các v n v t p trung và thi u kh n ng chú ý.
B nh ng kinh.
M t m i và th ng hay au y u.
S thay i gây khó kh n cho tr .
Các v n v x ng kh p, th ng nh h ng n hông, c t s ng và
bàn chân.

c. Tr khi m thính

Khuy t t t có liên quan n vi c m t ho c h n ch kh n ng ti p nh n
các tín hi u âm thanh c g i là khi m thính. Khi tr nghe khó t c là tr
m t kh n ng nghe m t cách áng k nh ng tr v n có kh n ng vi t và
kh n ng nghe còn l i c a tr
c phát huy nh vào các thi t b tr giúp
âm thanh và nh ng h th ng khuy ch i. Ng i i c còn r t ít ho c m t
h n kh n ng nghe do v y mà các thi t b âm thanh không tr giúp c.
D a trên m c khuy t t t mà tr khi m thính có th s d ng ngôn ng
kí hi u, các bài c và s d ng nh ng ph ng ti n khác nhau h tr
cho vi c giao ti p c a tr .
c i m c a tr khi m thính là:
— C quan phân tích thính giác b phá h y m c này hay m c khác.
— C quan phân tích thính giác b phá h y làm cho tr không còn kh n ng
tri giác th gi i âm thanh vô cùng phong phú c a môi tr ng xung
quanh, c bi t âm thanh ngôn ng , không b t ch c và t hình thành
ti ng nói, a tr tr thành m t ngôn ng nói (câm).
Nh v y, i v i tr khuy t t t thính giác n ng ( i c) thì h u qu d n n
là câm, gây r t nhi u khó kh n trong quá trình giáo d c. Tuy nhiên, n u
c giáo d c t t, k p th i tr v n có th nghe, nói c, có th h c c
v n hoá, ngh nghi p và phát tri n tình c m, o c... nh nh ng tr
bình th ng khác.
d. Tr khi m th

Khuy t t t liên quan n vi c m t ho c h n ch kh n ng ti p nh n
thông tin hình nh c g i là khi m th . Theo T ch c Y t Th gi i,
khi m th g m hai d ng là mù và nhìn kém. Mù là tình tr ng m t hoàn
toàn kh n ng nhìn, còn nhìn kém là tình tr ng m t th giác m t ph n
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

23


ho c kh n ng th giác b h n ch áng k ngay c khi ng i ó ã s
d ng các ph ng ti n tr th m t t t nh t. C n c vào các y u t nh
th l c, th tr ng, nh y c m t ng ph n, s c giác xác nh các
d ng khác nhau c a khuy t t t th giác.
M t s tr nhìn kém có th s d ng thi t b quang h c phóng i ho c
nh ng i u ch nh phi quang h c phù h p. H c sinh mù không th s
d ng các thi t b hình nh nh m t d ng c h c t p mà thay vào ó là
c m nh n thông qua s và nghe. D a vào nhu c u tr mù, có th s d ng
ch n i Braille, máy tính chuyên d ng và nh ng thi t b h tr khác
trong h c t p. M t s tr có nhu c u c hu n luy n c bi t có th
nh h ng và di chuy n an toàn nh ng khu v c lân c n.
Khi m th là nh ng khuy t t t v m t nh h ng m t, mù lòa, không
s c nh n bi t th gi i h u hình b ng m t ho c nhìn th y không rõ ràng.

—
—
—
—
—

c i m c a tr khuy t t t th giác:
Trí tu phát tri n bình th ng, trung ng th n kinh phát tri n nh m i
tr em khác;
Các c quan phân tích phát tri n bình th ng (tr c quan th giác b
khuy t t t);
Các em có hai c quan phân tích: thính giác và xúc giác r t phát tri n,

n u c ph c h i ch c n ng, hu n luy n s m và khoa h c, hai c quan
phân tích này hoàn toàn có th làm ch c n ng thay th ch c n ng th
giác b phá h y;
Ngôn ng , t duy, hành vi, cách ng x c a nh ng tr em này c ng gi ng
nh ng tr em bình th ng. Tuy nhiên các em c ng có nh ng t n t i nh t
nh nh ngôn ng thi u hình nh; không th vi t và c b ng ch
ph ng; tr c khi n tr ng, v n tri th c, khái ni m nghèo nàn;
Ít di chuy n nên th l c có b gi m sút, s ph i h p các ho t ng c b p
thi u linh ho t, ch p ch p và d a các em n s t ti, thi u ni m tin
b n thân.
Khi nói v tr khuy t t t c n chú ý r ng nh ng khuy t t t c a tr không
nh danh tr , không nói cho ta bi t tr ó là ng i nh th nào. Dù tr
có d ng khuy t t t nào i n a thì tr c h t tr ó v n là m t tr em nh
bao tr em bình th ng khác. Vi c xác nh các d ng khuy t t t này
không ph i
nh danh hay g n nhãn mác cho tr . i u quan tr ng
nh t và c n thi t nh t ó là xác nh c nh ng c i m và kh n ng

24 | MODULE MN 15


trong ó nh n m nh n nh ng i m m nh t ó hi u c nhu c u
c a tr c ng nh tìm ra c nh ng cách th c khác nhau
áp ng
c nh ng nhu c u r t khác nhau và r t c bi t ó.
e. Tr có khó kh n v giao ti p, ngôn ng và l i nói

Khó kh n v nói ch y u là bi u hi n khó kh n v kh n ng phát âm rõ
ràng và quá trình phát âm ho c vi c t o ra l i nói, c bi t là tr nh .
M t s bi u hi n khác nh có v n v gi ng và v trôi ch y nh nói

b ng t, l p b p. Tr có th b qua t khi nói, ho c phát âm sai nh ng t
thông th ng.
Ngôn ng nói không ch bao g m vi c di n t các n i dung thông i p
c a ng i nói mà còn bao g m c vi c ti p nh n thông i p c a ng i
nghe. Tr có khó kh n v ngôn ng có th g p khó kh n m t trong hai
quá trình trên ho c c hai quá trình trên. Nhi u tr có bi u hi n phát
tri n ngôn ng ch m m i m t, nhi u tr thì ch có bi u hi n g p khó
kh n m t ho c m t vài khía c nh c th nào ó nh g p khó kh n v
cú pháp, t v ng hay ng ngh a.
Trong l p hoà nh p, tr có khó kh n v ngôn ng có nh ng nhu c u h c
t p và xã h i r t c bi t. Ngoài vi c nh n c s h tr c a chuyên gia
tr li u ngôn ng — l i nói, tr c n c h tr các k n ng v nghe, v t
v ng, ng pháp ho c các k n ng di n t b ng l i. Trong l nh v c xã h i,
tr có khó kh n v giao ti p th y r t khó kh n trong các m i quan h liên
cá nhân. Nh ng tr này c n có s h tr có th tham gia th c s vào
các t ng tác xã h i trong l p h c, ch ng h n nh k t h p nhi u ph ng
ti n giao ti p cùng m t lúc nh vi c dùng ngôn ng b ng l i k t h p v i
tranh nh và ngôn ng kí hi u.

g. Tr có r i lo n ph t k

*
—
—
—

R i lo n ph t k có 3 c i m chính th ng g p:
Khi m khuy t v k n ng xã h i.
Khi m khuy t v k n ng giao ti p.
Có hành vi ho c s thích b h n h p ho c nh hình.

R i lo n t k có nhi u m c , t p h p l i thành m t d i và c g i là
“ph t k ”. M c dù các tr có r i lo n t k u có m t vài c i m
t ng t nhau (khi m khuy t v k n ng xã h i, khi m khuy t v k n ng
giao ti p, có hành vi ho c s thích h n h p ho c nh hình), tr em b t
k m c n ng r t khác v i tr em b t k m c trung bình. Trong
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

25


bi u d i ây, ph T k
c th hi n trong m t th liên t c,
n ng gi m d n t trái sang ph i: t k m c n ng nh t phía trái (t k
i n hình) và m c nh (trong ó h i ch ng Asperger là th ng g p nh t)
bên phía ph i. Gi a hai c c nh nh t và n ng nh t có nhi u r i lo n
khác trong ó có m t s r i lo n có c i m gi ng t k m c n ng và
m t s h i ch ng có c i m gi ng t k m c nh .
Nh

N ng

T k i n hình

Các h i ch ng t k khác

H i ch ng Asperger

Ph t k

* c i m c a tr có r i lo n t k :
— Giao ti p:
+ Không phát tri n ngôn ng nói ho c phát tri n r t ch m (kho ng 50% tr
em t k không phát tri n ngôn ng nói).
+ Nh i l i (l p l i), th ng l p l i nh ng gì ng i khác nói ho c nh c l i
liên t c nh ng t , c m t không có ý ngh a.
+ Nghe ng i khác nói nh ng không có ph n ng ho c ph n ng ch m.
+ Không giao ti p b ng m t ho c r t ít. Không c i ho c có các c ch i u
b khác ho c có nh ng r t ít.
+ Không cho ng i khác ch m vào ng i ho c không có ph n ng i v i
các c ch yêu th ng, trìu m n.
— T ng tác xã h i:
+ Ít ho c không hi u c m xúc c a ng i khác th m chí không có ph n ng
tr c s hi n di n c a nh ng ng i khác.
+ Không nói v nh ng th tr bi t ho c không quan tâm n vi c th hi n
cho ng i khác bi t.
+ Không t ng tác v i ai ho c ch t ng tác v i m t ho c hai ng i
(th ng thì b ho c m ).
26 | MODULE MN 15


+ Ít ho c không th hi n tình c m trìu m n và không có ph n ng tr c
các tình c m trìu m n.
+ Không bi t cách k t b n.
— Trí tu : Kho ng 75 — 80% tr em t k b thi u n ng trí tu . Tr em t k
m c n ng th ng b thi u n ng trí tu m c n ng.
— Hành vi:
+ Ch thích m t vài v t ho c m t nhóm các v t nh khoá, chìa khoá,
m t mi ng v t li u gì ó, cành cây, chai l ...
+ Th ng th c hi n nh ng hành ng ho c thói quen vô ngh a.

+ L p l i nhi u l n m t s hành vi, ví d : s p x p thành hàng các v t,
l c tay, khoa tay ho c các v t khác tr c m t...
+ Có các c ng ho c di chuy n v ng v .
+ L p l i các hành vi gây t n h i cho b n thân mình nh c n tay, m vào u.
+ C ng th ng ho c t c gi n khi thói quen b thay i ho c v trí
v tb
thay i.
Tóm l i, tr t k có kh n ng giao ti p xã h i kém t khi còn r t nh . Tr
th ng tránh né s ti p xúc v t lí (nh âu y m, ôm p) và tr không th
th c hi n vi c giao ti p b ng m t. Tr không có t ng tác v i b n bè hay
ng i l n. Tr có cách dùng ngôn ng không bình th ng bao g m c
vi c c không ng i u, hay l p l i máy móc l i nói c a ng i khác. Tr
có ít và th m chí không có ngôn ng . Tr có th có nhi u hành vi xa l ,
hành vi i n hình nh ng tác l c ng i, nh y nhót không ng ng ngh .
Tr c n s giúp trong cách ng x hàng ngày nh cách m c qu n áo,
n u ng, ngh ng i. Nguyên nhân c a t k v n ch a c làm rõ và cách
làm vi c t t nh t v i nhóm tr này còn ang c bàn cãi.
h. Tr nhi m HIV/ AIDS

AIDS b gây ra do vi rút suy gi m mi n d ch ng i (HIV). HIV tham gia
phá hu h th ng mi n d ch t nhiên tr , làm cho tr r t d b m c ph i
các lo i b nh viêm nhi m hay nguy c ( au m có th nghiêm tr ng do
h th ng mi n d ch ã b suy y u nh b nh thu u ho c cúm). Vi rút
HIV có th lây lan qua ng tình d c, ti p xúc máu ho c dùng chung
b m kim tiêm nhi m b nh. B nh AIDS tr th ng m c ph i do m b
nhi m r i truy n vi rút sang con. Kho ng 80% tr nh
c ch n oán
mang vi rút HIV là do lây t m (Batshaw & Perret, 1992). S lây nhi m có
th x y ra trong th i gian mang thai, lúc sinh n và ôi khi qua cho con bú
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

27


—
—
—
—
—
—
—
—
—
—

(Conlon, 1992). Theo nghiên c u, h u h t các tr ng h p b nh nhi m c
AIDS x y ra khi thai còn n m trong b ng m ; kho ng 30 — 50% tr s sinh
do các m mang vi rút HIV c ng b nhi m b nh; c tính r ng kho ng
6.000 n 30.000 tr b nhi m AIDS. C m i tr m c AIDS l i có kho ng
2 — 3 tr ng h p khác mang vi rút HIV (Rathlev, 1994). Rosen và Granger
(1992) d oán r ng nhi m HIV s tr thành nguyên nhân ph bi n nh t
gây khuy t t t phát tri n. Nó là m t trong nh ng nguyên nhân ph bi n
gây ch m phát tri n tinh th n (Armstrong và các ng nghi p, 1993).
Nhi m HIV gây ra nhi u áp l c l n i v i gia ình. M c dù tình tr ng
b nh lí m i tr có khác nhau và c ng không d d oán song các b nh
AIDS góp ph n gây ra nh ng tình tr ng ch m phát tri n áng k và suy
gi m s phát tri n v n ng, nh n th c, ngôn ng và k n ng xã h i.
Thoái lui phát tri n và thoái hoá ch c n ng c ng không ph i là nh ng

hi n t ng hi m g p.
M t s nh ng v n khác c ng liên quan t i b nh AIDS tr nh là:
K n ng v n ng tinh và thô kém phát tri n.
Nhi m khu n và vi rút mãn tính.
Không phát tri n.
Tiêu ch y c p tính.
To gan và lá lách.
Gi m cân.
Gi m chú ý.
Liên t c g p v n v tiêu hoá.
T n th ng h th n kinh trung ng.
Khi m khuy t v giác quan.
Tr có AIDS r t c n các d ch v can thi p s m và giáo d c c bi t.

3.3. TIẾN TRÌNH HOẠT ĐỘNG

1) H c viên th o lu n và i n thông tin vào phi u bài t p c a nhóm: c
i m c a t ng lo i tr có nhu c u c bi t.
2) Th o lu n nhóm l n: các nhóm trình bày c i m tr có nhu c u c bi t
theo nhi m v ã giao tr c l p, các nhóm khác b sung và ph n h i.
3) Gi ng viên t ng k t.

28 | MODULE MN 15


Hoạt động 4. Phát hiện trẻ có nhu cầu đặc biệt
4.1. CHUẨN BỊ

— Các b ng ki m tra thính l c, th l c, khuy t t t trí tu , khuy t t t v n
ng, khuy t t t ngôn ng , t k , tr phát tri n s m

— Gi y A0 và bút d .
— Th i gian: 90 phút.

4.2. THÔNG TIN CHO HOẠT ĐỘNG

Ph l c 4.1., 4.2.

4.3. TIẾN TRÌNH HOẠT ĐỘNG

* S p x p thành 7 nhóm cho "Ho t ng i m d ng xe buýt". Trong ho t
ng này, h c viên có c h i tìm hi u nhi u bi n pháp khác nhau
xác nh các nhu c u cá nhân c a tr i v i các ch c n ng phát tri n
khác nhau.
Nhóm 1. Ki m tra thính l c.
Nhóm 2. Ki m tra th l c.
Nhóm 3. B ng ki m nh n bi t tr khuy t t t trí tu .
Nhóm 4. Nh n bi t tr khuy t t t ngôn ng và l i nói.
Nhóm 5. B ng ki m nh n bi t r i lo n t k .
Nhóm 6. Nh n bi t tr khuy t t t v n ng.
Nhóm 7. Nh n bi t tr phát tri n s m.
* m i i m d ng xe buýt s có ho t ng trao i th thông tin và h ng
d n v cách tìm hi u c i m t ng lo i tr có nhu c u c bi t. Sau khi
ã c qua thông tin trên th , m i nhóm s dành 10 phút trao i v
v n sau: Tóm t t nh ng c i m nh n d ng, phát hi n tr có nhu
c u

c bi t theo t ng lo i.

* Khi t t c các nhóm ã có c h i th nghi m t ng bi n pháp và ghi l i
các câu tr l i cho các câu h i, m i t ng nhóm trình bày các câu tr l i

tr c l p.
* Yêu c u h c viên làm vi c thành t ng nhóm suy ngh v các bi n pháp
v a tìm hi u, và các bi n pháp ó ã giúp h hi u và áp ng các nhu
c u c a tr trong l p h c nh th nào.
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

29


Hoạt động 5. Hỗ trợ trẻ có nhu cầu đặc biệt
5.1. CHUẨN BỊ

Tài li u.
— Trò ch i.
— Gi y A0 và bút d .
— Th i gian: 90 phút.
—

5.2. THÔNG TIN HOẠT ĐỘNG

5.2.1. Hỗ trợ trẻ phát triển sớm
nhi u qu c gia, nhi u tr ng h c ã cung c p nh ng h tr c bi t
cho nhóm tr này. Nhi u tr tài n ng c phép i h c s m tr c tu i,
h c nh y cóc h t ch ng trình ào t o, có th nh y cóc m t ho c m t
vài l p, th m chí nh y cóc c c p h c. Có nh ng tr l i n h c nh ng
tr ng c bi t ho c l p c bi t. Tuy nhiên, ph bi n nh t là tr i h c
tr ng ph thông bình th ng, nh ng ngoài th i gian h c tr ng, tr
h c thêm ho c tham gia vào các ho t ng h tr c bi t nh h i th o,

hay các ch ng trình giáo d c nâng cao, các ch ng trình giáo d c n ng
khi u hay các d ch v h tr phát tri n kh n ng xu t chúng c ng nh
n ng khi u c a tr .
Ngay c khi tr i h c tr ng ph thông bình th ng, nhà tr ng c ng
c n ph i có nh ng i u ch nh c n thi t. Nh ng i u ch nh này là
nh ng tr tài n ng không c m th y nhàm chán, bu n t vì ch ng trình
h c quá d ,
ng c h c t p c a tr không b gi m sút vì tr lúc nào
c ng c m th y d dàng t c k t qu cao, tr không b tách bi t
trong m i t ng tác v i các b n trong l p vì tr th y các b n khác trong
l p không gi i b ng mình. M c dù có tài n ng nh ng tr c ng c n c
h ng d n tài n ng y c phát tri n. Ngoài vi c d y nh ng ki n
th c trong ch ng trình, giáo viên nên cung c p thêm cho tr nh ng
ph n nâng cao, mang tính thách th c tr khám phá, tìm hi u. i v i
nh ng tr n ng khi u, nh ng i u ch nh c a nhà tr ng s t o i u ki n
cho n ng khi u c a tr
c phát tri n.
D i ây là m t s g i ý duy trì và t ng c ng tính sáng t o và n ng
khi u c a tr phát tri n s m:
* T o ra m t môi tr ng d y h c giàu kích thích: Tr c n c d y trong
m t môi tr ng có tính kích thích tr gi i quy t v n , v i m t giáo viên
30 | MODULE MN 15


sáng t o, v i nh ng tài li u, dùng d y h c c bi t và có s t do
phát tri n tài n ng.
* S d ng ph ng pháp nh m t ng c ng tính sáng t o: Giáo viên nên
nhi t tình và luôn ng viên khích l tr sáng t o b ng cách ch p nh n
nh ng suy ngh , cách gi i quy t, ho t ng m i m , khác l c a tr và
bao dung v i nh ng l i l m c a tr khi chúng mu n th nghi m theo

cách m i.
* Nh n th c c s nguy hi m c a giáo d c chính quy i v i tính sáng
t o c a tr : M c dù ch ng trình giáo d c b t bu c là c n thi t i v i
tr song m t m t nó không có l i i v i vi c phát tri n tính sáng t o và
tài n ng c a tr nh t là khi nó quá d a vào cách suy ngh c , c ng nh c
và máy móc.
* S d ng kinh nghi m xã h i hoá thích h p: Cha m nên gi m b t tính
c oán và tránh a ra nh ng quy nh quá kh t khe khi n tr không
dám th hi n nh ng suy ngh c a b n thân. Cha m c ng nên th hi n s
tôn tr ng i v i s c l p c a con h , a nh ng ánh giá, nh n xét
khi n tr yên tâm và c khích l . Tr nên c ti p xúc và h c t
nh ng cá nhân sáng t o khác.
* H n ch s ki m soát: Tr
c l a ch n trong các ho t ng c a mình.
Chúng nên c t do quy t nh ho t ng, v t li u s d ng, cách
th c ho t ng... Tr nên c d y t quan sát và t ánh giá nh m
tránh s ph thu c vào ánh giá bên ngoài. Giáo viên nên cho tr có th i
gian t h c và t h ng d n trong không khí thân m t.
* Khuy n khích thái làm vi c phù h p: Giáo viên nên khuy n khích tr
nhìn th y s vui thích trong công vi c c a chúng và tho i mái tham gia
vào các ho t ng khác. Tr nên c khuy n khích lo i b ranh gi i
r ch ròi gi a ch i và công vi c. ng th i tr nên c kích thích t ng
s quan tâm t i công vi c.
* H n ch s d ng ph n th ng: Nên h n ch s d ng ph n th ng c
bi t là khi nó c a ra m t cách th ng th n nh m t s tr giá cho
m t ho t ng nào ó. Tuy nhiên nh ng ph n th ng có giá tr c bi t
c a ra v i t cách là ph n th ng thêm cho s hoàn thành công
vi c có th làm t ng tính sáng t o.
5.2.2. Hỗ trợ trẻ khuyết tật trí tuệ
Tr khuy t t t trí tu là nhóm tr a d ng c c tr ng b i nh ng h n

ch v kh n ng nh n th c và hành vi thích ng. giúp tr h c t p t t
ĐẶC ĐIỂM CỦA TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT

|

31