giáo trình vật lý trị liệu các bệnh thần kinh, cơ

_

••

~._.

__

._

•

••

~..

._._.

__

T

__

~ •••

_.

B() Y TE

'-rRUONG

f)L~I

HQC

icrv- DUQC

f)}~l'Lt\NG

1

;"

j

, 'cIA

TRiiVj{:

0

I

i

'/

, .\ ~_':.e:., ...• __
<,

'

Danh cho sinh

_..,\:::'

...

'::'::.'

."

·J/:·~?:/_i~;·.~:···~i
r: :~'_" .-_'.;~:::~).\;:~:)~l./;:_'~:
:~;t" ~';'::~;r\
-~.:;:~;
:.:". ':'-\r':'{,~~':,

'

vten::etio3ttiiJiJirlJL{tI~1r,~:'rr!!':,{i?ilfP1z!lchoi clare nang
,::.:-.,.;.;'.\j~J,.I"

; :,'~~;''r

tns. BSCKl

Le Quang Kh n

I\~.1\

TRI~U CH(fNG HQC BtNH

LY

THAN KINH-CO

IVn)C TIEU
Sau khi hoc xong bai nay, sinh vien co kha nang:
1. trinh bay dung cac trieu chung trong n;Qt s6 tnrong hQ1Jbenh 1)' than kinh-co:
2 '. tri~ bay muc dich va nhirng nguyen Hie ehinh cua VLTL trong dib tri C~'IC l.cnh \ C
thHn kinh-co
.

NQIDUNG
I. D~ICUONG
H~ th~n kinh bao g6m nao, tuy song, va cac day th~n kinh ngoai bien. H~ than kinh
di~u khien toan bQ cac hoat d<)ng cua co thS, nen khi h~ than kinh bi t6n' thirong, no se
gay ra nhtrng trieu chimg r~t plnrc tap, da dang, nhirng r6i loan chirc nang v~ nhieu

mat.

n. TR4NG

THAI TAM THAN (MENTAL CONDITIONS)

Tnroc h~t, cAn xas.. djnh trang thai tam th<1ncua ngiroi benh, vi chi khi nguoi benh th~t
sir tinh tao moi co thS hop tac voi KTV trong khi di~u trio C6 thS hrong gia bang each
n6i chuyen voi ngiroi benh, Hoi ten, tuoi, ngh€ nghiep, noi

tinh tr?ng gia dinh, thai
gian bi b~nh, nhiing tri~u chung lam cho nguai b~nh quan tam ..... , qua d6 hiSu r5 b~nh
sir va muc d<)tinh tao cua nguai b~nh.

a,

'\"'t ~Cr ,J",,,, .;.11"

III. ROI LO~N CAM GIAc (SENSORY DISORDERS)/."
""

1. Bau (pain)

11D1\(.1

;.leL\).

,It\ I.

c(,;',,, "ked .v.; eli' \-lci'

~\~?~ :L ~KS;r:~

Dau c6 th~ xay ra t\l' phat, ho~c do kich thich. N6 c6 th~ xuAt hi~n t<;linO'i t6n thuong
ho~c t?i noi khac do tac d<)ng quy chit~u cua va nao va cua da
. ~ inh. Khi c6 tri~u
chUng nay, cAn hoi r5
.. tinh chAt eua con dau: dau bong (burning pain), dau rat (acute pain), dau nh6i
(sharp pain), dau lam ram (dull pain) .... ;
Gl

thai gian xay ra tri~u chUng: dau bu6i sang hay bu6i t6i, dau khi v~l} d<)ng hay khi
e
o

•

':+-"-

nghi ngO'i
vung bi dau: nhu dau (1 vung ngl,l'c hay th~t lung, dau mang, dau (y kh6'p vai... ,
huang Ian (spread) cua can dau: can dau Ian dQc theo xuang suOn, dau Ian xu6ng
m~t sau dui, Ian theo m?t trong dng tay .....
di~n ti~n cua con dau: can dau c6 gi~m oi hay ngay dmg gia tang.

a

2. M~t ho~c giam cam ghic (sensory loss / decrease)
Mtit cam giac la khi nguaj b~nh ho8.n to8.n kh6ng con nh~n bi~t, ouQ'c cac kich thich.
Sv mtit cam giac c6 thS la Sl,l' mAt toan b<)cac 10<;licam giac bao gam cam giac xuc giac

(,:"'"


(tactile

sensation),

earn

giac dau (pain

sensation),

CC1m gic1c nhiet

(thermal

sensation);

hoac chi m211mot trong nhung cam giac do rna thoi,
Trong truong hQ'Pnhe han, cam giac kh6ng bi mat ma chi bi giarn. Nguci benh con C()
th~ nhan biet duoc cam giac nhung can phai kich thich vo i cirong dO manh han binh
thuorig: hoac nguci benh l~n Ion cac loai cam giac voi nhau.
3. Dj

cam

(paresthesia)

Di cam la nhirng cam giac khac la rna ngiro'i benh cam nhan trong khi kh6ng co kich
tbieh tren thuc t~. NhCrng cam giac nay c6 th~ la cam giac kien bo (tickle), cam giac
kim cham (prick), hoac te bi (numbness) mot vung da n210do.
4. R6i loan earn gi3c ban th~ (proprioceptive

sensation

disorders)

Cam giac ban th~ la mot loai cam giac sau (deep sensation) xu~t phat tir noi tang, co,
gan, day chang, khop .... Nguoi benh co cam giac kho chiu nhung kh6ng T5 rang v~ vi

tri cung nhu tinh ch~t; ho~c c6 cam giac nhu kh6ng con m<)tphan eo th~. Nguai m~t
cam giac ban th~ se khong can nh~n bi~t duQ'c ho~c vi tri va cac m6i tuang quan ella
cac ph§.n ehi th~; ho~c khong th~ nh~n bi~t dUQ'ehinh d?ng va trQng lUQUgella v~l
quen bi~t. Nguai bi r5i lo?n cam giac ban th~ kho giu duQ'cthang b&ng khi di dung, va
clr dong m~t di6u hQ'P.
IV. ROI LO~N V~N DQNG VA TRU'ONG LTjC

co

1. Li~t (paralysis)

Nguai b~nh bi li~t se m~t cae cu d<)ngtv y (voluntary movements) do co kl10ng nh~n
duQ'c xung than kinh kich thich tu vung v~n d9ng cua vo nao taL Tuy theo vi tri eua
t6n thuang, cae co bi li~t se phan b5 a nua than, tU chi, hai chi du6i, ho~c chi khu tru
trong vung ehi ph5i Clla m9t r~ hay day th~n kinh mio do. Tuy lo?i naran v~n d9ng bi
t6n thuang rna co hai lo?i li~t;
Li~t cli'ng (spasticity): do t6n thuong noron v~n d9ng tren (upper motor neurone)
hay eon gQi la t6n thuang th~n kinh trung uang (central nervous disQrders). Trang
giai do?n d~u cua lo?i t6n thuang nay, nguai b~nh se bi li~t m~m. Sau. d6, no se
d§.n d~n chuy~n sang li~t cung vai tri~u chUng la truong l\l'c ~o tang (increased
tonus), cac phfm X? gan co tang (increa,sed reflexes), va xu~t hi~n ~ac m~u v~n
dong b~t thuemg (abnormal movement· patterns) hay cac phan XI;l b~t thuang
(abnormal reflexes).

e>

I.'
"I

,

Li~t mJm(flaccidiIY): do t6n thuang naran v~n.d9ng duoi (lower motor neuron)
hay can gQi la t6n thuong th~n kinh ngo?i bien (peripheral nervous disorders).
Trong truOng hQ'Pnay, !ruong l1,1'c
co va phall X? gan co bi giam hay bi m~t. Nhfrng
, roi lo?n dinh duang xuat hi~n, va teo cq nhanh.

0

~:.

/ ~('~'\~'-(F\C*~!'J\
-',-..~t\(('" ,.
C· (\'
j

"Il

C~~~

<

~i (\~\,

__:'~~~ 1k:(',

~:I\,

'J

i

','

"

t·«(, b(\,bJ '; k\ (+ ,)

'


Tr/(ill ChLI.'I1g h9C b¢nh l)i thon kinh-co
ngoai thap se gay ra nhirng dong tac kh6ng tu' y (nhir run, mua von, rnua giat), tang
truong 1\1'cco (nhung khong liet, kh6ng tang phan X1;1gan, khong co phan X? b~t
thuorig Babinski), hoac loan tnrong luc co'.

I

• Run (tremor): lei k~t qua cua nhi~u co co d6i nghich nhau, khong tu chu, nhip
nhang, nhanh, va co bien do r5. Trieu chirng run xu~t hien khi nguoi benh van
dong (chu dong); hay nguoc lai, chi xay ra khi nghi ngai va ngirng khi van dong.
Truong 119'P nay thuong g?P trong benh Parkinson.

cCC! ;.c

r r}

~:~!>.\

J.• .'(_',

.,'

.

.

· ~~~~~7
t~~t~.~«l~{~{{~~t~g~~~ljt!~i.~~!~~~~~~f'J~)J~;~~r;~J~~~i~~~1~~I~I~'
xuc dong, giarn khi nghi ngoi, m~t trong gi~c ngu. Mua van c6 th~ xay ra
nao, di chirng viern nao.

(

a bai

Mila gi~t (chorea): d
khQ~\1C,
va b
huang lam tang

./

-: Loan trtrang llfc .
, di dung, than thS

r

a 1110tphan
g?P trong b~nh

dai

Co gi~t (convuls
hay toan bo co thS,
dong kinh, tai bi~n

3. M~t di~u hQ'P v~n dQng

di~u ho'P v?n dong bi~lI hi
L Sv di~u hO'P Chll
·,.'h~U; do tiSu n8.,ochi ph6i. Ti~u nao c6 nhi~m V\1giu' thang b~ng co th~, di~u chinh
T;:I~;f·.[!glu'c cO' dieu hoa·.vandona..
,
'.' .... ,
r ";
.,
th.) t\/I(J'N PI-I\JC 1101 CI11)(:N/\.i~t'
~:,~;'l·~\~t

v

.~

Nguai bi t&n thuO'ng ti~u nao khong lam du9'c nhfrng clr dong chinh xac, dung dm
(llghi~m phap ng6n tay chi mui), giam tnrang 1\1'cco, dung khong vC'mg, buac di 109-ng
cho1;1ngnhu nguai say nrqu.

-*

V. PHAN X~ (REFLEXES)
1. Philn x~ da (philn x~ nong)
Kich thich 1110ts6 vUl1g da gay co cO' hay mot nh6m co tuang lmg. M~t nhfrng phan X?
nay la b~l1h IY. Thucmg chu y d~n phill1 x?- da b\1ng va da gan chan. Phan X9-da c6 thE
mat trong tnrang hQ'p gian do~m cac s9'i v?n dong ho~c cam giac ngo1;1ibien, hay trong
t6n t,hl1ang ducmg h6 thap. ,
.--.
Khi c6 t6n thuang b6 thap, ph an X9-da long ban chan a nguai Ian oap lrng gi6ng nhu o·
tre duai mot tu6i. D6 la d~lI hieu Babinski: kich thich ba ngoai m~t da gan chan se t?O
ra ng6n cai' du6i, b6n ng6n con"9-i g?P lung (du6i) va xoe ra rum hinh nan qU9-t.
.-.-----~--.---

VLTL cae benh rheinkinh-co' - Tnl'ong CaD d6ng K_fi Ihu(i{ Y Ii 11

3


----:__

T/'I~u chung hoc benh /}! Ihein kinh-co

2. Phan xa gan (phan xa sau)

Cung phan X? xua: phat tir kich thich d~u gan ca, di VaG sung sau tuy song, r6i 02n
sung truce tiep n6i voi naran van dong duoi, di d~n co L1m co ca. Thuong chu )1 den
cac phan xa gan ca nhi d~u, tam dau, phan X? tram quay (cho chi tren); va cac phan xa
banh che, phan xa gan got (cho chi duoi).

re

• Mat phiin x{l (areflexia): thuong co nghia la gian dean cung phan X9-, hoac 6
than kinh (nhu trong viern da re th~n kinh), sung truce tuy song (nhir trong so: bai
liet), hoac 6

d.,~~/t1frj~rt/~I\
V'~q_~j\iNC~at4¥
t~~ql~j~)r
,"
.

•

~-

,.

Tang phiin x{l (hyperreflexia): thuong co nghia la tonthuong llaro:n.~~
tren
hoac t~ng_po
thap
phan xa.
'. -..-'" phan x~ thoat Iy khc'.)i
anh huang lIc ch~ cua

VI. ROI LO~N DINH
1. Teo cO'(muscular

Teo' ca thlr phat (
chi han la g6c chi,
teo ca nguyen phat (

lo?n v~ cam giac va

) xay r~
m v6i roi
) do b~nh

thucmg ()' ngQn
nay khac vai
. ' khong co r6i

B~t dong tau ngay cling

·h.0, t\C,

,~

2. Phil (edema). R~\:!Isx,rv (\V

SI,1'phLInb co th~ do kem dinh duong, ho c do r6i to?n th~n kinh V?l1m~ch.

Loet n~m thucmg xu~t hi~n 0- nhCrng nai xU'ong n~m sat da. Loet thuang th~y
nguai bi li~t, hon me n~m tau ngay.

ciL-

VII. ROI LO~N

a nhiing

co TRON

Rbi 10~ll1ca tron bi~u hi~l1 b~ng sl:l' bi tieu va bi ti~u; cling co th~ la di tieu va di tieu
khong ki~m soat duQ'c.

THU THJP DU LIeU (DATA COLLECTION)
Ring thu th?p dli' li~u r~t guan trQng vi dl,1'avao nhiing thong tin thu th?p QUQ'cmfl
nguai ky thu?t vien mai co th~ d~ ra nhiing m\.lctie{l d~ di@utri. Chu'O'ng trinh v?,t Iy tri
Ii~u/pl1\lc h6i chlJ'c nang dUQ'c thi~t I~p dlla vao cac thong tin n,-1Ycling nhu dlla VaG
nhu'ng l11VCtieu da d@ra. Bang thu th?p du' li¢u nay con gQi la b~nh an va duQ'Cthi~t ke
chung cho t~t ca l11Qilo?i d?ng b~nh hay thuang t~t, va ttlY thea b~nh nhan thuQc d~ng
VLn cac b¢nh thdn kinh-co' - Tn{,(lng Cao dling KJi lhu(il Y ,i II


Trieu chLI'ng hoc benl? 1)1(hell? kinh-c«
khi~m khuy~t nao rna ta chu )' nhi~u
dir lieu nay.

db phgn

nay hay phdn khac trong bimg thu th?p

1. BANG THONG TIN
•
•
•
•

Ngay va nguyen nhan t6n thuang hay bi benh
T6ng trang va cac thuoc dang sir dung
Tu6i va gioi cua benh nhan

Ti~n 5lr benh
•

-s- .. ,

:/ :r<.\

.r .....,. C.,A
,"', . (.)
j.dN(J

..::;~

"

1~)
iN'(,! 1(V
1 .\.

.' I ..

II. LUQNG GIA' eHU QUAN (SUBJECTIVE

'rpI
T ti 'I" \,:
t ...
_".;J."
:i

EVALUATION)

1. Anh hurrng cua b~nh nha
• Hi~u bi~t Ct13 benh nM
•

•

vc:mg cua he; trong

tuong lai.
Trang thai tinh earn

Thai oQ (attitude)
voi thirong t~t hay

va

gia dinh d6i

2. Li~isBng cua b~n
• TiSn sir hoc v~n
•
•

cira.

K~ hoach cua
Cac hoat dong xii

3. Di~u tr] trurrc day d~

• DiSu tri co k~t qua khong
4. Nhfi'ng m\lc tieu clla b~nhnhan va
dinh
uo'ng thu'c di~u trj
• Nhfrng v~n dQng hay ADL nao khong thl,re hi~n dUQ'cdn phai t~p tJ1y~n?
5.
•
•
•
•
•

Ke, hO:;Jchxuftt,t~()
vi~n'

l\tt()N PFflT(" ITt'')1C1IT'~r(~
NAN(;
...
j

.'

Sau khi ra vi~n b~nh nhan s6ng a oau?
Than nhan hay be b<.lnc6 gillp 00 eho b~nh nhan hay khong?
Nha elra va nai lam vi~e e6 thich ung vai b~nh nhan khong?
C6 kM nang v~ kinh t~ o~ mua dl,ll1gql kh6ng?
Cae ehue nang hay ho?t oQng gi hQ dn pMi ren luy~n o~ lam vi~e?

III. LU'QNG CIA. TlIlt CHAT (PHYSICAL

EVALUATION)

1. Cac d~ u hi~u sinh tan (vital signs)
• M~eh, huy~t ap khi nghi ngai va khi v?n dQng.
2.
•
•
•
•

Tinh tr~ng h6 h~p (pulmonary status)
T~n 56 h6 h~p (s6 I~n th6 I phut)
Ki~u tho
Tinh tr~ll1gho
DQ gian n& Itmg ng\.1'e(do ehu vi 16ng ng\re)

VLTL cae b¢nh rhein kinh-co' - Tn('cmg Cao d{mg KjI thUGl Y Ii 11

5


______
3.
•
•
•

T_r.__:.ie_u_c_h_Li_·n~g_/:qc
benh /)Ilhdn kinh-co

Di chuyen (transfer) va djch chuyen (transition)
Dich chuyen tren giuong (bed mobility) nhir tr6i len, trut xuong, Ian sang hen ..
Di chuyen nhu vao/ra khoi giuong, len/xu6ng xe may ....
Kha nang thay d6i tu th~ (position changes) nhir nr n~m ngira sang ngo i, nr ng6i
sang dung, tir dung sang ngoi xorn (squat)

4. Di chuyen - Di lai (ambulation) hay bang xe Ian (wheelchair' mobility)
• Chong chiu sire nang (weight bearing)
• LUQ'ng gia kha nang di chuyen
.,
....
..
o C~n 19~i~~'ert'i'):N[{t9'
~l~\J{aa5.1!~t:hclY:l'eUi~~U/\ T
o C6 the di bo bay day xe Ian duoc bao xa?
o T6c do di bo bay d§.y xe Ian?
o NEu benh nhan di .
19dang di
o C6 th~ re (turn)
lui (go backwards
() Co (In toa n khc
n d~ v~ thang bang

'Ii ,

o

•

5.

•
•
•
•
•

~~~~I~~:~
uc

di

o Khi di b0 h
Vai nhung dja
o B~c thang
o Ngoai troi
o Duong d6c

so, hay

tai noi

hi~n.d.lIq:Jil"~lrtl

~ttc?

bao nh~'
.

mw~.

I~es)

't

,

Hoat dQng s&ng han
Tir an
V ~ sinh CeYth~ (groom
M?c qu~n 3.0 (dressing)
Cac l1C)atdong t<;licong
hay t<;li
Giai tri (recreation), th~ thao (sports)

so

, L~t)[\1()N IJ'Hl)C H(H ellerC' N.:\.~Ji:;

6. Tinh tr:_lng da va mong
.
• Mau da / nhi~t dO da.
• Nhu'ng v~t thueYng ha hay v~t xuac (abrasions): v! tri, kich thuac,
trung khong?
• Tinh trq.ng v~t c~t (incision): lill1h thU'eYng? vi tri Syo.
• Di dong Clla mo m~m va SyO, co hi dinh khong?
7.
•
•
•

co hi nhi~lll

Kich thu'o'c CO' th~ (body dimentions) va Sl! thing hang (alignment)
DO dai chi (limb length)
Cbu vi (circumference):
d~ xem c6 phLl (swelling) hay teo (atrophy) kh6ng
Tv th~ ca th~ (posture)

8. Cam giac
• Cam tb\! ban th@ (proprioception)
co lien quan dEn.

VLTL cac b¢nh than kinh-co'

va b~t ky khiEm khuy~t v~ v~n dong nao c6 th~

- Truong Cao a6ng K_fithuclt Y ld 11

6


Tri?u clnl'l1g h9C benh 1)1than kinh-co
Cam giacxuc giac (touch) va nhiet de>(temperature), Can ghi chu vi r6i Io an nhfrng
cam gia~ nay s,e anh huang d~n khil nang cua ngirci benh trong vi~c phat hien

•

nhirng van de ve da.
Nhirng earn giac dac biet va cam giac ti~n dinh (vestibular sense)

•

•

Ghi chu nhirng di~u benh nhan phan nan v~ dau trong luc nghi ngoi,
chiu sire nang / heat dong.

sa mo,

hay khi

9. TAm v~n dQng ella kho'p (ROM)

•
•

Ghi la: tam van dong chu dong va thu dong khong dau.
Ki~m tra su tr;~'~~\kJl\~gir(1~:P.\lY,) l1)I{k~gQri\gIP;i~u nay giup
ta xac dinh nguyen nhan gay han che ROM la tai khop hay bao khop, hay 18 do

a

dQ dai cua co.
10. Sifc manh err (strength
• LUQ'ng gia luc co cho
ca bang tay, nhfrng
duoc, hoac

trong thu nghiem

. dong tac co th~

s6 I

11. Thang b~ng (ba
•
•

dung, va di.
,quan d~n thang

LUQ'nggia thang
Luqng gia S\I m
b~ng kem.

12. Tinh tn,lOg th~n
• Sv di~u hQ'p (coordi
• M~u v~n dc)ng duqc Sll'
• Nh?,n th(rc (cognition)
• Tri nho (memory)
• Phal1 x~ gan sau (deep tendon reflexes)
,. . .,'
• Tri giac / nh?,n bi~tF~~~~P.(~~Il?iq~'t
II()J Cn(J(': NAN(,)
• Tnrang h,rc co (muscle tone)
• Tr~ng thai t1nh cam / h1mh vi cu x(1'(behavior / emotional status)
• Oiao ti~p (communication)
• L?,p th~ tri giac (stereognosis)

LUaNG

. GIA SINH HOAT
. HANG NGAY
I. MonAU

Sinh hO<;1t
hang ngay (ADL = Activity Daily Living) la tu dung d€ chi nhfi'ng ho~t dQng
co ban dn thi~t cho cUQc s6ng hang ngay, Cac hO<;1toQng nay lien quan ch?c che voi
m6i tnrang s6ng C~I th~ clla m6i ca nhan nguai b~nh,
H~u rum co S\l' th6ng nh~t trong cach phan lo~i cac nhom AI?L: sinh hO(1tt~i giuang,
sinh ho~t tren xe lan, sinh ho~t t\}' cham soc, sinh ho~t di chuyen.
VLTL cac benh than kinh-w

- Truong Cao dang K)! thw;ll Y td II

7


...

Trieu cluing hoc benh I)) than kinh-co

_._.--_ ...._-----

V2 ky' thuat danh gia, khong th~ bco th~ lam, hoac cai gi khong th§ lam, boi vi ngiroi benh co khuynh hucng tu giarn
lhitu hoac cuong dieu v~ kha nang sinh hoat cua rninh. Can phai d~ nguoi benh thuc
hien ell [he cac hoat dong cua ho d~ danh gia.

n. TIEU

CHUAN DIEN T~P

Khi I11Qtheat dong cua ADL duo'c c1~ ra, dn phai xac dinh tieu chu~n thuc hien cua
nguoi benh c16i vo i heat dong ~y,
A

,,'{'

\

I'C\N,G(:;\0

1. Dung cu ho tri;rl('asSlstIve
•

DANG K'Y' 'fIn

devices ):

,T,ri,'!, ','
Vi du dai I mang nang do
.le splint I strap), nsmg

Benh nhan co dn d~n cac
tay (wrist splint I s
(crutches), g?y (cane),

c6

2. S\I' tro' giup (physi

•

N~u can sir trQ' gi '

•

Drc l{ip (Indep

•

khong dn s\I co
Giam sat (s
,
s~r trQ' giup gi ve

•

han

Ch(lm tay (contact
khong co mQt S\I h6
116trQ' v~ m?t tam ly (
assistance).

t£.j_th./4u

•

. ~l~
so thao tac, va doi khi can S1,1'ho trQ'; nlmng S\f trQ' giu~

•

1~9'gillp !r.!EJC
bQ ho?t dQng nhung s~r tr~kltl~

J.
V

T~9'ghip

la
:B

b~nh nhan nhung
t d(>ng. Day lit s~r
th~ ch~t (physical

nang hoan thanh mQt

bi1:1J«(r'r~lfr?!r{Jfii!fAcfe.J:;:a.~l)Q.'.9b~tC~
J\:~'~ife:jgiup trong

Tr9' gi~upl6!
•

(minJmal _

toan ma

toan

~t,
.101 LJtL .'
aa (m{l-:fm~!!.!~istance): B~nh nhan dn s\!' trQ' gillp trong toan bQ

ho?t dQng va s\!' trQ' glUl(?' 50o/~
Lf thurc (dependent): B~han

SINH H01T T(/CHAM

khong co khil nang th1,1'chi~n ho~t dQng.

SOC (self care)
---

-

ThLf nghi~l11 ho?t dQng
sinh ho~t

TrQ' giup
D ~lng_c_t,!_._
..____
- ..-.-,.~--.-----.._ .... - ..--- ......
DQc
Giam
I
Ch~m
Khong

Cfrn
sat
tay
l?p

Tam rua
An uong
M~c ao
M~c quan
V~ sinh,--rang mi~ng
ChC~t m6ng tay

..-

Tra
. , .2

glUp

----.-

L~
thu9C

f-.,.---,

VL TL cae b¢nh thdn kinh-eo' - Trll'o-ng Coo d~ng K)i thut;7f Y td II

._--I

8


Trieu chung hoc

benh I);' them kinh-cc

C<:t0 rau

Trang diem
Di tieu
---~,-·--------+---I------

-.---..-------------1-----+----1----11

Di tieu

I

2

Neu dung dung cu tro giup thi hay liet ke
N~u tro giup thi Iii t6i thieu, trung binh, hay t6i da

Thu nghiem thay d6i
th~

Neu dung dung
2

Cl,1

vi

tro giup

N~u tro giup thi Iii t6i thieu,

D!CH CHUYEN

.

(trahjj;~J['vl()N PlfUC
II()l
'

cuuc NA.N(3
-

Dung

Ki~m tra di chuyen
Vao
Vao
Vao
Vao
Vao
Len

Len
Len
Len

Khong

/ ra xe Ian
/ ra khoi gnrong
/ ra nha cau
/ ra khoi ghe
/ ra nha Him
/ xuong xe cyclo
j xu6ng xe dap
/ xuong 6 to
/ xuong xe bus

Cl,1

DQc
I~p

C~nl

TrQ' giup
IrQ'
Giarn
ClWm
2
giup
tay

sat

s

-----_ ..- _ ..------

.............
.............
,
I
2

L~
thuoc

.,

-.

,

- h~t ke
Neu dung dung C\I tro glllp thi hay
N~u trQ'giup thi la t6i thieu, trung binh, hay t6i da
.,

VL Tl. cac benh Ih6n kinh-ca - Truong Coo c1611g KY 111U~71Y

td /1

------,
9


Tri¢u chLing hoc ben!? I)! th6n kinh-cu

V~N D(JNG (mobility)

Kiern tra van dong

2

Kh6ng

,

Can

I

DQc
I'

IrQ'
Giarn
Cham

sat

t

L~
thuoc

N U dung dung cu
N~u tro giup thi 1<'1'

VATLYTRIL
.
.
I. Di)I ClfONG
I6n thuong th~n kinh co khi la .
co khi chi la nh~t thoi n~u norcn chi bi
ng thai phu n~ lam ngung hoar dong trong
ITIQtthai gian, hoac n~P/,s9:i true cua norori bi t6n tlurongcon ~o. l~ha nang tai sinh.
Nhirng t6n thuong naY:'~a~ ~lf&Nd~~iJhU:dgt~6lIa(ih\:tW~J?Nii~h'ph~t
(primary) nhu
liet, te, co cirng. ... lam giarn kha nang 'sinh heat cua nguoi benh. N~u khong ducc
cham soc, phuc h6i dung each thi cac thuong t?t tien phat nay co tb~ tro thanh nguyen
nhan gay ra cac thuong t?t thir phat (secondary) nhir co rut, teo co.., voi hau qua tai hai
la nguoi benh khong th~ S11 dung phan chi bi co rut khi chirc nang cua ho duoc phuc
h6i - trong tnrong hop t6n thuong nh~t thai; ho~c g~p kho khan trong t?P luy~n pl1\lc
h6i chuc nang - trong truiJng hQ'pt6n thuO'ng vlnh vi§n,
II. l\1l)C DicH CVA VAT LY TRJ LI(tU
M\lC oich cua V?t 1)1 tri Ji~u la Sll' d~ll1gcac bili t?P V?t ly o~ plwc hAi ch(rc niing cho
nguai b~nh tai m~l'c cao nhdt co thi aqt al(9'c, d~ ho co th~ s6ng m(Jt cach o(Jc lop
kh6ng l~ thuQc vao nguai khac,
D~ d<;ltOLl'Q'C m\lc dich tn~n thi dn phai:
• ngan ngt:ra cac thuo'ng t?t th(r dp;
• t?P luy~n v~ v:;ln oQng trj li~u d~ gi(lp cho nguai b~nh co oU'Q'cnhfrng cli dQng hu'u

hi~u, an toan, va ch~p nh?l1 dUQ'ctrcn phuong di~n th~1TImy;
VLn cae benh th6n kinh-eO' - Trzrcmg Cao tiring KJi thu(lt Y td II

/0


Trieu chung h9C benh If;than kinh-co
•

t~p luyen v~ heat dong tri li~u d~ nguoi benh c6 th~ sinh hoat duoc voi nang luc

con lai.

' "

III. PHUON G PHAP
~,
va c1i~~hi~n~
c6 th§ duoc ngan ngira va chinh sua bang cac phuong phap
d~t to' t~e d,lmg, v~n_QQ_ngthu ,o9ng, va keo gian. ~
la di chirng kho ngan ngira
han, nhat la trong truong hop t6n thuong noron van dong diroi, vi chi co van dong chu

dong moi ngan ngira dU9'C,
" ,',' i'/'tNT''''
(' ,/5\,\t).., l)}·'Nlf'
'rill' r \, f'L ; J
;, '" \" \, f
\.J ',,""
~"... 'Ll "-..I K\!

" ",., L
L uyen t?P ca du<;'Yd'ti'en'MOObang nhirng phuong phap khac nhau, tuy th\ioc VaG 10C;li
t6n thuong than kinh:
">,,.

'.",'

'

..'

"."

:

1. TAn thuong noro'n v~n
Sl,l' t~p luy~n nh~m gi'

~

hu'u hi~u. Tinh trC;lngc
vi~c t~p luy~n cho .'
gi~m co cLrng va LIC
Dap da, cu d9ng th\l

tv 'Y'

mot cach
kh6 khan trong
chinh la lam

cua B.QQillh.

2. TAn thuO'ng n
<\1 S~r t~p luy~n lam tang
\-1Cll'dong thay th~. Tuy
nguO'i b~nh pl1ai' sU' d\lng
(brace), l1~mg(crutches), g~y
~,

h<:1nch~ nhu'ng
g phu hQ'p. Doi khi
Imhig" (splint), nEfP

3. Ho~t dQng tr! Ii~u
HOC;ltdong tri li~u (oc51(phtli'01@:tth4r~lnj@ p[l(JjfIfilU:~'crit~G~N(js
t?P luy~n cac
dong tac trong sinh hO<:1thang ngay (ADL:Activities Daily Living). DS giup nguai
b~nh sinh hO<:1tdUQ'c d~ dang, nguai ky thu?t vien phiti huang dfrn nguai b~nh va than
nhan Clla h9 mua s~m va su d\lng d,c dl:mg C~Ithich nghi (appropriate devices); cung
nhu cai t<:10moi truang s6ng va sinh hOC;ltcho phll hqp voi nguai b~nh.

VLn cac bc:nh Ih6n kinh-co' - Truong Cao a6ng Ky Ihu9! Y td 11

11


..

Kham ldm scm]? th~i~:·nj2_~_~':!

KHAM LAM SANG THAN KINH-CO
Ml)C TIl~U
Sau khi hoc xong bai nay, sinh vien se co kha nang:

1. thuc hien dung nhung ky thuat ca ban trong kharn Jam sang h~ than kinh-co
N(H DUNG

I. D~I ClfONG

Trong chuyen nganh v~t ly tri lieu' phuc h6i chirc nang, nhirng benh Jy thuoc h¢ th~n
kinh-cc dong mot vai tro quan trong. Nhirng nguoi lam cong tac phuc h6i thircng d6i
mat voi rAt nhi~u tnrong hop thU9C benh Iy than kinh-co, trong do 09t guy (strokes) va
t6n thuorig tuy' song (spinal cord injuries) la nhfrng truong hop thuong gap nhat. Tuy
nhien, da ph~n' nhfrng tnrong hop nay la dff diroc giai quyet v~ tinh trang nQi khoa va
dff chuyen sang giai doan phuc hoi. Kham lam sang th~n kinh cho nhirng tnrorig hop
nay nh~m phat.hien nhfmg rbi lo~n aiih huang d~n cac chuc nang rna nguai b~nh phai
d6i m?t trong cUQC s6ng. Nhu'ng phM hi~n sau khi kham se Iii n~n timg d~ I~p muc tieu
cling nhu k~ ho~ch pl1\lc h6i chlrc nang nh~111lam cho nguo-i b~nh co th~ sinh hO;;1tmQ!
each dQc l?p cang nhi~u cang t6t.
Do V?y, nhung ky thu~t trinh bay treng bai nay kheng bao trQn toan b(l t~t d. nhu'ng ky
thu<\itkbam lam sang th~n kinh danh cho.can bQ chuyen khoa th~n kinh, rna chi d~ cap
d~n nht1'ng k9 thu?t cO' ban danh cho can bQ chuyen nganh v~t ly tri li~u ! p1wc h6i
chlrc nang.
I. KHA.M V~N DQNG

Kham v<\indQng bao g6m nh~n xct tu th~ va v<\indQng Clla b~nh nhan, kham slrc m;;1l1h
kham thl'ang lvc ca, va nh~n 'xc( cae dQng tac kh6ng chu y.

ca,

1. Kham sU'c rn~nh cO'(muscle strength)
Dung nghi~m phap thCI'cO'bang tay (MMT: Manual Muscular Testing) d~ dinh b?c ca.
DVa vao Clr dQng dbi trQng Ivc (antigravity movement) va sv d~ khang (resistance) 11121
djnh dUQ'cb?c ca lEib~c Binh thuang (N), b~c T6t (G), b?c Kha (F), b?c y~u (P), b~c
R~t yeu (T) hay Li~t (0). CI,l th~ cua thu' nghi~m nay duQ'c ghi chi ti~t a giao trinh
"LuQ'ng gia chuc nang h~ v~n dQng". T6m luQ'c, ca duQ'c dinh b~c theo nhu'ng tieu
chu~n du&i day (bang 2.l. trang 13).
2. Kham trU'O'ng h;l'cco' (muscle tone)
Truang hJc cO' c6 th~ duQ'c me ta nhu la s6 IUQ'ng SI,l' kh3.ng cim cam nh?n duQ'c khi
mot ph~n eua co' th~ dUQ'c di dQng tlW dQng (Patricia M. Davies, Steps To Follow,
1985). Truang Ivc co' binh thuang cho phep can nguai CLI'oQng mot each tv y va oUQ'c
oi~u h9'P.
VLT~,cac brfnh !heln kinh-c(y - Truong Cao dill1g KY thu6! Y ti II

J2


Kh617116m sdng rhu'n kinh-w
Bang. 2.1. Cac bdc t hir eo

B~c

o

s6

B~c chir

Dinh nghia

Zero (0)

Kh6ng co

Rat y~u (T: trace)

CO' co nhe co th~ nhin thay hoac so th~y

S\1'

co co nao ca

nhung kh6ng co cu dong nao xay ra
2

Y~u (P: poor)

Oi dong phan chi th~ qua h~t toan bo ROM
khong trong luc

3

Kha (F: fair)

Oi dong phan chi th~ qua h~t toan bo ROM
khang trong hrc

4

T6t (G: good)

Di dong phan chi th~ qua h~t toan bO ROM
khang trong lire voi s1,X
d~ khang trung binh

5

Binh thuong (N:normal)

Di dong phan chi th2 qua h~t toan bo ROM
khang trong lire voi sir d~ kharrg toi da

Danh gia tnrong 11,Xc
co dircc thirc hien bang: hoac la cir dong thu dong (passive
movement), hoac la ky thuat d?t (placing technique). Ngcai ra, so nan co d~ xac dinh
dO ran chac cua co cling cho phep ta So' bo daM gia'duQ'c tnrO'ng h,l'cella-no.:
2.1. Danh gia tru'o'ng llfc co' thong qua cU'It{3ngthl} d{3llg
• Danh gia truO'ng Ivc cO'dUQ'cthvc hi~n b~ng cach di d9ng m9t cach nh~ nhang va
th\l dong toan bO hay m9t ph~n chi th~ theo nhiSu huang khac nhau, trong lilii cam
nh?n s\!' khang can hay s\!' tri n?ng.
• D~ danh gia dung truO'ng l\!,c Co', nguai b~nh nen du<)'co~t (; vi th~ tim gian, va nen
c6 g~ng thu gian toim bo cO'th~. D~ oanh gia chi tren thi co th~ cho b~nh nhan ng6i
ho?c n~m. D~ danh gia chi duai thi nen cho nguai b~nh n~m.
• Chi th~ dUQ'cdi dong theo nhi~u huang khac nhau vai nhiSu t6c do liliac nhau.
• Mot chi th~ dUQ'cdanh gia phai dUQ'cso sanh vai cung chi th~ d6 phia d6i ben trong
cung mot thai di~m kham xet.
• Sau kJ1i danh gia cit hai tay va hai chan, k~t qua phai duQ'c so sanh v6i tmung ILJc
cO' dUQ'ccho la binh thuang. Nhu v~y, nguai kham dn phai co kinh nghi~m d~ co
th~ so sanh k~t qua v6i inQftruO'ng l\l'c-dtiqc-cho la binh thuang~ . ~~
• N ~u s\!, khang cim duQ'c phat hi~n, chung ta noi If! truO'ng I\!,c cao (high tone), co

cung (spasticity) hay tang truO'ng l\!,c(hypertonus). N~u s\!' tri niJng dUQ'cphat hi~n,
ta noi la truang hlC th~p, nheo (flaccidity), hay giam tnrO'ng I\!,c(hypotonus),
2.2. Danh gid. trU'O'ngllfc thong qua ky thu~t d{tt
• Danh gia truO'ng I\!,c cO' duQ'c th1,Xchi~n bing cach d?t mot chi th~ 0' nl1i~u vi th~
khac nhau. 6 m6i vi th~, chi th~ cAn dUQ'cuac JUQ'ngtnrac khi d?t n6.

VLTL cac b¢nh thdn kinh-c(f - Trzrong Cao dang KJ! thu(it Y ti II

13


----------_._
•

•
•

•

_-.__ ..._._ .._------------_._-------

...•

a

danh gia dung tnrong luc co, nguoi benh nen duoc d~t vi th~ thir gian, va nen
c6 gang thu gii'in toan bQ co the, f)~ danh gia chi tren thi co th~ cho benh nhan ng6i
hoac n~m. D~ danh gia chi duoi thi nen cho nguoi benh nam.
Cam nhan va quan sat dap ung tl,l' dong.
N~u cam nhan diroc sir khang can trong qua trinh O?t, chi th€ se di chuyen o~n m~u

dong van (synergistic pattern) khi ducc buong ra. Ta noi la truang lire cao , co ctrng
hay tang tnrang lire.
f)~

N~u su tri nang diroc cam nhan trong qua trinh dat, chi th~ se rai theo trorig luc khi
ducc buong ra. Chung ta noi la tnrcng lire thap, nheo hay giarn tnrorig luc.

II. KHAM CAM GIAC
Clurc nang cam giac chiu anh huang cua nhieu y~u t6 Chll quan va tam IY. Vi V?y,
kham cam giac dn oUQ'c ti~n himh ty mi, th~n trong, va doi hoi nhieu kinh nghicm cua
nguai kham.
Di~u d?c bi~t d.n nha Ia nguo'i b¢nh khang dU(lc trang theiy ky Ihu4t kh(ll11. Di~u l1ay
eo nghla la nguai b~nh phai nh~m rn~t, hay xoay m~t khi ky thu?t kham duQ'c ti~n
hanh. Ngmli ra, ngu()'i b~nh phili duQ'c giai thich tMt ty mi v~ vi tri I1hu dng chan, Qui
hay m~t trong, m~t ngoai; vi th~ ehi th€ nhll' g?P, du6i .... c1€ hQ eo th~ mo ta chinh xac
nh(Ing cam nh?n qua nhfrng kieh thieh ma Chlll1g ta tae dQng.
C~n so sanh vai cam giae eua vung da tuang Lrng d6i ben.
1. Kham cam ghlC nong (superficial

sensations)

1.1. X,IC gitic (tolleh)
•
•

Dt.mg ql k11.:1meo th€ 13 tam Dong, mimh gi~y, eh6i long, kim dilu ttl ....
Dtmg clk V?t li~u tren o~ ch;;lm nh~ VaG da a eac vj tri d6i xung nhau
th~.

•

Hoi nguai. b~nh co nh~n bi~t. dUQ'c cac kieh thieh khong,
kich thich khong, eo nh~n bi~t Sl,l' gi~ng nhau
ea hai ben

a

a hai

ben ecr

co phan bi~t c1uqc vj tri
th~ khong?

cO'

1.2. Dau nong (pain)
•
•

Dung kim d§.u tll d~ kham.
Cham kim nh~ nhang hay v;;leh mui kim len cae vlmg da d6i xU'ng gifra hai ben ca
th~.

•

Hoi nguai b~nh cam giue cam nh~n duQ'c a hai ben ea th~. Co th~ tang dAn hay
giam dAn cuang dQ eham o~ hoi b~nh nhan st.J khac bi~t 00.

1.3. Nhi~t d{J(temperature)

.
• DLmg hai 6ng nghi~m, mQt 6ng oVng nuac l?nh (khoang 20°C) va mQt dvng nuac
nang (khoc'll1g 40°C). Binh thuang, da eo th€ phan bi~t oUQ'c nhi~t oQ eua mot vat
khi nhi~t oQ ella V?t do eh~nh I~eh vai nhi~t oQ ella vung da dn kham Iii Soc.
• LAn IUQ't d~t cae 6ng nghi~m o~rng nuac nong va l?nJl len cac vlmg da can kham.
So sanh nh?n bi§t cam giac nong, l?nh gilt'tl hai ben ca th~, giu'a cac vung da khac
nhau a mQt ben ca th~.
VITI cae b~nh th6n kinh-eo' - Truong Cao tiling Kji thunr Y rd !l

14


---------~~--------

•

0:-/-

Kh6117 /6./11 scmg rhein kinh-co

K~t qua doi khi cho thay ngiroi benh khong phan biet duoc nong Ianh.

2. Kham cam giac sau (deep sensations)
2.1. Cam giac ban thJ (proprioceptive sensation)
• Cho nguoi benh nam hay ngoi thoai maio
• Chi d~n cu th~ cac vi th~ cua ngon tay, ngon chan trong khong gian, vi du gap,
duoi. Ki~m tra k9 xem nguoi benh dil.hi~u cac dong tac do chua.
•

•

•

Cho ngiroi benh nham mat.
N guoi kharn di dong thu dong ngon tay, ngon chan, ban tay, ban chan .... thea cac
huang khac nhau. Cu6i cung dat cac phan chi th~ do a vi th~ cuoi cling va hoi xem
nguoi benh co nhan bi~t duoc vi th~ cua phan chi th~ do khong,
Binh thuong, khi thay d6i vi th~ cua mot khop, nguoi benh oa co th~ nhan bi~t voi
gee thay d6i la 1_2°.

2.2. L~p tlJi tri gitu: (stereognosis)
•
III

•

Dung cac V?t d~ll1gquen thuQc vai nguai b~rth nhung V?t do khong tc;tOra am thanh
va co mui, vi dl;lnhu cay but, h9P qll~t, chia khoa ....
Nguai b~nh nh~m m~t, nguai kham Ian luQ't dua tU'ng d6 V?t vao tay nguai b~nh va
hOi xem do la v~t g1.
Binh thuang, nguai b~nh co th~ xac dinh cac v~t dl;lng do. Trong truang hQ'p b~nh
ly, nguai b~nh khong thS nh~n bi~t do 1a V?t gi. Doi khi nguai b~nh co th~ rna ta
dUQ'cbinh dang (shape), hay suc n~ng (weight), hay dQ tran lang (texture) nhung
kh6ng th~ t6ng hQ'p dUQ'co~ xac dinh v~t c\1 th~.

III. KHAM THANG BANG - DIEU HQ'P
1. Kham thang b~ng (balance)
Tbang b~ng la kha nang duy tri tr9ng tam (cen!.er of gravity) clla ca th~ n~m trong m~t
chan d~ (supportive base). D~ duy trl thang b~ng, ·c·~cco phai cang rnQt cach tv d9ng.
Trc;tngthai cang ca do dUQ'cg9i la truang hJc tu th€ (postural tonus). R6i 10<;1n

truang
h,rc ca - tang hay giam truang h,rc, dSu anh hucmg d€n vi~c giu thang b~ng. Ngoai tiSn
dlnh (vestibule) va ca quan thi giac, ti~u nao dong vai tro quan tr9ng trong vi~c duy trl
thang b~ng cua ca th~ thong qua vi~c diSu hoa truang ltJc ca.
Tbang b~ng co hai loc;tila tbang b~ng tlnh va thang b~ng dQng. Trong V?t ly tf! li~u,
thang b~ng duQ'c kham trong hai tu th~ la ng6i va _dung (xem bang IUQ'nggia trang 16).
1.1. Khdhl thang bang tinh (static balance)
• D?t nguai b~nh ng6i ch6ng hai tay d~ gilt vlrng, n~u h9 da co th~ ng6i duQ'c. Va
cho nguai b~nh dung trong thanh songsong, khi h9 .oa co kM nang dung.
• Yeu c:1u nguai b~nh buong tay d~ kh6ng tl ch6ng "• Quan sat kha nang giu thang b~ng cua nguai b~nh, va thai gian duy tri thang b~ng.
• N~u thai gian giu thang b~ng < 15 giay la kern, tu 15 d~n 45 giay la kha, tren 45
giay la binh thuang.
VLTL cac b¢nh than kinh-cO' - Truong Cao ticing KjJ thur;i! Y Ii 11

15


KhOI71 /0117 sang rhein kinh-co

•

Luon luon chu )' d~ su an toan (safety) cua nguoi benh. Nguoi kham phai o ben
canh d~ h6 tro nh~m d~ phong sir te nga.

1.2. Kh dm tilling bling tf911g(dynamic balance)
• Cling se kham trong th~ ngoi va th~ dung. Benh nhan ngoi buong tay va dung
khong chong tva.
• Yeu d.u ngiroi benh nang tay hay chan len; vuon tay ra tnroc va sang hai ben.
• Danh gia khoang each vuan xa rna nguoi benh khong bi m~t thang bang.

• Luon lucn chu y d€n S\I an toan cua nguoi benh bang each dung ben canh d~ d~
phong su c6.
BiNG LU9NG GIA THA~NGBANG
...

Dung
v i th~

C~I

COl

h6 tro
Khong

Khoang thoi
< 15 sec

15-45 s

Ian
>45 S

_

Cir dong cua chi th~
-Nang
Nang
Yuan3
chan2

tal

Ng5i
Dung
I

2
3

ghi lai IOt;l1dung cu gr
bao gorn tay va cban nang len Oll'Q'Cbao xa ma khong m~t thang b~ng
bao g5m nguai b~nh COthS vuan ccl hai tay dUQ'c bao xa ma khong m~t thang b~ng.

2. Kluim di~u h(,rp (coordination)
MQt cu' dQng dUQ'c gOi la di~u hQ'p khi do la
co tinh uy~n chlly~n (smoothness)
va chinh
nhi~u ca hay nhom ca cung hot;lt dQng, trong
v?n (agonist)
co huang tam (concentric
(antagonist) co Iy tam (eccentric contracture).
hQ'p, va ti~u nao dong vai tra quan trong trong
•
•
•

Yeu du nguai
b~nh t1wc hi~n,
Sll' dl,lng nghj~m
Sfr cll,lng nghi~m

IV. KHAM PHAN

mQt cu' dQng tv '1 (voluntary movement),
xac (accuracy). MQt Cll' oQng xa)' ra dn
do hai nhom ca chu y~u la nh6111 cO' chu
contraction)
va nhom ca d6i !chang
Truang l~rc ca anh huang d~n S\I di~u
vi~c duy tri S\f di~u hQ'p.

b~nh th\Ic hj~n mQ! vai cu oQng. Qua nhfrng oQng tac 111a ngU'bi
ta co th~ danh gia s~r oi~u hQ'p cua dQng taco
phap ngon tay chi mlii hay got chan-d~u g6i.
phap lien dQng

x~

R6i lot;ln phc'm x~ la mQt trong nhfrng tri~u chung kh3.ch quan va r~( gucm trong trong
Him sang. SI,l' thay o6i clla phan xt;l cung dp cho ta nhfrng thong tin guy gia trong ch~n
doan oinh khu. R6i 10i,ln phan xt;l co th~ bi~u hi~n la tang ho?c giam. Tuy nhien, dn
nha la mQ! s6 nguai binh (huang nhung It;li khong co phan Xt;l gan xuang; ho?c 0
nhu'ng nguai beo phi hay sinh no nhi~u kh6ng co dap ung phan X(;lda bl,lng.
Phein xt;l co hai lot;li la phein X(;l sinh 1'1 va phein X? b~nh 1'1. Phan xt;l sinh I.Y
(physiological
reflex) 13 phc'm Xt;lbinh thuang phai co. N~lI tang ho?c giam hay m§t Jil
VLn cae benh than kil7h~co' - Tnl'Crng Cao aling KjJ thuot Y ld 11

/6

Kham lam .\'cmg thdn kinh-co
benh ly (pathological reflex) la phan xa rna 6" ngjroi binh
thuong khong xuat hien. Khi cac phan X? do hien hiru co nghia la benh IY· Trong phan
nay, chung toi chi d~ cap nhirng phan X? quan trong co lien quan d~n nhirng benh Iy
thuong gap tai khoa phong vat ly tri lieu la dot quy va ton thucng tuy.

d~u hi~u cua benh IY. Phan

X~

Dung cu ci~ kharn phan xa la bua go phan X? ci~ kham phan xa gan, va kim d~u tu d~
kham phan X? da.
1. Phan xa giln xuong (tendon

reflexes)

1.1. Pluin x{l tram quay (styloid reflex)
•
•
•
•

Trung khu phan X? la C6.
Ngiroi benh n~m ngira hay ngoi, khuyu g~p 90°, cang tay 45° sap.
Nguci kham nang cia nhe nhang cang tay benh nhan. Dung bua go nhe nhung dirt
khoat vao mom tram xuong quay.
Phan X? dap u'ng la g~p dng tay do co eanh tay-quay co,

1.2. Phlm x{l nhj dilU (biceps reflex)

• Trung khu philn Xi;l lc'lCS.
•
•

•

Nguoi b~nh n~m ngua hay ng6i, khuyu g~p 90°, dng tay trung tinh.
Nguoi kham nang dO' tay mQt each nhr; nhimg a vung khap khuyu, va d~t ngon cai
cua rninh vao gan co nhi d~u n~m a n~p khu)'u tay; dung bua go nhet van ngon tay
cai cua minh.
Phim X<;l dap lrng la g~p dng tay do co nhi diu canh tay co.

1.3. Phlm X{ltam dilU (triceps reflex)
"
•
•
•

Trung khu phal1 X? la C7.
Nguoi b~nh n~m ngua hay ng6i, khuyu g~p 90°,
N guoi kham nang dO'c~ng tay m9t each nhet nhang; dung bua go nhy mom k.huyu.
Phc'm X? dap ling la du6i dng tay do co tam d~u eanh tay co.

1.4. Phan x{l banh cite (patellar reflex)
•
•
•

•
•

Trung khu phc'm X? la L3, L4.
Nguoi b~nh n~m ngua hay ng6i.
N~u nguai b~nh ng6i, o;;tt goi
vi th~ g~p 90° va ball C1Hl11each d~t. N~u nguoi
b~nh n~m, dung tay d~t duai kheo chan va niing nhr; d~ g6i & vi th~ hoi g?P,
khaang 15° d~n 30°.
Dung bua go nhr; nhung dUt khaat vao day ch~ng banh ebe, gifra xuong banh ehe
va 16i eu xuung ehay. Day ch~ng banh che la ph~n n6i dai elh gan eo-'tll' dclu dui.
Phan X? dap ling la du6i g6i do co tll' d~u dui co.
.

a

a

1.5. Phan X{lgan got (Achille reflex)
•
•
•

Trung khu phan x<;lla S 1.
Nguai b~nh n~m ngua hay ng6i. Co th~ kham avj th~ quy.
N~u b~nh nhan ng6i, d~t ban chan each d~t. Dung m9t tay ep vaa m~t gan chan
mlii ban chan theo huang g$.p lung ban chan. N~u nguai b~nh n~m nglra, chan
b~nh nhan a vi th~ g$.p hong, g$.p g6i va hoi xoay ngoai dui. Nguoi kham nang dc)"

VLTL eLie b¢nh lhcin kinh-eo' - Trzrcmg CC/o dang Kji thuc;ll Y

a

tJ

II

17


nfL/Fifei\'

cho ngw)'i hi liel him t/7c1/'1
B

Hinh 3.2. A, Tayphai au alta ben canh than. B, Xuong vai xoay xuong

\

(,:.

J ..\

Hinh 3.3. Canh tay du6i qua voi xoay trong
va ban trdt khop vai ra truirc

Hinh 3.4. Khep va xoay trong canh lay, g(ip
khuyu, sap cang lay, cd lay va cac ngon gap

N~u nguci benh li~t ban than o' tu th~ ngo: khong duoc nang do', va bi~u thi mot m~u
chi tren nhu da duoc mo til 6 tren, va co sir ki~m scat than khong t6t thi co' th~ se e6
gang giG' khong eho b] te ra sau bang each nghieng U~Llra tnnrc (giong nhu d~u rua) va

dua hai vai ra truce. Su btl tnr huang ra truce nay lam gia tang sir xoay trong ella canh
tay, va do sir phat trien lien tuc su ding cling (tightness) hay heat dong ca a vung nguc
d~ co sv 6n dinh ngo?-i bien, canh tay co th~ bi keo ra truae l6ng ngve trong vj th~
khep (hinh 3.4 trang 24),
M~u van dQng thl!' ba co d?e diem d6ng ho?t hoa b~t thucmg (abnormal eoactivation)
ella cae ca chi tren. Nhfrng mgu ki~m soat kh6ng dUQ'ek~t hQ'p 111Qteach hu'u hieu cl€
cho phep co dUQ'c nhfrng s~r ph6i hQ'p Cll' dQng ehQn lQe. XL!C?~~:QDg
nang va
.-

VLTL cae b¢nh thein kinh-cO' - Trzrc'rng Cao aang Ky thuat Y Ii II

24


VLTLlPHCN

~;
cham xuong canh tay duoc giCI'chac 6' duoi
co' nhi G~Uc6 gang G~ khoi phat heat Gong canh
tach biet giira xuong vai va xuong canh tay. H?u
voi canh tay dang, xoay trong, va khuyu g~p (hinh

.-

.---

cho ngll'O'i h! fie! hill? {han

mom cung vai. Mac dau co denta va

tay nhung van khong co hoat Gong
qua 121 chi tren co tu th@ la nfulg_ vai
3.5)

l.~

Trang giai dean d~u cua qua trinh h6i phuc
hay sau khi bi mot can dot guy, tram trong,
khi nguoi benh a trang thai tnrorig 1I:1'ctu th~
thap va co diroc mot it hoat dong van dong,
milu elf Gong bi anh huang rtrong lire. Khi nguoi benh c6 gang duy tri tir
th~ dung, chau se nghieng truce hoac
nghierig sau, va se ha th~p v~ phia ben liet.
Voi tu th@ nay cung voi su mat ki~m soat
v~n dong, ~!10'Phong va g6i s~ g~P" Sl,l' g?P
hong va g6i ket hQ'p vai kh6ng co kha nang
chiu Sll'Cl1?ng len phia ben li~t lam cho e6
chan bi g~p long. Do xuang got la nai k.hong
chiu suc n?ng nen b~t ky trQng lUQ'ng nao
duQ'c d?t a chan se d6n len mili ban chan.

\I

'..J '

ffinh 3.5. Canh lay dang cilng vO'i
xaay trang va ban tr¢t len tren

Khi hu~n luy~n cac ho<;ttdong Chll'Cnang nhu dich chuy~n, dung, va di, nguai b~nh

thuang dUQ'ckhuy~n khieh G~t got chan xu6~ng n~n Dha. N~u diSu nay dUQ'c th\1'c hi~n
rna khong co s\)' di6u chinh phkn than tren va cac v~n d~ a hong thl g6(se bi ~nh ra sau
(recurvatum) va c6 chan se ti~p t\lC co khuynh huang g?P long.
Trang giai dO<;1nh6i ph\lC ho?c cO'n dot quy, it tr~m trQng, ~~tra
nen ro rang.
Sl,l'h6i ph\lc v~n d(>ng t<;tora sl,l'm~t can b~ng vS ki~rn soat glua cae 'nhom cO' g?P va
du6i than. Do Sl,l'khai pMt v~n dong ella cu6ng nao (brainstern) va tuy s6ng ki~m soat
m~u du6i tuy co ve rn<:1nhhun la m~u g~p tuy nen nguai b~nh dung m~u du6i nay mOl
ben khi hQ c6 g~ng d~ thl,l'c hi~n cac hO<;1td9ng chuc nang. Khi dung, ho<;ttdong chu
d9ng danh ch~u lam cho khung ch~u nghieng truac va keo len. Obi se du6i ngo<;titrtl'
khi nguai b~nh duQ'c hu~n luy~n d~y g6i d~n vi th@g?p. N@u khap g6i bi enh, c6 chan
se g~p long va xuO'ng sen se di chuySn ra truoc m9t cach tuO'ng d6i so vai xuO'ng got.
N ~u co rut rna mSrn xu~t hi~n, tkm hO<;1t
dong g~p lung c6 chan bi m~t. .
NhCi'ng nguo'i b~nh nay S11d~mg S~l;du6i than dugi va aarih ch~u d~ khai phat giai do<;tJ1
du cua chu ky ai. Sv aanh ch~u lam-zan t~&S\1'xoay phfu1than duai~ Hong-va ch~u tra
thaIlh; mot kh6i (khong co Sl,l'tach, bi~t), k~ g6i du61.~lrn~, .:'a c6_chan bi "aay" a~n
vi the g~p long khi nguai b~nh co gang du chan ra truac. Dau mau v?n Q(>ng 1a dap
ling bu tru do thi~u Sl,l'611dinh Clla chi duai, hay 1a dap ung d6ng v~n do thi~u Sl,l'ki~m
soat di~u chinh thi Co' ch~ v~n chua QUQ'cro.

o giai oO<;1nch<;trngot,

nguai b~nh d?t mili ban chan xu6ng truac. Khi trQng lUQ'ng cO'
th~ de len bEm chan, ban chan h<;txu6ng va trQng IUQ'ngchuy~n ra sau got. Khi chuy~n
trQng lUQ'ng trong su6t thi ch6ng, g6i v~n duy tri Sl,l'enh, du6i hong bi khoa, va ch?U
VLTI cae b¢nh thim kinh-eo' - Tnrc3ng Cao d6ng Ky thUQt y

td JJ

25


VLTLIPHCN cho ngu/)'i bi li¢t ban than

khong co kha nang khoi phat m~u v~n dong cheo v~ phia truce. Do vay, ngU'cri benh
bu tnr bang than tren hay ben khong li~t o~ kho'i phat sir chuyen trong luong len chan
chong. Chau giG' a vi th~ nang, nghieng ra truce, vii xoay ra sau.
2. Nhfrng r6i IO:;Incam giac

Tai bi~n mach mall nao gay hau qua li~t ban than va mat cam giac la mot bien c6 co
tinh huy hoai. Trong khi mot vai nguoi benh bi li~t ban than m~t toan bo cam giac so
mo va/hay Iii cam giae ban the, da s6 nguoi benh bi khi~m khuyet mot phan, rna'
thuong gap b'1nhirng cam giac phan bi~t I11tl'Ccao (higher discriminatory sensations).
Nguoi benh co th~ nhar, bi~t sa mo nhung khong xac dinh duoc vi tri, hoac khong
phan bi~t oUQ'c nhu'ng nhi9t oQ khac nhau. SI,r thi~u h\11cam giac co th~ hOEll1toill1 va
d~n o~n s~ m~t nh?n thtl'Cv~ ben li~t.
Ngay ea khi nguai b~nh khong bi m~t cam giac nhung I?i co truang h,re ca b~t thubng
thi nhG'ng cam giae b~t thuang o~n tt.l'nhfrng ea co eung va thong tin phan h6i beit
thuong o~n ttl' nhG'ng kh6p cung t?O ra phim h6i d.m giac b~t thuong (abnormal
sensory feedback) ttl' ngo?i bien v~ h~ th~n kinh trung uang.
IV. LUONG GIA
Luc;mg gia ho?t oQng v?n oQng (motor behavior) c6 th~ oUQ'cphan thanh ba ph~n rieng
bi~t nhung I?i tuang quan eh?e che v6i nhall. Ph5n d511,tien la oan11 gia kha nang V?1l
oQng, nhG'ng co' ch~ tu th~, va nhO'ng ho?t oQng chll'e nang. Ph~n thlr hai la oanh gia
ho?t oQng kh6p bao g6m ca oall. Ph~n thu ba la danh gia h~ th6ng dIn giac. Vi con
nguai 1£1mQt sinh V?t co tinh v~n oQng (motor driven creatures), hO o1;1toUQ'cho?t oQng
ChlI'e nang thong qua ell' dQng, eho nen, luon ghi !lha In IUQ'nggia h9 v~n dQng phili
dUQ'ctri~n khai b~ng ho?t oQng chtl'c nang.
1. Danh gia I

1.1. ~

-------------chit il{j~

possibilities)

(active movement)

Khi oanh gia nhu'ng m~u v?n dQng chu dQng & than, tay, va chan, nguai K TV phai
nh?n bi~t khong chi la ho?t dQng oUQ'ckhc'ri phat hay hoan t~t nhu th~ nao ma can xem
xct ctl' oQng oUQ'cthvc hi~n nhu th~ mlo. Chat lUQ'ngCllil mdu cli dQng eho bi~t ca nao
dang ho?t dQng va ca na
kh6'p nao va c'rvi th~ nao (n~m nglia, n~m nghieng, ng6i, dung) vi <'nthhuang Clla trOllg
h:I'Cva nhfrng phc'mX? se tc:ic oQng len s~ ki@m soat v~n oQng trong khi thay 06i tu th~.
-----------_
1.2. ~_~tlr
thlYpostural mechanisms)
.",

MAt S~I'ki~m soat tu th~ (khong 6n djnh tu th~) bao g6m m~t SI,J ki~m soat than, Sl,l' bi~n
dbi tinh tr?ng truang l~c Clla cae ca ea th~, va s~r m~t kha nang k~t hO'P cac CLI' oQng
cua than va chi th~ trong nhu'ng nhi~m Vl,l chu'c nang.
a. Ki~m soM than (trunl< control). S~ ki~m soar than cho phep chung ta thay d6i tu
th~ ella ca th~ trong khong gian, ki~m soat nhfrng ClI'dQng khang trQng lvc, va thay dcSi
VLTL cac benh th611 kil1h-C()'- Tru'o'l1g Coo d611g K)7 thZ/pt Y td II

26

VLTUPHCN

cho ngu,(Ji bl lie! bCin than

va kiern scat tu th~ cua co thb d~ gill' thang bang va heat dong trong nr th~ thang dung
(upright). Kiern soat than cho phep chung ta chuyen trong hrong. Trong mot vai CLl'
dong chirc nang, nhu ngoi, kiem scat than gifr cho ph~n than tren va than duo i 6n dinh
khi chung ta chuyen trong hrong va giG' thang bang. Trong nhirng nhiern V\1khac, nhu
vuori tay cheo qua duong giu'a than, phan than tren xoay tren phdn than duoi tuong deSi
6n dinh. Voi nguoi benh bi li~t ban than, m~t ki~m scat than t<;10ra su kern thang bang
va giarn kha nang thuc hien nhfrng hoar dong chirc nang

b. Truong hrc (tone). LUQ'ng gia nhirng co ch~ tir th~ luon luon phai bao g6m su' danh
gia twang I\1'c.Truong l\1'cco oUQ'co\nh nghTa nhu Ia S\1'khi'mg d.n tlw dong (passive
resistance) xu~t pMt tu mot chuoi va nhfrng th~il1.hphan dan h6i clla ca. M~c d~u hi~n
nay v~n con tranh Iu?~, tang twang Ivc (hypertonicity) quQ'c dinh nghTa nhu la s~
ta_!1gsuc khang cim doi vai Sl,l'keo giiln th\1 dong (passive stretching), S\1'tang truang
h,rc tr~m trQng (severe) lam cho nhfrng CLl'-dQng dl~u hQ'p khong th~ thl,l'c hi~n duQ'c. Sl,l'
tang tfU'ong h,rc trung binh (moderate) c6 th2 d~ra VaG lam sang khi nguo'i b~nh co th~
tslOra Cll' dong nhung Cll' dQng do mang tinh ch~t la phai n6 1~t'(.:,teScdO cb~m, va S\1'
diSu hQ'p b~t thuang, Tang twang Ivc nh{( (light) cho phep nhfrng m~u CLl' dong kh6i
(gross movement patterns) x<'lyra vai S\1'di~u hQ'p nhip nhang, nhung nhfrng m~u Cll'
dQng chQn IQc, k~t hQ'Pthi l?i khong duQ'c di~u hQ'p hay khong th~ xily l'a,

S~n sang at

CLI' aQng
chinh ClfoQng
mQt cach W oQng va
I ien t~IC

Duy trl khang
trQng I~rc

Kh6ng cAn
n6 It,rc

f)i~L1

Kh6ng cfm
n6 I~rc

Khong cAn
n6 1~l'c

Cll' dQng chQn loc va t~1'y
them VaG
Hinh 3.6. M6 hinh

c. Nhfrng phan ..rng chinh
Nhfrng ph an ung chinh th~
ng6i d~y tu vi th~ n~m, va
dan x~p boi nhC'rngth~1cam
sinh.

ve truong l~l'ctu

tM binh thtrClng

th~ va thang b~ng (righting & equilibrium reactions).

giup con nguai-c6--kha-n[mg thay .06i- tu- th~, nhu UinJ~t,
chuy~n ttr ng6i sang dl'mg, Cac ph an u'ng chlnh th~ dUQ'c
cam giac (sensory receptors) va b~t d~u philt tri~n sau khi

Nam nh6m phan ling chlnh th~ 13 (1) chinh th~ me d~o tren d~u (labyrinthine righting
on the head), (2) chinh th~ than tren d.lu (body righting acting on the head), (3) chlnh
th~ c6 (neck righting), (4) chinh th~ than tren than (body righting acting on the body),
va (5) chlnh th~ thi giac (optical righting).
Vin cac b¢nh thclnkinh-crr - Truong Cao dang Ky thll(tt Y td II

27


._--------------

VLTLlPHCN

cho ngll'in' bi

1i(~1 ban thdn
-_._-----,

Cac phan irng thang bang phat tri~n khi chung ta tro thanh sinh vat thing dU'ng, do la,
khi chung ta o' vi th~ ng5i thang hay dung. Cac phan ung thang bang giup ehLlng ta duy
tri hay I~y lai thang bang d~ giu' trong tam cua co th~ n~m trong mat chan d2. Ca than
nguoi va cac ehi th~ d~u tham gia vao trong phan irng thang bang.
Voi nhfrng nguci benh bi dot guy" S\J' hien hiru cac phan irng chinh th~ va thang bang
thay doi tuy thuoc VaG mire do cua truong lire bat thuong va s6 luong cir dQng chu
dong co duoc. Mac d~u chi mot mra ngiroi b] khi~m khuyet, rnra kh6ng li~t ban than
no cung thuang lmh kha nang ehinh th~ binh thuang - mot ph~n la do nLt'a ben li~t mgt

kha nang ti~p' nh?n va chiu suc n?ng.
Nguaj b~nh li~t ban than co sv giam hay mat eac phan lrng chinh th~ se cu' dQng ch?JT1
ch?p va thuang duy trl mot tu th~ sai trong mot tho-i gian dai. Khi hO di dong, cac Cll'
dong 10. kh6ng tIl dQng va uy~n chuy~n ma Iii urr uUQ'c U1nh s~n, va gi?t qle. Thi~u cae
phan Lrng chinh th6, ngUva ho se hoe mot hay hai m~Ll cu' dong ma h9 cho la an toan. Ntu xay ra s\r thay dbi
ngoai y mu6n v~ m6i truo-ng s6ng hay m~u cu' dong dil hoc duQ'c, ngll'ai b~nll se mgt
an toan va co th~ bi vap hay nga.
Nhu'ng vi th~ d?c thll va nhu'ng m~u Chll'C nang duai day dlll1g d~ dimh gia:
( 1) V i th~ niim ngu'a
•
(2) Vi
•
•
(3) Vi
•
•

Uin
th~ niim nghieng •
Chuy~n sang vi th~ ng6i tu vi th~ niim nghicng
Chuy~n sang vi th~ n~m nghicng hi' vi th~ ng6i
th~ ng6i
Dich chuy~n sang phai va sang trai
Vi th~ ng6i sang vi th~ dU'ng
o Hai ben (bilateral) - chuy~n tu gh~ sang vi th~ dU'ng
o Mot ben 9unilateral) - chuy~n tlf vi th~ guy sang ban guy sang dung.
(4) Vi th~ dung
• Buac chan phai sang mQt buac
• Bu6c chan trai sang 1119tbll'o'c

C~n quan sat dn th?n cae phan ung cua d~Ll, ccS, va than. Khi d.c phan ung ehinh th~
kh6ng eo hay gi iUTI , dn can nh~c nhfrng cau hoi nhu sau: (1) Co du t~m ho~t dong
khap hay kh6ng? (2) Nguo-i b~nh co th~ chiu mQt ph~n Slfe n~ng len m6i ben kh6ng?
(3) Nguaj h~nh eo th~ chiu to an hE.>Sll'C n?ng len m<}t hen hay khong? (4) Nguaj henh
co th~ chuy~n Sll'C n?ng len m<}t ben hay kh6ng? (5) N guo-i b~nh chuy~n trong IUQ'ng
nhu th~ nao?
Khi danh gia cac phan lrng thang biing, nguo-i kham dn phai nh?n bi~t S\I' khac bi~t
giu'a pban ung thang biing va phan ung tv v~ (protective reactions). Phan u'ng thang
b~ng duQ'c danh gia trong khi di dQng ch?m rai ho~c la ph~n than ho?c la chi th~ ra
• C~n phai dimh gia eae phan lrng ehinh th~ eho ca hai lll5.u ehlIe nang nay vi W kiclll SOal v~n dQng ella than [I'ell
eo the khac vai ph~n than duai, va do v(jy anh huang d~n S\I xu§t hi~n vil/hay la eh§t 111qng eLla cae phan lmg,

VIn cac benh rhein kinh-c()' - Trzrimf_!. Cao o(lI1g Kji thuDt Y tJ 11

28


VLTLlPHCN cho ngw)'i bi liet ban thun
khoi mat chan d~. Cac phan ling tu v~ duo'c kich hoat bang each di dong dt nhanh
nguoi benh ra tnroc, ra sau, xuong diroi va/hay la sang ben. Phan irng tu v~ gorn co hai
thanh phan - du6i chi th~ va chiu sire nang len phan nang do.

1.3. Cac hoq: tlrng chtrc nang (functional activities)
Hoat dong chirc nang thanh thao duoc thirc hien tren nen tang nhirng phan ling tu th~.
Nguoi benh bi li~t ban than co S\1'r6i loan v~ ca che tv the nen no anh huang len kha
nang thuc hien cac k9 nang chirc nang (functional skills) theo mau binh thuong
DS huan luyen hoat dong v~n dong mot each thich hop, din phai luorig .gia heat
van dong khong chi v~ s6 luong rna con ca v~ ch~t luc;rng. D~ danh gia ho?t dong
nang thl,1'chi~n nhu th~ nao, di~u quan trQng la do luang nhil'ng thEmh ph~n Cll'
chu dQng (active movement components), nhung thay d6i v~ truang l\1'c,t~m v~n

co th~, kha nang chuySn trQng luc;rng, va nhu diu d\lI1g C\l thich nghi.

dong
chtrc
dong
dQng

ClC thanh ph~n Cll' dQng chu dong dUQ'cnh~n bi~t mQt cach r6 rang t?i tung kh6p. SI,1'
h?n ch~ v~ t~m dQ cu' dQng va nhfrng S\T lien quan cua Cll' dQng v6i trQng l\1'c dn phai
dUQ'cghi nh~n. Khi do, nhu'ng thanh ph~n cll' dQng dn cho ho~t dQng chtl'c nang se
du'Q'cxac dinh. Vi dl;l: 6' vi thd ng6i, ngu()'i b?nh
the' gr;ip vai 60° nhung chi' vo:i CLI'

co

d9ng dang va xoay trong ma thai Ihi nhung thanh ph6n bi thilu cua khop vai cho hOt;l1
d6ng an bang tay se la: xoay ngoai vai, hio vai ra truDe, gr;ip vai ra tru'o'c, va
danglkhep trung tinh.
Ghi nh~n mlre do va lo?i thay d6i truang ll,l'ct<;linhCrng di~m C\l th~ trong ho?t dQng
chtrc nang se giup cho vi~c l~p k~ hOi;lchdi6u td, Vi dl;l: dLlng d(ry tit:ghi, ngu()'i b?nh

ditng ray lanh ch6ng vaG tay tl!a va Lam cho chan li?l tid m(,.'mhru theo maLi dLll~i,'ai~u
nay lam cho ch(ru va than bi ady b(rt ra sau ghl Vein aJ la: n6 hl'C qua H/'C va S~I' li
mt;lnh bang m6t ray dd al-engdr;iykhoi ghi lam gia tang truong hrc 0' than va dai ch().u,
va aiJu nay lam cho hot;lt d(3ng dung dr;iym6t cach a(3c lr;ipkhang ad th~l'chi¢n aZ!'9'C.
Kha nang chuy~n va chiu trQng luc;rngmQt benxac Qinh duQ'c ho?t Q(>ngchue nang nao
co th~ co va no th\1'c hi~n nhu th~ nao, £)~ danh gia kha nang chiu suc n~ng, KTV d~t
nguai b~nh 6 vi th~ yeu du va xem xet nhung m~u d6ng co ca (co-contraction) dn
thi~t d~ duy tri vi th~ do mQt cach chu QQng. Vi dl;l: dd danh gia kh6 nang cLla khap

hong ngu()'i b?nh trong vi?c chiu suc n(ing 0' thd ng6i, KTV giu chr;iu cLla b?nh nh6n va
d(il than ngay ngdn. Khi KTV buang tay, c6u hoi d(jt ra la "cae co khap hong hot;lt
a6ng CDaLIdd duy tri Sl! chiu SLrcn(jng m(3t Min hay khang?". Kh6 nang chuydn tr9ng
hWng cdn aanh gia trim ca hai, {hzt dong khi KTV di chllydn than ngu()'i b?nh qua {hi
chuyet63n {r9ng hWng, va chu dong khi ngu()'i b¢nh t~r minh di chuyin din mdu hOQr
d(3ng du9'c yeu cdu.
Tom l?i, khi luc;rnggia cae ho?t dQng chuc nang, dn danh gia ba giai dm,lOclla m~ll cli
QQng. Giai Qo?n thu nh~t la sl,f kh6i phat hanh. Q,(mg, no bao g6m ca Sl,f khai phat
chuy~n trQng luc;rng va hinh thanh m~u khang tr9ng ll,l'c, Giai Qo?n chuy~n ti~p, giai
do?n hai, mieu ta thai di~m trong ho?t dQng Chll'Cnang qua do co S\1'thay d6i dot ngQt
cac nh6m ca d~ t<;lOra Sl,l'ki~m soat khang trQng ll,l'c.Giai do?n cu6i la hoan t~t ho~t
dong bao g6m S\1'chuy~n tr9ng luc;rngva khil nang duy tri Sl,fki~m soat tu th~.
VLTL cac benh thAn kinh-ca - Truong Cao dimg KY lhuc;il Y ,d 11

29


VLTLlPljCN

cho nguoi hi h¢[ han than

2. T~m v:\in dQng thu dQng (passive range of motion)

a

1'5111V?11 don& th\!_Qon~ 13.pl~ual1
trong c5n danh gia ngiro'i benh bi li~t ba_n than
vi sir nhan biet duoc tam do heat dong cua khcp se giup cho nguai KTV quyet dinh
xem 121m~u van dong binh thuong 121co th~ co duoc hay khong.
Kham t~m van dong t1W dong ciing phat hien dircc nhirng can dau cua khop. Sir hien

hfn: cua con dau la di~u bAt loi cho nhfrng m~u cir dong an toano Nguoi benh liet ban
than khong duoc phep co cir dong gay dau khcp. Khi co dau thi cdn xac dinh xern (1)
dau a khop nao"; (2) can dau xay ra khi nao"; (3) t111hch~t cua con dau nhu dau nhir
kim cham (pin), dao dt (sharp), ::lm i (dull), dau nhoi (stabbing);
(4) con dau lien
quan d~n khap hay khap k~ c~n nhu th~ nao? co SI,.!' h(ln ch~ v~n dc)ng hay khong'7; (5)
v~n dong Chll dong co gay dau hay khong? (6) tnIO'ng 1\l'c cua ph&n cO' th~ bi dau nhu
th~ nao?
V. NHlJ'NG VAN DE LAM SANG BIEN HINH VA NHUNG

10-IA NANG DIEU

TR~ COTHE
1. Tang tru'O'ng I~l'c(hypertonicity)
Ding truO'l1g IlJc la mot v~n d~ thu phva no dn phai duQ'c quan tam trang sU6t qua trinh dj~u tri. M~c d~u m~u tang tnl'O'ng
Ivc la r~t h~ng dinh, nhung nhli'ng ph~l1 cO' th~ khac nhau thuong bi~u hj~n nhll'ng l1lLI'C
dO khac nhau Clla S\I' tang truO'ng h,.rc. Ban tay va cac ngon tay li~t ban than co th~ xu~t
hi~n Sl,.rtang truo'ng I\rc nhi~u han 1£1a xU'O'ng vai; va dai vai co th~ co tang truO'ng Ivc
nhi~u hO'n la dai ch~u. Trong dj~u trj tang tfL1'O'ngh,rc, tlmong d~ dang d(;lt dUQ'c thanh
cong n~u nlm sv di~u tri ap d\mg VaG nhu'ng ph~n it bj tang tnrO'ng Ivc tnr6c. No se
lam cho nhu'ng v~n dong tl,l'y d~ thvc hj~n han;
cli oc)ng nay', di kern v6i ky
thu~t u·c ch~ truang l\I'c, se lam giam truang I~rc o· nhfrng nhom Co' co s\r tang truang
Ivc cao han.

~'ng

Nhu'ng ti~t1 trioh v?t Iy dung cho- di~Ll trj tang tmO'ng Ivc bao gbm keo dai hoan tOall
nhu'ng nhom ca bi rut ng~n, chiu suc n?ng ho?c di dong Co' th~ len chi th~ dUQ'c keo

dai, o~p If;l.nh, kich thich rung. Sv keo dai (elongation)
nhfrng nhom Co' bi rut ng~n a
di~m chi~u dai Co' co do cang t6i da dUQ'c xac nh?,n la co hi~u qua trang vi~c u·c ch~
tang truang llJc. 0 b~nh nhan li~t ban than, Sl,.!' keo dai nhCrng Co' bj ng~n phai uUQ'c ti~p
t\lC b~ng SlJ chju suc n~ng, ho~c di dong toan b9 Co' th~ len chi th~ duQ'c keo dai (hinh
1.7. trang ] 1). N~u nhu S1,1' tang truO'ng h,rc bi§u thi xuang vai xoay xu6ng va khep, vai
khep va xoay trang, khuyu g~p, dng tay s~p, c6 wy va cac ngon g?p thi Sl,Jkeo dai se
theo huang nguQ'c If;l.i.Xuangvcii
dUQ'c keo ra tmac va xoay len tren, vai xoay ngoai
va dang, khuyu du6i, dng tay nglia, va c6 tay va cac ngon tay du6i (hinh 3.8. trang
31). Mot khi SlJ keo dai da df;l.tduQ'C, suc n~ng co th~ du'Q'c d?t len g6c ban tay (hinh
1.9 A. trang 31) hay ban tay co th~ o?t a vi th~ chju SLrc n?ng, nhu ti vao tuang trong
khi Co' th~ ep VaG canh tay (hinh 3.9 B). Nhi~u m~u kich thich th~n kinh-cO' cam thu
ban th~ (PNF) co tac dong ep than len chi th§ cling co th~ ap d\ll1g.

J.:\

(Rung (vibration). va nh9'ng ky thu~t khac ma no t<:lOthu?n cho nhom
, 'tTie'duQ'c dLmg de lrc che tang truO'ng I\rc cua cac Co' chu v?n.
'\./

'{m

~

\1..':;,

1J._

\

¥(\",--'

A,I:,:\

(.('. ~n[;~\

d6i khang co

'''J

\vC~ll'y",--,

__

--;-

---;------:-::------:---::-:-~-------

~ ',."(r'r),~fTL cae b¢nh thim kinh-co' - TruCrng Coo tiling KJi Ih1lcil Y ld 11
\ '\!CI,

Co'

(\c:V\(J

\J (\~'\

30