Ngữ văn 6: Đêm nay Bác không ngủ

(Minh Huệ, in trong Thơ Việt Nam 1945 – 1975,
NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)


ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
Anh
Anh đội
đội viên
viên thức
thức dậy
dậy
Thấy
Thấy trời
trời khuya
khuya lắm
lắm rồi
rồi
Mà
Mà sao
sao Bác
Bác vẫn
vẫn ngồi
ngồi
Đêm
Đêm nay
nay Bác
Bác không
không ngủ.
ngủ.

Anh đội viên mơ màng

Như nằm trong giâc mộng
Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng

Chiến dịch hãy còn dài
Rừng lắm dốc, lắm ụ
Đêm nay Bác không ngủ
Lấy sức đâu mà đi

Lặng
Lặng yên
yên bên
bên bếp
bếp lửa
lửa
Vẻ
Vẻ mặt
mặt Bác
Bác trầm
trầm ngâm
ngâm
Ngoài
Ngoài trời
trời mưa
mưa lâm
lâm thâm
thâm
Mái
Mái lều
lều tranh

tranh xơ
xơ xác.
xác.

Thổn thức cả nỗi lòng
Thầm thì anh hỏi nhỏ :
- Bác ơi ! Bác chưa ngủ ?
Bác có lạnh lắm không ?

... Lần thứ ba thức dậy
Anh hốt hoảng giật mình :
Bác vẫn ngồi đinh ninh
Chòm râu im phăng phắc

Anh
Anh đội
đội viên
viên nhìn
nhìn Bác
Bác
Càng
Càng nhìn
nhìn lại
lại càng
càng thương
thương
Người
Người Cha
Cha mái
mái tóc

tóc bạc
bạc
Đốt
Đốt lửa
lửa cho
cho anh
anh nằm
nằm

- Chú cứ việc ngủ ngon
Ngày mai đi đánh giặc
Vâng lời anh nhắm mắt
Nhưng bụng vẫn bồn chồn

Anh vội vàng nằng nặc :
- Mời Bác ngủ Bác ơi !
Trời sắp sáng mất rồi
Bác ơi ! Mời Bác ngủ !

Rồi
Rồi Bác
Bác đi
đi dém
dém chăn
chăn
Từng
Từng người
người từng
từng người
người một

Sợ
mộtcháu mình gật thột
Bác
Sợ cháu
nhónmình
chângật
nhẹthột
nhàng
Bác nhón chân nhẹ nhàng

Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn
Vì Bác vẫn thức hoài

Bác thương đoàn dân công
Đêm nay ngủ ngoài rừng
Rải lá cây làm chiếu
Manh áo phủ làm chăn


Trời thì mưa lâm thâm
Làm sao cho khỏ ướt !
Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau
Anh đội viên nhìn Bác
Bác nhìn ngọn lửa hồng
Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác
Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh.


I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả:
- Minh Huệ (1927-2003) tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, quê ở thành phố Vinh, tỉnh
Nghệ An
- Làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp
- Ông giữ chức vụ chủ tịch hội Văn nghệ tỉnh Nghệ An
- Ngoài thơ, ông còn viết truyện, kí và phê bình
2. Tác phẩm:
- Hoàn cảnh: 1951: Chiến dịch biên giới Việt Bắc - Thu đông tại chiến khu Việt Bắc
- Thể thơ: ngũ ngôn (5 tiếng một dòng thơ, bốn dòng một khổ thơ)
- Phương thức biểu đạt: Kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố tự sự và trữ tình.Thêm yếu
tố miêu tả.
- Mạch cảm xúc chính: kể về một đêm không ngủ của Bác. Qua đó thể hiện tình cảm
của Bác đối với bộ đội, dân công và tình cảm của anh đội viên đối với Bác.


1. Hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ.
- Thời gian, không gian: trời đã khuya, bên bếp lửa, mưa lâm thâm, mái lều tranh xơ
xác.
- Cử chỉ: đốt lửa, dém chăn cho từng người một, nhón chân nhẹ nhàng
=> Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương (như cha, mẹ)
- Hình dáng: vẻ mặt trầm ngâm, mái tóc bạc, ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc,
cao lồng lộng.....
+ Các từ láy gợi hình => gợi hình ảnh Bác cụ thể, chân thực, sinh động.
+ So sánh ẩn dụ: Bóng Bác - ngọn lửa hồng => vĩ đại, gần gũi , nhân ái

=> Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng.
- Lời nói, tâm tư: không an lòng, thương đoàn dân công...
=> Lòng yêu thương bao la, rộng lớn
2. Tâm tư của người đội viên chiến sĩ
a. Lần thứ nhất:
- Ngạc nhiên, băn khoăn đến khắc khoải (khổ 1)
- Nhìn, theo dõi những cử chỉ, hành động của Bác(Khổ 2,3,4)
+ Điệp từ "càng" diễn tả tình thương tăng cấp
- Mơ màng như nằm trong giấc mộng đẹp đẽ, ấm áp (khổ 5)
+So sánh, ẩn dụ: Bóng Bác - ngọn lửa hồng
=> Tình cảm thân thiết, ngưỡng mộ của anh đội viên với Bác
- Thổn thức, thầm thì... (khổ 6) => Sự xúc động
=> Thương yêu, cảm phục trước tấm lòng của Bác


b. Lần thứ 3:
- Hốt hoảng, giật mình, nằng nặc mời Bác ngủ
+ Từ láy "nằng nặc + đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ "mời Bác ngủ", Bác ơi! Bác
ơi mời Bác ngủ"
=> diễn tả tăng dần mức độ bồn chồn, tình cảm lo lắng chân thành mộc mạc của người
đội viên với Bác.
- Lòng vui sướng mênh mông. Anh thức luôn cùng Bác
=> Niềm vui của anh đội viên khi hiểu được tấm lòng và sự vĩ đại của Bác.

1. Nội dung:
- Phản ánh tấm lòng yêu thương, giản dị mà sâu sắc, rộng lớn của Bác đối với quân và
dân ta.
- Biểu hiện tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ, cũng là của mọi người đối
với lãnh tụ
2. Nghệ thuật:

- Thơ tự sự mà giàu chất trữ tình. Trong thơ có sự kết hợp kể chuyện, miêu tả và biểu
cảm.
- Chi tiết giản dị, cụ thể mà cảm động.
- Lời thơ giản dị, chân thành với nhiều từ láy gợi hình, gợi cảm.



ĐÁP ÁN :
• Câu 1: C
• Câu 2: C
• Câu 3: D