Một số mâu thuẫn và những giải pháp chính sách để giải quyết mâu thuẫn trong phát triển kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam

B<) GI:\.0 Dl)C- D ..\0 T ..~O
TRuONG D:\1 IH)C KINH Tl~ TP.HO CHi :\II~H
_:;:_

~

'

fJE TAl:

'·:u6T
. s6 :\L~u TncX~ v.\ i\Ht·~c GL\I PILiP.
'

"

,

,..,?

I')

"':'

~

,..

CHI:\H S.-\CH DE GL-\1 QLYET 31--\C THCA~ TRO:\G
"

"'?

"':'

'

PfL\T TRIEN KINH TE THJ TH.t'd:\G
TIIEO DJl\H Ht'U~G XHC~

d YI~T .:\.-\31".

;

(DE TAI TRQNG DIEM c..\P TRUONG. l\L~

s6: Tucs 99-05)

CHU NHI$1\I: TS. DINH SON HUNG

•

2002


lVH)C Ll)C
Trang
Lifi mif d~iu ............................................................................................................................. 2
~
' ...................................................................... . 4
ong Iu:.tn

vc~ k'1111I tc~· th'! tnMng
Ch tfcfng I: ·1·~·

l. Thj tntung va cd che thj tntung ........................................................................................... 4
ni~m

I. Khai

thj tnfung va ph:ln

lo~i

th! tn.fung .................................................................... 4

')~. c c1 che•' k"·•n h te•' t h"! tnfong
'
................................................................................................... . 7
3. Dieu ki~n h1nh thanh cd chc kinh te· thj tntung ................................................................. 12
4. Cac giai do:_1 n ph at trien cua cd che kinh te thj tntung ..................................................... 15
5. D~c diem. ban chat cua cd che kinh te thj tntung hi en dq. i .............................................. 19
II. :\It} t sf) mt') hlnh kinh tc thi truifng ................................................................................ 23

I. M6 h1nh kinh te thj tntung B:ic

Au .................................................................................... 23

2. M6 h1nh kinh te thj tntong Nh:) t Ban ................................................................................. 2-!.
3. Kinh te thj tntang a ;-;res Cha u A..................................................................................... 26
..
.. . .

.T
Q •.
..,
-!.. Ktnh te th! tnfong d rung uoc ........................................................................................ _7

Chuting II: Nhung
XHC~

rna u thu:in trong ph at triti n kinh tt! thi truiing thco dinh htMng

d Vi~t :-.;am

hi~n

nay ............................................................................. 31

I. i'vluc tieu ph:1n d:1u ............................................................................................................. 31
2. .\!au thuan
;

ve phlfdng ph:ip lu:ln ........................................................................................ 7-!.

3. ~l:lu thuan giua QHSX vdi tr1nh d(> phat trien cua LLSX ................................................ 82

ve l~:Ji fch kinh te .............................................................................................. 86
-). Mau
• thuan
... gtua
. co sd• hq. tang
>

, • k" •.
. thtfi:Jng tang
>
vot
·ten true
................................................. s9

-!.. Mau thuan

ChuI. Quan diem ............................................................................................................................ 97
II. Nhung giai phap va chfnh sach co ban .............................................................................. 98
, gtaJ
. • . ph,ap. ch'tn h sac
, h ve.. k"111 h te•. ............................................................................ . 98
I . Nh om
..,-· Nh.om gtat
. • . ph.ap. c h'10 h sac
. h ve.. van
• h.oa-xa- h..
91 ..•..........................•............•..••................• I07
3. Giai phap chinh sach tai chfnh-tien t~ ............................................................................... 114
-!.. Giai phap, chinh sach khoa h<;>c-cong ngh~ ....................................................................... 118

- 1Nh.om
).

. • . ph.ap va' c h'10 h sac
. h ve.. c h"10 h t11. ....................................................................... L..,0
g1a1

Kl!'t 1u~n .................................................................................................................................. 128

Tai li~u tham khao chinh ..................................................................................................... 130

...,

,,

, . .,

.

..

,, .... •.....


cAc THANH VIEN NGHIEN CUU

nhi~m)

1.

TS. Dinh Son HCmg (Chl'1

2.

TS. Nguy~n Van Trlnh

3.

PGS.TS. Lam Quang Huyen

4.

TS. Cung Th! Tuyet Mai

5.

TS. Nguy~n Van Sl

6.

TS. Nguy~n Van Luan

7.

TS. Nguy~n Tien Dung

8.

Th.S. Nguy~n Thanh Long

9.

TS. Nguy~n Van Chi~n

10.

TS. Trfin Van Nhu'ng.....

.......
.
.....
~

....

·~


LOI lVH1 DAU

.
-

ChuyGn tu n~n kinh tc ke hoZ!ch hoa t~p trung bao c:lp sang co che kinh
tc thi tn.tong theo djnh hu'ong Xa h<)i cht'i nghia (XHCN) Ia qu~i trlnh chuyen
doi chu'a c6 ti~n le. trong lich
. stY va mo hlnh kinh te thi. tru'ong thco dinh
. hu'ong.....
XHCN cling Ia mo h1nh chtfa c6 tien I~ trong Ijch stY d ve ly lu~n Ian th~fc tien .
VI v~y, phat trien kinh te thj tru'ong theo djnh huang XHCN a Vi¢t Nam Ia ml)t
qua trlnh h1u dai voi nhieu thli' thach: vua tien hanh trong th~c tien. vua nghien
cuu ve ly lu~n. Do do d~ chuy~n doi co che kinh te va phat trien kinh te thj
tnfong theo djnh huang XHCN d~t m~1c tieu. dn nh~n thuc, d~inh gi~i dung
nhG'ng mau thuan dang ton t~i trong moi giai do~n cua qua tr1nh chuy~n doi va
qua trlnh phat tri~n. Tren co sCi do moi c6 the xay d~ng chien lu'CJC, ke hoq.ch,
bi~n phap, chinh sach khoa hQC, kha thi d0 giai quyet mau thuan va tZ!O ra

d<)ng life phat trien.
'-

.......

Nghien cuu ve qu~i tr1nh chuyen doi co che kinh te (J Vi~t Nam. da c6
nhieu cong trlnh nhu': "Theo htfong rong bay: di each kinh te t~1i Vi¢t Nam"
cua cac GS D.Perking. D.Dapice. J. Haughton, nam 1994: "Nhung thach thuc
tren con cluong di dch a Dong duong" cua Vi~n Phat trien quoc te Harvard.
do nha xutlt ban chfnh trj quoc gia xu:lt ban nam 1994: ''Djnh thltc con rong
ngu quen- kinh te Vi~t Nam di vao the ky 21··. do Ph~m Do Chf va Tdn Nam
B1nh chu bien, nha xu:lt ban Thanh pho Ho Chi ~Iinh, Trung tam kinh te Chau
A- Thai B1nh Duong. Thai bao kinh te SaiGon ...

-

Tuv. vav,
CUll mot
. . chu'a c6 cong
..... trlnh nao nghien
.....
. each c6 he. thong
nhG'ng mau thudn co ban trong qua trlnh chuy~n doi co che kinh te va phat
trien kinh te thj truong theo djnh huang XHCN a Vi~t Nam. Trong khi d6, bat
ky Stf chuyen doi CO che kinh te nao va Slf phat trien nao cling VU:l tiem ftn
nhG'ng nguy co b:lt on, vua chua dlfng de mau thufrn n<)i tZ!i. Do v~y nghien
cuu de xac djnh mau thuan, tu d6 tlm ra nhG'ng giai phap giiii quyet mau thudn
luon c6 y nghia hang d:1u trong t~o d<)ng life phat trien . .£>6 Ia ly do cua vi~c
thlfc hi~n d~ tai nghien cuu: "Ml)t so mau thuan va nhG'ng giai phap, chinh
sach de giai quyet mau thudn trong qua trlnh phat tri~n kinh te thj tru'ong theo

djnh huang XHCN a Vi~t Nam den nam 20 10".

* 1\It,~c ticu nghien cuu:

•

- Khai quat ml)t so m6 h1nh kinh te thj tru'ong tren the gioi.
- Phan tich lam ro nhG'ng mau thudn co ban trong phat trien kinh te thj
tntong theo djnh huang XHCN (J Vi~t Nam.

"

"'·' .• ,

.•• ,. ~ •

. ..

• t ..... 1,, ....... ~


- De xu at m9t

so giii i pM p, chinh sach de gi~'i i quyet rna u thufin trong

phat tri0n kinh te th~ tnJong theo djnh ht(ong XHCN d Vi~t Nam den n:im
2010.
• Phttdng phap nghicn dtu.
Ket hqp dong thai nhi~u phuong phap kh~ic nhau, trong do chu trQng sl't
dl,lllg cac phuong phap sau:

-Phuong phap duy

v~t bi~n

chung;

- Phttong ph a p thong ke;
-Phuong phap dicn djch va quy n~_tp .
• Ke't cau Ol)i dung nghicn cuu, ngoai IOi noi c!&u, ket Ju~n, thli ffil,IC
tai Ii~u tham khjo. cong trlnh nghien cuu gam 3 chuang: Chuang I ··r6ng quan
v~ kinh te th~ truong"; Chuang 2 ''Nhii'ng m:lu thufrn trong phat tritfn kinh te thi
truong theo c!jnh huang XHCN d Vi~t Nam"; Chuang 3 "Nhii'ng giai phap va
chfnh sach utf giai quyet mtiu thufrn".
*San phfrm nghien cuu gom: I bao do t6ng hqp va I bao do tom tit.

*

'

3


CHVdNG I
~

A

~

,..,

'

TONG LU~N VE KINH TE THI TRLfdNG

I. THl TRUONG V;\ C() CHE THl TRUONG
1. Khai

ni~m

thi tntung va phan lo<;ti thi tntung

Th! tn.tong la di tat yeu, !~1 h<;Jp phan bit bu(>c cua kinh te hang h6a, bdi
vl, trong kinh te hang h6a san xuat hang h6a la nhhm c1~ ban tren th! tru'ong.
V~y th! truong la gl?
1.1. Tlzi tntilng co tlzillziiu t/zeo ctic goc dq klztic nlzau.
Tho~ t tien. th! tnt0ng du'<;Jc hi~u theo nghia n6 Ia dja di~m, Ia noi dien ra

cac qua trlnh trao doi, mua ban hang h6a (Tim hi~u ve kinh te th! tntong NXBCTQG-1995-tr.9). Nhtt v~y. n6 bao ham tinh khong gian va th0i gian.
Thea nghia nay. thj truong c6 th~ m(>t di ch<;J. m(>t ct'ta hang bach h6a, m(>t h(>i
ch<;1. m(>t duong pho c6 de gian hang.
Khi san XUJt hang hoa cJng phat tri~n, lu'Qng hang h6a trao doi ngay
dng IOn va da d:;tng thl thj tru'ong dtt<;Jc hi~u thea nghla r(>ng hon. c15y du hon.
N6 Ia llnh Vl/C lu'u thong hang h6a - tien t~, rna trong c16 ngu'(Ji mua va ngu'0i
ban tac d(>ng qua l~i Ian nhau c1~ xac djnh gia d va so lu'<;Jng hang h6a dn
trao doi. Voi each hi~u nay thl ''th! tntong la tong hoa de moi quan h~ muaban trong xa h(>i dtt<;Jc hlnh thanh do nhung dieu ki~n l!ch sti'. kinh te- xa h(>i
nhat djnh'' (Giao trlnh kinh te hQc chfnh tr!- NXBCTQG-tr. 148).
Th! tntong con dtt<;Jc d!nh nghia. la noi trao doi hang h6a, Ia tong th~
nhung quan h~ lu'u thong trao doi hang h6a va tien t~.
Nhtt v~y. ngttoi ta da neu len nhieu djnh nghia khac nhau ve thj tntong.

Ve co ban, nhung...... dinh
khac nhau c16 khong...... dong...... nghia
voi nhau nhttng......
. nghia
......
......
cling khong mtiu thuan voi nhau, rna chi khac nhau ve n(>i ham. Nhttng doi voi
chung toi thl chung toi muon chQn djnh nghia sau day ve th! tru'ong: thj tntong
Ia tong h<;Jp nhung dieu ki~n va nhung quan h~ rna d d6 de lo~i hang h6a, tien
t~ dttqc trao doi mua ban. Day Ia djnh nghia c6 n(>i ham r(>ng vl thj truong
khong chi bao ham de quan h~ cung- du, c<;1nh tranh, hang- tien ... rna con
nhung dieu ki~n ve kinh te, xa hQi,.ky thu~t... tren d6 qua trlnh h.tu thong tr~lO
doi, mua ban dien ra.
Ngoai ra, Jdi goc d(> chuyen mon h~p, mon hQc Marketing da xem thi
tntong la m9t nh6m ngttoi tieu dung. D~ tit c16 vi~c nghien cuu thi tntong la
nghien CUll tung nh6m ngttoi tieu dung ve m~t tuoi tac, gidi tfnh, thu nh~p, thj
hieu, dan tQC, tfnh each ... cua hQ d~ thong tin cho de doanh nghi~p
chuc

to

4


Hi<%n nay, d~c tntng ctb n~n kinh te hi<%n d~Ji Ia nen kinh te thj tntC!ng
qnh tranh khong hoan toan. H~1u nhti khong noi nao tren the gioi con ton t~i
th! tntong qnh tranh hoan toan ho~c thj tntC!ng d<)c quyen d.
Tom hJi, dung tren nhung g6c d<) kh:ic nhau, nguoi ta cling phan lo~i thj
trliong khac nhau. Va S~( phfin lo~i thj tntong khac nhau d6 cling khong mau
thu:1n voi nhau rna chi Ia do g6c UQ nghien CUll, tiep c~n thj tntong kh:ic nhau.

1.3. Vai tro czia tlzj trztifng.

Trang kinh te hang h6a thj trliong Ia trung tam cua toan bQ qu~1 trlnh tai
san xuat va tai san xuat. Vai tro ciia thj trlidng dtiQC thphtiong di<%n cua ddi so'ng k.inh te- xa h<)i, trong d6 n6i len bao gom:
Trtioc het, thj trtidng Ia co cau danh gi:i cua XJ h<)i. C.Mac khi ban v~
gi:i tri cua hang h6a da cho rhng. gia tri cua hang h6a dtiQC quyet djnh bang
thCJi gian lao d<)ng x;l hQi can thiet. Thdi gian lao d<)ng X:i hQi can thiet OUQC
tinh toan tu thoi gian lao d<)ng d bi<%t ciia hang tri<%u nguoi san xuat hang h6a
khac nhau. MQt nguoi san xuat hang h6a ca bi<%t khong thtinh to:in nay rna phai c6 nhieu ngtioi cung, du hang h6a cling hoq.t d<)ng tren
thj trliong thl moi hoan thanh dtiQC chuc nang d6. Nhti v~y. th! trliong dong vai
tro nhti mQt CO quan d:inh gia CUa XJ hQi, th~c hi~n gi:i tri d:l OtiQC san xuat ra
trong linh v~c san xuat.
Thu hai. thj tntong Ia trung tam thong tin va dieu tiet s~ v~n hanh ciia
n~n kinh te. 86 Ia nhtJ'ng thong tin ve d~ tru nguyen li~u. ve quan h~ dau ra
dau vao. ve nhu du tieu dung. ve cung c5u de loq.i hang h6a tren thj tntong
va tat d thong tin d~u dtiQC dien dq.t qua gia d. Nhti v~y. thong tin gia d c6
kha nang t~p trung va don gdn h6a de thong tin. N6 c6 thnglioi ta m9t tieu chuftn tho'ng nhat doi voi de loq.i hang h6a, qua d6 cac chii
th~ kinh te c6 thtf dtia ra cac quyet sach d~ dieu chinh hanh vi ciia m1nh sao
cho h<;1p ly tren thj tntong.
Thu ba, thj tntong c6 vai tro kich thich san xuat va tieu dung. Qua gia d
tren thi tntong de chii thtf kinh te tham gia thj tntong phai kjp thai dieu chinh
dieu ki<%n san xuat va tieu dung ciia m1nh sao cho phil ht;1p voi de thong so
ciia thj tntong, nho d6 rna san xuat va tieu dung dtiQC md r<)ng ho~c thu h~p.
Thli ttl, lqi nhu~n va q.nh tranh Ia hai d<)ng I~c mq.nh nhat do'i voi IDQi
chu th~ hoq.t d<)ng tren thj tntong, trong d6 l<;1i nhu~n ton tq.i voi yeu to vua Ia
d<)ng l~c vua Ia m1,1c dich cua hoq.t d<)ng kinh doanh. Va chinh nht1ng d<)ng h!c
d6 d:l tq.o nen nht1ng "xuc tac" ·thuc dfty tien b9 khoa h9c - cong ngh~. tang

nang suat lao d<)ng va tang trttdng kinh te. VI v~y hang h6a san xuat ra ngay
cang nhieu, chat ltiqng ngay cang cao, chung loq. i, co cau ngay cang da dq.ng,
phong phu. £>6 Ia nht1ng dieu k.i~n d~ thoa m:in nhu du ngay cang cao cua xa
h9i.
6


2. Co chc' kinh tc' thi tniung.

2. I. Kluii ni~ m.
C6 nhi~u quan uitim kh~1c nhau v~ co che thj tru'ong:
MOt Ia, co che thj tntong Ia mOt t6 chCtc kinh te trong do d nh:ln nguoi
tieu di:mg va de nha kinh doanh tac d<)ng Ian nhau qua thj tru'ong dti x:ic djnh
ba van d~ tr9ng tam cth t6 chuc kinh te Ia s:ln xuat di gl? san xuat nhu the
nao? san xuat cho ai?. Co che thj truong khong phai H stf h6n lo~n rna Ia m<)t
tr~t ttf kinh te. (Kinh te h9e- P.Samuelson- VQHQT 1989- tr.51).
Hai Ia, co che thj tru'ong Ia t6ng th~ de nhfin to, quan h~, moi tru'ong.
d<)ng ltfc va quy lu~t chi phoi stf v~n d<)ng cib thj tru'ong (KTCT, NXB ST, HN
1992 - tr.65).
Ba Ia. co che thj truong Ia t6ng thtf phuong thuc v~n hanh sao cho phtt
hQp voi de quy lu~t kinh te khach quan ct"ia thj tru'ong. trong do gom c6 de
quan h~ kinh te rna quan h~ cung du Ia trung tam, de hlnh thuc kinh te rna
gi:i d. thj truong Ia cot loi. de phuong ph~1p rna qnh tranh Ia sue song. tu do
t~o ra nhung ltfc hut va ltfe u:fy theo m<)t xu httong nhat djnh nhhm chi phoi ba
van d~ co b:ln cua n0n san xuat xa h<)i: s~1n xuat di g1. san xuat bang dch
nao, san xuat cho ai? (Bai gi:ing cua PGS.TS. Tdn Trung H~u).
Bon Ia. co che thj tru'ong chinh Ia "b<) may .. kinh te di0u tiet to~ln b<) stf
v~n d<)ng eua kinh te thi tru'ong. uieu tiet qu~1 trlnh san xuat va lu'u thong hang
hoa thong qua Stf t:ic d<)ng Ctb de qui lu~t kinh te CUa n0n kinh te thj tru'Cfng.
d~c bi~t Ia quy lu~t gi:i trj- quy lu~t kinh te can ban cua san xuat va lu'u thong

hang h6a (PGS. Vu Van Hfin).
Nam Ia, co che thi truC1ng Ia co che ttf di0u chinh c:ic c:in doi cua nen
kinh te theo yeu du cua de quy lu~t gia tti, quy lu~t cung- du, gi:i d, c~nh
tranh, htu thong tien t~. N6 Ia guong may v~n hanh cua nen kinh te hang h6a
ph:it tricfn, Ia phuong thuc co ban d~ ph:ln phoi va sti dt,mg de nguon von. tai
nguyen, cong ngh~, sue lao d<)ng (Gi:io trlnh kinh te h9c chinh tti- NXBCTQG
- 1999- tr.474).
Sa u Ia, co che thj tn1C1ng la t6ng th~ cac yeu to chu quan va khach quan
dang ho~t d<)ng, tac d<)ng qua l~i va che uoc Ilin nhau tren thj tn1C1ng.
Chung toi cho dng, nhung khai ni~m khac nhau ve cd che thj tn1C1ng
khong mau thulin voi nhau rna chi_ khac nhau rna chi khac nhau ve ph:;tm vi
r<)ng, h~p va muc d9 nong sau. Va theo quan di~m ciia chung toi thl khai ni~m
thu sau tuy di~n d~t ng5n nhung l~i dfiy oil nghia. Vi trong khai ni~m nay da
bao ham nhung quy lu~t, nhung ph:;tm tru kinh te, xa h9i dang ho:;tt d<)ng, phdt
sinh tac d1,1ng va cac chu th~ kinh te voi nhftng ke ho:;tch, chien lu'QC, chinh
sdch kinh doanh tren cd sd v~n d1,1ng quy lu~t, ph~m tru, kinh te, xa h9i khach
quan.
7


Nhln chung, tu nhung quan ni~m tren, c6 thti hieu cd che thi tntche' v~n hanh nen kinh tc m(>t each khach quan du'oi tac u(>ng cib de quy lu~t
kinh te thi tntong: quy ltt~t gia trj. quy llt~t cung du, quy ltt~t lu'u thong ti0n t¢,
quy lu~t c~nh tranh. Va nen kinh tc v~n hanh theo cd che thj tntnen kinh te' thi. tru'dng.
'-

Nhu' v~y. cd che' thi tnt<'Jng g6m c6 deb(> ph~n co biin h{/p thanh Ia:
Thu nhfit, gia ca thj tntong. Gia d thj tru'0ng, m(>t m~t Ia h1nh thuc bieu
hi~n biing ti6n cua gia trj thi tru<'Jng, m(>t m~t chju t~1c d(>ng ci'ta cac ltfc cung,

cfiu va canh
tranh tn~n thi. tru'ong.
.
'-

Moi quan h~ giua gia d thj tntong va gia trj thj tru'<'Jng Ia moi quan h~
gitla hi~n tu'Qng voi ban chat. T6ng gi~i d thi tru'ong va t6ng gi~i trj thj tntong
la bJng...... nhau neu xet trong mot
. th<'Ji gian dai uoi voi ti't d cac hang..... hoa va
djch Vt,I. Gia ca thj tnl'ong tach khoi gia tri thj tru'ong trong nhung dieu ki¢n
nhi't djnh, do Ia du'oi tac d(>ng cua cung- cau hang hoa do, ho~c tac d(>ng cua
S\f tang giam gin trj a6ng tien ho~c chju S\f tac d(>ng cua m(>t l\fc dQC quyen
nao d6: cua de Nha nll'oc hay cua de Cong ty d(>c quyen tu' nhan.

-

-

Gia ca thj tntong phai dam bao cho ngu'oi san xui't bit dip du'QC chi phf
san xuat. Gioi h~~n dttoi ciia gia CJ thj tru'ong chinh l?l chi phi san xuat. Gioi
h~n tren cua gia d thj tru'ong tity thu<)c vao hoan dnh thj tnl'<'Jng. £)6 chinh Ia
nhu cau c6 kha nang thanh toan CUJ thj tru'ong.
Noi chung. gia d thj tntong co cd sd Ia gia trj thj trll'ong, quan h~ cung
cfiu tac d<)ng trtfc tiep den S\f v~n cl<)ng cua gia d, Slk mua CUJ c16ng tien tac
d<)ng lam gia d. thay c16i. phdm chi't hang h6a cung quyet djnh gia d thi
tru<'Jng. ty gia canh keo cung tac d<)ng den gia d thj truong.
Gia ca thj tru'ong c6 de chuc nang sau: phu'ong ti~n thong tin, can biing
cung cau, phan phoi va phtin phoi l~i thu nh:}p cua cac tang lop dan ell' trong xa
h<)i.
Thu hai, quan h~ cung. cau. Cau hang hoa va djch Vt,I Ia so lu'Qng hang

6a va djch Vt,I rna nguoi mua mong muon mua theo muc gia nhi't djnh. Noi
each khac cau la nhu cfiu c6 kha nang thanh toan cua thj tru'ong, chu khong
phai bat cu nhu du nao.
Cung hang h6a va djch Yl,l la so llicung c:fp muon va c6 kha nang cung cfip theo muc gia nh:1t djnh. Cung khong
d6ng nghia voi san xufit. Cung pht,I thuqc vao nhieu ye'u to nhu: Mong muon
san xu:1t, kh~'i nang san xufit, so lu'san xu:1t du'Quan h~ cung- cfiu Ia quan h~ gii1a ngu'<'Ji cung c:fp va ngu'ai tieu dung,
Ia nhung quan h~ c6 vai tro quan trqng trong kinh te thi tru'ong. Gia d thi
tntang anh hll'dng den quan h~ cung c:iu, d6ng thoi cung. cau cung tac d(>ng
8


den Vl<;C Xquyet djnh giCt d thj tntong. thl m~t khky hon nua, gia trj thj tntong h~i quyet djnh cung va du" (C.M:.ic va Ph.
Angghen: Toan t~p. NXBCTQG- 1994, tr.25, tr.29l ).
Khi cung IOn hon c&u, gia d giam c6 th0' thap hon gi<1 trj hang h6a,
nhu'ng van dam baa c6 l<;1i nhu~n cha ngu'oi cung cap. Neu gia C~l gi~1m th5p
hon chi phi san XUJt thl ngu'oi cung CJp khong thu Ou'QC lQi nhu~n nua, hQ Se
gi~1m cung c~1p. Cung giam den lt1c n?w d6 se lam gia d tang, c6 thG caa hon
gi:.i trj. Gia d caa nguoi tieu dLtng kh6ng c6 I<;1i hQ se gi~1m du. Cau giam den
lt!c naa d6 c6 t:.lc d<)ng l~1m giCt d giam xu6ng. Qu:i trlnh t:ic d<)ng c16 se d5n
den lltc n~w d6 cung bhng du, lt.!c nay ngu'oi cung c5p se cung c5p hang thea
dung gi:i tr! ct.ia hang h6a, gia d bhng gi:i trj.
Thu ba. qnh tranh. C;;1nh tranh Ia m<)t trang nhung nguyen tic co ban.
ton t<;1i khach quan va tat yeu ctia kinh te thj truong. N6 la m6i tru'ong ton t~i
ctia co che thi tntong. C~nh tranh Ia Stf ganh dua, Stf dau tranh ve kinh te cua
de chu th~ tham 2.ia d~ """"2.ianh nhun2. dieu kien

. thuan
. loi
. tron2. siin xuat va tieu
dung nhhm thu dt1<;1c lqi ich caa nhat cha mlnh.

-

-

-

C~nh tr::mh d~ gianh thj tru'ong tieu th~t. gianh nguon nguyen li~u. nguon

nhan life. nguon v6n ... C;;1nh tranh bhng de phu'ong ph:ip kinh te va phi kinh
te.
C~nh

tranh giua nguoi cung cap voi nguoi cung cap. ngu'oi cung cap voi
nguoi tieu th~t. ngu'oi tieu tht,I voi ngu'oi tieu tht,I. C;;1nh tranh trong n<)i b9 nganh
VJ C<;lnh tranh giua de nganh. C~nh tranh haan haa. qnh tranh d<)c quyen va
c~nh tranh kh6ng haan haa.
Trang kinh te thj tru'ong xet ve m~t tich ctfc qnh tranh c6 vai tro rat
quan trQng, n6 Ia sue song cua thj truong, bu<)c de chu th~ kinh te phai nh~y
ben. niing d<)ng, lu6n tlm di moi, daa thaa di l~c h~u ... Nhting xet ve m~t
tieu ctfc thl qnh tranh ch;;1y thea Jqi nhu~n va lqi ich rieng lam c:ic nguon tai
nguyen bj khai th:ic qn ki~t, m6i tru'ong sinh thai b! 6 nhiem, nen kinh tea
tr;;1ng thai bat 6n v1 khung haiing, l;;1m ph:it, th5t nghi~p. lam tang stf phan h6a
giau nghea, bat c6ng xti h<)i ...
Tom l;;1i, h~ thong quy lu~t kinh te thj truong nhu: quy lu~t gi:i trj, quy
lu~t cung- c&u, quy lu~t qnh tranh, quy lu~t toi da h6a lqi nhu~n va cac ph~m

tru: hang h6a, tien t~, gi:i ca ... voi de cht.i th0' ha~t d<)ng san xuat kinh daanh
bj chi phoi, chju Stf tac dc)ng CUJ h~ th6ng quy lu~t, ph~m trU kinh te CUJ thj
tru'ong hqp th?mh co che thj tru'ong. Tat d de b9 ph~n hqp thanh co che th!
tru'ong kh6ng ton t~i bi~t l~p rna lu6n tac d<)ng qua l~i Ian nhau.
2.2. Nhz7ng dij.c trzlng chzmg ciia nin kinlz ti tlzj tntiJng.

Kinh te thj truong c6 nhung d~c tru'ng chung sau day:


M(>t Ia, tinh ttf chtl cua de chu thti kinh te rat cao. Tren co sCi tin hi~u
ctia th~ tntung, de chu thG kinh te t~( do J~(a chQn va du'a ra nhf(ng quyct djnh
kinh doanh cho c6 l<!i nhat tnfdc s~( t~ic d(>ng kh~ich quan ctb c:ic quy 1t1~t kinh
te' thi tn(ong.
Hai Ia, tren thi tru'0ng hang h6a rf1t phong phu, nguoi ta t~( do mua ban
theo gia ca thoa thu~n tren thj tru'0ng. (Trtr tn(ong h<;1p d(>c quy~n).
Ba Ia, gi::i d du'tru'ong VUJ lJ. bi0'u hi~n bhng ti0n CUJ gia tfi thj tru'ong, VUJ chju Stf tJ.c d(>ng
cua quy lu~t c~nh tranh va quy lu~t cung cau ...
Bon la,trong k.inh te thi tru'ong qnh tranh Ia m(>t tat yeu kh::ich quan.
Muon d~t du'd0 chiem u'u the trong san xuat va tieu th~1. C~nh tranh dien ra m(>t c:ich ph6
bien ca trong linh vtfc san xuat va lu'u thong.
Nam Ia, kinh te thj tru'ong Ia m<)t h~ thong k.inh te md.
Sau. l<!i nhu~n Ia ffil;}C dich cua mQi chtl th~ ho~~t u(>ng san xuat kinh
doanh. Ngu'oi ta khong lien h~ll1h de ho~t d(>ng san xuat kinh doanh VI long
nh5.n ::ii. vl d~o <.!lie hay long tu thi¢n, rna de chu th~ tien hanh c:ic ho~t d(>ng
san xuat k.inh doanh Ia nham tdi ml;}C dich lam giau cho ban th5.n va gia dlnh.
2.3. Ban char ella cd clzt kinlz te' tlrj tntifng.
2.3.1. Nlu?ng

the' Clta

l(ll

C(}

che' kinh re' rhj rnrifng.

Trude tien. co che kinh te thi truong kich thfch vi~c :ip dl;lng de tien b<)
khoa hoc kv thu5.t. t:ln!! n:ln!! suat lao don£. n5.n!! cao trlnh do xa hoi h6a san
xu at.
•

.,;

0

-

-

•

-

-

-

•

- -

•

Hai Ia. co che k.inh te thi truong c6 tinh nang don2 va kha nan2 thich
.
.
nghi nhanh chong tru'oc nhii'ng bien d6i.

-

Ba Ia, trong k.inh te th~ tru'ong hang h6a rat phong phu va da d~ng, d::ip
ung kip thai nhii'ng nhu du tinh te', da d~ng cua c:ic thanh vien trong xa hc)i.
Bon la, co che k.inh te thj tru'ong Ia co che sang IQc, n6 dao thai gay gat
nhung m~t yeu kern.
Nam Ia, co che th~ truong t~o dieu k.i~n va co sa cho rna r<)ng d5.n chu
.x5. h<)i ct1ng nhu' quyen ttf do ltfa chQn phu'ong an da ll tu', hQat d<)ng san xuat
kinh doanh cua moi ngu'oi.
Thu s::iu, dti d:;1t ml;}c dich Ia thu lbu<)c moi chu th~ kinh te' phiii ltfa chQn va giai quyet toi u'U 5 van de co biin Ia:
san xuat c::ii gl? san xuat nhu' the nao? san xuat a d5.u? siin xuat baa giC1? san
xuat cho ai? va slt dl;}ng vdi hi~u qua cao nhat mQi yeu to dau vao VI v~y n5.ng
cao hi~u qua cua nen san xua't x5. hc)i.
'"


2.3.2. Nlu?ng khuye't t(it CLta

C(/

che' kinh

te' thi tndmg.

Du c6 nhi~u ttu the' nhu'ng cd che thj tntong va n~n kinh tc v~n u(>ng
thco cd che thj tniong van ton t~~i nhung khuyet t~t mang tinh b~in cha't nht(:
Tru'oc het, c16 Ia nhung can b~nh gin voi cd che thj tn(ong nhu':

-

-

Kht111!! hoang san Xll~lt tht(a Ia can bcnh
c6 huu cua n0n kinh te van
.
.
h~lnh thco Cd che thj trtJong. Do mlrc cung hang h6a Vu'Qt muc c:1u cho ncn dan
tai tlnh tr~ng du' thua hang h6a m(>t each tu'dng c16i. Thua a day Ia thua so voi
nhu cfru c6 kha nang thanh to~1n chu kh6ng phai thtta so voi nhu du th~t st{ cth
xa h(>i. Nguyen nhfin ella khl'mg ho~ing Ia do mau thuan cd b;.in n(>i qi cua san
XU~lt hang h6a va cua tinh t~( phat. M:1u thufln nay bi€u hi¢n thanh nhi~u mau
thuan va xung d(>t khac nhau ella xa h(>i. D6 Ia de mau thuan nhu' mau thuan
giua tinh ke ho~ch trong tung doanh nghi~p voi tinh v6 Chinh phu tren toan b<}
n~n san XUi.lt xa h<]i. Xu ht(ong rna r(>ng san xuat v6 h~n GQ mau thuan voi s((c
mua c6 h~n ella xa h(>i.
Khi khtlng hoang xay ra. muc cung qua cao bu(>c cac doanh nghi~p phai
giam san xua't. thu h~p qui m6 san xua't. d:iu tu' moi cling bj thu h~p. that
nghi~p se dien ra tran Ian. Nhu' v4y. gdn li~n voi khung hoang kinh te Ia n~~n
that nghi~p ella nguoi lao d<}ng- can b~nh nan gdi eli a kinh te thj tru'ong.

Thu hai. kinh te thj tntong qo ra slf phan h6a giai cap. bat blnh d}ng
trong phan phoi thu nh~p. Trong kinh te thj tru'ong se c6 m<}t b() ph~n dan cu
trong xii co thu nh~p th<.}t cao vl nhieu nguyen nhi.ln nhu: may man, tai nang ....
b(> ph~n nay se tra thanh giau c6 va s6ng m(>t each sung suong. Trong khi m(>t
b(> ph~n kh:.ic cua d5.n cu se c6 thu nh4p thap ho~c kh6ng c6 thu nh~p do khong
c6 kha nilng lao d(>ng nhu tan t~t. gia yeu. ho~c g~p nhung rui ro khac. hay
lu'oi bieng .... b(> ph~n nay se bj ngheo di va se phai song trong ngheo kh6 va
b:1n cung.
Thu ba, Cd che thj tru'ong g:1y 6 nhiem m6i truong sinh thai, tan pha dat
dai. rung a:iu nguon vl ml}c dich lqi nhu~n. Lqi nhu~n va qnh tranh bu(>c mqi
chu th~ ho~t d<}ng kinh te tim dch giam chi phi san xuat kinh doanh. Va trong
SO CJC bi~n phap thlfc hi~n giam chi phi san XUat kinh doanh nhi~U Cd Sd d5 )lfa
chqn ca bi~n phap tiet ki~m chi phi chong 6 nhiem m6i truong sinh thai. Do
v~y tlnh tqng 6 nhiem m6i tru'ong c6 xu huang ngay cang gia tang, kich thich
St! ho~t d(>ng san XUat kinh doanh trong Cd che thj tnfong.

•

Thu tu', cd che kinh te thj tntong se dan den d(>c quy~n. Ho~t a(>ng trong
cd che thj tru'ong, de chu tht? kinh te d~u bi chi phoi bai quy Ju~ t qnh tranh.
Trong cu<}c c~nh tranh khoc li~t se dua den ho~c 1:1 th6n tinh Ian nhau, ho~c Ja
sap nh~p voi nhau, d hai xu hu'ong nay d~u ddn den so )u'<;fng doanh nghi~p d
bi~t giam, quy m6 cua doanh nghi~p ca bi~t tang, den gioi h~n nao u6 thl trd
thanh dqc quy~n. Dttu the' cua c~nh tranh- m(>t trong nhung d(>ng )tfc m~nh me cua n~n kinh te.
II


Th(( nam, de chl't thti ho~n d(>ng trong co che thj tn.t0ng thieu thong tin.
Nguyen nh5n Ia do qnh tranh bu<)c m6i chu th0' ph~li bi m~t thong tin. Thong

tin bj thieu SC ~lnh hu'dng ue'n vi¢c xay d~fng kc h0~_1ch, chien itfQC, ke s6.ch ho~~t
U()ng ella de ccJ Sd san xu:lt kinh doanh.
Th(( sau, co che thi tru0ng co th6 dua den tlnh tr~ng l~m phat qua cao do
nhung sai !~1m trong chinh s~ich tien tc,
. tai chinh hoac
. c.1~1u co.

-

-

Th(( bay, trong co che thi truong se xay ra tlnh tr;;tng thieu ht,It hang h6a
cong cong. V1 c.1Ju tu uti san xu:lt hang h6a cong cong doi hoi von c.1Ju tl( ldn,
tu:in hoan, chu chuy~n cth von ch~m. hi~u qua sli' d~tng von thC1p dan den llfi
nhu~}n it, th~m chi khong c6 lc;1i nhu~n. Do v~y de nha c.1Ju tutu nh5n khong
san sang u:iu tu d~ s:in xuat hang h6a cong..... cong.
.
-

0

-

-

-

-

a

-

......

-

Tit c:i nhung dieu ph5n tlch tren cho thay kinh te thj truong c6 nhii'ng
tru va khuyet t~}t nh:lt djnh. 80' ph~it huy nhung m~t uu va h~n che nhung m~t
khuyet ctb co che thj truong x:i h9i dn ph:ii c6 s~ ki0'm tra. dieu tiet. ujnh
huang m<)t dch c6 y thuc doi voi s~ v~n d<)ng cua co che thi tntong. 86 Ia
nhung ly do khien cho ph:ii c6 s~ can thi~p cua Nha nuoc vao co che thj
tru'ong. d nuoc ta. s~ quan Iy cl'1a Nha nuoc XHCN nhJm huang toi s~ 6n djnh
Ve kinh te- X5 hQi. cong bJng VJ hi¢u qua Cling nhU Jam ChO nen kinh te ngay
cang tang trudng VJ phat tri0n ben vung.

3. Di~u ki~n hlnh thanh cd chc kinh tc th! tntong.
Kinh te hang h6a phat tri~n qua nhieu giai do~n. Tho~t c.1J u Ia kinh te
hang h6a gi:in don. 8ac tru'ng ctb kinh te hang h6a gi~1n don Ia gan voi che do
.
.
Sd huu nho ve tu Ji~u s:in XUat. ky thu~t san xuat J~c h~u. nang suat lao u<)ng
thap. qui mo s:in xu:lt nho. s:in phim th~ng du it. ty su:lt hang h6a th:lp. luu
thong hang h6a chua phat tri0n, thj truong nho h~p. nong nghi~p Ia nganh s:in
xuat chinh, phfrn ldn djn cu' song nong thon. co cau kinh te l~c h~u.

--

-

--

-

a

Xet m9t each ch~t che thl khi s:in xuat hang h6a xuat hi~n. luu thong
trao u6i hang h6a xu:lt hi~n. t:lt yeu th! tru'ong c15 xu:lt hi~n. v1 luu thong trao
u6i hang h6a dien ra tren thj tru'ong, chju s~ chi phoi cua quy lu~t kinh te thj
tru'ong. Do c.16 co che kinh te thj truong xuat hi~n, nhung s~ ho;;tt d<)ng cua co
che thj truong va s~ phat sinh tac d~ng cua quy lu~t kinh te thj ·tru'ong nhung
giai do;;tn phat trien khac nhau cua san xuat va luu thong trao d6i hang h6a d5
phat trien a trlnh d9 ttiong doi cao, quan h~ hang h6a - tien t~ da rna r<)ng
trong to~lfi b9 nen kinh te quoc dan, theo d6 co che thi truong da ho~t d<)ng
ttiong doi linh ho;;tt. mem deo .

a

•

s~ hlnh thanh va phat tri~n cua co che thj tru'ong do nhung yeu to co

ban sau day quyet ujnh:
3.1. Vi l{IC lrt!}llg Sail xuiit.

12


Trang ljch Slt qu~1 trlnh phat tri0n ct'ia. IL_(c lt(qng s~1n xu:lt m(Jt each tudn
t~( d0 lam n~1y sinh kinh te thi tn(ang tdi qua de giai do~n:

Tntoc het, hit;p t~ic gdn don d~fa tren ky thu~t lao d(Jng thu cong chtfa
c6 s~ phfin cong lao d(Jng. M~c du v~}y n6 cling da t~o ra m(Jt nang suat lao
d(Jng cao hon lao d()ng rieng Ie va S~ll1 Xll~lt ra duc;c S~lll phdm dtf thua nhi2u
hon, doi hoi m9t ngu6n nguyen lit;u nhieu hon tnfoc va m9t thj truong tieu th~l
IOn hon truck. Bdi vl:

•

- Hi~p tac gi~'in don t~o cd Sd lam cho btl dip dtfQC de chenh l~ch ve
s((c J~(C VJ tai ngh~ CUD. de cong nh:1n nen Jam cho tieu hao lao d(>ng cJ bi¢t
cua xi nghi~p g:in bang hao phi lao d(>ng xa h(>i dn thiet.
- No t~o ra m(>t sac s~1n xuat t~p th0 nen d~ hoan thanh nhung kho'i
lu<;:Jng cong vi~c Ion rna m(Jt vai cong nhfin khong th0 lam du<;:Jc.

-

-

-Tao
. ra su. kich thich thi dua trong lao dong.
.
- Tiet ki~m dlf<;:Jc chi phi nha xlfdng, kho tang. v~n chuy0n ...

.

Thu hai. hi~p tac c6 ph5n cong lao d(Jng trong de xi nghi~p. M~c dt1
van d~a tren lao d(>ng thu cong nhlfng c15 c6 s~ ph5n c6ng bo d(>ng giii'a deb(>
ph~n c6ng nhfin trong xi nghi~p do do n6 lam cho nang su~ft lao d(Jng tang len
rat IOn. Boi v1:
- Hi~p tac co ph:1n c6ng t~o c1i0u ki~n n~1ng cao trlnh d(J. ky thu~}L tay

n£h2 cua n2uai c6ng nh:ln lao dong. Do gia d~i v ho chi lam chuven mot thao
t:ic trong qua trlnh san xua·t nen tay ngh~ cua h9 ngay dng du<;:Jc nang len,
ngay dng thanh th~o va hQ c6 th~ g~t bo di de thao tac thua trong qua trlnh
lao c19ng san xuat.
-

d~ng

.....

-

•

-

-

..,

0

..,

•

- N6 tiet ki~m dlf<;:Jc thai gian di chuy~n til d~ng lao c19ng nay sang m(>t
lao d(>ng khac.

- N6 tq.o di~u ki~n c10 ap dt;1ng cac phuong phap t6 chuc quan ly moi

lam nang cao nang suat lao d(>ng.

•
•

Thu ba, d~i c6ng nghi~p co khi. Voi s~ xuat hi~n cua cu(>c each m~ng
c6ng nghi~p va s~ hoan thanh cua no Ia may moe du<;:Jc slt dt;1ng r(>ng rai c15
lam cho nang suat lao d(>ng tang len m(>t each nhanh chong. May moe va d~i
c6ng nghi~p da t~o ra kha nang to Ion cho vi~c rut ng5n thai gian lao d(>ng va
giiim nh~ lao d(>ng, tang them siin ph5m th~ng du cho xa h(>i, md r<)ng qua
trlnh trao d6i hang hoa, thuc d5y s~ ra doi cua cac trung tam c6ng nghi~p va
de thanh thj IOn, va do do thj truong ngay cang du<;:Jc md r(>ng va phat tri~n
hon .
3.2.

Vl quan lzf Sd /zilu.

Xuat hi~n quan h~ Sd huu tu' nhan ve tu' li~u san xuat, sue lao d(>ng trCJ
thanh hang hoa va xuat hi~n thj truong sue lao d(>ng. Slf xuat hi~n hang hoa
13


sue lao d<)ng va thi tntong sue lao d(>ng dan tdi vi~c hlnh th~mh kinh te thi
tn.tong, Ia vi:

•

'

Thu nhit, sue lao dOng bien th~mh hang h6a th0 hi~n trlnh d(> phat tri0n

cao ctb n~n kinh te. Nhu' d::i phan tich a tren, trong san xuat hang h6a gian don
trlnh d(> ph:i t tri6n eli a hfc ltfuti dti thoa man nhu du toi thitiu cth tieu di:~ng chu chua c6 san phcim du' thua .
Con d~c tn.tng ctia kinh tc thj tru'ong Ia trlnh dO phat tri6n cao cua ltfc lu'san xufrt, nang suat lao dOng rat cao t~o ra m(>t luso voi nhu c:iu ticu dung toi thi0u ctia xa hOi nen no co kha nang thoa man nhu
ctiu ngay cang tang ctia con nguoi va xa hOi loai nguoi. Nhtl v~y, khi sue lao
dOng trd thanh hang hoa, nang hfc san xuat cua n6 du'QC tang len rat nhieu. VI
v~y, nguoi mua sue lao d(>ng nhlim d6 stt dt,Ing vao vit;c t~o ra gia tri th~ng du'
cang...... nhi~u cang...... tot nen ho. tlm moi
. each d6 n:.ing...... cao nang..... suat eua lao dom!
.....
lam thue len;
Thu hai, Stf hlnh thanh m(>t nen kinh te thj tn.tong hoan ehinh khi xuat
hang h6a sue lao dong.
cung.... voi su'.
hien
. hang hoa sue lao dong
. .._ va thi. tn.tong
.....
.
xuat hit;n cua thi tru'ong dat dai va thi tnfong de tu' li~u san xuat: m:iy m6c,
thiet bj. nguyen nhien v~t li~u ... Tat ca de yeu to san xuat va san phcim cua
lao dOng x5 hOi deu trd thanh doi tu'Qng mua b~in. trao d6i. deu trd thanh hang
h6a. St! v~n hanh troi chay eua tat d c:ic lo~i thi tru'ong nho d6 du'QC dam bao.

-

f

-

-

3.3. v~ quail lz? /rtu tlzong lzang lzoa- ti~ll t? - till d{lllg- ngan lzang
viz ticlz lii.y volz.
St! ra doi CUJ hang hoa sue lao dOng Jam cho tien tt% e6 them chuc nang
moi. Ban diu, tien t~ c6 chile nang lam thudc do gi:i trj cua de hang h6a, nho
chuc nang nay rna tien tt% dam nhit;m duphu'ong ti~n thanh toan, phu'ong ti~n eft tru va tien t~ the gioi. C6 nhieu tac gia
kinh te hQC tu' san coi tien chi Ia phu'ong ti~n lu'U thong don thu:in, '"chiec banh
xe vi c1Q.i cua lu'u thong" (A. Smith). Nhung khi xuat hi~n hang h6a sue lao
d(>ng. ti~n c6 them chuc n:lng Ia phuong ti~n tang them gia tri d~ thu I9i nhu~n.
nang cao hi~u qua ho~t d(>ng san xuat kinh doanh CUJ c:ic nha tu' ban. Tien d5
bie'n thanh tu band~ sinh l<Ji. Luc nay phai c6 st! t~p trung m(>t so lu'nhat djnh va n6 phai du'QC bie'n thanh tu' ban (von) d~ tie'n hanh san XUat Jcinh
doanh. Nghia Ia, n6 du'QC dung d~ mua tu' li~u san xuat va sue lao d(>ng tren thj
tn.tong cac ye'u to san xuft.

•

.

Nhu' v~y vai tro CUJ tien t~ trong nen kinh te' thj tru'ong la ctfc ky quan
trQng. Trong kinh te thj truong m9i quan h~ kinh te deu du'thong tien t~ Uu'QC coi nhu' h~ thong tu&n hoan cua co th~ nen kinh te thj
tn.tong. Vi v~y. trong nen kinh te' v~n hanh theo co che thi tntong phai c6 m(>t
h~ thong tai chinh, tin dt,mg, ngan hang tuong doi phat trien. Khong th~ c6
Gu'QC kinh te' thj tru'ong neu nhu' h¢ thong tai chinh. ngan hang COn qua yeu Ot,
14

h~ thong tfn d~Ing con qu~i gian do'n khong uap ling dt(QC nhu

v~ vO'n cho.

du

san XU~lt kinh doanh. Do do, dn phai x5y dtfng m<)t h~ thong tai chinh, tfn
d~mg, ng5n hang ph~1t tri~n tien tien, hi~n dZli cung c~lp dicu ki0n ctiy du va
thu~n l<;Ji cho S~( v~n d<)ng ctia mQi ngu6n von trong nen kinh te.

3.4. vti cd si'J lzq. tiing.
Kinh te' thj tru0ng Ia kinh te h~tng hoa ph~1t tri0n cao, khoi ltthoa s:in xuat va trao u6i rat IOn, doi hoi ph:ii c6 m(>t h0 thong giao thong v~n
di, thong tin lien lq.c phat tri~n d~ c6 th~ d~'im bao cung cJ'p <.lfry dl'1 thong tin
VC thj tru'0ng cho cJC doanh nghi0p, cung CJp kjp th0i nguyen li0u cho San XUJt
va <.lem s:in phim s:in xua't du'<Jc den no'i tieu thl} m(>t dch kjp th0i. Noi dch
khac, phai c6 m(>t h0 thong ket cau hq. tang tu'o'ng doi phat tri~n th1 moi b~'io
d:im cho htu thong hang h6a va lu'u thong tien t0 du'de dang. tu d6 hang h6a duv~ t chat cho vit;c md r<)ng quan h~ trao d6i.

3.5.

Vi vai tro ciia Nlzir. mtac.

Vai tro cua Nha nuoc rat quan trQng trong vi~c thuc diy nhanh qua trlnh
chuvtin sang kinh te thi tnJ0ng ci:ing nhtt trong viec <.lieu tiet de hoat dong kinh
te trong ncn kinh te thj tnJC1ng.

..

.....

•

-

.....

-

0

0

0

-

Nha nuoc vdi tu dch nhu ba <.ld cho stf ra d0i cua kinh te thi tru'C1ng.
Trong.... lich
tu kinh te hang hoa .....gi~'in don sang kinh te thi.
. sli'. giai doan
. chuvtin
.,
tru'0ng d tr1nh u<) cao dien ra ddng th0i voi th0i ky tan ra cua chu nghia phong
kien va Stf ra <.lC1i cua quan ht; san xu~ft tu' ban chu nghia. Th0i k}' nay nhi~m VI}
quan trQng cua n6 la tfch lily nhung tien de can thiet cho Stf ra d(jj cua chu
nghia ttl' ban. cua nen kinh te thj tru'C1ng. Luc nay, de nha kinh te trQng thu'ong

da du'a ra de ly thuyet de cao vai tro cua Nha nude trong vi~c thuc dfry phat
tri~n cac thi tru'C1n2 trong nude ciing nhu md rong ra thi tru'0ng nuoc ngoai. Cac
chinh sach cua Nha mtdc luc ba'y giC1 nhu': chinh sach thue', chinh sach gia d.
chinh sach Hii sua't da giup do cho de doanh nh5n dfry mq.nh hoq.t d<)ng buon
ban, tang CUdng XUJt khfru, tich liiy von va phat tri~n cong nghi~p che' bie'n tq.o
dieu ki~n cho de thi tru'ong ra doi m<)t dch c16ng b9 trong c16 c6 thi tntong sue
lao d(>ng, thi tru'C1ng ttt b:in, thi truC1ng dat dai ...

-

-

•

-

.....

-

......

-

0

-

-

Ngay nay, doi vdi de nude dang chuy~n sang kinh te thj trttC1ng nhtt
nude ta, vai tro ctia Nha nuoc rat quan trQng, Nha nude phai dua ra de chinh
sach kinh te- xa h9i nhu chinh sach dfru ttl' tang tru'dng kinh te, chuy~n djch co
cau kinh te, diy m~nh xuat khct'u, chinh sach tai chinh, tien t~, tin dl}ng, ngan
hang, nh~m thuc dct'y nhanh sv ra doi ctia h~ thong thj tru'ong ct6ng b9 trong d
nude, xay dVng h~ thong cd sd h~ tfrng va tham gia vao thj tru'ong the gidi.

4. Cac giai do~n phat tri~n ciia cd che' thj tru'ong.
4.1. EJijc diim, ball clrat va mall thudn ciia cd che' thj trzlung cd diin:
15


chi thi tnfong c6 di0n Ia cd ch~ thi tnfong ttf do, ho4;1t d(>ng m(>t dch.
ttf phat dttui tac u(>ng ct.''!a de quy lu~t kinh te khach quan rna A. Smith gQi Ia
''ban tay vo hlnh". Trong cd che do, mQi hoZlt Ul)ng ct.'b de chu th0 kinh te ct0u
phl,IC tttng Sl.f huang dan CUJ c:.ic quy Ju~t kinh te kh~ich quan nhlf quy h1~t gi~l
tri, quy lu~t cung du, quy lu~t qnh tranh, quy lu~t nang suat lao d<)ng tang
10n, quy lu~t tiet ki¢m hao phi thai gian lao u<)ng ... Trang cd che do, gia d
ella tat CJ cJC Jo~i hang hoa tren tat d C~lC thj tntOng a0u cllfQC hinh thanh ffiQt
each t~t phat duoi tac c1<)ng ella de quy lu~t kinh te kh- gi:l c:i cl'1a tu ban. du<;1c h1nh thanh m<)t dch ttf phat tren thi truang tu ban
dudi tac d<)ng cua cung du v~ ttt ban trcn thi truang do. Neu cung tu ban clang
c6 xu huang gia tang !Un hdn du v~ tl( ban th1 lai suat se c6 xu huang giam
xuong, va ngUQC IZ!i. neu cung v6 tu ban c6 xu huang giam thap hdn du vf: tl(
ban thl lai suat se c6 xu httong tf1ng len. Lue nay khong c6 m<)t ltfc c1<)c quyf:n
nao cua Nha nuoc hay cua tu nhtin tac d<)ng vao tlnh h1nh thi tntong c10 lai suat
v~n d<)ng theo '} muon chl'1 quan eua de life d<)c quyf:n c16. Tn?n de thj truong
khac cling c10u c6 t1nh hlnh nhu v~y.
Cd

Mot u:lc trun2: khac cd ban cua 2:iai c1oan nav Ia moi hoat d6n2: san xuat
kinh doanh eua de chl'1 th~ kinh te trong n0n kinh te di~n ra theo tinh th5n tt!
do. ''Tt! do ho~t d(>ng. t~t do kinh doanh" Ia khfru hi~u cht.'i yeu ct.'ia thai ky nay.
£)~ cho nen kinh te thi truong phat tri~n trong thai k)· nay de quyf:n tt! do CUJ
de chu thcf kinh te UUljC de eao va bao v~ quyen tu' huu UUQC thiet l~p va thua
nh~}n trong ph~~m \i toan xa h<)i. C6 thcf noi. vi~e ctiy ffi:,Jnh de hOZlt cl(>ng s~1n
xuat kinh doanh. phat tri~n san xuat theo tinh than tt! do, t:lng cuang tfch IUy.
tfch tl;l VJ t~p trung S~ln xuat acf md r<)ng quy mo thj tru'ong, n5.ng CJO dung
ludng thi tntan2: va c1i'v manh viec hlnh thanh de loai thi truong Ia nhung c1ae
diem chu yeu cua giai do:,In nay. Vi d1,1, vi~c phat trien cua thi truong e6 dien d
Tay Au the ky XVII- c1au the ky XX. Dtiy Ia giai do:,1n de nuoc Ttiy Au phat
trien thj tru'ong dan tQC theo nguyen de tt! do. Dtiy eung Ia giai do:,In rna nen
san xuat cua de quoc gia nay phat trien m:,Inh tren tat d de linh vt..fc: nong
nghi~p, c6ng nghi~p (cong nghi~p nh~ va cong nghi~p n~ng). ti0u thu cong
nghi~p va d thu'dng nghi~p. Cd cau kinh te va cd cau thi tru'ong cung c6 St..f
thay d6i va phat trien. Thi tru'ong du'<;1C md r<)ng va trd thanh thi tru'ong dtin tQC
thong nhat, de thj tru'ong moi OUQC hinh thanh va ph:it trien: thj tru'ong san
phfrm hang h6a tieu dung d nhan. thi tru'ong c:ic yeu t6 san xuat: may moe,
thiet bj, sue lao d<)ng ... Vi~c phat trien cua tat d de linh vtfc san xuat kinh
doanh ke tren da kh5ng djnh Stf lfu vi~t CUa nen kinh te thj tntong SO vdi nen
san xuat hang h6a nho tru'dc d6.
•

•

'-'

•

•

-

.....

.......

""

•

•

•

""

•

0

•

0

......

-

.....

•

Trang giai do:,1n phat trien nay cua nen kinh te thi truong Nha nude chi
giu vai tro "giu nha", nghia la Nha nude de cho n~n kinh te ho:,It c19ng mOt
each tt! do, kh6ng can thi~p vao de ho:,It d<)ng cua nen kinh te rna chi thtfc
hien
. cac chuc nang.... sau:
16


ph~ip

MOt I~. bao v~ quyen s0 huu cua cac chu thti kinh te thong qua h~ tho'ng
lu~t. biio dam "h1~t choi" cho thi tntung.

Hai 1:1, bao d~'i.m tr~t t~t xJ h()i, an ninh t6 quo'c, t~o ra m0t sif 6n djnh
chinh trL t~o S~( an tam cho de chu thti kinh te ho~t d(>ng san xu:lt kinh doanh.
Ba Ia, th~tc hi~n de djch

cong c()ng ph~IC Vt,J cho dui song x5 hl)i
Uu'kinh doanh.
Vt,J

Nhu' v~y. ho~t d(>ng cua Nha nu'oc ph~'i.i dam bao t~o di0u ki~n thu~n l<;1i
cho kinh te thi tntC1ng tV do ph6t tri0n, c~ic ho~t dl)ng n~o ctb Nha nu'oc g~ly
can trd cho
ho~t <.l<)ng cua thj tntong deu khong phu h<;Jp trong giai do~}n
nay.

sv

T6m l~i. trong co che kinh te thj tru'ung "c6 di~n·· mQi ho~t d()ng san
XUJt kinh doanh. mQi chu th~ kinh te deu ~hju Sif chi phoi, "dan dat" bdi "ban
tay thj tntong", Nha nu'oc chi can thi~p m(>t each gian tiep va rat hq.n che trong
nen kinh te.
Vu ctitim cua co che thi truong nay Ia nen kinh te phat tri0n nJng ct<)ng.
Iinh ho~t. Nhung
ton t~i va v~n dl)ng ctb co che kinh te thj tntC1ng "c6 di~n ..
den m()t giai do~n nh~1t djnh eta lam b()c 19 mq.nh me nhung khuyet t~t cua thj
tntong.

sv

Giai do~n phat tri~n cua co chc thj tru'ong c6 ui0'n eta t~o ra m()t m~lu
thuan Uu'QC th0 hi~n qua de u'u va nhu'QC ui0m nhu' sau:
Thu nhat. m<)t m~t nen kinh te thj tru'C1ng tif do c6 tac d<)ng kich thich
tfnh nang d<)ng sang t~o cua de chu th0 kinh te. Trong co che kinh te thj
truong tV do, chu th~ kinh te nao khong chu dl)ng nam bat nhu du ctia thj
tntong, kh6ng theo kjp
phat tri~n cua thi tru'ong thl se bj that b~i. khong th~
dung..... vung trong canh tranh. V1 vav.
... nen trong kinh te thi. tntong tu' do moi
. chti
th~ kinh te deu phai tim mQi dch d~ hu'dng hanh vi cua mlnh phu hQp voi Sif
ho~t d<)ng ciia de quy lu~t kinh te khach quan, nhhm thu du'Qc IQi ich cao nh:lt.
Nhu'ng do thi tntong chju Sif di0u tiet m<)t each tV phat cua de quy lu~t kinh te
khach quan nen cJC chu th~ kinh te khong th~ nam bat du'QC ffiQt each chinh
xac nhu d u cua thi tntong, VI v~y chinh u'u ctitim nay cua kinh te thi tru'ong tif

do l~i dan den nhu'<;Jc di~m Ia lam cho n0n kinh te lu6n mat ctin doi, cung c.iu
tren thj tru'ong thttong xuyen bj mat ctin bhng, san xuft lt1c nhieu luc it lam cho
vi~·c phan bo nguon life xa h<)i bj kern hi~u qua gay Hing phi Ion nguon life cua
x5 h<)i. Nhii'ng mft can doi Ion cua nen kinh te lam cho n0n kinh te bj xao tr<)n,
bien d<)ng bi~u hi~n trong thifc te d6 Ia de cu<)c khting hoang kinh te.

- -·

sv

-

'-"

Vi dl;l nhtt cu<)c khung hoang kinh te 1929 - 1933, ho~c cu<)c khung
~?.a,r:~~~~~__t(~~.~ ~~)' nhft trong khu vifc xu at phat tu Thailand vao nam 1997.
Ttnh hinh dan trt m~nh vao thj tntong b5t d<)ng san lam cho cung vtt<;jt d u qua
j;~ i .
: '' .
~
~·
TRiJG"['J,j 0,.1.1 IlL':; i~l WI ·i~ .I

L- ·~=~~ ---

1

16

1~; ~; ~1~ ~ ~~;~ ~;:~;-;;~~I

17


Ion, gi:i d bat dl)ng s~in S~lt gi::im va thj tntung b~lt dl)ng san bi ''dong bang''
lam chon m()t so von rat !On ct'ta cac nha ct1u ttt vao !Tnh vtfc nay. Ph5n IOn so
v6n nay c!0u vay cua ng:1n hang. Den h:}n td nc:ic nha c!du ttt kinh doanh b~1t c!l)ng s~in kh6ng the thanh toan cac khoan nngan hang. CphneJ UL(tjC. Cul)c khung ho,ing tai chinh - tien t¢ c!a no ra vao th~ing 711997 (J
Thkhung hoang nay nhanh chong Ian ra cac nttoc trong khu vtfc va m<)t vai nttdc
!On khac trcn the gidi gay thi~t h~~i rat Ion cho n0n kinh te cth de quoc gia
nay rna den nay moi hOi ph1,1c l~1i dtt<;1c.
Thu hai, cd che kinh te thi trttong ttf do, m<)t m~t. clap ung cltt<;1c Iqp thC1i
nhung nhu du luon thay doi cua thj trttong xa h<)i. XUcl<)ng kh6ng chju stf chi phoi ctb m<)t ltfc cl<)c quy~n nao nen khi nhu du thj
hieu cua thj trttdng thay cloi thl de doanh nghi¢p kjp thdi t6 chuc san xuat va
cung ung cho thi tntdng chu kh6ng ph:li chu xin phep. BO'i vl sau khi xin phep
qua nhi~u cap. neu clttkhong con phu htrttdc r6i. Nhttng m~t kh:ic. theo cd che nay nhieu nhu du c6ng c<)ng ra't dn
thiet cho xa h9i lq.i kh6ng clltl;1c clap ung vll9i nhu<}n thap. ho~c kh6ng c6 Jqi
nhu~n nen de nha cl5u ttt kh6ng chju cl5.u ttt s:ln xu<1t kinh doanh de m~t hang
nay. VI dl,I. cloi voi dich Yl,I giao thong v~n t,}j cong c<)ng c6 lcji nhu~n rat thap
VI ginghi¢p ttt nhan se kh6ng clau ttt hoq.t cl<)ng trong !Tnh vtfc nay, vi v~y se khong
clap ung nhu du cli Jq.i cua clq.i cla SO nhan dan lao cl<)ng, neu khong CO Stf can
thi¢p cua Nha nude. Luc nay, Nha nude se can thi¢p bling nhi~u dch: c6 th~

tr<;1 gia cho cac doanh nghi¢p v~n di cong c<)ng, mi~n cac loq.i thue cho de
doanh nghi¢p nay. trnude trtfc tiep thanh l~p de doanh nghi¢p v~n tiii cong c<)ng bJng von ngan
sach nha nude.
Thu ba. cd che kinh te thj tntong se clao thiii de m~t yeu kern va phat
huy nhung m~t tfch CtfC, chi nhung Ji cung cap hang h6a Va djch Yl,I clap ung
nhu cau cua thj tntdng cii v~ m~t chat va luNgutoi, xau kh6ng clap ung nhu du thj tntdng thl se bi that bq.i, khong th€ dung
vung trong qnh tranh. D6 Ia m<)t stf blnh ddng theo cd che thj tntong, nguoi c6
nang ltfc thl se c6 thu nh~p cao con nguoi kh6ng c6 nang ltfc ho~c nang ltfc
ye'u thl se c6 thu nh~p thap ho~c khong c6 thu nMp. Tuy nhien, cli~u cl6 lq.i dan
den Stf phan h6a xa h<)i, phan h6a giau ngheo, dan den nhung bat blnh ddng V~
m~t xa h<)i. BO'i vi, sinh ra cl~u Ia con nguoi, nhung lq.i c6 nguoi thl giau c6, vdi
CUQC song sung tUC, day du, th~m chi sa hoa phung phi, trong khi CO nguoi phjj
18


song trang nghco kh6, thieu than, dtng kho. Slf phfrn h6a nay neu dien ra S~lll
sftc, khoang dch chenh lt;ch giua ngt(oi c6 thu nh~p thap va thu nh4p cao ngay
cang J0n thl SC dan den nhung mfru thtdn trang Xa hQi de dan den Slf bltng no
Xa h<)i Va de CUQC each m~~ng Xa h<)i de xay ra. V1 v~y, dci hZln che Slf cang
thJng trang xa h<)i can ph~1i c6 nhung s~( tac d<)ng cua Nha nuoc thong qua de
chinh s:lch xa h<)i. nhhm ph~1n phoi IZli thu nh~}p x5 h<)i. Vi d1,1, d Th~ty Dicin v~10
nhung nam 80 cua the ky XX s~( chcnh lt;ch nhung nguoi c6 thu nh~p thap va
nguoi c6 thu nh4p cao trong Ian phan phoi dau tien Ia hdn IOO Ian. Nht(ng
thong qua de chfnh s:lch phan phoi IZli cua Nha nuoc, khoang dch ct'ta s~(
chenh It;ch nay da rut ngftn IZli chi con c6 4 Ian.
Thu tu, do ch~y theo lqi nhu~n nen cd che thj truong m<)t m~t lam cho
san xuat phat tri~n. cua di s~1n xuat ra ngay dng nhi~u thoa man ngay cang

day du hdn CUQC song V~t chat cua con nguoi nhung dong thdi n6 J~j CO m~}t
tieu clfc Ia gfry ra o nhiem moi trudng song. moi trudng sinh thai bi thay doi do
con nguoi khai thac de nguon life tlf nhien m<)t dch bua bai. vo y thuc chi
nh:tm ffii,IC dich thoa man nhu du truoc mft£. J<;fi ich nhat thai CUJ de nha dau
tu. V1 v~y. cd che kinh te thi truC1ng se dan den slf tang trudng kinh te m<)t each
khong b~n vung do kinh te tting truC1ng nhung moi truC1ng bj pha huy do d6 den
Juc nao d6 de nguon life tlf nhien bj q.n ki~t. s((c lao d<)ng bj St,It giam CJ V~
chat va lu<;fng thl Iuc d6 nen kinh te cung kh6ng th~ tang trudng duqc nua. Y
thuc truoc Stf huy dit;t cua con nguoi rna Nha nude dn phai c6 Slf tac d<)ng vao
thj trudng d0 gili' vung moi tru'dng sinh th~ii thong qua de chfnh sach bao v¢
moi truong. Hit;n nay. hau nhu khong d quoc gia nao I~i khong c6 Iu~t bao vt;
moi trubng. bao v¢ nguon tai nguyen tlf nhicn cua quoc gia mlnh. Cac dlf an
dau tu' du mang IZli nguon l<;fi cho n~n kinh te nhung neu pha \·o m6i tru'bng
song thl d~u khong du<;fc tri~n khai.

5. di)c di~m, ban chat ciia cd chc kinh

tc thi tru'ong hi~n d~i.

Cac mau thufin Cd ban tren cua cd che kinh te thj trudng c6 di~n da
duqc khdc pht,IC phan nao khi c6 slf can thi¢p cua Nha nu'oc vao thj trubng. voi
chuc nang xa h<)i cua mlnh. Day cling Ia d~c tru'ng cua Cd che kinh te thi
truong hi¢n d~i. Giai do~n nay dien ra tu nhung nam 50 cua the ky XX cho
den ngay nay. C6 th~ gQi day Ia giai do~n cua m6 hlnh kinh te hon h<;fp.
Trang m6 hlnh kinh te thj trubng hit;n d~i. nen kinh te du<;fc v4n hanh
theo cd che thj trubng c6 slf dieu tiet cua Nha nuoc. Trang nen k.inh te hon
h<;fp, vi~c biio v¢ va phat tri~n quan h~ cung du, c;;tnh tranh, ton trQng gia cii
thi trubng Ia dn thiet, dong thai dn thiet phiii tang cuong vai tro kinh te va Stf
can thi~p nhat djnh cua Nha nuoc. Slf can thit;p cua Nha nuoc nhfim h~n che
de khuyet t~t CUJ Cd che thj trt.I'dng, giup cho thj trti'dng ho;;tt d<)ng m<)t each on

djnh, tranh nhung cdn xao tr<)n cho nen kinh te'. Slf can thi¢p cua Nha nu'oc c6
th~ thong qua de van biin phap Iu~t, nhung quy djnh. Iu~t 1¢ cua Nha nu'oc,

19


ho~e thong qua de chinh s~ich phat tritin kinh te, de c6ng Cl;l kinh te vi m6

nhu': chinh sach tai chinh, chinh sach ti~n t~. chinh sach thu nh~p. chinh saeh
tht(ong m~~i ... , ho~c thong qua c6ng tac ho~~ch d!nh, ke ho;;1ch hoa n~n kinh tc
quae dan, ho~c c6 th0 thong qua stf ho~t dOng ctb de cong ty, xi nghi~p Nha
nu'ck ...
Vi d~1, tren th! tn(ong ncu mOt m~t hang nao do c6 tlnh h1nh cung qua
Ion han du, Hun gia d hang hoa d6 gi~1m xuong tdm trQng. khicn cho de nh:l
u:iu tl( khong c6 1<;1i. hQ se giam u&u tl(, sa thai cong nh:ln d~n den cong an vi~c
lam khu V~(C UO Sl_l( giam anh ht(dng den thu nh~}p Chung Ct:'ia Xfi h(>i tht h.lc nay
Nha nu'ck ph~1i can thi~p V~lO. C6 nhi~u deh can thi¢p nhu' Nha nu'ck an d!nh
gia san cao han mtl'c gi~i th! tru'ong uti gilip do de nha san xuat,dti hQ giu vung
san lu'<;1ng, giii' vung c6ng an vi~c lam cho x:l h(>i. Dong thai Nha nu'oc phai thu
mua her so hang hoa dang dtt thua do tren thj tru'ong theo mtl'c gia san quy
djnh. C6 nhu' v~}y t1nh hlnh thj tru'ong mot clu'<;1c di thi~n, moi khong dan cten
tlnh tq.ng that nghi~p cao se di~n ra trong n~n kinh te. Nha nude cling e6 thti
can thi~p bling dch tr<;1 gia. btl 16 cho nha san xu5t khi hQ ban voi gia thj
tru'ong qua thap. Di~u nay cling giup doanh nghi~p gill' vung san xu5t. cong an
vi~c lam ctuqc giu vung. tim nh~p xa hOi do ct6 cling du'<;fc gill' vung ...
MOt ct~c di~m cua kinh te thj tntong hi~n ct~i la thj truong d5.n t(>e du<;1c
md r(>ng va noi li~n voi thj tru'ong nu'oc ngoai thong qua qua tr1nh phat tri~n
thu'ong m~i. (~( do m~}u djeh giua de quae gia trong khu vtfe va tren toan the
gioi. Trang co che thj truong hi~n d;;1i khong c6 mOt n~n kinh te nao phat triin
rna khon£ dn cten n~n kinh te cua de nu'oc khac. KhonQ th~ tan£ trudn£ va

.....
phat trien neu dong cii'a khong giao lu'u. md r(>ng quan h~ kinh te vdi de nu'oc
khae. Vi~c ph~it tri~n thu'ong m~i quae tela m(>t stf dn thiet va song con cua
de quae gia, d5.n t(>c, vl v~y thu'ong m;;1i du<;1c phat trien m(>t each chu d(>ng
chu kh6ng phai m(>t dch bj d(>ng nhu' trong n~n kinh te thj truong c6 dien truoc
day. Di~u nay do tac d(>ng cua Stf phat trien ltfc lu'<;1ng san xuat xa h(>i ngay
dng mang tlnh quae te h6a cao, la do stf phat tritin cua ph5.n c6ng lao d(>ng
quae te ngay dng s5.u. r(>ng.

-

-

-

M(>t d~c di~m nua cua kinh te thj tru'ong hi~n d;;1i la quy m6 va dung
lu'<;1ng thj tru'ong phat tritin rat cao chu'a tung c6 trong ljch sli' cua n~n kinh te thj
tru'ong. Trude het. phai th5y rling quy mo cua thj tru'ong hi~n nay rat Ion, voi
m(>t khoi lu'<;1ng hang h6a tieu dung phong phu, da d;;lng v~ kieu dang, mau rna
Va ngu'oi tieu dung CO kha nang }tfa CQn khcSng lo nho d ch6 tfn dt,lllg tieu dung
qtc ky phat trien. Tren thj truongt?li ehinh quy mo cua n6 cling du'<;1c md r(>ng
ctfc ky IOn, den n6i mOt ngay, c6 den hang ngan ty do Ia chu chuyen tren thj
tru'ong tai chinh the gioi. Tuy nhien, di~u nay cling dan den nhung mau thuan
nhat djnh nhu quy m6 ctfc IOn nen khi xay ra de hi~n tu'<;1ng mat can doi giua
cung c~u tren thi truong thl cling dan den nhung xao tr(>n vo cung Ion, nhung
stf d6 vo vo cung Ion, gay ra nhung thi~t hzti kh6ng Io cho cac n~n kinh te.
20


E>i0n hlnh Ia de CUQC d6 YO tai chinh (j Mexico nhung nam 80 va gan d:1y a

Th~iiland nhf(ng nam 1997-1998 gay ra cu<)c khung holam thit;t h~i hang tram ty do Ia cho de thj tn(ong nht(: ThIndonesia, Han Quoc, Nh~}t B~ln, Brasil. Nga ...
Dung lt(<;1ng thi tntung cling dut;1c mCJ r<)ng. Ngay dng xuat hi¢n nhi0u
lo~i thj tntung rna tntoc d<1y chtia co nht( thj tntong cong ngh~: eong ngh¢ sinh
hQe, cong ngh~ thong tin. cong ngh~ V~t li~U moi ... ; thj trtiong VU khf; thj
tntong cac djch Vl,l cao cap; thi truong du ljch vu tr~I. thj tnfong danh bZtC ... So
ltfQng hang hoa tham gia thi tn(ong ngay cang phong phu da d~ng: de s~ln
ph:i'm chua ham luqng tri tut; cao ngay dng chiem vj tri trQng yeu trong thi
tntong, m~iy tfnh, phan m0m, nguoi m:ly, che phim cong ngh~ gen ... E>~c bi~t.
de b9 ph~n cd th~ con nguoi cung trd thanh hang hoa mua b~in, de chat g5y
nghit;n. vu khi giet nguoi hang lo~t cung dut;1c trao d6i mua ban, thi truong mua
ban tre em va pht,J nil ... E>ieu nay th~ hi~n sv phngam" rna hang nam no mang den m<)t doanh so hang ty do Ia. E>ay Ia m9t
mau thuJn IOn cua thj truong hi~n d<~i. Thj truong ng~1m co m<)t ty suat IQi
nhu:1n
. rat cao, mac
. du co nhieu riii ro. va no man£....... lai
. nhung khod.n ldi
. nhuan
.
kh6ng 16 cho nhung ngtJoi tham gia kinh doanh tren thi truong nav. V1 vav.
ngay eang co nhieu ngt.toi tham gia, bat chap de lu~t ca'm ciia Chinh phu ade
quoc gia. hang nam. hang ty tien "dd bin" do vi~c kinh doanh tren thi truong
nay mang l::Ji duqc n:ta s~ch t~i de ng:1n h~wg C1 Th~ry ST. C1 Vudng quoc
:l\Ionaeo ... Thj truung ngam nay da mang l::Ji c::ic van nQ.n x5 h<)i cho de nuoe
thi truong ph:lt tri~n nhu: n~n khung bo, rna tuy. mQ.i dam, djch b~nh
HIV/AIDS rna hang nam Chinh phu de nuoc ph3i tieu ton hang ty do Ia cho
vi~c ngan ch~n. phong ngua chua chQ.y de c:ln b~nh va t~ n~n. cho vi~c giu
gin trat

. tlt. an ninh xa hoi,
. VJ thiet
. hai
. Ion nhat h1 su. bang hoai
. cua c::ic truven
.
thong van hoa dan tQC CUa de ntiOC.

-

-

-

- ' -

-

0

-

-

••

-

E>ja di~m mua ban ciing r:lt da dQ.ng, vit%c mua ban ngay nay kh6ng chi
di~n ra C1 cac khu thudng m~i rna con dien ra C1 khip ndi. Nguoi tieu dung co

thE di chq mua hang hoa qua m~ng Internet, ng6i d nha co th~ IVa chQn du<;1c
cac lo~i hang chfnh can mua, rna khong dn ph3i den de khu chQ nhtt truoc
d:1y. "Thudng mQ.i dit%n ttl'" ngay cang chiem vj trf quan trQng trong hoQ.t d<)ng
san xuat k.inh doanh, n6 g6p phdn khong nho doi voi sv tang truang eiia de
doanh nghi~p va ciia de nen k.inh te.
Cd che kinh te thj truong hit%n d::ti eiing c6 sv d6i moi. Hi~n nay, tren
the gioi h5 u nhtJ c:ic quoc gia deu dang ch9n m6 hlnh k.inh te hon hqp d~ v~n

hanh nen kinh te nttoc m1nh. C6 the noi d:1y Ia m9t mo hlnh kinh te phu hqp
voi thai d::ti hi~n nay, n6 g6p ph5n hQ.n che nhii'ng tieu eve cua thj truong, thuc
d:fy nen kinh te thi tntong phat tri~n nhanh va hi~u qua. d de qu6c gia khac
nhau CO SV V~n d1,1ng Cd che nay ffiQt each khac nhau. SV khac nhau th~ hit%n a
cho, c6 qu6c gia chu tntdng Nha nuoe can thit%p nhieu, c6 quae gia Nha nuoc
21


can thi¢p it hon v~w thi tntong. Trang co che h6n h<;1p hi¢n u~~i kinh te tu' ngay dtng ph~lt tri0n voi de lo~i hlnh r~lt phong phu cua quan h¢ sa hCtu tL( nhh(i"u nho, ttt huu tu' biin d bi¢t. ttt huu tt( b~'in t•}P th<i', sa hffu tu' b~l.n d~in t(>c, sa
hf(u tu' b:ln mtoc ngoai ... .Dong thoi hlnh thanh kinh te Nha nuck trong c:ic llnh
v~fc: c6ng nghi¢p quoc phong, djch vt.I c6ng c(>ng ... cling nhu' hlnh thanh de
h1nh thuc kinh te h6n hc;p giCfa Nha m(oc va ttf nh:1n .. .
~

~

~

Tuy nhicn. thlfc te cling chung minh dng co che nay cling c6 nhung
m:iu thuan nh:lt ujnh. M:iu thu!ln c16 thE hit;n a nhCtng diEm sau day:
M(>t Ia, kinh te cth Nha mfoc nhicu hie chiem dc)c quycn, d!in den h~n

che tlf do qnh tranh. Vi d1,1: trong m(>t thoi gian d~li nganh uu'ong sat ctia Anh
do Cong ty Nha nude uiim nh~}n. Sau do Chinh phti Anh ph:li tien hanh tu' nh:in
hoa va thlfc hi¢n tlf do qnh tranh trong nganh nay. Hi¢n nay, xu huang tu' nh~in
hoa d.c nganh rna tru'oc day Nha nu'oc u(>c quy~n dang di~n ra m•:tnh me a c~ic
quoc gia. trong <16 c6 d Vi~t Nam dti th~(c hi~n tlf do qnh tranh b<'io v~ nhung
nguyen de co bHai Ia, Slf can thi¢p cua Nha nu'oc thong qua de chinh sach kinh te vi
m6 nhi~u luc khong du ho~c qu~i lieu lu'c?ng nen cling dan den nhung xao tr(>n
cho n~n kinh te. Vi d1,1. uoi voi chinh s~ich ticn t¢. de Chinh phti theo ly thuyet
kinh te se thlfc hi~n chinh sach that ch~t ticn t¢ khi ncn kinh te !~1m vao tlnh
tqng I~m phat. Nhung chinh s~ich n3y neu sti' d1,1ng khong kheo se d!in den kim
ham Slf uau tl( ctb de doanh nghi9p va nen kinh te se bj ki~m ham toed(> tang
truang va di~n ra suy thoii kinh te. Va ngu'(/c l\).i. khi ncn kinh te dang suy
thoai Chinh phti se sit d~mg chinh sach tien t¢ rna r(>ng dti kich thich uau tu'.
giup cho ncn kinh te tang truang tra 1\J.i. Tuy nhien. neu khoi ti~n trong lu'u
thong tang len qua nhi~u 1\li c6 tac d(>ng dan den 1\lm phat. gay xao tr(>n cho
doi song kinh te- xa h(>i. Trang thlfc te, Chinh phu Nga V~lO nhung nam 19911996 da sit dung
. chinh sach ti~n te. khong..... thanh con g. Luc thl dung chinh sach
li¢u phap "soc", that ch~t tien t¢ dti chong l~m phat, nhung gay suy thoai kinh
tc. Sau <16, th~tc hi9n bi¢n phap rna r(>ng ticn t¢ dti khac ph~tc suy thoai kinh te
IZ!i gay ra l~m phat tdm trQng cho nen kinh te, trong m(>t khoan thai gian
kh6ng phai Ia ngan ty 19 l~m phat a muc 3 con so.
~

'-

'-

Tom l~i. trong co che kinh te thj tru'ong hi¢n d~i. c6 "hai nguoi" tham
gia dieu tiet nen kinh te, d6 Ia: thj tntong dieu tiet a tam vi m6 va Nha nu'ck

di~u tiet a tam vi m6; c6 "hai ngu'oi" tham gia tien hanh de ho<;tt d(>ng uau tu'
Ia Nha nuoc va khu vlfc tu nhan, kh6 khan IOn nhfft trong phat tritin co che thj
tntong hi~n d<;ti Ia: xac djnh giOi h\ln dieu tiet cua thj tntong va Nha nu'oc, cling
nhu' linh vlfc ddu tu' cua Nha nu'oc va cua tu' nhan. V1 gioi h~n ve Slf can thi~p.
nhau cua nen kinh te Ia khong giong nhau, ne'u Nha nuoc can thi¢p qua sau
vao nen kinh te se lam tri¢t tieu nhung dc)ng llfc cua thj tntong, ngu'(/c l<;li, neu
Nha nuoc can thi¢p khong au lieu lu<;1ng se t~o dieu ki¢n cho nhung khuyet t~t
22


ct'ta thi tn(ong b<)c ph~it m~}nh me. TtWng t~( trong llnh y~(C adu tu, neu kinh tc
Nha nt(OC va ph~m vi u<)c quy0n ctb. kinh te' Nha m(oe qu:.i r<)ng se h~~n ehe
tinh n[tng UQI1g. sang t~lO VJ kh:.J. n;J.ng thu hut nguon J~C CUJ kinh tc tL( nh<.tll,
nht(ng ncu kinh te Nha nt(oc qu~i yeu sc h:.}n chc kh:.'i nang can thi~p cua Nha
lll(OC, ui0u tiet cua Nha nt(OC khi dn thie't va S~( thicu h~It hang h6a c6ng c<)ng
sc xuat hi~n.
II. lYH)T SO l\10 HINH KINH TE THl TRUONG.

Qua trlnh hlnh thanh va ph:t t tri0'n cua kinh te' thi tn(ong trong ljch slt
ph~it tri0n ctb de ncn kinh tc thi tn(ong tren the' gioi rat da d~Jng va phong
phu. Nguoi ta thuong chu y den c~ic m6 hl.nh kinh te thi tn(ong sau: B~c Au,
Tay Au, My' Nh~t. Nga va Dong Au. Trung Quae. Duoi day, !dn lu
trl.nh b~ty nhO'ng net CO b~'in nhat Ctia m<)t SO m6 hinh.
1.1\-10 hlnh kinh tc' thi trtiong Bdc Au.
M6 hlnh kinh te' thi tntong B~c Au voi xuat phat di~m Ia mo hlnh ··xa
h<)i phuc llJi"' a Th1,1y Di~n tu nhO'ng n[tm 30 va sau c.lo Ia m6 hlnh "n0n kinh te
thuong !L(t;fng"' a de nuoe B~c Au khac vao cuoi nhO'ng nam 80 eua the ky XX.
M6 hlnh "phue l

.. ng6i nha chung eho mQi nguoi'' cua phai xti h<)i - dan chu. d~i di~n Ia c~u
Thu tuong Tht,~y Di~n P.A. Hansson. xuat phat tu mt,~e tieu eua "chu nghia :d
ht)i ehlfc nang"' \"di c:.ic khiu hi~u "blnh ct1ng. dam bao xa hl)i. ht;fp tac v~1 sSn
sang giup do". Trong m<)t thai gian dai voi s~ phat tri~n ket hr(>ng phuc lphuc lqi xti h<)i" cua Th1,1y Di~n u~t nhung thanh cong nhat djnh. dua Tht.ty
Di~n tu m<)t trong nhung nuoc ngheo nhat Chau Au dti tra th~mh m(>t trong
nhung quoc gia giau nhat chau l1,1c nay; kinh doanh Ion tuy nhm trong tay m<)t
nh6m nho, nhung s~ phan h6a giau- ngheo dan dfrn bi thu h~p. Tuy v~y, vi~c
dat
doi voi
. va .....giu muc x5 hoi
. cao cho moi
. cong dan dti tra thanh .....ganh nang
.
nen kinh te', phue lva can dn thanh toan luon tram trong;
nang..... suat lao dong
va kha nang..... canh
.
.
.
tranh cua s:in phdm cong nghi~p giam; l~m phat cao; tu gifta nhftng nam 70
den nhung nam 90, n0n kinh te' ngay cang tra nen trl tr~. V1 v~y sau gfrn 50
nam thi hanh "mo hlnh Th1,1y Di0'n" voi muc phuc l<;1i cao va che d(> ti~n Iuong
blnh quan, tu dau nhung nam 90, Th1,1y DiGn da ph:ii d~t m~1c tieu gi:im l:.;tm
phat len tntoc m1,1c tieu d:im bao toan d1,1ng cong nhan; giam thue thu nh~p tu
72% xuong con 50%; tang thue gian thu; c~t giam de khoiin tr<;1 cap phuc l<;1i;
ttf nhan h6a trong de llnh v~c djch v1,1. NghTa Ia m(>t so dac trung, lu~n di~m
co ban cua mo hlnh da bi choi bo.

-

'-

-

-

• Nen kinh te thuong Iu<;1ng B:ic Au.

23


Ly thuyct nen kinh tc thuong luthe ky XX. Khdo phthuong Iu<;ng Ia c6ng c1,1 uti tim kiem c:ic giai phap; giup tim dt(chung va dong thoi Ia ky thu•}t thong qua c:ie quyet djnh; xay d~(ng c:ic moi
quan ht; va d•)t UL(Kh:ic voi c:ic gi~ii ph~ip clfc quyen. c:ic quyct djnh kinh te d~(a tn}n
thudng lt(<;ng kh6ng thti Ia doi tu<;Jng c10 ap d~mg c:ic hlnh ph~ t; chung dlfa vao
tdch nhi~m rang bu<)c ve chfnh trj, d•)O dl(c nhieu hdn Ia de quy che ph~ip
Itt~ t.

Khac voi c:ic moi quan h~ thj tniong tlf do, de tu nhan thlfc hi~n m<)t
c:ich d(>c I~p tren co sd u'u the va nguon von rieng cua mlnh, cac giai ph:ip kinh
te d~(a tren thudng Iu<;ng du(;c dua ra trong qua trlnh cimg hlnh thanh c:ic tJu
tien m(>t each tlf do.

-

- -

Dac
Ia c:ic cu6c
. tntng co ban ct'ta "nen kinh te thuong Iuong"
.
. diu tranh
lien tt,IC. cac CUQC XUng UQt d nhieu ITIUC UQ kh~ic nhau; Chung UUkhi cac ben lien quan tim du<;c tieng n6i chung. Tht(dng Iu<;ng Ia dau tranh.
Thoa hit;p va dfiu tranh lu6n di lien voi nhau.
Hi¢n t~i. c6 hai quan di~m khac nhau doi voi nen kinh te thuong lt(<;ng.
M<)t so nguoi cho dng. thuong Iuc;ng Ia kitfu mau Ianh m~nh. c6 hi~u qua. bao
d:im
chinh thong cua c:ic gdi ph:ip va tinh trung thlfc cua c:ic ben trong qu•i
trlnh thvc hi~n. Nguc;c l•)i. ph:ii tlf do moi cho ding. dn ph:ii thay the thudng
Iuong bJng cac nguven tac cua thi truong vi kinh te' thuoncr lt(dng khong uven
· - -.
0
·-chuytfn va khong hi~u qua. Nhung nha dan chu thl phe blnh rhng. ke't qua
thuong Iu<;1ng Ia khong h<;p ph:ip. kh6ng chinh thong: dn thay the de cu<)c
thuong lu<;1ng bhng nghj tru'ong Ia hlnh thuc d~i di~n h<;1p ph:ip duy nhat cua
chinh quyen. Tuy v~y, du ling h<) hay phan doi "nen kinh te thudng lu<;1ng'' th1
m<)t mQ.t cling phai thua nh~n r~ng, qua trlnh hlnh thanh "nen kinh te' thudng
lu<;1ng'' it nhat cling Ia m(>t trong nhung nhan to giup de nude Bac Au thich
ling m<)t each d~ dang va tuong doi thanh c6ng voi nhung thay d6i tren thj
tru'ong the gioi, thu<)c tinh nay cua cac nude Bac Au hi~n Ia khong thay c16i
tren thi tru'ong the' gidi; nhung m~t kh:ic, hi~n nay vfrn chua c6 m<)t ly thuye't
thoa d:ing ve nen kinh te thudng lu<;1ng.

sv

2. 1\'lo h'inh kinh te' thi tntO'ng Nh~t Ban.
r

Hdn 100 nam qua, nen kinh te thj tru'ong Nh~t Ban da tien trien qua
nhieu giai do:;1n kh:ic nhau va trd thanh m<)t nen kinh te thj truong hi~n d~i rna
nhieu ngu'oi coila mfru mlfc cho c:ic nude ph:it tritin sau noi theo.
Thai Ph~:~c Minh Trj, da thlfc hi~n nhung ciii c:ich phi thu'ong ve chinh
trj, kinh te va xa h<)i. Trttoc het, h~ thong chinh tri phi t~p trung h6a du<;c bai

24