Tình hình mắc bệnh cầu trùng trên gà Đông Tảo lai và so sánh hiệu lực điều trị cầu trùng của hai thuốc Hansulcox – WSP, Coxymax, tại trại gia cầm Khoa Chăn nuôi Thú y Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
I H C NÔNG LÂM

NGUY N TH H O

tài:

TÌNH HÌNH M C B NH C
LAI VÀ SO SÁNH HI U L

O
U TR C U TRÙNG C A HAI

THU C HANSULCOX

WSP, COXYMAX, T I TR I GIA C M
NG
IH C
NƠNG LÂM THÁI NGUN

KHĨA LU N T T NGHI
H
o:
Chun ngành:
Khoa:
Khóa h c:

IH C

Chính quy
Thú y

- Thú y
2011-2016


I H C THÁI NGUYÊN
I H C NÔNG LÂM

NGUY N TH H O

tài:
TÌNH HÌNH M C B NH C
O
LAI VÀ SO SÁNH HI U L
U TR C U TRÙNG C A HAI
THU C HANSULCOX WSP, COXYMAX, T I TR I GIA C M
IH C
NƠNG LÂM THÁI NGUN.
KHĨA LU N T T NGHI

H

o:

Chính quy

Chun ngành:

Thú y

Khoa:

- Thú y

Khóa h c:
Gi

IH C

2011 2016
ng d n:

PGS.TS. T Trung Kiên


i

L IC

Trong th i gian h c t p và rèn luy n t

i h c Nông Lâm Thái

i gian th c t p t i tr i Gia c m K
cs

- Thú y.

quý báu c a các th y cô trong Ban Giám hi u

i h c Nông Lâm Thái Nguyên, Ban Ch nhi

y cùng toàn th các th

- Thú

t n tình gi ng d y và dìu d t tôi

trong su t th i gian qua.
Nhân d p này tôi xin g i l i c
Ban Giám hi
m

i tồn th các th y, các cơ trong

ng, Ban Ch nhi

u ki n t t nh

tài và

nh.

c t i PGS.TS. T Trung Kiên,

c bi t, tơi xin bày t lịng bi
TS. Tr n Th Hoan

o

n tình ch b

ng d

tơi trong su t q

trình th c hi n khóa lu n này.
Nhân d

c bày t lịng bi

t

ng viên tơi trong su t th i gian h c t p và rèn
luy n t

ng.

Cu i cùng tơi xin kính chúc các th
ni Thú y luôn luôn m nh kh e, h

c nhi u thành công

trong gi ng d y và trong nghiên c u khoa h c.
Tôi xin chân thành c

Sinh viên

Nguy n Th H o


ii

L

U

Th c t p t t nghi

n r t quan tr

i v i m i sinh viên

ng th i gian giúp sinh viên h th ng l i ki n
th

c

ng l

áp d ng vào th c ti

thân tác phong khoa h
k

ng th i, rèn luy n b n

n, t o l

ts

tr thành nh ng

c làm vi c góp ph n vào xây d ng và phát

tri

c nói chung.

Xu t phát t nh ng th c t
c s nh t trí c
ng, Ban Ch
nhi
i h c Nông Lâm Thái Nguyên, th y
ng d n PGS.TS. T Trung Kiên và s ti p nh n c a tr i Gia c m
c hi
tài T
trùng trên gà ông T
Hansulcox WSP, C
Thú y T
Nông Lâm Thái N
M

g ng r t nhi

Khoa C

-

u làm quen v i công tác

nghiên c u khoa h c, ki n th c chuyên môn ch

m th c t

nhi u và th i gian th c t p ng n nên b n khố lu n c a tơi khơng tránh kh i
nh ng h n ch , thi u sót. Tơi r t mong nh
báu t các th y cơ giáo cùng các b
hồn thi

ng nghi

c nh ng ý ki
b n khố lu n c a tơ

c


iii

DANH M C CÁC T , C M T

VI T T T

Ch vi t t t
CRD

:

Cs

:

ng hô h p mãn tính
C ng s

:

ng

G

:

Gam

SS

:

STT

:

S th t

SMKT

:

S m u ki m tra

SMN

:

S m u nhi m

:

Th

TT

:

Tu n tu i

E

:

Eimeria

gà


iv

DANH M C B NG

B ng 2.1. V trí ký sinh c a các loài c u trùng gà ............................................ 7

B ng 2.2. M t s
B

m phân lo i c u trùng gà......................................... 10
b trí thí nghi m ................................................................... 30

B ng 4.1. L ch dùng vaccine cho gà sinh s n ................................................. 37
B ng 4.2. K t qu công tác ph c v s n xu t ................................................. 40
B ng 4.3. T l

nhi m c u trùng c a gà qua ki m tra m u phân....... 42

B ng 4.4. T l

nhi m c u trùng gà thí nghi m theo l a tu i......... 43

B ng 4.5. T l

nhi m c u trùng trên gà thí nghi m theo l a tu i... 44

B ng 4.6. Tri u ch ng c a gà b b nh c u trùng ............................................ 47
B ng 4.7. B nh tích gà b c u trùng................................................................ 47
B ng 4.8. T l nuôi s ng c a gà thí nghi m qua các tu n tu i (%) .............. 49
B ng 4.9. Kh
B ng 4.10. K t qu

ng c a gà thí nghi m qua các tu n tu i (gam) ................. 50
u tr b nh c u trùng gà................................................ 51

B ng 4.11. Chi phí thu c dành cho phòng tr b nh c u trùng gà thí nghi m .... 52

v

DANH M C HÌNH

Hình 2.1: C u t o oocyst lồi eimeria sp gây b nh......................................... 10
tóm t

i chung c a c u trùng .................................. 12


vi

M CL C

Ph n 1 M

U .............................................................................................. 1

1.1.

.................................................................................................. 1

tv

1.2. M

u................................................................................... 2

1.3. M c tiêu c

tài. .................................................................................... 2
c ti n c

tài. ..................................... 2

Ph n 2. T NG QUAN TÀI LI U .................................................................... 3
khoa h c c

tài .......................................................................... 3
gia c m................................................................... 3

2.1.2

m c a c u trùng gây b nhtrên gà .............................................. 14

2.1.3.

m b nh c u trùng gà..................................................................24

2.2. Tình hình nghiên c
2.2.1. Tình hình nghiên c

c.............................................. 25
c..........................................................25

2.2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i........................................................25
Ph n 3

M VÀ TH I GIAN NGHIÊN C U ............... 29
m và th i gian nghiên c u............................................... 29

3.1.1.

ng................................................................................................ 29
m ................................................................................................ 29

3.1.3. Th i gian ............................................................................................... 29
3.2. N i dung nghiên c u................................................................................ 29
u.......................................................................... 29
lý s li u........................................................................ 34
Ph n 4. K T QU VÀ TH O LU N............................................................. 35
4.1. Công tác ph c v s n xu t.......................................................................... 35
................................................................................ 35
4.1.2. K t qu công tác ph c v s n xu t........................................................ 39


vii

4.2. K t qu nghiên c u ................................................................................ 41
4.2.1.

ng c a 2 thu c hansulcox - WSP và c

nt l

nhi m c u trùng c a gà thí nghi m 1 70 ngày tu i. .................... 41
4.2.2. Tri u ch ng b nh tích c a gà b c u trùng............................................ 47
4.2.3.

ng c a 2 thu c hansulcox

WSP và c

n

t l ni s ng c a gà thí nghi m qua các tu n tu i. ..................................... 48
4.2.4.

ng c a 2 thu c hansulcox-WSP và c

n

a gà thí nghi m qua các tu n tu i. .............................. 50
4.2.5. Hi u l

u tr c a thu c.................................................................... 51

4.2.6.Chi phí thu c dành cho phòng, tr b nh c u trùng................................. 52
Ph n 5 K T LU N VÀ

NGH ................................................................ 53

5.1. K t lu n .................................................................................................... 53
ngh ..................................................................................................... 54
TÀI LI U THAM KH O............................................................................... 55


1

Ph n 1
M
1.1.

U

tv
Trong nh

tri n h t s c m nh m , góp ph

y m nh n n kinh t c

c

bi
có t

i, nó cung c

c ph m l n v

phù h p v i kh u v c

ng cao,

phát tri

hi u qu , m t trong nh ng v

quan tr ng là cơng tác phịng và tr b

c

bi t là b nh truy n nhi m và b nh ký sinh trùng, các bi n pháp phòng và tr
b nh k p th i có hi u qu s có tác d
ngu n b nh, h n ch kh

Tuy nhiên, v

n
n ch nh ng thi t h i l n cho ngành

d ch b

nh c u trùng v n x y ra ph

bi n, gây tr ng
khí h u c

m nói chung

c ta, tình tr ng kháng thu c ký sinh trùng nói chung và c u

trùng nói riêng làm cho kh
M t khác, v

m th i ti t

i và thích nghi c a c u trùng r t l n.

v

ng b

t tc

th

p

nh c u trùng gà v n t n t i

và là m t trong nh ng b nh gây thi t h i l n nh
bi

c

ng công nghi p. Theo Lê H

nhi m c u trùng t i các tr i gà t 4
ki

(2008) [6], t l

100%, tùy vào t

u

ng, v sinh thú y, gi ng gà, l a tu i, trung bình t l

nhi m t 30 -50%, t l ch
n 6 tu n tu i, d

ng t 5 -15%. B nh gây nhi m n ng

n t l ch

cao, n u gà không ch t s tr

thành b nh mãn tính làm cho gà còi c c, ch m l n, gi m s
ng cho m m b nh khác xâm nh

gà t

kháng m


2

Vì v

góp ph n h n ch tác h i c a b nh c
3c
u bi t thêm v b nh và bi n pháp
phòng, tr b nh nên chúng tôi ti n hành nghiên c
tài T
ông T
Hansulcox

C

WSP, C
Nông Lâm Thái N

Thú y, T

1.2. M

Khoa
.

u.

- Xác

c tình hình m c b nh và tìm ra thu c phịng tr t t nh

khuy
- B n thân t p làm quen v
1.3. M c tiêu c

u khoa h c.

tài.

-

nh t l

nhi m c u trùng

o lai nuôi t i tr i

-

nh hi u l c c a hai lo i thu c coxymax và hansulcox

Gia c
WSP trong

phòng và tr b nh.
- So sánh hi u l c c a hai lo i thu c hanlsucox WSP và coxymac.
c ti n c
- K t qu nghiên c u c
nh ng hi u bi t v m t s

tài.

tài là nh ng thông tin khoa h c b sung thêm
m d ch t c a b nh c u trùng gà và m t s lo i

thu c tr c u trùng hi u qu .
- Nâng cao ki n th c th c ti
nuôi t

ng c và nâng cao ki n th c c a b n thân.

p xúc v i th c t

3

Ph n 2.
T NG QUAN TÀI LI U

khoa h c c

tài
gia c m

Gia c m có ngu n g c t lồi chim hoang d i. Gia c m có nhi
m gi ng v

c

ng th i khác v i gia súc và thú hoang là có b

nh , thân ph

c phát tri

tr ng

sau p n thành gia c m non. Theo Nguy n Duy Hoan, Tr n Thanh Vân (1998)
[3],

i ch t c a gia c m l n, thân nhi t cao 40

mà gia c

420C nh

ng nhanh.
i ch t

gia c m:

H tiêu hóa c a gia c m bao g m: Khoang mi ng, h u, th c qu n trên,
di u, th c qu
và l huy

i, d dày tuy n, d

t non, manh tràng, tr c tràng

ng th i có s tham gia c a gan và tuy n t y. S hình thành các
d ng n p g p c a phôi gà b

24 gi ). C u t o và ch

u t ngày p th 2 (t c sau

a b máy tiêu hoá gia c

c

m sau:
- Khoang mi ng: Gia c
trị l y th

nh hố s

khơng có tác d ng nghi n nh . M
ng v
mm

ng nh

chuy n vào th c qu n. Các tuy n

tri n, thành ph n ch y
s ít men amylaza nên có ít tác d
- H u: H u

i có nh

t

phía th c qu n, nu t nguyên

v n c th
th

d ng m ch có vai

cb
khoang mi ng gia c m kém phát

c b t và d ch nh

cb

i v i men tiêu hóa.

gi a khoang mi ng và th c qu

mi ng thơng v phía h

c h u có khe hô h p

thanh qu n

t


4

- Th c qu n: Th c qu n phình to thành di u.Di u gà hình túi, trong di u
có th ch
tác

c 100 - 120g th

u th

ng c a nhi

phân h

c th

t ch u

m và m t ph

i tác d ng c a men amylaza. Th

c
th c qu n xu ng d

dày r t nhanh.
-D dày: T di u, th
c ut ot
nh , kh

dày tuy n. D dày tuy

c

ng ng ng n, có vách dày n i v i d
ng 4 - 6g.Th

ng c a d ch v có ch a men pepsin, axit

chlohdric và ch t nh y musin. Th
d

ng eo

ts

t túi có d

ut ot l

t d ch tiêu hố mà ch có ch
i d ch v c a d dày tuy

c chuy

n

t dày và kho . D
n nh và tr

u th c

i tác d ng c a men d ch v d dày. Protein

c phân gi i thành peptone và các axit amin.
- Ru t non:T d
t

c chuy n vào ru t non,
a d ch ru t và tuy n tu làm gi m n

ki n thích h p cho s ho

axit t

u

ng c a men phân gi i protein và gluxit trong th c

c chuy n hóa t o thành nh ng ch t d h p thu.

ru

c phân

gi i thành các monosacarit nh men amilaza c a d ch tu và m t ph n c a d ch
ru

c phân gi

n pepton và polipeptit, ti

c a d ch tu s phân gi

c chuy n hoá thành

glyxerin và các axit béo nh men lipaza. Ch
manh tràng nh

en proteolyse

q trình ho

c tiêu hố m

ng nh

ng c a các vi khu n (Nguy n Duy

Hoan và cs, 1999) [4].
* Nh ng hi u bi t v

o

o có ngu n g c t
t huy
Gi

ng b ng thu

o, huy n Khối Châu, t nh
ng b ng Châu th sơng H ng.
o t n qu gen v


5

cx

t ch

su t th p. Tuy nhiên gi ng gà này t
tr ng r

i ti ng b i ch

ng th t và

.
m n i b t c a gi ng gà này là chân to và thô, gà m i n có

lơng tr

ng thành có lơng màu vàng nh t, nâu nh t, gà

tr ng có màu lơng m
ángs xanh. Mào kép n hoa h ng, gi ng qu dâu.Thân hình to, ng c sâu
nr

c lơng ch m.
. Kh i
o lai

40g, kh

ng gà n i. Kh

ng m i n 38-

ng lúc 20 tu n tu i gà tr ng là 2435g, gà mái là 1925g. Lúc

ng thành con tr ng có th
Tu i thành th c c

o là 158 ngày, mu

ngày và gà ri là 134 ngày. Gà b
qu

t 5,5-6kg, con mái n ng 4kg/con.

lúc 160 ngày tu i. S

ng tr ng 40

ng tr ng 58-65g (Nguy

1999 - 2004) [1].
m c a c u trùng gây b nh trên gà
Theo Levine và cs (1980) [30

i c u trùng ký sinh

ng v t Protozoa.
Phân ngành Apicomplexa
L p Sporozoasida
Phân l p Coccidiasina
B Eucoccidiorida
Phân b Eimeriorina
H Eimeriidae
Gi ng Eimeria Schneider, 1875
Loài Eimeria tenella (Railliet - 09 ty and Lucei, 1891)


6

Loài Eimeria maxima (Tyzzer, 1929)
Loài Eimeria acervulina (Tyzzer, 1929)
Loài Eimeria mivati (Edgar and Seibold, 1964)
Loài Eimeria brunetti (Levine, 1942)
Loài Eimeria mitis (Tyzzer, 1929)
Loài Eimeria hagani (Levine, 1938)
Loài Eimeria necatrix (Jonson, 1930)
Loài Eimeria praecox (Jonson, 1930)
n (1973) [18],
loài c u trùng ký sinh

c ta, b nh c u trùng gà và các

c nghiên c u t nh

có 4 lồi c u trùng gây b nh

u th p k 70,

các tr i gà: E. tenella, E. maxima, E. mitis, E.

necatrix.
Theo H Th Thu n (1985) [19] cho bi t: Gà nuôi công nghi p

m ts

tr i gà phía Nam nhi m 5 loài c u trùng: E. tenella, E. maxima, E. mitis, E.
brunetti, E. necatrix.
Theo Hoàng Ng c Th ch (1999) [15],

ký sinh

nh r ng: Có 6 lồi c u trùng
: E.

gà t i TP. H Chí Minh và m t s vùng ph c

tenella, E. maxima, E. acervutina, E. mitis, E. brunetti, E. necatrix. Ph
y 4 loài: E. tenella, E. maxima, E. mitis, E.

Ch
necatrix

nghi m s n xu t vaccine phòng b nh c u trùng b

pháp chi u x gama v i 4 loài này.
m c a m m b nh
Theo L

(2003) [13], b nh c

hi n t

i gian các nghiên c u v

d ch t , lâm sàng, b nh lý, mi n d ch và thu
h c m i th

c Luvenhuch A phát
u tr

c các nhà khoa

i dày công nghiên c u và khám phá.
n ra m t loài ký sinh trùng m i trong phân gà.
ng v t thu c


7

l p Spooa, b Coccidian, b ph Eimridiae t

t

tên là Eimeria.
B nh c u trùng là m t trong nh ng b nh quan tr ng nh t c a gia c m
trên toàn th gi i.

là m t lo i b nh ký sinh trùng truy n nhi m ph bi n

ng tiêu hóa c a gia c m và m t s súc v

n, th ...

B nh có th gây ch t nhi u súc v t, t l ch t cao nh t là
ch t cao

gà con có th lên t i 80

nhân gi

100 %).

súc v t non (t l

b nh c u trùng là nguyên

t tr ng t 10 30 % và gây tiêu ch y hàng lo t.

B nh do 9 ch ng c

ng g p nh t

gây ra c u trùng manh tràng, c u trùng ru t non, c u trùng ru t già ph thu c
E. tenela ký sinh ru t th a, E. acervulina ký sinh tá tràng, E. necaltrix
ký sinh

tá tràng, E. mitis cu i ru

ru

già, E. haeami

tá tràng, E. maxima

mivati ký sinh

tá tràng và ru t non.

C 9 ch ng c

tá tràng, E.

ru

u là các lo

bào niêm

m c ru t, phá h y c u trúc ru t, gây ch y máu và t
i gây ra nhi u b nh th

u ki n cho các vi khu n có

c bi t là E. coli gây b i huy t.

B ng 2.1. V trí ký sinh c a các lồi c u trùng gà
Loài Coccidia
E. tenella
E. praecox
E.acervulina
E. mitis
E.maxima
E.necatrix
E.brunetti
E.hagani
E.mivati

u ru t

V trí ký sinh
Manh tràng (ho c ru t mù)
Tá tràng và trên ru t non
Tá tràng và trên không tràng
Ru t non
n gi a ru t non
Ru t non và manh tràng
Ph n cu i ru t non, tr c tràng, l huy t
Ph
u ru t non
Ru t non


8

m c a t ng loài c u trùng gà
C

ng v

u, hình tr ng, hình b u d c,

hình tr hay hình elip (ph thu c vào t ng lồi c u trùng). C u trùng ký sinh
ch y u

t bào bi u bì ru t c a nhi u loài gia súc, gia c m và c

i.

+ E.tenella (Orlov, 1975) [26]: Là loài c u trùng ph bi n r ng rãi

nh t, nang tr ng hình b u d c tròn bao b c b i 2 l p v có màu xanh nh t.
l n nang tr ng 14,2 - 31,2 ì 9,5 - 14,8à. Nang tr ng có h t c c, khơng có
l nỗn, Oocyst có màu xanh nh t. Th i gian sinh s n b ng bào t tro
ki n thu n l i có th ti n tri n t 18 - 48 gi . Khi

nhi

th p, th i gian
0

hình thành bào t

u

C thì s hình thành

bào t ng ng l i, các nang tr ng ch t.
+ E. Maxima (Tyzzer,1929) [31]: Nang tr ng có hình b u d c, ocyst có
Oocyst
lo i. T

n sùi là nh

m d nh n th y khi phân

u nh c a nỗn nang có l

i nó là nhân phân h t. Kh i

nguyên sinh ch t trong c

có hình h

l n nang tr ng 21,4 - 42,5 ì 16,5 - 29,8à. Quỏ trỡnh sinh s n bào t kéo dài 30 48 gi , kí sinh

gi a ru t non. Quá trình phát tri n n i sinh có th di n ra trên

su t chi u dài ru t non, th i k ti n phát kéo dài kho ng 123 gi .
+ E. mitis (Tyzzer,1929) [31]: Là loài c
tr

c l c y u. Nang

ng có hình trịn, v b c khơng có màu, khơng có l nỗn, nang tr ng

có h t c c, kh i nguyên sinh ch

l n nang tr ng 11 - 19 ì

10 - 13à. Th i gian sinh s n bào t 24 - 48 gi . Ký sinh
ru t già, tá tràng. Sau khi nhi

ng có 6 - 21 th

n

y là lồi c u trùng m

c tìm

c hình thành vào ngày th 5.

+ E. acervulina (Tyzzer,1929) [31
th y

u ru t non,

36 gi , trong các t bào bi u bì

nhung mao th y nh ng th phân l p thành th
và các giao t

ph n

c ta, noãn nang hình tr ng ho c hình ovan, khơng màu, kh i nguyên


9

sinh ch

ng h t r

nang có m t l sinh d c nh
16,3µ, th i gian
13 - 17 gi

u nh c a nỗn

c nỗn nang t 17,7 - 20,2 × 13,7 -

b nh khi gà nhi m kho ng 3 ngày. Th i gian sinh s n bào t
28 - 300C (ng n nh t so v i th i gian sinh bào t c a các

nhi

loài c u trùng khác). Quá trình phát tri n n i sinh ch y u

tá tràng và gây ra

viêm ác tính.
+ E. necatrix (Horton và Long, 1952) [28
l c cao tuy nhiên m

ây là loài c

ph bi n và kh

c
i E.

nh th

tenella. Nang tr ng khơng màu, hình b u d c, có v c ng và khơng có l nỗn
m

u nang tr ng có h t c c.

nh ng c

bào t thì kh i nguyên sinh ch

l n nang tr ng 13 - 20ì11,3 -

18,3à. Th i gian hỡnh thnh bo t 24 - 36 gi , th i k xâm nh
gà là 138 - 140 gi .
+ E. brunette: Các nang tr ng hình b u d c khơng màu, khơng cú l
l n 20,7 - 30,3 ì 18,1 - 24,2à. Th i gian sinh s n bào t kho ng
24 gi . Th i k phát tri n n i sinh ch y u

ru t già, ph n cu i ru t non

c tràng và l huy t.
+ E. hagani (Levine. P.D, 1980) [30]: Hình b u d

c 15,8 -

29,9 × 14,3 - 29.5 µ. Oocyst khơng có l nỗn, có th i gian sinh s n bào t
nh nh t so v i Oocyst các loài c u trùng ký sinh
gi ). Ký sinh

ph

ph

n

u ru t non (48

u ru t non.

+ E. praecox: Có Oocyst hình b u d c, ngun sinh ch t d ng trịn có
nhân

gi a, h t c

m khác bi t so v i các lồi c u trùng

c 16,6 - 27,7 × 14,8- 19,4 µ. Th i gian sinh s n bào t 24 - 36
gi , Oocyst khơng có l nỗn, ký sinh

u ru t non.


10

B ng 2.2. M t s
Di n gi i

Hình

Lồi

d ng

m phân lo i c u trùng gà
L noãn

E.tenella

B ud c

14,2-20 x 9,5-24,8

E.maxima

B ud c

21,4-42,5 x 16,5-29,8

E.mitis

Tròn

11-19 x 10-17

E.acervulina

Tr ng

16-20,3 x 12,7-16,3

E.necatrix

B ud c

E.brunetti

Sinh s n bào t
(gi )

Khơng

18-48

Có

21-24

Khơng

24-48

Có

13-17

13-20 x 13,1-18,3

Khơng

21-24

B ud c

20,7-30,3 x 18,1-24,2

Không

24

E.hagani

B ud c

15,8-29,9 x 14,3-29,5

Không

48

E.parecox

B ud c

16,6-27,7 x 14,8-19,4

Khơng

24-36

E.mivatia

Tr ng

10,7-20 x 10,1-15,3

Có

18-21

nh x y ra chúng ta có th k t lu

c

lo i Eimeria tenella là nguy hi m nh t (c u trùng ru t mù).

Hình 2.1: C u t o oocyst loài eimeria sp gây b nh
i
3) [13],
gia c m nu t ph i noãn nang có s c gây b
tri

ic ac

c tính t khi
ng, phát

n khi chúng l i t o ra nh ng nỗn nang có

s c gây b nh. S truy n r ng kh p c a c u trùng trên hành tinh c a chúng ta


11

nh vào c

i ph c t

ti p t c phát tri n, t n t i lâu trong thiên nhiên.

Chu k c a c u trùng tr

n phát tri n: G

vơ tính, sinh s n h u tính và sinh s n bào t
t bào niêm m c ru t c a ký ch
(kéo dài t 5
-

u th c hi n trong
cg

n n i sinh s n

n 3 th c hi n
n 1: G

ng.

n sinh s n vơ tính

C u trùng ký sinh

t bào bi u mô c a con v t sinh s

th c tr c phân. Khi noãn nang c u trùng xâm nh
ho
c

cu

n sinh s n

theo th

i tác d ng tr c ti p c a d ch d dày, ru t, m t thì l p v

phá v

c giai phóng. Chúng l p t c xâm nh p

vào trong các t bào bi u bì ru t, th n, m t t i ðây các noãn nang l n lên nhanh
chóng, có hình trịn, ovan ho c elip v i nhi u nhân th phân l p thu c th h
1 (sizont 1) t
merozoit sinh

t nhi u t bào d

c g i là

ng r t nhanh làm tan v t bào c a v t ch . Khi các t bào
phá hu thì các merozoit l p t c t n công xâm nh p

bi

sang các t bào bi u bì m

cl pl

c g i là sizont 2, tu theo ch ng c u trùng khác nhau mà có th

hình thành nên các th h k ti p sizont

t cách

t theo c p s nhân

làm cho hàng lo t t bào bi u bì c a v t ch b phá v , gây t
n cho niêm m

nhi m.

ng


12

Bào t con
Oocyst hình thành bào t
con

Schizont

Quá trình hình thành bào
t

Q trình th tinh

Nỗn nang
(Oocyst)

tóm t
-

i chung c a c u trùng

n sinh s n h u tính

Khi các schizont thu c th h cu
ng phát tri n thành giao t
chia và l

c hình thành thì chúng b t
c và cái. Nhân c a giao t

n ch ng m

c nh , m

ng thành. Chúng có hình

u có vịi sinh d c. Quá trình hình thành giao t
c, ch khác là

sinh d c g i là micropil, thông qua l này giao t
t

th c hi n ch

Sau khi th thai xong c giao t
b c chung 1 v m i g m 2 l

c phân

h m i nhân con hình thành

nguyên sinh ch t bao b c và giao t
qu

Ti u ph i

i ph i

m

u t bào có l

c chui vào bên trong giao

thai. Giao t
c và cái hình thành m t h p t

c

t bi n thành noãn


13

i là oocystit.
kí ch nên g

c ti n hành

n n i sinh s n.

-

n sinh s n bào t
ng tiêu hố các nỗn nang the

ng nên

c g i là sinh s n ngo i sinh. T

u phân chia thành 4

nguyên bào t (sporoblast). Quanh m i nguyên bào t l i hình thành v b c
riêng thành 4 nguyên bào t

4 nguyên bào t nang này v n n m

trong m t v b c chung g m 2 l p r t c ng có kh
t gây h

o v t t v i các y u

i thu c kh trùng, hoá ch

m t tr

c, ánh sáng

thành các bào t nang có s c gây b nh và ti p t c

nhi m vào v t ch .
Các y u t ngo i c nh
tr ng là nhi

,

ng tr c ti

n s phát tri n c a nang

cho nên th i gian phát tri n c a nang tr ng khác nhau.

ng th i các lo i c u trùng khác nhau thì th i gian sinh bào t
m h t s c quan tr ng trong phân lo i c u trùng.
i c a c u trùng phát tri
nang, sau 1

2h các th b o t xâm nh p vào niêm m c tá tràng, 54h sau khi b

nhi
b

i nỗn

r t nhi u niêm m c và có m t trong t bào bi

ó 16h

u nhân lên, sau 3 - 4h sinh s n cho ra m t th h m i. C ng c
thì th

i t 5 - 7 ngày. L i d

n
m

u tr ta cho thu c liên t c cho gà t 5 -7 ngày.
n sinh s n h u tính và sinh s n vơ tính là th i k nung
b nh và phát tri n b nh c

c

n sinh s n bào

t là ngu n b nh. Vi c hàng lo t t bào bi u bì ru t b phá v khơng nh ng gây
viêm xu t huy t, ch y máu mà còn m c a thu n l i cho nhi m trùng th phát
và ph bi n nh t là E.coli gây nên b nh ghép nguy hi m c p tính.


14

Vì quá trình phát tri n c a c u trùng g n li n v
chúng ta c n xem xét k

sinh b

n phát tri n c

tìm ra

b nh hi u qu nh t.
*S

kháng

B nh c u trùng là m t b nh ph bi n, có s
ng c

i v i tác

u ki n khí h u khơng thu n l i, các lo i thu c sát trùng, kh

sinh s n l i nhanh.
Nỗn nang c u trùng có th duy trì s c s ng t 4 - 9 tháng và 15
tháng

ng

l i nh t cho c u trùng phát tri n, nhi

t và nhi
t 22

18

u kiên thu n

30oC ch m t 18

36 gi

c u trùng phát tri n thành bào t con.
S
y

kháng c

i v i nhi t

m t 20 -30%, nhi

t 18

cao và khơ h

i

40oC thì E.tenella sau 1 -5 ngày

thì ch t.
ng mà gia c m m c b nh c u trùng là do nu t ph i nỗn nang
c u trùng có s c gây b nh. Nỗn nang c u trùng có trong th
t, chu ng tr i, d ng c

c u ng,
i mu

u

có th là ngu n gieo r c m m bênh.
m b nh c u trùng gà
* Qúa trình nhi m b nh c u trùng c a gà
ng minh r ng: khi ru i mu i nu t ph i nỗn nang c u trùng,
t i ru t thì nỗn nang có kh

c gây nhi m trong vịng 24h.

Q trình nhi m b nh chia làm 2 th i k :
+ Th i k ti n phát: Kéo dài t khi gà nhi m ph i noãn nang c u trùng
cho t i khi xu t hi n nang tr ng trong phân.
+ Th i k phát b nh: Là khi phát hi n nang tr
nang tr ng bi n m t hoàn toàn kh

n khi
ng, qu n lý không t t


15

s t

u ki n phát tri n r m r . Vì v
t, m

cao, th

u ki

ng

u ki n v sinh kém... s t

u ki n

thu n l i cho b nh c u trùng phát tri n và lây lan. Ngoài vi c tr c ti p phá v
các t bào niêm m c d

n r i lo n ch

trú, mà t

các mao m ch, mao qu n xung quanh gây ch y

máu bên trong, xu t huy t,...
Tr n Thanh Vân và cs (2003) [21], b nh c
, d k phát các b nh khác. Khi g
thành

ng ti n tri n âm

u ki n thu n l i c u trùng phát tri n

d ch l n, mang tính h y di t, t l ch

có th

c bi t

gà con t l ch t

n 100%. Ngoài ra b nh còn làm gi m t
gi m 20 - 40% s

ng 12 - 30 %,

ng tr ng.

sinh b nh
B nh c u trùng g n li n v i công tác v sinh chu ng tr
t ng

u ki n thu n

l i cho c u trùng phát tri n.
T nh

ng tr c ti p c a m m b

sinh c a c
s n nhanh

n phát tri n n i

gà và các y u t th phát nh kh
t tc

c bi

tràn niêm m c ru t. T

ts

c l c cao gây t
ng l n t bào bi u bì, l

các m ch qu n, th n kinh b h y ho
các vi sinh v t khác phát tri n xâm nh

i niêm m c,

u ki n thu n l i cho
làm cho b nh càng n ng và

có th gây b i nhi m v i các b nh khác.
Do niêm m c b t
q trình tiêu hóa làm cho con v t b thi
d nt

c t , phù n

bào ru t làm cho viêm ru t gây r i lo n ch
ru t gây a ch

n ru t không tham gia vào
ng gây r i lo n tiêu hóa
và mơ bào. S phá h y các t
p th và v

ng c a

ch r ti t ra nhi u gây khó


16

c h p th ch

ng, làm m t cân b

c ti u tro

th gà.
Các th bào t c u trùng nhi m vào các t bào bi u bì
24

48h, s phát tri n các th phân l p

phân l p ch

n 900 th

t m t s k t thúc. M i th

n. Các th

màng niêm m c manh

n vào t bào bi u bì
ng l p bi u bì

khi chúng nhi m vào s phát tri n thành các th phân l
l
h

nh ng khe h c

i hai. Các th phân

i hai này qua 24h chúng phân gi i, phá h y các l p bi
i mao m ch gây xu t huy t m ch. Sau

i, phá

phân l

i hai l i chui

vào t bào bi u bì màng niêm m c và b

u hình thành các t bào giao t cái

và các t bào giao t

i ba ti n tri n

c. Th phân l

các t bào bi u bì.

n phát tri n n i sinh nh t là các th phân l
tri n thành s

i hai phát

ng l n trong các vách ru t s phá h y màng niêm m c ru t

gây ra ch y máu nhi u. L

i niêm m c, xoang ru t ch

bi u bì b h y ho i. Do t

y nh ng t bào

n trong ru t nên ch

tiêu hóa b r i lo n, màng niêm m c b t

a m cho vi khu n, các

c t t o ra khi phân h y các ch t ch a trong manh tràng xâm nh
gây ra nhi m trùng, nhi
C

ct .
c t làm gà b

v th n kinh, sã cánh, l

c, th hi n

nh ng r i lo n

, kém nhanh nh n. C u trùng chi

t dinh

ng là d ch t ch c t bào, bi u mô ru t làm cho gà thi
Nh

u trên cho th y s bi

ng.

i sâu s c di

gà b

b nh c u trùng. S phát tri n quá trình b nh lý cu i cùng d

n s suy s p

chung c a gà m và cu i cùng là ch t.
* S mi n d ch c
Mi n d ch c
m b o cho s

i v i b nh c u trùng
i v i b nh c u trùng là do s tái nhi
nh m m b

ng

gà có mi n d ch. Gà