Hoàn thiện ngân sách địa phương trong cơ chế thị trường ở việt nam

B<) GIAO Dl)C VA DAO T~O
TRUONG D~I HOC KINH TE TP HO CHi MINH

********
VO DUY KHU'ONG

HOAN THI~N NGAN SACH DlA PHUONG
TRONG CO CHE THI. TRUONG 0 VIETNAM.
.
K

I

'

?

Chuybz ngimh : Tai chinh, luu thong tie'n t¢ va tin
Mil so'
: 5.02.09

"'

d~lng

·I,.:

LU~N AN TIEN SI KINH TE

NGUOI HUONG DAN KHOA HOC
- TS. PH~M VAN NANG

. Hi¢u trU'&ng TrU'ong D~i hQc Kinh te TP
~ TS. TRAN HOANG NGAN
TrU'ong D~i hQc Kinh te TP
Chi Minh

Ho

THANH PliO HO CHi MINH- NAM 2001

Ho Chi Minh


LOI CAM I>OAN

T6i xin cam doan day la c6ng trinh nghien cliu cua rieng toi. Oic
s6li¢u, ket qua neu trong lu~ an la trung thvc va c6 ngu6n goc ro rang.

Tac gia

lu~n

an

VO'DUY KHU'ONG


DANH MlJC

cAc cHuvmT TAT

AFTA

Khu vvc tL! do thuong mt:ti ASEAN

APEC

Dien d~m kinh te Chau

CHLB

C¢ng hoa Lien bang

DNNN

Doanh

DTPT

Dfiu tu phat tri~n

GDP

T6ng san ph~m trong nu6c

GTGT

Gia tr! gia tang

HDBT

Hoi
. donob Bo
. truona
c

HDND

H¢i dong nhan dan

KBNN

Kho bt:tc Nha nu6c

NSDP

Ngan sach d!a phnong

NSDT

Ngan sach doth!

NSNN

N boan sach nha nu6c

NSTU

N gan sach trung uong

TNDN

Thu

TTDB

Tieu th9

TPHCM

Thanh ph6 Ho Chi Minh

UBHC
UBND

Uy ban hanh chinh
Uy ban nhan dan

XHCN

Xa h¢i chu nghla

XDCB

Xay dl}ng co ban

WTO

T6 chtl'c thuong mt:ti the gi6i

nghi~p

nh~p

A - Thai Blnh Duong

nha nu6c

;
'

doanh nghi~p

d~c bi~t


MlJC LlJC

Trang

ph~

bla

LOi cam doan
Danh muc cac chfi' viet tat
l\1~c

h,Jc

Danh m~c cac bang

Danh m~c cac hlnh

ve, sa do, bi~u do

MODAU

1

Chu·ang 1: LY LUJ.N TONG QUAN

l .1/

B~in

VE NGAN sAcH NHA NlfOC

chat cua ngfm sach nha nu6c

Vi~t

1.1.2-

B~in

chfit ci.1a ngan sach nha nu6c

Vi~t

5

nam

1. I .1- Tinh tat yeu khach quan cua ngan sach nha nu6c

5

Vi~t

Nam

5

8

Nam

1.2/ Yai tro chung cua NSNN va d~c diem cua NSDP a· Vi~t Nam trong co·

11

che thi. tnrono-b
l .2.1- Vai tro chung cua NSNN Vi~t Nam trong co che thi tnrong

aVi¢t Nam trong cache thi truong
H~ thong ngan sach nha nu6c va phan cap NSNN aVi~t Nam

11

1.2.2- D~c diem cua NSDP

13

1.3/

24

1.3.1- H¢ thong ngan sach nha nu6c

Vi~t

Nam

24

1.3.2- N(li dung va nguyen uk t6 chile h¢ thong NSNN Vi¢t Nam
1.3.3- N¢i dung tlm, chi va quim

ly ngan sach nha nu6c aVi¢t Nam

27
29

1.3.4- Cfm c1oi ngan s
32

1.3.5- Chu trlnh ngan s<:kh nha nu6c Vi¢t Nam

37

I .3 .6- Phfm dtp ngfm s<:teh nha nu6c

o· Vi¢t Nam

39
f

1.4/

Kinh

nghi~m

cai each ngan sach dia phuong cua c:k nu6c tren the gi6i

1.4 .1- H¢ thong ngan sach va ph an cap ngan sach

acac nu6c

46
46


1.4.2- M()t so kinh
Ket

lu~n

nghi~m

can nghien Cllu

53

chuang 1

55

Chuong 2 : THljC TRANG 1\GAN SACH D~A PHUONG
2.1/

0 VI~T NAM

T6 chtl'c h~ thong NSNN va phfm cfip qulm ly ngfm sach dia phuang

57
57

2 .1.1- Trong ca che ke ho~ch h6a t~p trung ( 197 6 - 1985)

57

2.1.2- Tho·i ky dau chuy~n sang cache thi truemg (1986- 1995)

59

2.1.3- Thai ky

Lu~t

ngan sach nha nu6c ra dai va c6 hi~u Ivc (1996- 2000)

62

2.2/ Tinh hlnh phan cap thu, chi va can doi ngan sach d!a phuang

64

2.2.1- Tinh hlnh tim ngan sach dja phuang

65

2.2.2- Tinh hlnh chi ngan sach dja phuang

73

2.2.3- Tinh hlnh can doi ngan sach dja phuang

82

2.3/ Tinh hlnh thgc hi~n chu trlnh ngan sach dia phuang

90

2.3.1- Quy trlnh l~p va phe

90

duy~t

dV toan NSDP

2.3.2- Chap hanh ngan sach d!a phuang

94

2.3.3- Quyet toan ngan sach dja phuong

98

2.4/

M()t so danh gia

v~ th~;rc tr~ng

ngan s:kh d!a phmmg
'

100

2.4.1- Nhung thanh tlfU cua ngan Sclch dia phU'ang

100

2.4.2- Nhung h~n che cua ngan sach d!a plmang

102

2.4.3- Nguyen nhan cua nhung h~n che, t6n

106

Ket

lu~n

t~i

chU'ang 2

107

Chu·ong 3 : MQT SO GIAI PHAP HOAN THIJtN NGAN SACH D~A
PHUONG TRONG CO CHE TH~ TRUONG
3.1 I

3.2/

0 VI~T NAM

Nhu·ng quan di~m ca ban v~ hoan thi~n ngan sach dja phU'ang trong ca
che thj truang

109

109

aVi~t Nam

M6 hlnh ngan sckh dja phuang trong h~ thong NSNN d6i m6·i

113

3.2.1- Ck nguyen tac t6 chtl'c h~ thong ngan sach nha nu6c Vi~t Nam d6i m6i

113

3.2.2- Cac yeu cau doi v6i h~ thong ngan sach nha nu6c Vi~t Nam d6i m6i

114


3.2.3- Mo hlnh cfrn

ho~m

thi¢n cua h¢ thong ngan sach nha nu6'c

aVi¢t Nam

3.2.4- Xay dlfng NSDT phu hqp v6'i qua trlnh do thi boa

115
116

3.2.5- Nhung d~c di~m m6'i cua h¢ thong NSNN duqc hoan thi¢n

123

3.2.6- Chuy~n ngan sach qu~n, huy¢n thanh don vi d\f toan cua ngan sach cap

125

tinh, thanh pho.
3.2.7- Di~u ki¢n phap ly d~ hoan thi¢n h¢ thong NSNN d6i m6'i
3.3/

Hoan thi¢n cache' phan d(p ngan sach d!a phuong

aVi¢t Nam

3 .3 .1- Hoan thi¢n ca che' ph an cap trong vi¢c ban hanh chinh sach, che d¢
3.3.2-

Ho~m

thi¢n cache phan dinh nguon thu va nhi¢m

Vl;l

chi cho NSDP

3.3.3- Hoan thi¢n cache phan cap quan ly chu trlnh ngan sach dia phuong
3.4/

Ho~m

thi¢n cac phuong phap can doi ngan sach dia phuong a Vi~t Nam

128
129
130
132
137
146

3.4.1- Quan di~m m6'i v~ can doi ngan sach dia phuong

146

3.4.2- Ho~m thi¢n ca cheb6 sung cho ngan sach dia phuang

148

3.4.3- D6i m6'i co· che vay bu ditp tham Iwt cua ngan sach dia phuang

150

3.4.4- Tang tim va giam chi tieu nham giam tham Iwt ngan sach d!a phnang

153

Ket lu?n chuang 3
KET LU~N CHUNG

Danh llll;IC cac cong trinh da cong bolien quan den lu~n an
Danh m1;1c tai li¢u tham khao
Phl;lll;IC

156
158


DANH Ml)C
- Bfmg 2.1

cAc BANG

: Quy mo va t6c d¢ tang thu NSDP hang nam cua m¢t s6

Trang

66

tinh, thanh ph6 thai ki' 1997 - 2000
-Bang 2.2

: Ty I~ d¢ng vien thue Yao NSNN thai ky 1997- 2000

67

- Bimg 2.3

: Ty I~ NSDP duqc huong so v6i t6ng thu NSNN thai ky

68

1997-2000
-Bang 2.4

: Ty I~ NSDP thai ky 1997- 2000 cua thanh ph6 Da Nang

69

- B:?mg 2.5

: Ty I~ b6 sung cua NSTU cho NSDP tunam 1997-2000

70

-Bang 2.6

: Ty I~ thu ngan sach cap huy~n, xa so v6i t6ng thu NSDP
cua tinh Qmlng·Nam- Da Nang (cii) tu nam 1994- 1996.

-Bang 2.7

71

: Ty I~ thu ngan sach cap huy~n, xa so v6i t6ng tlm NSDP .
cua thanh ph6 Da Nang tho'i ky 1997- 2000.

- B~mg 2.~

: Co diu va ty tn;mg chi NSDP trong thai ky 1997- 2000.

- B~ing 2.9

: Co· cau va ty tr9ng chi cua thanh ph6 Da Nang thai ky

1997-2000

72
74
76

- B~mg 2.10 : Ty tr9ng cac khofm chi tlmo11g x~yen chu yeu d1a NSDP
thai ky 1997 - 2000

78

-Bang 2.11 :Chi ngan sach cap huy¢n, xa cua tinh Quang Nam- Da
Nang (cii) tir nam 1994- 1996

80

- Bimg 2.12 : Chi ngan sach cftp huy¢n, xa thanh ph6 Da Nang ttr

] 998-2000

·81

- Bang 1.13

Chenh l~ch thu chi NSDP thai ky 1997 - 2000

84

- Bimg 1. 14

Chenh 1¢ch tim chi NSDP cua thanh ph6 H6 Chi Minh thai
ky ] 997- 2000.

85

-Bang 2.15 : Cfm d6i ngan sach cf1p huy¢n, xa cua dnh Quang Nam
- Da Nang (cii) ttr 1994- 1996.

87

- Bang 2.16 : Can d6i ngan sach d(p huy¢n, xa thanh ph6 Da Nang thai ky

1998-2000

88


DANH Ml)C

cAc HINH v:E, so Do, BIEU Do

Trang

- ffinh 2.1

: Ty 1~ NSDP duqc huang so v6i t6ng thu NSNN tren dia b~m

68

- Hlnh 2.2

: Ty 1~ thu ngan sach cap huy~n, xa (tru6c khi c6

71

- Hlnh 2.3

: Ty 1~ thu ngan sach dip huy~n, xa (sau khi

- Hlnh 2.4

: Ca diu chi ngan sach dia phuang

74

- Hlnh 2.5

: Ca cau chi NSDP th~mh pho Da Nang

75

- Hlnh 2.6

: Ca cau chi thuemg xuyen ciia NSDP

77

- Hlnh 2.7

: Ca cau chi ngan sach huy~n, xa (tru6c khi c6

- ffinh 2.8

: Ca cau chi ngan sach

huy~n,

-Sa d6 1.1

: H~ thong NSNN

Nam hi~n

-So· d6 1.2

: Chu tdnh ngan sach nha nn6c nam 2000

-Sa d6 3.1

: H~ thong ngan sach Vi~t Nam d6i m6i

116

-Sa d6 3.2

: 1\16 hlnh d6i m6i cac dan vi hanh chfnh dia phnang

118

-Sa d6 3.3

:Qua trlnh hlnh thanh NSDP

139

-So· d6 3.4

:Qua trlnh quyet toan ngan sach d!a phnang

145

Vi~t

1u~t

c61u~t

Lu~t

NSNN)

NSNN)

NSNN)

xa (sau khi c6 Lu~t NSNN)
h~mh

73

80
82

26
39

- Bi~u d6 2.1 : Toe d¢ tang tlm ngan sach cua cac dia phnang

65

- Bi~u d6 2.2 : Tinh hlnh tlm, chi va b6 sung ngan sach dia phuong

84


1

MODAU
Nuac ta da chuyen d6i tu n~n kinh te theo co che ke ho?ch h6a t~p trung

sang n~n kinh te theo co che thi truemg hon m¢t th~p ky qua. Trong co che
moi, Nha nuoc thgc hi~n vi~c quan ly VI mo n~n kinh te chu yeu thong qua cac
cong

Cl;llU~t

phap Va kinh te.

Trong cac cong Cl;l kinh te thl NSNN la m¢t cong Cl;l kinh te - tai chinh
rat quan tn.mg duqc Nha nuoc sir dl;lng de quan ly v1 rna n~n kinh te thi truemg.

NSNN con la phuong

ti~n

th\l'c

hi~n

Nha nu6'c voi xa h¢i. Day la m6i quan h~
h~

h~

cac m6i quan
bi~n

tai chinh toan

di~n

gifra

chung, thong qua cac m6i quan

nay ma Nha nu6'c h'inh thanh quy ti~n t~ t~p trung- d6 la NSNN, va Nha

nn6'c dung quy d6 de phfm ph6i l?i nh~m m9c dich phat trien kinh te - xa h¢i,
th\l'C

hi~n

cac chu·c nang va nhi~m Vl;l cua minh. Do

te khac nhau th'i

b~m

chat, vai tro va

h~

thong

v~n

v~y

voi nhfrng co che kinh

hanh cua NSNN cung khac

nhau va phai phil hqp voi d~c diem rieng cua ~n8i co die.
Trong sv nghi~p d6i moi, cong CUQC cai each tai chinh- ti~n t~ rna trong
d6 NSNN gifr vi tri la khau chu d?o da di~n ra 'voi toed¢ nhanh chong va d<;1t
dtrqc nhu·ng chuyen bien dang k~. Chinh sach tai chinh - ti~n t~ da g6p phan to
Ion vao vi~c kh~c phl;IC tlnh tr~g khung hoang cua n~n kinh te, thuc dfty tang
trll'ong kinh te v6'i muc d¢ cao, ki~m che va kiem soat l?m phat. NSNN da c6
nhU'ng thay d6i can b~m V~ ban chat: tlr nhi~m Y\1 bao quat tat ca cac moi quan
h~ kinh te chuyen sang dam duong cac yeu cau v6 di~u tiet n~n kinh te. Tren

thqc

te cho thay, vi~c t6 chile l?i h~ thong NSNN va co che phfm cap quan ly

NSNN cla c6 nhll'ng sua d6i, b6 sung co b~m nhlim dap u·ng v6'i yeu cau va xu
huang phat tri~n cua n~n kinh te, huang den vi~c lanh ffi?nh }10a ngan sach rna
n8ll;l'C 16n nhat laS\}' ra doi cua Lu~t NSNN (1996).
Tuy nhien, sv 6n dinh va trmg truemg cua n~n kinh te vfrn chua th~t sv
vung ch~c, nguy co t1;1t h~u xa hon v~ kinh te so v6'i cac qu6c gia trong kim


2

VI;l'C con 16n. Tinh hinh tai chinh n6i chung va NSNN n6i rieng, dcTtc bi¢t la doi
v6i cac dip NSDP vfin t6n t;;ti nhieu van de bat c~p. Trong nhfrng t6n t~i d6 thl
van de bao trum la h¢ thong ngan sach hi¢n hanh va co che phan cap ngan
sach gifra trung uong va dia phuong vfrn con nhieu vu6ng m~c trong thvc ti~n;
thu hai Ht xu hu6ng b¢i chi NSNN ngay cang gia tang la can b¢nh kinh nien
cua ca h¢ thong ngan sach hi¢n hanh. Nhfrng h;;tn che tren cling chinh la
nguyen nhan lam cho h¢ thong NSNN n6i chung va NSDP n6i rieng ho;;tt d(>ng
chua d~t hi¢u qua cao, anh huang khong nho den Slf' 6n dinh cua toan b(> h¢
thong tai chinh quoc gia.

Tinh cap thiet cua

de tai lu~n an la tren co so ly lu~n ve NSNN hi¢n

h~mh, nghien cuu b6 sung them m(>t so van de ly lu~n ve NSDP, phan tich

cluqc

th~;rc tr~ng

NSDP trong nhfrng nam qua - rna chu yeu la sau 5 nam

th~;rc

hi¢n lu~t NSNN, df c6 th~ rut ra nhfrng ket lu~n khoa hQC V~l thvc ti~n ve
nhu·ng th~mh tl;lU va h~n che cua NSDP. Lu~n an gop phan Cl:l thf hoa them co
s6' ly

lu~m

ctla vi¢c hoan thi¢n NSDP, rna trQng tam la nghien cuu nhu·ng n(>i

dung lien quan den vi¢c tiep

we hoan thi¢n NSDP trong h¢ thong NSNN d6i

m6i v6i co che phan cap NSNN phil hQp v6i nen kinh te theo CO' che th! tnrong
trong dieu ki¢n cua Vi¢t Nam.
Ml:IC tieu' ciia lu~m an la tren co s6' h¢ thong h6a cac quan di~m ly lu~n

ve ngan sX uat

1110 hlnh }lOan thi¢n h¢ thong NSNN; hoan thi¢n CO' che ph an cftp ngan

sach gili'a trung uong va dia phuong; hoan thi¢n cac giai phap can doi NSDP
g6p phfin lam lanh m~nh h6a ho;;tt d¢ng ngan sach cac dip.

Doi tuqng nghien cim cua lu~n anla h¢ thong cac quan di~m ve NSNN
v~1

NSDP. Tuy nhien,

lu~n

an chi di sau nghien cu·u nhfrng n(>i dung c6 lien
(

quan den NSDP trong cac van de trQng tam da duqc de c~p tren. N()i dung
chinh cua lu~n an la :


3

+ Trong phftn
lu~n an

h~ th6ng h6a cac quan diem ly lu~n ve NSNN va NSDP,

Slr d\}ng nhfrng quan diem chfnh th6ng va nhfrng y kien dang dUQ'C

thao lu~n de lam sang to th~m ve ban cha't, vai tro va d~c diem cua NSNN va
NSDP.

Vi~c

khai quat ljch si'r hinh

th~mh

ngan quy qu6c gia cua Nha nu6c

Vi~t Nam qua cac thai d~i nhfim kh~ng dinh ly lu~n vt ngu6n g6c cua NSNN

la ti:r sv xm1t hi~n va t6n t~ cua Nha nu6c. Tr~n co

sa d6, phftn nay t~p trung

phan tich d~c diem cua NSDP trong dieu ki~n co che thi truang; vi~c t6 chile
h~

th6ng NSNN va co che phan cap qulm ly ngan sach hi~n hanh cua nu6c ta.

D6ng thai de c~p m¢t s6 kinh nghi~m t6 chile h~ thong NSNN va phan cap
ngan sach CUa m¢t SO llU'OC de nghien CUu.
+Trang phftn phan tich thvc tn;mg NSDP,

lu~n

an da lf(y

soli~u

vt ngan

s:kh cua 3 thanh pho trvc thu¢c trung uong (TP H6 Chi Minh, TP Hai Phong,
TP Da Nang) va cac tinh thu¢c d.c vung kinh te
D!nh, Khanh Hoa, Cftn Tho, Diic Liic) de Htm co

d~c

thu cua ca nu6c (Nam

sa phan tich nhung vi~c lam

ctuqc

v~t

Lu~t

NSNN. Tu· d6 danh gia nhung thanh tt;tu, Iwn che cua NSDP va rut ra

chua lam duqc cua NSDP trong hai thai ky chfnh: tnr6c va sau khi c6

nh[l'ng nguyen nhan t6n

t~i.

+ Phftn quan tr9ng nhat cua
thi~n

lu~n

an la kien nghj m¢t s6 giai phap hoan

NSDP trong ditu ki~n co che th! truang

a Vi~t Nam. Phftn nay lu~n an

Xthi~~~ h~

thong NSNN va NSDP; dt xuat n¢i dung va giai phap hoan thi~n co

che phan cap ngan sach cho cac dja phuong; de xua't cac giai phap can doi
NSDP 6· Vi~t Nam trong dieu ki~n m6i.
Nhiing n¢i dung nghi~n cilu tr~n tru6c het nhftm g6p phftn nh~n thilc
ctjy dtl bon th\}'C

tr~ng

NSDP

hi~n

nay va phuong hu6ng xay dvng NSDP Hmh

m~mh trong h~ thong NSNN d6i m6i; nhttm dam bao tien tdnh h¢i nh~p kinh

te Clla mr6c ta VaO khu

V\l'C

Va the gi6i trong nhfrng nam den.


4

. Phuong phap nghien CUu dugc si'r dt;mg chu yeu trong

lu~n

an nay Ht

. phuong phap duy v~t bi~n chung va duy· v~t lich si'r. TI1eo phuang phap n~y,
NSNN n6i chung va NSDP n6i rieng duqc xem xet nhu la m¢t

h~

th6ng luon

v~n d¢ng, bien d6i va phat tJ·ien. Do d6 vi~c hoan thi~n h~ th6ng ngan sach va

phan cap ngan sach dia phuang la mcuu, tac gia d~ si'r dvng cab phuang phap phan tfch va t6ng hqp; phuang phap
· kethqp gifra ly

lu~n

v6i thifc

ti~n;

phuang phap th6ng ke.

De dam bao tlnh xac thifc cua cac van de nghien cl,lu, tac gia sl:r d1:1ng s6
li~u.cua

m¢t s6 tinh. thanh·ph6va B¢ Tai chinh. Dong thai

· nhfrng ket lu~n nit

lu~m

an c6 siT d1:1ng

ra tU m(}t s6 cong tr'inh cua cac nha nghien CUll trong va

ngoai nu6c tren linh VlfC NSNN va cac linh VlfC co lien quan.
N¢i dung cua lu~n an duqc the hi~n bai cac phan Clf the sau :
. M''dl<
o au.

!;! ·

* Chuong 1
* Chuong 2
* Chu·ong 3 ·

: Ly lu;ftn tong quah ve ngfm sach nha nu6'c ·
.·: Th~Jc.tr~ng ngan sach d!a phu·ong o· Vi~t Nam.
: Mc)t so ghii phap hoan thi~n ngan sach d!a
phuong trong co che thjtru01lg o Vi~t Nan1.

·.•

* Ketlu~m .

.To~m b¢ lu~n an c6 160 trang; 16 bang, 2bieudo, 6 sa do; 8 hlnh ve, 11
·plw lvc, cling m¢t danh m1:1c gom 39 tai

li~u

tham khao.


5

Chuong 1
/

A

,..?

,.._,

"

I'

'

/

L Y LU~N TONG QUAN VE NGAN SACH NHA NUOC
1.1/ Ban chat ciia ngim sach nha nm)'c Vi¢t Nam.
1.1.1- Tinh tat yeu khach quan ciia ngan sach nha nu6'c Vi¢t Nam.

Khi xa h<}i c6 giai cap thl xuat hi¢n SlJ doi khang ve quy6n lqi va xa h¢i
cua cac giai cap khac nhau. C6 SlJ doi

l~p

ve giai cap duong nhien c6 dau

tranh giai cap, tu d6 xuat hi¢n Nha nu6c. Le Nin nhan m£.lnh "Nha nu6c la slm
phdm va bi~u hi¢n cua nhfrng mfm thufin giai cap khong th~ di6u hoa duqc.
Bat ky 0 dfm he IUc nao va chung nao rna v6 miftt khach quan, nhfrng mfm
thulin giai cap khong th~ di6u hoa duqc thl Nha nu6c xuat hi¢n"[ll]. Nha
nu6c ra do·i la m¢t tat yeu khach quan Jam "diu" s1:1· xung d¢t giai cap, d~ lam
cho Sl;I' xung d¢t giai cap dien ra trong vong

"tr~t

tlJ" cua giai cap thong tri.

D~ duy trl b¢ may thong tri, Nha nu6c nhat thiet phai t£.to du9·c nguon

ll;rc tai chfnh nham bao dam th1:1·c hi¢n cac chCi'c nang cua mlnh bang vi¢c th\rc
hi~n phfm phoi Va phan phoi l£,li m¢t phfrn gia. tri san pJ1fim Xa h¢i sang t£.tO ra .

•

Thue la h1nh tlTtk tai chfnh mang tinh chat cuong che ngay khi xuat

hi~n

Nha

nu6c dciu tien trong l!ch sir loai ngub'i, duqc su dl;lng d~ d¢ng vien m¢t phcin

dta c~ii v~tt chat duoi hlnh th1l'c ti6n t¢. Ngan quy qu6c gia du9·c hlnh thanh tu·
time la hlnh thuc va n
h~

thong tai chfnh - ngan

Sikh. Va NSNN ra do·i v6i day du chuc nang cua n6, nhu m¢t d£.lO

lu~t

cua Nha

nu6c d~ cfm doi toan b¢ cac khoan tim va khoan chi cua Nha nu6c (ma tru6c
d6 luon b! tach rb'i nhau).
V 6i qua tdnh ph at tri~n va hlnh thanh nhu tren, NSNN la m¢t ph£.lm tru
kinh te- lich su·.
- V 6 y nghia kinh te, NSNN phat sinh va ton t?i cung v6i qua tdnh phat
(

sinh va phat tri~n cua n6n kinh te hang h6a - ti6n t¢. Ho£.tt d¢ng tlm, chi cua
NSNN th~ hi¢n qua trlnh phan ph6i va phan phoi l£.ti t6ng san phAm quoc dan
du6i nwi hlnh thai kinh te- xa h¢i.


6

- V ~ y nghla qch si'r, NSNN gan v6i s~r xu fit hi~n, t6n t~ti v~t phat tri~n
etta Nha mr6c (va vl v~y NSNN cling mang tfnh giai cf\p). NSNN Ia cong c~1
piwc v~1 tr~rc tiep cho yeu cfiu thvc hi¢n cac ch(rc nang ctla Nha nu6c trong
ttrng giai do~m l!ch si'r nhf\t d!nh. N6 chi mat eli khi Nha ntr6c khong con ton
tai.
Qua cac tri6u d~ti etta thai ky phong kien Vi~t Nam; n6n t~ti chfnh quoc
gia cla tung btr6c cltrqc xay d~ng va hoan thi~n. Cac tri6u d(}i phong kien eMu
si'r cl~mg nguyen tac quy6n

sa hiiu

toi cao v6 ru(>ng dat thu(>c nha Vua, m(>t

phfin ru(>ng dat duqc Vua cap cho quy t(>c, qmm l~ti (gQi la thai ftp), con h_ti Ht
ru(>ng dat cong xa va quoc kh6. Nha nmS'c phong kien eta

sam si'r dvng to time

ct~ clanh vao clan dty tren cHft cong xa va theo eta phM tri~n ctla n6n kinh tc, cac

thU' time khac tiep t~lC dU'Q"C 1110 r(>ng n}1ll' t}me dinh, tlme thtJ S~ll1, thuc buon
ban, thue sfm phdm ... ct~ xfty dvng ngftn quy quoc gia piwc v~1 cho vi¢c cai tr!

eLla tri6u dlnh.
Trong giai

dm~n

gfin 100 nam thu(>c Phap (1858 - 1945) chfnh quy6n

thong tr! eta clung snu cao time n~ng d~ b6c l(>t dftn ta, dna ti6n b~c, etta dti v6
b6 sung vao ngftn quy chinh quoc. D~tc bi¢t, trong 2 cu(>c chien tranh the gi6i,
th~rc clan Piu1p dmg ra stl'c va vet dm cc\i nhi6u hOJ~ nii'a d~ piwc v~t chien

tranh. Hlnh thu·c chi'• ycu la chung m6 r(>ng cac

lo~ti

thue va nfmg cao thue suf\t

nen hfiu nhtr nam nao chinh quy6n thu(>c d!a cling b(>.i tim ngan sach.
- Ttr sau Cach

m~mg

thang Tam den ngay giai ph6ng hoan toan dfit

mr6c, m(>t m(lt Dang va Nha nu6c ta lanh

d~w

toan dan khang chien danh d(>c

l(tp. M~t khac tiep t~1c ctmg co chfnh quy6n each mc_tng. Do yeu diu etta sv
nghi~p khang chien nen vi¢c t6 ch(rc ngan quy quoc gia Ia m(>t nhi~m v~1 toi

quem trQng.
Cuoi nfun 1947 Chinh phi'l chfnh thu·c thanh l(tp NSNN ct~ qui1n ly tlm,
chi; den nftm 1951, van ct6 chan chinh cong tac tai chinh ctuQ·c cl~t ra m(>t each
khdn cf\p nh~m xay dvng m(>t chfnh sach tai chfnh tfch c~rc: tang tim, gifun chi

7

cho NSNN; ban
ki~n

h~mh

ch€ d(>

l~p

dl! tmin, quy€t tmin tai chinh nha nuac va

toan b(> may qulm ly NSNN.
Trong giai do~n xay dl!ng CNXH

ami6n B~c va dau tranh giai ph6ng

mi6n Nam (1954 - 1975), dat nu6'c trong thoi ky phai lam 2

nhi~m

Vlf chi€n

luqc nen t6 chuc NSNN l~i cang vo cling quan trqng. D~c bi~t, NSNN da co
giing huy d(>ng m(>t khoi luqng

Ian ti6n cua cho khang chi€n nhung vfrn khong

dap U'ng nhu diu chi ngay cang tang cua cu(>c chi€n. Do v~y can doi NSNN
thoi ky nay chu y€u dl!a vao ngu6n vi~n trq va vay nq.
- Tu sau ngay dat nuac thong nhat d€n nay (1975 - 2000), NSNN da
duqc cling co, t6 chuc l~i. D~c diem cua thoi ky nay la ca nuac t~p trung cho
nhi~m Vlf khac ph1;1c h~u qua chi€n tranh va xay dl!llg n6n kinh

t€ theo dtnh

hu6ng XHCN trong di6u ki~n gcin nhu khong con ngo~i vi~n. Do dat nu6'c tu
tr~ng thai chi€n tranh chuyen sang hoa blnh, giai do~n dciu l~i theo
ho~ch

h6a

t~p

ca ch€ k€

tiung quan lieu, bao cap nen tinh hinh kinh t€ ngay cang

bi

khtmg ho~ing nghiem trqng. NSNN khong gifr duqc va~ tro di6u tiet vi mo, l~lm
phat tang m~nh, Nha nu6'c l~i ti€p t1;1c in therri ti6n d~ dap U'ng yeu cciu chi tieu
nen b¢i chi cang Ian khong kh~c plwc duqc. ~am 1986, D~i h(>i lcin thtl' IV
cua Dang C¢ng san Vi¢t Nam da d6 ra duong loi d6i m6i, n6n kinh te chuy~n
sang ca che th! truoog c6 sv quan ly cua Nha nuac. Cac bi¢n phap d6i mai
tren llnh ~rc tai chfnh - ngan sach Ia t~p trung k16m ch€ va d~y lui I~m phat,
thM ch~t chi tieu cua NSNN, b¢i chi ngan sach duqc bu d~p khong phai b~ng

ngu6n phat h~mh rna b~ng ngu6n vay cua cac t6 chuc tin dl;lng quoc t€, vay
trong dan. Nha nuac da di6u hanh ngan sach b~ng h¢ thong lu~t phap duqc
ban hanh bao g6m h¢ thong cac lu~t thu€, h¢ thong quy dinh v6 cac tieu
chu~n, dinh mtl'c chi tieu. D~c bi¢t da d!nh hinh duqc chinh sach tai chfnh

quoc gia (1991 - 2000) va ban hanh Lu~t NSNN (20/3/1996). Nho v~y, qua 15
nam d6i m6'i NSNN tU:ng bu6'c da trb thanh c6ng ct.;t c6 tinh quy€t d!nh cua
Nha. nu6c trong di6u chinh, di6u hanh vi mo nen kinh t€ thi truo11g.


8

Di~m l<;li

sa luqc lich Slr hinh

th~mh va qua trinh hoan thi~n h~ thong

NSNN cua Vi~t Nam qua cac thai ky, chung ta thay rang du du6i che d(> xa
h(>i nao thi NSNN

Vi~t

Nam cling ra dai va t6n t(;li cling Sl;t t6n t(;li cua cac Nha

nu6c duong quyen. Die'u d6 c6 thl chung minh

Sf! ra

diJi va ton tr;zi cua NSN N

Vi¢t Namla mt)t ta't ylu kluich quan, Ia mt)t phr;zm tru kinh tl- lfch

su [28].

1.1.2- Ban chat ciia ngan sach nha nuoc Vi¢t Nam.
Khi ban ve ban chat cua NSNN n6i chung va NSNN Vi~t Nam n6i rieng
tnr6c day da c6 nhfrng quan

ni~m

khong thong nhat nhau, c6 m(>t so

y kien

d6ng nhat gifra ban chat va khai ni~m cua NSNN.
V~y

thi NSNN Vi~t Nam Ia gi?

- Hi~n nay c6 nhieu quan ni~m khac nhau ve ngan sach va NSNN tuy
theo each tiep c~n van d~ khac nhau, nhung phan Ian
cac khai

ni~m

y kien deu xoay quanh

sau:

+ Ngan sach la m(>t bang li~t ke, trong d6 dt! kien va cho phep th1;tc

hi~n

cac khoan tim, chi bang tien cua m(>t chu th~ nao do CNha nuac, b¢, xf nghi~p,
gia d'inh, ca nhan). NSNN la bang dl;t toan thu, chi tai chfnh cua Nha nuac
trong m(>t khoan thai gian nhat d!nh, thuong la r_n(>t nam [25], [32].

+ NSNN la quy tien

t~ t~p trung cua Nha nu6c, lake hO<;lCh tai chfnh CO'

ban etta Nha nuac [25], [32] .

+ Theo

Lu~t

NSNN

Vi~t

Nam thi "NSNN la toan b(> cac kholm tlm, chi

dm Nha nu6·c trong dl;t toan da du9·c co quan nha nuac c6 thcim quyen quyet
dinh va duqc th1;1·c hi~n trong m(>t nam d~ bao dam thl;tc hi~n cac chli'c nang,
nhi~m

v1;1 ciia Nha nu6c" [14]

+ Can cu: vao ho<;1t d(>ng thl;tc tien cua NSNN

anuac ta theo quan di~m

etta tk gia, c6 th~ hi~u khai ni~m NSNN Vi~t Nam nhu sau: NSNN la toan b(>
cac khoan tlm, chi theo quy djnh cua Nha nuoc, duqc CO' quan nha nu6c c6
tham quyen quyet d!nh va duqc thtlc hi~n trong m(>t nam d~ bao dam th1;tc
hi~n

cac chuc nang,

nhi~m V\}

cua Nha nu6c.


9

- Ciing nhu mQi S\1' v~t khac, blm chat cua NSNN
b¢ nhiing m6i lien

h~,

quan

h~,

nhfrng qui

lu~t

Vi~t

Nam tile Ut toan

ben trong cua n6 - khong bao

gio tv' b<)c lQ m<)t each tfl!C tiep rna lubn duqc bi~u hi~n thong qua cac hi~n
tuqng. Dl tim hi~u blm chat cua NSNN Vi~t Nam ta phai phan tfch .cac hi~n
tU'Q'ng dU'Q'C th~ hi~n boi CaC m~t ben ngoai, cac hinh thuc bi~u lQ ra CUa ban
ch~t

NSNN:
Thft nhilt, nhu ph an khai ni~m da neu, NSNN Vi~t Nam la toan b¢ cac

khoan tim va cac khoan chi theo quy dinh cua Nha nu6'c; each khac d6 la SlJ
buy d¢ng cac ngu6n tai chfnh do

lu~t

c~p

dinh vao tay Nha nu6'c va cac khoan

phat cua Nha nu6'c cho cac nhu cau dau tu va tieu dung cua xa h¢i.
Ngu6n tim ca ban mang tfnh chat b~t bu¢c cua NSNN (cu5ng btk) la
m¢t ph&n t6ng san pham qu6c dan (GDP) duqc sang t~o ra tu san xuat, kinh
doanh trong qua trlnh phan phoi cac ngu6n tai chfnh cua xa hquy

ti~n t~ t~p

trung. NgUQ'C

cac kholm chi cua NSNN

l~i

l~i

v6i tfnh chat cu5ng bu·c cua cac khoan thu,

mang tinh chat cap phat (khong

ho~m l~i

trvc

tiep) dUQ'C hu6ng vao dau tU phat tri~n kinh t~ va tieu dung cho cac nhu ci\u
din thiet cua Nha nu6'c va xa h¢i.
Nha nu6'c quy d!nh ra h~ thong phap lu~t tai chfnh va thue kh6a, bM
mQi phap nhan va ca nhan thlJc
ph5n tim

nh~p

hi~n

nghia V\J v6'i Nha nu6'c Ht phai n¢p m¢t

cua minh cho NSNN.

TkU" hai, trong qua trinh phan ph6i t6ng san pham qu6c dan cua NSNN
Vi~t

Nam da lam xu~t hi~n h~ thong cac quan h~ tai chfnh. D6 la m6i quan h¢

gifra m¢t ben la Nha nu6'c v6'i m¢t ben la xa h¢i.
chinh c6

y nghia quan trQng trong qua trinh

nh~n

H~

thong cac quan h¢ tai

thu·c v~ ban chat NSNN.

Nhii'ng quan h¢ tai chfnh nay la:

+ Quan h¢ kinh tlgiiia NSNN v6'i cac doanh nghi¢p '
+ Quan h¢ kinh tl giiia NSNN v6'i cac dmz vj hanh chinh - Sif nghi¢p
+ Quan h¢ kinh tlgiiia NSNN v6'i h¢ gia dinh va dan

Clf


10

+ Quan h¢ kinh tl giila NSNN w!i thi truilng tai chfnh
H~ thong cac quan h~ kinh

t€ nay luon giln lien v6'i cac lqi ich kinh t€

cua cac chu th~ tham gia vao qua trinh phan phoi cac ngu6n tai chinh va chinh
chung da quy dinh bdn cluit kinh tl cita NSNN, thl hi¢n NSNN Ia mqt phqm
tril kinh te'- tai chfnh [32].

Thu ba, khi xet ve hl.nh thuc th~ hi~n NSNN c6 cac d~c trung la :
- NSNN Ia mtim, chi duqc mota du6'i hinh thuc can doi gia tri (tien t~) bao quat ba khu Vl!C
chu y€u cua nen kinh t€ la Nha nu6'c, doanh
dU'9'C phe chufrn va thong qua

nghi~p

va h
a Qu6c h
phim anh t6ng hqp, toan di~n cac chinh sach kinh t€, tai chinh - tien t~ cua
qu6c gia.
- NSNN la quy tien t~ t~p trung cua Nha nu6'c: quy nay th~ hi~n lu9ng
ti~n t~ buy d¢ng tlr t6ng sfm ph~m quoc dan di: dap Ung cho Cclc khofm chi tieu

cua Nha nu6'c theo nguyen tile ca blm Ht khong ho.an tdt. N6i each khac,
NSNN Ht mchat va chtl'c nang cua Nha nu6'c.

Tir
hi~n

sv phan tich tren day, c6 th~ di t6'i k€t lu~n rang, m~c du cac bi~u

NSNN rat da d;;tng, phong phu, nhung ve th1;1·c chat chung deu phan anh

cac n¢i dung CO' ban la :
-. NSN N hoqt dqng trong llnh VlfC phdn phol: cac ngu6n tai chfnh va vi
vqy n6 the' hi¢n cac mozquan h¢ ve' lf!i ich kinh tlgiil.'a Nha nu6'c va xii hqi.
- Nha mr6'c niim quye'n life ve' NSNN. Mr;i khodn ti7U va chi cua ngdn
sach d¢11 do Nha nu6'c quy djnh va nham 111lj.C dfch ph~tc "¥ yeu ca'u thlfc hi¢n
cac c/n(·c nang CLtd minh.

Do d6 c6 th~ di d€n k€t lu~n ve ban chat cua NSNN vi~t Nam nhu sau:
NSNN Vi¢t Nam Ia t6ng thl cac quan h¢ kinh tlgiila Nha nu6'c va xii
lu}i phat sinh trong qua trinh phdn pho'i cac ngu6n tai chfnh quae gia dl tc;w


11

ltJp

va sU' d1p1g qu51 tie'n t¢ ttjp trung cua Nha nu6'c nh&m thifc hi¢n cac chuc

nang cua Nha nu6'c theo djnh hu6'ng xii lu}i chu nghla .

. 1.2/ Vai tro chung cua NSNN va d~c di~m cua NSDP iJ Vi~t Nam trong

ca che th! tnrbng.

1.2.1- Vai tro chung cua NSNN Vi~t Nam trong cache th! trubng.
TI16ng thuang vai tro cua NSNN duqc xac dinh tren ca

sa cac chuc

nang va nhi¢m ¥9 cua Nha nu6c trong tll'ng giai docp1. Trong ca ch~ thi truang
vai tro quan ly v'i mo cua NSNN tra nen
ho(;lt d()ng kinh

t~

h~t

sue quan tn;mg trong toan b¢ cac

- xa h¢i, an ninh quoc phong cua dftt nu6c. Vai tro cua

NSNN Vi¢t Nam trong ca ch~ thi truang duqc thday:
(1)- Huy d(lng nguon tai chinh d~

blw dam nhu cau chi tieu cua

Nha nuoc.
Day Ut vai tro lich su d1a NSNN rna trong bat ky thai
ch~ kinh

xac

d~nh

te nao NSNN cling phai thl;l'c hi¢n.
tren ca

d~i

nao hay ca

V. ai tro v~' m~it tai chfnh nay dnqc
'

sa ban chat kinh t~ ci1a NSNN. Tat ca cac khau tai chinh khac

trong h¢ thong tai chinh quoc gia d~u phiii lam nghla ¥9 v6i NSNN.
D~ phat buy vai tro cua NSNN trong qua tr!nh huy d¢ng m¢t b¢ ph~n

cac nguon tai chinh vao NSNN dtn phiii chu y cac van

d~

trQng tam la:

- Quy dinh t)' 1¢ d()ng vien cua NSNN ttr GDP hqp ly va khoa hQc

amuc

d¢ cao nhat rna cac nguon ll;l'c cua n~n kinh te - xa hdho~t

d¢f.lg san xuat, kinh doanh. Nguqc

m~t

]Q'i fch cua Nha ntr6c thi se dua

l~i

neu muc buy d()ng chi cln1 y den

d~n h~u

qua tieu Cl;l'c; d6 se la nguyen

nhan Jam giam Sl;l' quan tam cua cac chu th~ kinh t~ nhflm nang cao hi¢u qua
(

va

rna r()ng dffu tu san xuat, kinh doanh.
- Chinh sach thu phai dinh hu6ng cho phat tri~n san xuat. Vi¢c hinh

thanh cac

lo~i tim~;

cac chinh sach uu dai

v~

thue suat;

mi~n,

giam thue... c6


12

tac dl;lng kich thich cac nha dfiu tu, cac doanh nghi~p bo v6n dfiu tu vao cac
Iinh vvc cfin khuy€n khich vl c6 lqi cho hQ. Nguqc
kh~t

l~i,

nhfrng chinh sach thu€

khe se lam giam b6t ngu6n v6n dfiu tu vao Iinh vvc can h~n ch€ san xuat

kinh doanh.
(2)- Phan b6 cac nguon tai chinh quoc gia th~;rc hi~n djnh hu6ng
tang trll'Ong kinh

te va cong bang xa hqi.

Ngu6n v6n NSNN la ngu6n v6n quan trQng nhat va c6 vi trf chu d~o
trong toan b¢ cac ngu6n v6n cua xa h¢i. C6 th~ n6i, vi~c phfm b6 ngan sach c6

y nghia chien luqc d6i v6'i cac m1.;1c tieu kinh te- xa h¢i; c6 tac d¢ng r¢ng Ion
tren plwm vi ca mr6'c trong vi~c chi ph6i, huang dftn cac ngu6n tai chfnh khac

ctla xa h¢i ca v~ ca cau, muc d¢ theo dinh huang cua Nha nu6'c.
- Thong qua vi~c phan b6 cho dau tu phat tri~n trong tung tho·i ky,
NSNN

t~p

trung cho xay dl;Tng cac cong trlnh ket cau

h~1

tang kinh te - xa h¢i;

d&u tu phat tri~n vao nhung linh vvc, nhfrng nganh mui nhQn lam tang tnrang
kinh te nhanh, c6 kha ·nang

c~nh

tranh

m~nh

tren th! truang trong va ngoai

nu6'c. M~t khac NSNN con uu tien phan b6 von nh&m ca cau l~i san xuat tren
cac linh vl;Tc (cong nghi~p, nong nghi~p, dich v.1.;1 ... ) d~ nang cao hi~u qua san
xuat kinh doanh, gop phan cho tang trubng kinh t€ nhanh va b~n vu·ng.
- Thong qua vi~c phan b6 chi cho cac S\T nghi~p (kinh te, van h6a, giao
cl\lC, y te, xa h¢i ... ), NSNN dinh hu6ng cho cac linh \'l!C duqc phat tri~n 6n
d!nh nhung dinn bao S\T cong b?ing trong thl;l huang cac phuc lQ'i Xa h('>i CUa
mQi tang l6p nhan dan. Dinh huang XHCN cua Nha nu6'c

th~ hi~n

Vi~t

Nam se duqc

r6 net tren cac Iinh yVc nay. Kinh te Umg truong nhung phai h~n che

nhfrng khuyet t~t cua cache thi truang t£1c d¢ng vao xa h¢i, khong d~ tlnh
tr~ng th~i

hQc, khong duqc chua b~nh, that nghi~p tran Ian ... trong cac t&ng

l6p dan cu.
- Thong qua vi~c phan b6 chi cho cac ca quan quan

ly

nha nuoc, Dang

va cac doan th~ chfnh tri- xa h¢i, chi cho an ninh- qu6c phong ... , (ngan sach


13

Ht ngu6n dam bao duy nhat cho cac ca quan nay
nham thvc hi~n t6t cac chuc nang, nhi~m
m~nh

cua b¢ may Hinh

d~o

Vl;l d~

ho~t

d¢ng blnh thuong),

duy trl va tang cuang sue

va quan ly cua Dang va Nha nuoc;

d~c bi~t

la tang

cuong cho sue m~nh bao v~ t6 qu6c va che' d¢ XHCN; gifr gin an ninh, tr~t tv
va an toan xa h¢i.

(3)- La cong Cl} di~u chinh vi mo va ki~m tra nen kinh te - xa h<)i.
Day Ia vai tro xuat phat tu di~u ki~n kinh te' - xa h<)i Cl) th~ trong m¢t
giai

do~n

nhat dinh, vai tro nay rat quan trQng nhu da phan tich tren vi trong

co che thi truang cAn thie't phai c6 di~u chinh vi mo tu phfa Nha nuoc.
Nha nuoc thuc hien di~u chinh vi mo n~n kinh te- xa hoi bang viec

•

•

L.-

0

•

dinh huang phat tri~n n~n kinh te hang h6a nhi~u thanh phAn; vi¢c xay dl)ng
chien luqc phat tri~n kinh te - xa h¢i va quy ho~ch t6ng the n~n kinh te qu6c
dan; thong qua vi¢c Slr dl)ng CaC c6ng Cl) tai chinh, gia ca,

ti~n

t¢;

lu~t

phap,

chinh sach, CO' che' tai chinh ... D~ thvc hi¢n dUQ'C cac di~u chinh tren. Nh~l
nLr6c c6 th~ su· dl)ng NSNN - cong Cl) tai chinh quan trQng trong h¢ th6ng cac
c6ng C~l quan ly kinh te'. Vai tro Cl) th~ cua NSNN trong di~u chinh vi mo la :
- Kfch thfch sv tang tnrong kinh te theo diflh huang XHCN.
- Di~u tie't thi truong, binh 6n gia ca, ch6ng l£.1.m phat.
- Di~u tie't thu nh~p cua cac tAng 16p dan cu trong xa h¢i.
l\1~t

khac, NSNN la khau chu d£.lo trong h¢ th6ng tai chinh qu6c gia.

Xuat phat tU: lqi ich cua Nha nuoc, NSNN ki~m tra cac ho~t d¢ng cua cac khau
tai chinh khac, kiem tra nghia Vl) n¢p thue', phi; ki~m tra si'r d~mg cac ngu6n
tai chinh nha nu6c, tai san cong; ki~m tra cac phap nhan va ca nhfm thvc hi¢n
cck phap lu(1t, chinh sach v~ ngan sckh ...

1.2.2 - D~c di~m cua NSDP iJ Vi~t Nam trong co che thj truimg.
1.2.2.1- Cac don vj hanh chinh va chinh quyen dja phuong iJ Vi~t Nam.
(1)- Cac don vi hanh chinh dia phuong Vi¢t Nam duqc chia lam 03 cap
va theo s6li¢u de'n cu6i nam 2000 thl:


14

- Cap tinh, thanh ph6 tn;rc thu<')c trung uong duqc g<;>i chung Ut cap tinh
(co 61 don vi g6m 57 tinh Va 4 thanh pho tr\!C thUQC trung U'ong).
- Cap huy~n, qu~n, thi xa, thanh ph6 thu<')c tinh duqc g<;>i chung la
cap huy~n (c6 604 don vi g6m 492 huy~n, 33 qu~n, 63 thi xa va 16 thanh ph6
thu<')c tinh).
- Cftp xa, phnemg, thi tran thu<')c huy~n, qu~n, thi xa, thanh ph6 thu<')c
tlnh dUQ'C g<;>i Chung la cap xa (c6 10.500 don Vi g6m 8.926 xa Va 1.574
phuong, thi tran).
O:lc don vi hanh chfnh cua nu6c ta qua cac thai ky khac nhau trong lich
Sll'

phat tri~n da duqc thay d6i, dti t6 rat nhi6u l~n theo quyet dinh cua Nha

nu6c trung U'Ong duong quy6n. D~c di~m chung cua vi~c phfm dinh dia gi6i

etta phan 16n cac don vi hanh chfnh hi~n hanh dU'Q'C d\}'a vao sv· phfm chia cua
cac che d<') pbong kien, th\}'c dfm tru6c dtty (ngh!a Ht da so cac don vi hanh
chfnh da c6 lich sir

h~mg

tram nam). Chi m<')t so cac don vi hanh chfnh m6i

duqc th~mh l~tp trong giai do~n gan dtty theo yeu c~u quan ly cua Nha nn6c ta.
Vi~c

phttn chia dat nn6c thanh cac don' vi hanh chfnh khac nhau ti:r tinh

den co s& tru6c bet nhttm plwc vv cbo vi~c cai tri cua cac Nha nu6c duong
quy6n qua cac thai d~i. Trong qua trlnh phat tri~n, vi~c phttn chia nay con c6
mvc dich

t~o thu~n

lqi cho nhttn dan lam an, sinh song,

Doi v6i che d<') Nha nn6c XHCN,

vi~c

ho~t

d<')ng van hoa ...

v~

hanh chfnh con

phfm chia cac don

bao h~un y ngbla quan tr<;>ng Ht giup nhan dan c6 dieu ki~n phat huy quyen dan
cbu cua mlnh tham gia vao cong vi~c Nha nu6c (b~u Clr, ung Clr, giam sat
cbinh quy6n, phat huy quy6n dan chu co sO'... ). Do d6, vi~c phfm chia dia gi6i
h~mh cbfnb m<')t m~t phai can CU' VaO di6u ki~n tl;T nhien,

qwln, truy6n thong van boa, dan t<')c, lich su· ...

m~t

Xa b<')i, phong fVC,

t~tp

khac it quan tr<;>ng bon la

can ell' theo yeu c~u quan ly dia ban cua Nha nu6c - nhq licll

Sll'

phat tri~n cua

dat nn6c da chung minh.
(2)- Giua cac loe;ti don vi h~mh chfnh cling c6 nhung net d~c thu rieng:

15

- Tinh, th~mh ph6 tr-gc thu¢c trung uong (g9i chung la cap tinh): la cap
dan v! h~mh chinh tiung gian giii'a trung uong va co

sa. Tinh c6 be day l!ch Slr

nl't lau dai v6'i nhii'ng ten g9i khac nhau (tran, dinh, 19, tinh). Qua trlnh do thi
boa da chuy~n m¢t s6 tinh tra thanh thanh ph6 tr-gc thu¢c trung uong. Cac d~c
thu rieng cua don vi h~mh chinh tinh, thanh pho, t1U6'c bet d6 la nhifng do'17 vf
c6 ranh gi6'i hinh tlu1nh fl/ nhib1. Thu hai, cap tinh la cap quim ly cac dan v!
h~mh

chinh tr-gc thu¢c vtra c6 tinh chat do thi, vtra c6 tinh chat nong thon (tinh

CO huy¢n, thanh pho, thi Xa, Xa, pbUOng, thi tnfn; thanh pho trtJC thUQC trung
uong c6
qu~n,

qu~n,

huy¢n, phuemg, xa - trong d6 cac don vi thanh pho, thi xa,

phuong, thi tran la nhii'ng don vi hanh chinh do thi). Thu ba la, m6i don

vj h~mh chinh tinh, th~mh pho c6 vai tro quyet dinh trong vi¢c phat tri~n cua cc\

11U6'C, tcJng hqp

Stf

phat tri~n CUa CaC tlnh, thanh pho se t~O ra

S\1'

phat tri~n

chung ella ca qu6c gia.
- Huy¢n, qu~n, thi xa, th~mh pho thu¢c tinh (g9i chung la dip huy¢n): h'l
nhiJ'ng dan vi

h~mh

chinh trung gian gifra dfp tlnh

Va

cap Co' SO,

dlf'9'C

plz[m

chia theo yeu diu qudn l)1 nia Nha mr6'c, da hlnh thanh tung bu6'c ttr cac trieu
d~1i

phong kien, Phap thu¢c (phu, huy¢n, chau tr-gc thu¢c cac tinh, tran, dinh,

1¢). Cftp huy¢n da qua nhieu Hin thay d6i ve ten g9i, ranh gi6'i, quy mo di¢n

tich, dan so, so don vi

h~mh

chinh Co'

sa... M~t khac, qua trlnh do thi boa cua

nU'O'C ta da hlnh th~mh them cac don vi qu~n, thi Xa, th~mh pho ihUQC tinh.
- Xa, phno·ng, thi tran: La don vi hanh chinh Co'

SO - tren thl;l'C te

sa (g9i chung la dip ca

a nhieu dia phuong du6'i Xa, pbUOng, thi tran con CO thon,

khoi pho). D~c thu n6i b~t cua xa, thi tran la don vi hanh chinh Co' b~m cua
quoc gia, da dU'9'C hlnh thanh tu· lau doi (tru6·c ca Sl;l' ra do·i cua cac Nha nu6'c
tc)p quyen phong kien); ranh gi6'i xii, thf tra/1

dU(!C

hinh thimh tif nhien. Rieng
(

dan v!

h~mh

chfnh phuong m6i duqc hlnh

th~mh

trong qua trlnh do thj h6a theo

yeu diu quan ly do thi cua Nha nu6'c ta, la don vi hlnh thanh khong theo
phu·o11g thU'c tt! nhien rna do Nha nu6c quyet djnh ranh gi6i, dia gi6'i theo so


16

luqng dan cu.
(3)- Khi nghien cliu v~ cac don vi h~mh chinh d!a phuong c6 mqt d~c
di~m rftt quan tn;mg nhung thuemg chua duqc xem xet dung muc, k~ ca trong
nh~n thu·c Hin th\fc ti~n: d6 la chua phan bi~t m
hanh chfnh do thi va don vi hanh chinh nong thon (ch~ng h~n thucmg dung
"c
- Ok don vi hanh chinh do thi c6

d~c

thu Ia noi dan s6 tir nong thon t~p

trung len ngay dmg gia tang; mau thu~n v6i khong gian sinh s6ng h~n h~p. Cu
dan CO ngu6n g6c tU nhi~u vung CUa dat nll'OC (nhat la d6i v6i Cclc thanh ph6

16n nhu thanh ph6 Ha Nqi, thanh ph6 H6 Chi Minh thlngu6n g6c cua cu dan

cang eta d~ng); l19 lam nhi~u ngh~ nghi~p khac nhau va it c6 quan h~ m~1t thiet
trong sinh ho~t cqng d6ng. Trinh d
a do tht nhln chung cao hon cac

vi:mg kh{tc: thong tin day du, kip thai Dan v! hanh chinh doth! c6 h~ tb6ng h~t
lang

CO'

sO' (dtr0ng sa, giao thong, buu chinh vi~n thong, di~n chieu sang, cap

thoat mr6c,

V~

sinh moi tnl'Crng ... ); cac cong trlnh van h,oa, giao

d~lC

nlur trll'Crng

d~1i h9c, b~nh vi~n, cong vien, nha van boa .. : da phat tri~n thu~n Iqi va duqc

th6ng nhat dau tu, quan l)' cua Nha mr6c trung lWng va chinh quy~n cac thanh
ph6 ... Nha mr6c trung uong dau tu va quan ly cac cong tr!nh kinh te, van hoa,
xa hIm:mg qua trlnh do th! hoa cua cac th~mh ph6 ma con nham plwc Vl;l cho ca
Vttng, dt klm V~l'C dan CU' XUng quanh cac thanh ph6.
- Cac dan vi hanh chinh nang than c6 d~c di~m dan cu thua th6t (nhat la

cac Vtll1g nui, vung hai dao); s6ng theo cac Cl;lffi lang, xa; lam nong ngh!ep Ja
chtl· yeu (chiem 80% dan s6). Quan h¢ c(>ng d6ng rat m~t thiet va hau het dan
cu d~u co h9 hang v6i nhau. Vi~c di~u chinh cac m6i quan h~ trong dan cu
thucmg n~ng v~ can cu vao cac quy dinh cua lang, xa (Huong u6c) hon la phap
che cua Nha nu6c (cho den nay rat nhi~u xa v~n t6n t~i edt hai h~ th6ng:
Huang u6c va phap lu~t Nha nu6c). Khac v6i dia b~m do thi, 6· nong thon h¢


17

thong h';! tang co sO' n6i chung, nhat Ut duemg giao thong nong thon, b¢nh vi¢n,
di¢11 chien sang, trUong hQC Va cac cong trlnh phuc lQ'i, van boa, giao d\}C, y te
... chna duqc phat tri~n v~ chat luqng l~n quy mo. Co sO' h';! tang chu yeu la
hinh th~mh Va phat tri~n theo dia giffi tUng Xa, thi tran pl11;1c Vl;l doi song dan CU
m6i lang, xa. Vl v~y, vi¢c qu?m ly 0' dan vi hanh chinh nong thon phai dnqc
th\}'C hi'¢n theo dia gi6i, lang, xa la chfnh; d~c di~m qmin
han

nhi~u

ly nay con quan trqng

so v6i vi¢c quan ly cac dan vi hanh chinh cap tinh va cap huy¢n.

(4)- V~ b¢ may Nha nu6c, chinh quy~n dia phuong duqc t6 chile thanh

3 cap theo Hien phap 1992 tuang ling cac cap dan vi hanh chinh:
+ Chinh quy~n cap tinh (tinh, thanh pho trvc thu¢c trung uong).
+ Chinh quy~n cap huy¢n (huy¢n, qu~n, thi xa, thanh pho trvc thu¢c

tinh).

+ Chfnh quy~n cap xa (xa, phuong, thi tran).
Chinh quy~n m6i cap d~u c6 co quan quy~n 1\rc Ia HDND, co quan
hanh chinh la UBND va cac co quan tr1;1·c thu¢p UBND:
- Chinh quy~n Nha nu6c 0' dja phuang la sim ph~m ljch si:r ctla qua trinh
phat tri~n b¢ may Nha nn6c Vi¢t Nam n6i ch~ng. Ben ce;tnh nhu·ng
dang tiep

t~lC

dll'Q'C phat huy thJ. hC;tn che chu yeu cua h¢ thong chfnh

Ll'll

di~m

quy~n

dia

phuong hi¢n nay- k~ ca cac van ban lu~t va trong thvc tien la chung ta thuemg
d6ng nghla khai ni¢m "cap chinh quy~n" v6i khai ni¢m "dan vi hanh chinh" la
hai khai ni¢m khac nhau, c6 cac n<;>i dung, hlnh thuc th~ hi¢n C\J th~ khong
giong nhau. Ch~ng h(;ln, chung ta thuemg dung chinh quy~n cap tinh; chinh
guy~n cap huy¢n; chfnh quy~n cap xa d~ thong nhat danh xung cac don vi
h~mh chfnh C\J th~; khong phan bi¢t duqc chinh quy~n tinh, thanh pho (dtp

chfnh quy~n trung gian thu· nhat); chinh quy~n huy¢n, qu~n 1 thi xa, thanh pho
thu<;>c tinh (cap chfnh quy~n tlung gian thu· hai); chinh quy~n xa, phuong, thi

tnin (cap chinh

quy~n

co sO'). Khai ni¢m nay dmg khong phan bi¢t duqc gifra

r----------------,
TRIJO'NG r-}·\1 f·I!JC 1\!NH TE~
"

~...... ,

,:

l

1 HAN! I f'bO HO CHI .ltWI.fi

-ri-iiJ·vtrnsA"UDA·.iiioc
. .

··-----·--: