Tương tác biểu tượng trong ca từ Trịnh Công Sơn (NCKH)

M
1. Lí do ch

U

tài

1.1.

i s ng h ng ngày c a con
c ngh thu

m phát hi

c xem là m t th pháp ngh thu

c nh ng s khác bi t n i tr i nh t gi a s v t hi

V i s phân bi t gi a khái ni m ngôn ng
Ferdinand de Saussure, b

ut

ng trong c

c
ng.

và l i nói c a nhà ngôn ng

ng c a ngôn ng h c không ch là ngôn

tính ngôn ng trong cách k t h p, s d ng c a m i

ng là m t bi u hi
ng c a ch

bình di

ng ngôn ng

n

ng nghiên c u c a ngôn ng

h c l i nói.
C n ph i th y thêm r ng s kh i ngu n c a thuy

ng n i lên

t truy n th ng tri t h c d ng hành M . Cách ti p c
k

u th k 20 trong các bài vi t c

c xây d ng vào cu i th
ng Charles S. Pierce, William

James và John Dewey (1859-1925), nh m thách th c th gi
gi

nh nh nguyên c a thuy t duy lí c

n, v n là tri t h

th k 17. Do v y, vi c nghiên c
m t cá nhân thu

c và nh ng

c ngh thu

tr

ng Tây

ng trong sáng t o c a
t n n t ng trên s ph i h p lí thuy t

liên môn và liên ngành bao g m c phong cách h c, kí hi u h c và tri t h c tâm lí.
Hi n nay, có nhi u tác gi
ngh thu

ào tìm hi

ng này trong ng li u tác ph m

c nhi u k t lu n có giá tr . Nh ng k t qu

t m quan tr ng c a vi c nghiên c
ngh thu t, tr thành m

ng minh

ng trong tác ph

c

ng nghiên c u m i m thu hút s quan tâm c a các

h c gi khoa h c hi n nay.
1.2. T

c là m

i s ng c a m
v v c m xúc, v

i, riêng b n thân âm nh
i s ng tinh th n qua nh ng ca t

Tình khúc Tr
là m

n không th thi u trong m i

, Nh

i cho chúng ta nh ng thú
a t ng dòng nh c.
hay Tôi ch

hát lên nh ng linh c m c a mình v nh ng
1


gi

o... là nh ng t ng

tên Tr

i ta

ng hay dùng khi nh

i nh

t th

di

c ng

Nh

n Tr

t nh

chiêm nghi
od

b i ca t trong t ng ca khúc và b

t.

c cho mình m t hình

m il c
bi

i ta v n
c Tr

ng lãng du c a th

c xem là m t

t l i ca hay nh t. Nh c ng Tr nh r t m

u làm nên cái

i Tr

n chính là nh vào v

ng ngôn ng , b

th u hi

quan và nh ng tri t lí s ng c

ng m t s
quan h

cl p

u mang tên Tr

ng g i ông cùng v i các ca khúc c a ông b ng tên g i bình d

trong nh ng nh

n cái

ng t n th gi i quan, nhân sinh

i ngh

Tr

ng khá nhi u các bi

nói là

ng thành m t h th ng và có m i

n nhau. Chính s

hàng tri

p c a ca t và các

cs c

p d n và lôi cu n

nh n xét v m i quan h gi a ca t và âm nh c c a

Tr

ng vi t V i nh ng l

ng , hôn ph i cùng m t k t c

c bi

i, Tr

nb t

t hình th c c a dân ca h
c hàng tri

[19] và n

vào các khía c nh tu t trong tác ph m Tr

ng Ti n t

Paris trong m t bài vi t m
hình nh, bi u t

m r ng

i ca y s d ng nhi u

ng b xé l

h ph i hi

i
[19]. Tìm hi

ng trong ca t Tr nh

khái quát lên nh ng k t lu n có giá tr v hi u qu c a nó
trong bi u hi n n i dung ngh thu t và trong vi c hình thành phong cách ngh thu t
c a tác gi . Tuy ph n ca t
t c a Tr

c Tr

ng trong ca

t trong nh ng nhân t

công trình nghiên c u chuyên sâu v m
1.3. L a ch n th c hi

c bi

tài này m

và sâu s c.
ng trong ca t Tr nh Công

tài

, chúng tôi mu n thông qua vi

ub n

ch
bi t là m i quan h

n nay có r t ít

khái quát c a t ng bi
a chúng trong ca t Tr
2

c
tài


mong mu n nh ng k t qu

c s có th góp ph n giúp chúng ta hi

quan ni m ngh thu t c a nh

i, v tình yêu và cõi th .

2. L ch s nghiên c u v
2.1. L ch s nghiên c u bi

ng

Kí hi u h c có r t nhi u phân ngành nh , và vi c nghiên c u bi
r t nhi u các h c gi

c

có th hi u cách th c hình thành, l i x

i thích các bi

ng không ch là nhi m v c a ngành kí hi u h c, ngôn

ng h c mà còn có s

ch s các n

hóa nhân ch ng h c, khoa phê bình ngh thu t, khoa tâm lí h c, y h
không ch nghiên c u v bi
gi

c gi

ng trong tôn giáo mà còn nghiên c u bi

ng trong các ngành ngh thu t, nh ng bi
c (chiêm tinh), bi

ng kinh t , bi

ng c a

ng y h c, bi

ng

ng chính tr

B i s hình thành thú v và cách gi i thích không bao gi theo khuôn m u nên
bi

ng có s c h p d n riêng. Chính th , nhà phân tâm h c Th
m th c(D n theo [26])

Jung trong tác ph m
nghiên c u các bi
và bi

ng t nhiên, ông k t lu n r ng: n u ch u khó tìm hi u, gi

ng gi

i cho chúng ta s hi u bi t quý giá.

Trong cu n T

n bi

gi i (Dictionnaire des symbols) [2]

c a hai tác gi
các bi

p h p và gi

ng c a th gi i thu

v

c nhi u khu

gi

i n: dân t c h c, xã h i h c, tâm

lí h c, th n tho i h c, tôn giáo h
c

t m t n a th k

n các bi

t s cu n t

ng chung c a th gi

Adictionary of symbols (Tom

Chetwynd), Diccionario de symbolos (Eduardo Cirlot), The migration of symbols
c hút c a bi

c ti u thuy t gia Dan

Brown th hi n qua nh ng sáng tác gây nhi u ti ng vang: M t mã Da Vinci (The Da
Vinci code),
demons), Bi
d n l n b i nh ng bí

(Digital Fortress), Thiên th n và ác qu (Angels and
t (The lost symbol). Các tác ph m này có m t s c h p
c t o ra t các bi

3

c giáo.


Vi t Nam có nhi u công trình nghiên c u v
m ts v

n (Nguy

trong tác ph m Cu c s ng

ng: Kíhi u h c

bi

c Dân) (D n theo [26]), Tín hi u và bi

trong ngôn ng (Hoàng Tu ) [22], Ý

c a các con s trong ti ng Vi t

Th H ng Nhung) (D n theo [26]), Bi

ng

c trong truy n ng n Nguy n Huy Thi p (Nguy n Th H ng Ngân) (D n theo [26]),
Tìmhi u nh ng nhân t

a bi

(D n theo [26]), Bi

c trong truy n ng n c a Nguy n Huy Thi p (Nguy n

Th H ng Ngân) (D n theo [27]), Nhân h c bi
nhân h c bi

ng (Nguy n Th Ngân Hoa)

ng

ng và các ti p c n lí thuy t trong

ng H i) (D n theo [27]), Bi
i các dân t

i (Nguy n Th

theo [27]).Trên trang web thegioidienanh.vn
phim Vi t Nam
Tr

(D n

M t s bi

c ngoài.
- Ngôn ng và nh ng ám nh ngh thu t c a tác gi

c xem là cu n sách xu t s c nói v ca t trong âm nh c c a Tr
Trong t p sách này, tác gi s d
và liên-

p ch

n (superposition)

-b n (intertextuality), v i nh ng phân tích thi pháp h

ám nh ngh thu t trong sáng tác c a Tr
v s

phát hi n các

nh chi n tranh, Ám nh

nh v s ph r y, Ám nh v nh ng nh c nh c a cu

i, c a

thiên nhiên, Ám nh v Cu c-Chia-Tay-L n, Ám nh thân ph n, Ám nh t s t mâu
thu n và gi ng xé, Ám nh t s g n bó v i m
c a cu

i.

i n , Ám nh v

dành m t t l

ng

vi t v th i gian

ngh thu t trong tâm th c nh
bao g m: tr

thu t

t, núi sông, bi

ng, m t tr i, m

ng và

ph c a Tr nh
H u h t các nghiên c
không ph i là m t cái bình ch
kh . Nó là m t sinh th s
tr truy n th

n nh

nh cho bi

ng nh ng giá tr khô c

ng

a th i quá

ng, v a già nua, v a tr trung b i s hàm k t các giá
nh hình và s

p b i các giá tr

4

i.


2.2. L ch s nghiên c

V

ng

t vi

ng xã h i h c riêng bi t, thuy

u

ng n i lên t truy n th ng tri t h c d ng hành M . Cách ti p c

c xây

d ng vào cu i th k

u th k 20 trong các bài vi t c a Charles S. Pierce,

William James và John Dewey (1859gi

c và nh ng gi

h

c th

nh nh nguyên c a thuy t duy lí c

tr

n, v n là tri t

th k 17.

Trong cu n sách n i danh Mind, Self, and Society/ Tâm th c, b n ngã và xã h i
(1934) (D n theo [27])
Blumer

n c m h ng cho sinh viên Herbert

i tr thành m t nhà xã h i h c ki t xu

u tranh cho nh ng

công lao và tính kh d ng c a các lí thuy t c

i v i phân tích xã h i h c.

Symbolic Interactionism/ Thuy

Cu

(1969)

(D n theo [27]) là công trình t p h p m t s bài vi t c a Blumer, s d ng và bàn r ng
thêm nh ng ý ni m c a Mead. Tác ph
ng v thuy

c th a nh

n

ng.
ng nghi p c a mình là Everett Hughes có m t s

quan tr

nm

ot

ng

i h c Chicago nh ng

i này, g m c m t s h c gi tr
a vi
tác bi
cho vi

ng thuy
p ph n c t lõi

ng lí thuy t c a h . Blumer nh n m nh r

a s v t phái

sinh t và xu t hi n thông qua s

i bi

c các s v t có

i nhau. Khái ni m lí thuy
m cho r ng các cá nhân trong quá trình
iv

ng tr c ti p c

ni
là các bi

c và lí gi i chúng. Theo khái

c nh
ng. Ch

có th hi u h
ng nói và vi

i v i nhau không ph n ng

ng c ch
t mình vào v trí c

a nh ng phát ngôn, nh ng c ch
c xem là h th ng bi

c
i

ng c a h . Ngôn

ng quan tr ng b c nh t c a lí thuy t

ng.
5


Và chính các tác gi C.S.Peice,
ng nghiên c u m i: S

ng trong ph m vi các

tác ph m ngh thu t ngôn t

ng trong m t tác ph m

c hi u là m i quan h

ng qua l i gi a h th ng các bi

d ng. Các ki u k t h p, quan h khác nhau c a các bi
thu

ng nhà

ng s t o ra nh ng

o, s tr i nghi

i s ng mang

m d u n cá nhân c a t ng ch th .
Vi t Nam, s công trình khoa h c nghiên c u v lí thuy
ng không nhi
bi

i vi t ch y u tìm th y nh ng bài d ch v lí thuy

ng (bi

các tác gi

u

a tác gi

ng Phúc t nh ng công trình khoa h c c a

c ngoài (Gary Alan, FineKent Sandstrom

i vi t còn tìm

th y m t công trình khoa h c Tìm hi u v lí thuy
[27]) c a tác gi Tr

ng(D n theo

ih

t thành ph H
ng trong di n ngôn truy n k

c bi t, công trình

ng trong ti u thuy t ngàn cánh h c (Y.

(Nguy n Th Ngân Hoa),

Kawabata) (D n theo [27]) c a tác gi Lê Th Thanh Huy n và Giá tr c a s
tác bi

ng trong tác ph

s m

ng nghiên c u m i v

Vi t Nam, kh

i n Thu t)

u th t
c ngh thu t

nh s

i l p,

u trung l

a các bi

ng phát tri n, t

làm giàu giá tr n i dung và ngh thu t cho tác ph m.
2.3. L ch s nghiên c u Tr
Tr
m t dòng nh

t hi

ng hi m g p. Nh c Tr

c l p bên c nh nh

c cách m ng, Nh c thính

phòng, Nh c ti n chi n, Nh c dân ca, Nh c tr
hi n nay. L
c mc

nv
o công chúng

n nh c Tr nh v i s

nt

i s ng âm nh c Vi t Nam
c Tr nh chi

m i l a tu i, ngành ngh , m i gi

c tình
i Vi t tìm

ng c m sâu s c b i nh c c a ông là ti ng nói tha thi t c a
ng âm nh c c a Tr

chúng ta c m nh

cm

t Vi t Nam trong chi n tranh v i nh ng m t
6


ng xu t hi n trên nhi u t p
chí uy tín c
ng ví ông là Bob Dylan c a Vi t N

c bi t t khi Tr nh Công

i rác, hàng ch c s

c bi t c a b n bè

thân h u g

ng nh ông. Có th

nói, bài vi t v Tr

ms

ng l n, tuy nhiên nh ng công trình th t

s nghiên c u v ngôn ng Tr

không nhi u.

Các công trình nghiên c u c a tác gi
ti

c có th k

a Yoshi Michiko (D n theo [26]), m t nhà nghiên c u n c a Nh t B
vi t v ca t c a Tr nh và Ca khúc da vàng c a ông. Lu

dành t t c
b o v thành công v
nh

ng lo

m 10 t

p theo là nh ng bài báo,

) v i bài vi t Tr nh Công

nh c a nh ng h c gi tên tu

i sáng tác và trình di n ca khúc, m t Bob Dylan c a Vi t Nam ngày
06/05/1993 (D n theo [26]); Patrich Sabatier (Pháp) v i bài K du ca b t khu t

t p

(D n theo [26]); Jean Claudepomonti (Pháp) v i bài Tr nh
i du ca c a Vi t Nam trên t p chí Lemonde s ra ngày 04/04/2001
(D n theo [26]). Và không th không k
(M ) v i

x

i xa xôi nh anh Tr

Nh ng nh

(D n theo [26]).

nh h u h t bày t s yêu m

ng c a âm nh c Tr
s

n nh ng bài báo khác c a John Schafer

n Tr

n tâm h

c bi t là n

c l i ca c a Tr nh. Có th nói, Tr

bi

và s
ng sâu

c m t tình c

báo chí và gi i nghiên c

c. Nh c ng c

iá là nh ng tác ph m ngh thu

c
c

ng trái tim tri u con

i.
c, Tr
tu i c a ông có

t nh

ng l

i s ng âm nh

Minh ch ng là có hà

c cu n sách dày d n vi t v

Tr
xu t b
chi n, Tình ca Tr

i Vi t Nam.

a hoàng t bé c a tác gi Hoàng Ph Ng
23

ng,

t t p bút th hi n cách c m nh n v Nh c ph n
, Khônggian Hu trong
7

nh c ph m Tr nh Công


ng câu chuy n k ni

i b n thân Hoàng Ph Ng

ng có

d p tr i qua cùng nh
T p sách Tr

-M t nh

[24] c a B u Ý là nén tâm

ng ni

p lên. B u Ý

cc

c cách k t h p t ng

a nó trong vi ct o nên m

ng

phái ngôn ng c a riêng Tr nh.
t b n Tr
h v il

i t p sách

i hát rong qua nhi u th

v trong cát b i v i ni m ti

n c a b n bè, c a

i thân và công chúng. Không th t p h p h t c m xúc mà m
anh lúc còn s

i có nhi

b ng âm thanh, màu s

i dành cho

i b c l c m xúc b ng t ng

u l b ng s im l ng ng

12]. V i

3 ph n, cu n sách là t p h p nh ng bài vi t c a Tr
01/04/2001 cùng v i bài vi t c a b

c và sau ngày

ng nghi p.

i (xu t b

2004) (D n theo [27]) là n ph

m t s ghi nh n t t c nh

a c nh

tâm cho nh ng bài vi

n t p trung s quan

n ph n và hình nh n gi i trong nh c Tr nh,
t L i m ru, Ng

u mà sinh th i Tr nh t ng tâm s
m và nhi u ca khúc khác v ph n Vi
lo i và cho tình yêu. Cu

, Huy n tho i

n

i sinh ra nhân

i không có ph n

ng c

i và nh ng công trình khác.

m khác gi a
Nhà xu t b n Thu
cu n sách M t cõi Tr

tb n
(D n theo [27]). Công trình v i nh ng bài vi t tâm

Tr

huy t và c
(Tr nh Cung), L

Nói v Tr nh Công
ng ca khúc Tr

(Ph m Phú Phong), Tr nh

ng ám nh ngh thu t
B ng cách này hay cách khác, các t
ni

cl

i v i Tr

c ph m c

c tình yêu,

c bi t, tác ph m Tr nh

t b i trong cõi thiên thu [5]c a tác gi Bích H nh là m t công trình tr c
ti p nghiên c u v bi

ng trong ca t c a Tr
8


Bi

ng là v

c nhi u h c gi Vi

c bi t là ý

a các con s và màu s c. Có th nói tác gi Bích H nh v i công
trình Tr

t b i trong cõi thiên thu

nghiên c u bi

c xa nh t v vi c

ng trong ca t , c th là trong ca t Tr

T t ng quan l ch s v
có nhi u h c gi
bi

nghiên c u k trên, chúng tôi nh n th y r ng vi c
c gi Vi

u và nghiên c u v

cho th y s m i m , h p d n và c n thi t c a vi c nghiên c u v
n hi

còn nhi u v

c

ng th

ng

c nghiên c

t lí thuy t

c bi

ng trong tác

ph

c ngh thu t. Vi c làm này tr nên c p thi

m

ng m i và hi u qu trong vi

h tb

p c a ngôn ng ngh

thu t.
Có th th y r ng, s c h p d n l kì c a nh c ng Tr
h c gi

u không c

h

n nay v

uv

bi

ng, c

ng trong ca t c a ông. T s c hút c a
nv

c a Tr nh, t t c nh

i v i các

c khám phá h t trong ca t

i ph i có nh ng nghiên c u v

ng trong ca t Tr

a ch

s góp ph n xác nh n kh

tài nghiên c u này,

u
tài mong mu n

ng d ng c a lí thuy

phân tích ngôn ng ngh thu t, giúp khám phá nh ng giá tr m i trong nh c ng c a
Tr nh, t

m phong cách ngh thu t c a Tr

t o ca t .
3. M

và nhi m v nghiên c u

Th c hi

tài này, nghiên c u c

- Xác nh n kh

n nh ng m

ng d ng c a lí thuy

phân

tích ca t Tr
- Khám phá nh ng giá tr m i trong nh c ng c a Tr

9

;


-T

,

m phong cách ngh thu t c a Tr

sáng t o ca t

a vi c ng d ng lí thuy

nghiên c u các tác ph m ngh thu t.
th c hi

c nh ng m

- Nghiên c u nh ng v

tài t p trung gi i quy t các v n

lí lu

ng.

-Tìm hi u các m u g

ng trong ca t

Tr
- Phân tích các giá tr c
4.

ng trong ca t Tr

ng và ph m vi nghiên c u

4.1.

ng nghiên c u
ng nghiên c u c

tài này là nh ng bi

Tr

ng giá tr ngh thu

u

i cho ca t c a tác ph m.
4.2. Ph m vi nghiên c u
Công trình nghiên c u nh ng bài hát
tuy n t p nh

c rút ra t tuy n t p Tr
c a Nhà xu t b n Âm nh

5.

u
tài s d ng nh

a.

ng kê
c, nghiên c u tài li u, sách báo, Internet, các ngu n sách t các tác

gi uy tín,
h th

i

tài nghiên c u, phân tích, t ng h p,

ca t có ch a bi
b.

i chi u

Phân tích s k th a và chuy
i chi u trên m
c.
Mô t , phân tích s

a bi

i.
ng h p
a các bi

10

ng.

ng l

i,


6. C u

tài nghiên c u

Ngoài ph n M

u và K t lu n,

Nh ng v

tài g

lí thuy

tài

Kh o sát các t

ng trong ca t Tr

Giá tr c
tài nghiên c
c chúng tôi tri n khai v i s

ng trong ca t Tr
c thù c
ng trang vi

11

tài, nên
i.


N I DUNG CHÍNH

NH NG V

LÍ THUY

1.1. Lí thuy t bi

ng

1.1.1. Ngu n g c hình thành bi u
Bi

ng

ng là m t khái ni

n nay khái ni m bi
bi

TÀI

y m nh nghiên c u trên th gi i b i

ng v n là m

c ch

ng nhi u bí n. Thu t ng

ng (symbol /symbole) b t ngu n t ti ng Hi L

p l i, t p trung

l i, t h p l i.
a bi

cc

u hi

nh n di n. Nó là m t v t

a thu t ng ngày có l b t ngu n t t p t c c

L pc

i. Vào th

i ta dùng m t mi

t sét nung, chia làm hai, m i

thành viên gi m t m nh, sau này ráp hai m nh l i thì cha m
ch

i Hi

i b n,

nh n ra nhau. Các h i kín khi k t n p
d ng cách th c này. M i thành viên s

sò có ch m kh

c giao cho các m nh v

c bi t, h dùng các v sò này làm d u hi

khi h i h p. Jean Chevalier và Alain Gheerbrant trong T
gi i nh n xét r

nh n ra nhau m i

n bi

ng chia ra và k t h p l i v i nhau, nó ch

phân li và tái h p; nó g

m tc

h p, hình thành. M i bi

u ch

ng

chia tách và có th tái

ng d u hi u b

pv

ng b c l ra trong nh ng cái gãy v v a là n i k t nh ng ph n c

a bi u

v

[2,XXIII].
Qua nh
r

u c a bi
i di n cho nh

c a bi

u ngoài b

Bi
c xem là bi

ng có th

ng c a s

ng không gian. Bên c
th c t .
th có th hình thành nh ng bi

ng, có th hi u m t cách khái quát

ng,
b i hoa sen 8 cánh ng v i
c hình thành t kinh nghi m

nh ng n d h p logic trong nh ng tình hu ng c
ng lâm th i c a m t tác ph m.
12


c

y m nh các nghiên c u v

bi

ng xã h i. Ch ng h

n nay, trong

Pháp có b n dòng l n nghiên c u

bi

ng xã h i: M t dòng chuyên kh o miêu t nh m ghi l i các bi

nhóm v m

ng c a

c trò c a ông). Dòng th hai

nghiên c u

ng c a các bi

ba chuyên nghiên c u các k thu

ng xã h i lên ng x (Codol, Arbic). Dòng th
ng các bi

ng xã h i nh m n m b t các

c u trúc c a chúng, và dòng cu i cùng chuyên tìm hi u nh ng bi

i c a các bi u

ng xã h

ng m n

c a các s bi

i này.

Vi t Nam, nh ng nghiên c u v bi

ng v n còn h n ch c v m t lí

lu n và th c ti n. Nguyên nhân có th là do các nhà khoa h
t m quan tr ng c a nó, ho

ch

c

do s né tránh nh ng tranh cãi s g p ph i

n h th ng khái ni m và ph m trù c a khái ni m này.
Bi
Theo T

ng trong ti ng Vi t là m t t g
n Ti ng Vi t, bi
c c a nh n th

c a s v t còn gi l
d

nh l

ng.

nh

ng

m giác, cho ta hình nh

ng c a s v
n tâm lí h c c

,26]. Còn theoT

r ng: "Bi

c dùng khá tr

ng là hình nh các v t th , c

- NXB KHXH

2000- cho

ng và s ki n xu t hi

ng. Khác v i tri giác, bi

N u tri giác ch

m

ng có th mang tính khái quát.

n hi n t i, thì bi

n quá kh

lai." Còn symbol trong ti ng Anh là m t t b t ngu n t ngôn ng c

châu Âu

(symbolus trong ti ng La Mã và symbolon trong ti ng Hy L p). Theo T
ng c a C.G.Liungman

c g i là bi

ng ý r ng nó có nhi

c m t nhóm
i di n cho chính b

Bi

chia làm hai

bi u

c nhi u t

n gi i thích v i

hình và bi u ý. Trên th gi i, thu t ng symbology
1-Vi c nghiên c u ho c s d ng các bi

ng và 2-T p h p các bi u

ng (1: the study or use of symbols. 2: symbols collectively). Các t
có thêm m

n Bi u

3-Ngh thu t s d ng các bi
13

ng

nh

n ngh thu t
n m t trào


thu t th nh hành

châu Âu vào th

ng symbology trong ti

k

XIX.

i nghiên c u bi

y, thu t
ng (ho c bi u

ng h c) trong ti ng Vi t.
y, bi

ng là nh ng hình nh c a nh ng s v t, hi

gi

ng c a th

các c

c

c gi l i trong ý th c hay là nh ng hình nh m
nh ng hình

c. Bi

c hình thành t

ng không ph i hoàn toàn là th c t , b i vì nó

là s xây d ng l i th c t

c tri giác. Tuy nhiên, nh ng hình

không hoàn toàn là k t qu ch quan xu t phát t nh ng ho
Bi

ng chính là hi
c tri giác t

ng ch quan c

ng tâm trí c a ch th .

ng v hi

c. Nói m t cách d hi u thì bi

ng là cái s v t cái hình

t qua dáng v
trong. Và khi nghiên c u bi
c

i ta ph i nghiên c u trên c s liên ngành
, nhân h c, kí hi u h c, tri t h c, logic h c, xã h i

h
N ud

ng c a s v t và hi

s p x p l i trong ý th

nm

ng tri giác t

c

i ta phân chia bi

ng

thành hai lo i:

+ Bi

ng c a trí nh : là hình nh c

trong m t hoàn c nh nh
+ Bi

c tái hi n l i

nh.

ng c

ng : là hình nh m i

ng t o nên

trên n n c a bi
Bi

ng c

ng c

ng khác v ch t so v i bi
ng là hình nh m

nh

ng c a bi

i s

c ch bi n l i t nh ng bi

ng

ng c a trí

c ch th sáng t o d a trên các cách

c, ch p ghép, liên h p, nh n m

ph n ánh c a bi
i bi

ng c a trí nh . Bi u

n hình hoá.

ng mang tính ch t gián ti p và khái quát

ng trí nh .

14


1.1.2. Quá trình phát tri n và vai trò c a bi
1.1.2.1. Quá trình phát tri n c a bi

ng

ng

c ch ng minh có s t n t
tri

ng thành c

c ac

ng. Khi s ng thành c

i là không th thi u. T

c

n6
ng thì nhu c u giao ti p

- công c giao ti p quan tr ng nh t

c hình thành.

u th

ng ch vi t m i xu t hi n. V y

truy

c khi có ch vi t?

Th i y có nh ng ki u kí hi u truy n tin khác nhau: dùng các th g
kh c v

ghi nh , dùng các chu i v sò, v h

nh

i Indiens

khác c a con v

c g i là các wampum c a

B c M ), dùng dây, c ch

u b , nét m t cùng các b ph n

thông báo. Tu

tin. Vì th mà các v t th

m t thông
c thay th b ng các hình v .

tc ps

tc ps

s i dây th

i ta v ho c kh c

c, v

u chim muông. Dân du m c s ng
tròn trên có m t v ch th

thông báo

hoang m c Ai C p v m t hình

ng bi u th cho cái dilu (cái túi b

thông báo r

c b ng

t

c. T

hình thành các lo i kí hi u b ng các hình v bi u t
tr thành kí hi u ch
ni m tr

c

. Các hình v

ng thông tin: dùng m t s v t c th

bi u th m t khái

ng.

Có th nói ngôn ng ch là h th ng giao ti p quan tr ng nh t, ch không ph i
là duy nh t c

ib

n giao ti p c

i r t phong phú

bao g m: ngôn ng nói, ngôn ng vi t, ngôn ng kí hi u c

c, các nghi

l

nh, c ch

u b , và có c bi

c xem là h th ng ti n kí t vì chúng khá d nh , ghi l i ý và truy

ng
t thông tin

nhanh nh t. Ngày nay do ti t ki m l i, tránh ph i in n d ch thu t ph c t p, do th gi i
gi i ph

toàn c

nh ng kí hi u giao ti p b ng hình v ghi ý, t o thành nh
giao ti p. có nh ng hình v (Sa) có th nh n th
n theo [26]).

15

c, l i có nh ng hình v (Sa)


1.1.2.2.Vai trò c a bi
Ngày nay, bi

ng

ng là nh ng kí hi u, hình v này mang tính ph quát, dùng

chung cho toàn th gi i hay ít nh
d ng trong nhi

t khu v c. Bi

cs

c: kinh t , chính tr , ngh thu t, tôn giáo, th n tho i, các nghi

l
Trong quá trình t n t i và phát tri n, bi

ng không h gi m vai trò quan

tr ng c a nó vì chúng ti p t c xu t hi n trong phim
bi

ng còn cho th y t m quan tr

c. Không nh ng th ,
c tâm lí h c. Bi

t s n ph m c a ngành tâm lí h c, các h c gi cho r ng con ng
gi i không ch b ng các giác quan mà còn b ng ti m th c. Bi
tr thành li

u tr

ng c a gi c
i tri giác th

ng c a gi

n tâm lí. Khi gi

cý

ch a b nh: b

c

ng trong gi
th n kinh, b nh m t trí nh .
Bi
th

ng có vai trò n i k

i, m i th

i

nh ng th h khác nhau, b i m i t p

i, m i qu c gia có nh ng bi

ng c a riêng mình. Khi chúng

c m t bi
vào th

p th

i,

i hay qu c gia y mà không c n thông qua ngôn ng nói hay vi t. Jean

Chevalier và Alain Gheerbrant kh
bi

ng là th

nh vai trò c a bi

i ch t; xã h i thi u bi

không còn có bi

i không có

ng là xã h i ch t. M t n

ng thì s ch t; nó ch còn thu c v l ch s

1.1.3. Nh ng cách hi u khác nhau v thu t ng
T
khi n bi

n nay có nhi u cách hi u v thu t ng
ng b y

l n l n này

t d ng tu t , thành kinh vi n hay t m
c có nhi u cách hi u khác nhau v thu t ng d

nhi u nh m l

c, c th : khi thu t ng

Anh và symbole trong ti

i thì symbol trong ti ng
ch chung cho c logo và bi u
bi

ni m này, khi

n

c nh

ch khái

ng khái ni m symbol và logo là m t.Không
16


ch có s nh m l n gi a bi

ng v

i ta còn nh m l n thu t ng này

v i khái ni m kí hi u. Nguyên nhân là do các tác gi dùng thu t ng
kí hi u. Vì th mà thu t ng

t

c Peirce và Saussure dùng theo hai cách khác

i v i Saussure, ông dùng t symbole v i kí hi u toán h
h c là nh ng kí hi u mang tính ch
m t Se là khái ni
kí hi

i s h c, khoa

i kí hi u toán h c Sa có

c xác l

i Peirce, symbol là m t

i t ng , m i câu, m i quy n sách và t t c kí hi

u là các

n các nhà nghiên c
Semionovich Vygotsky và c
kí hi u và bi

u nh m phân bi t rõ gi a

ng. Chính m i quan h có lí do, tính t t y u gi a hai m t c a bi u

m quan tr
gi i

ng v i kí hi u. Tác gi c a Bi

phân bi t bi
ra r

d u hi u là m

n khác v i d u hi u,

c tùy ti

nhau, trong khi bi

ng gi

bi

t l

t và

c bi

ng
ch

t v n xa l

nh có s ch ng ch t gi a cái bi
ng t ch

t d u hi u, kí hi

c
y thì bi

n: hi u l c c

ng

t ra ngoài ý

thu c vào cách gi i thích và cách gi i thích thì ph thu c vào m t thiên
b n ch t nó phá
v các khuôn kh

nh s n và t p h p các thái c c l i trong cùng m t ý ni m. Bi u
ch s

a nhân lo i, và có s di n bi n

không ng ng v m t n i hàm và v m t khái ni m (ho c m r ng ho c thu h p).
Không ch có s nh m l n gi a bi
nh m l n v i tính bi
bi

ng v i logo hay kí hi u mà còn có s

ng và h bi

ng. V i m

ng và phân bi t r ch ròi hình
ng hay l n l n, tác gi T

bi t rõ khái ni m bi

nh rõ thu t ng
i các hình nh khác mà chúng

n bi

gi i

n hành phân

ng v i bi u hi n, v t hi u, phúng d , n d , lo i suy, tri u

ch ng, d ngôn, d ngôn lu n lí

trang XVII. B

n cho

thu t ng symbol trong ti ng Anh và symbole trong ti ng Pháp t
cách hi u khác nhau v khái ni m bi
c nh r t cao nên bi

ng. Có l do m

c dùng ph bi n trong nhi
17

u

xu t hi n trong ng
c,


khoa h c, toán h c, âm nh c, tâm
h a, bi

ng còn có th

Bên c nh vi

c hi n th c hóa thông qua s tri nh n c

ho c qua nh ng s v t c th
nhau v bi

c th hi n ra trên

i s ng. M

i

c có nh

ng.

Tuy nhiên, dù khái ni m bi

ng có nhi u cách hi u khác nhau và không d
nh l i th nào là bi

c Dân trong Kíhi u h c m t s v

Vì v y, Nguy
i h c qu c gia

n

TP.H Chí Minh cho r ng:

hình nh, t ng , âm thanh hay nh ng d u hi
ng khác thông qua s
Bi

ng.

tài khoa h c c p

ng có th là m
c bi

ng,

bi u hi n nh

ng, s gi

i

c.

c dùng trong nh ng ngành ngh thu t, nh ng t ch c xã h i,

tôn giáo, nh ng ph m trù tinh th

n theo [21]).

Bi

.C

g

u tiên c a các bi

ng là m u

i s ng thì các m u g c có th s n sinh ra nhi u bi

nhau. Khi nghiên c u bi

ng khác

c h t chúng ta c n l p m t danh m c các bi u

t kê các ki u gi i thích tiêu bi u nh t v các bi
1.2. Lí thuy

ng c th .

ng

1.2.1. S chuy n hóa t bi

ng ngôn t ngh

thu t
Bi

nv

tr

t qu c a các quá trình chuy n hóa không ng ng gi a các c

c a bi
t p th

i d ng bi n th , không ph i là m t h ng s b t bi n,

ng, t kh i nguyên là các m u g c (bi
n các bi

ng ngh thu t, bi
thu t ngôn t -

thành các t - Bi
y, bi

ng m , c

c, ca t , bi

nh trong vô th c
ng ngôn t ).

ng (symbol) chuy n hóa

ng (word symbol), hay là các bi
ng ngôn t ngh thu

ng ngôn t ngh thu t.
) chính là k t qu c a quá

trình hi n th c hóa các m u g c bi

i s ng tinh th n c a nhân lo i

b ng cái v âm thanh ho c ch vi t c a ngôn ng

is

ch th - tác gi

i s h u kinh nghi m xã h i và tr i nghi

18

ng tích c c c a m t


chuy n hóa bi

ng t bình di

chung) sang bình di n ch th (ngôn ng

t qu c a quá trình chuy n hóa

này cho th y vai trò tích c c c a ch th sáng t o trong kh
ho c tri

a bi

u ch

ng g c. V i nh

n, phong

i, s làm giàu cho n
bi

ng càng phong phú.
is

u khi n c a ch th sáng t o, các word
n: k t h

c s n sinh

a hai lo i bi n th l a ch n (bi n th t

v ng và bi n th k t h

n th k t h p gi vai trò quy

1.2.2.

nh.

ng

Lí thuy

ng (symbolic interactionism

Blumer (1900 -

c

c Herbert George

n m t cách có h th

trình

nghiên c u Symbolic Interactionism: Perspective and Method
lu

k th a các

m c a George Herbert Mead (1863 - 1931), cho r ng: th gi i c a con n

là t p h p các bi

ng: th c th (s v t và các thu c tính c a chúng) và các hành
ng lên các th c th này.

ng
mc
bi

i

gi

a

ng: th c nghi m và phi th c nghi m. Các nhà th c ch ng cho r

c a các bi

c k th a t chính s v t còn lí thuy t ch y u c a phái phi

th c ch ng là các ý

a bi

ng mang thu c tính tâm lí.

th pc
bi

m này trong vi c lí gi

ng (symbol) trong m i bình di n c

s ng xã h
nh ng v

cao s

a các bi

is

a các
ch

n

i

i s ng xã h i, trong

ng xã h i (social moverments).

Các lu

m c a ông v v

o ra các ti

cho vi c nghiên c u

ng:
-

Th nh

-

Th hai, nh

ng theo nh
t ra kh i s ki m soát xã h i.

19

n mà s v

i.


-

Th

as v

c bi

i thông qua quá trình t ph n ánh (selfng c a m i cá nhân.

-

Th

-

Th

i sáng t o l i th gi i theo s tr i nghi

i s ng c a chính

nó.
is

s t ph n ánh mà m
-

i

i cho nh ng c nh hu ng (situation) c a nó.

Th

thân (self-interation) này g n k t v i nh ng
t chúng,

ng t i s

u này có

ng (symbolic interation), s th ng nh t và k t h p gi a
m t t nó và m t xã h

y

n th c

nhào n n nh ng hành vi mang tính xã h i, tính c
-

ng c a nó.

Th b y, t p h p nh

chúng t o nên cái g

t, liên k t c a
i s ng xã h i c a xã h

T

ra s

a các hành vi c a cá nhân và c ng

ng trong quá trình chuy

a các th c th - bi

th c th v t ch
quá trình sinh t

i hành vi h i

t

i quan h xã h i d a trên s
a trên s

ng c a ngôn ng , c ch

i s ng xã h i là m t quá trình v n
i b t bu c ph

ng c

n
ng c

i

hi

c
ng.

1.

2.

3.

ng, v

i ph i tr i nghi m trong các c nh hu ng (situation) c a

gi i mã bi
hình là s gi i mã bi

i c g ng

lí

20


T nh ng lu

m c a H. Blumer v v

ng trên bình

di n xã h i, tâm lí, có th nh n th y m t nguyên lí quan tr ng trong vi c tìm hi u ý
c a bi
ngôn t nói riêng: bi

ng, h bi

ng trong ngh thu t nói chung, ngh thu t

ng luôn ph

c tìm hi u trong nh ng m i quan h , trong

nh ng ng c nh c th , g n v i nh ng ch th tinh th n nh
bi

ng, h bi

a các

ng không ph i là m t m u chung s n có mà luôn là nh ng bi n

s n

i hàng lo t y u t khác. S g p nhau gi a các

giá tr

o nên nh ng vùng h i t , giao thoa v

di n d ch t m

n có. M

d ng ngôn ng
th

i ngh

t mã s

không ph i s

c bi t là ngh

, khi s

i tìm cách t o ra nh ng l

m

c m t ti ng nói c a riêng mình trong th gi i c a các mã, các tín hi
i không bi t bao nhiêu l n.
1.3. Vài nét v cu
Tr

i c a Tr

sinh ngày 28 tháng 2

c xem là m t trong nh ng nh

1939, m t ngày 1 tháng 4

l n nh t c a Tân nh c Vi t Nam v i nhi u tác

ph m r t ph bi n. Theo th
ch ng kh

thì cho s tác ph

l ic

i 600 ca khúc và ph n l n là tình ca.

c các th h

i hâm m bi

c a Tr

2001,

c

ca khúc c a ông

n r ng rãi là 236 ca khúc (c l i và nh c). Nh c

c nhi

hi

là Khánh Ly.

Ngoài ra sáng tác nh

c

ih

u n

ng âm nh c.
Ông sinh ra

n

, t nh Th a

Thiên-Hu . Ông l n lên t i Hu ,theo h

ng Lyceè Francais và Provindence

và sau vào Sài Gòn theo h c tri t h c

ng Tây Lycée Jean Jacques Rousseau Sài

Gòn và t t nghi p tú tài t

i, ông sáng tác tác ph
c công b

chi u vào.
1959

u tiên là bài

u tiên c a ông là

c Thanh Thúy trình bày. T

i bi

21

và Sao
t mi, do nhà xu t b n

ic

c nhi u


T im

t c sau

ih

Sài Gòn do nhóm sinh viên mang tên Khai Hóa trong phong trào ph c v thanh niên
do xã h i ch

cu

u di n nh ng tác

ph m c a mình và th c s t

c

ng v i nh

ng th c lúc b y

gi .
Trong nh
di

cc

c ph bi

c bi t là Khánh Ly. V

Ly, Tr

c nhi u

trình

c g p g và làm vi
: "G p g

t may m n tình c ,

không ph i riêng cho tôi mà còn cho c Khánh Ly. Lúc g
L

i ti

ng hát th y phù h p v i

nh ng bài hát c

nh Ly.

i Khánh Ly hát và rõ ràng gi ng hát c a Khánh Ly r t h p v i nh ng bài
hát c a mình. T
n

hát nh c c a tôi mà không hát nh

i khác

lí do cho phép mình t p trung vi t cho gi

Ly không th tách r i nh ng bài hát c

ng bài hát c a tôi không th

thi u Khánh Ly".
Còn v ph n Khánh Ly, cô k l
phúc nh

y h nh

y: "Th c s tôi r

can
ng xu, c c b c nào, ph i ch u

u kh , ch u nghèo, không c n bi

n ngày mai, không c n bi t t i ai c , mà

ch c m th y mình th c là h nh phúc, c m th y mình s

c hát nh ng

tình khúc c a Tr
Không ch

ng r ng l

Tr

i v i nh

i yêu nh

c,

c s c hút c a phong cách nh c c a b n thân v i

công chúng Nh t B n

1970 qua m t s tác ph

bi u di n b ng c ti ng Nh t và ti ng Vi t), Ca dao M , Ng
Là m t nh
hay, r t lãng m n. Th
hôn v
ông không ti n t

(do Khánh Ly

Di
.

nh c tình yêu, nh ng tình khúc c a ông r t
Tr

yêu nhi

ck t

c công nh n là có con. M t trong nh ng lí do khi n
i em gái chia s : "
22

i làm


phi

is

cùng phòng v i mình, b i anh c c k

làm vi c ch ng gi

ng xuyên th c d y gi

i vi t l i ho c v

cý

n sáng. B i v y mà khi l

v - m t Vi t ki u Pháp (sáu tháng
d

và có gi gi c

Pháp, sáu tháng

nh r t rõ ràng: Anh và ch s

i

Vi

ng

m c nh nhau ch không ph i

có th gi

cs

n thi

Và
.

thành.

là

Nh

Tr

n Tr

và nh ng ám nh ngh thu

Nam, n

ngôn ng

, Nhà xu t b n Tr , 2013, có chia s r

nh Công

i vi t t p chuyên lu n nh này, v n là m

i Vi t

t thiên tài c

c Vi t Nam nói riêng và c a th

gi i nói chung.
Ông

u cho m t vài nét r

tài hoa và tha thi t mà b t c m

p c a tâm h n Vi t Nam, nh ng nét
i nào trên th gi i còn có s

23

ng


p c a cu c s ng, còn có s

thân ph

a

i trong cu c s ng tr n th

u có th chia s .

[15,bìa].

1.4.1. Ca t
Tác gi Phan Ng c trong l i t a vi t cho tác ph m Ca t trong âm nh c Vi t
Nam

t Á, quan ni

n ca t t

ch y u là l

n m t l i c a âm nh c và

m trên, tác gi
bao g m toàn b ph n ngôn ng

cái nh nh t: tên g i tác ph
c nh, nh c k

và d ng l i

th

c ph nh
i vi t là ca t trong nh c ph m Tr

n l i ra kh i ph n nh c và ch nghiên c u ph n l i.

Trong quá trình x lí d li
n c u trúc c a ca t

ut

n cái l n nh t: k ch b n c a nh c

ng nghiên c u c
i vi

c trong âm nh c b

i vi

n áp l c c a âm nh

i

có cách lí gi i h p lí.
ca t Tr

Theo cách hi

ng, ca t là
úc.

V
m i quan h gi a ca t và âm nh c c a Tr nh Công
xét:

i nh ng l

n b t ng hôn ph i cùng m t k t c

t hình th c c a dân ca h
hàng tri

cs

i nh

i, Tr
m Duy, ông cho r ng:
24

ng nh n
c bi t
c
trong nh c


r t m i, ch t ch a nh ng hình nh l lùng, quy
h ng, thu h ng hoang, d

Và v

Phúc, ông chia s

t nh

i nh

y l i là m

ng trên và

trong b n ch t và trong cách th sai s ngôn

ng c a mình. Và chính là t nh ng dòng ca t tuy

p pha l n nh

xót xa và r t l lùng c a Tr
tuy t m ng và bi thi t
th

n,

ra ch a chan nh
c m t nhìn c a chúng ta, nh

t nh

i nghe anh. Chính vì

mn ib

thu t c a Tr

u

t trong ngh

i n m trong nh ng hình

y ho c
c t gi u, hé l , b t m

ho

nh ng hình nh y và làm cho chúng c
V y ch

th y ràng t

[15,5-6]

c a Tr

c th hi

ng

nào? Ta

ng cách ph nh

trong ca t nh c Tr

c "ch tác" b ng cách di

hi

yc

ng t o cho l i ca c a nh c Tr nh m

Ca t c a Tr

i nghe nh c c m th y khó hi u.
c Tr

h ".
Trong s g n 600 ca khúc mà Tr

l

nh c tình. Ca t c a Tr

p,

vi t l i m t cách d dàng, t

y ch t

nh

u nh nhàng, êm ái. Ông
a

i còn so sánh r ng: Tr

không khác gì Nguy

g thiên phú. Nh

, phong cách hình thành r t s m và nó chi ph i g
tác c a h . Th c ra, s
t
r tl
m il

ng t mà Tr

t c cu

i
i sáng

d ng không l n và có m t s

i khá nhi u l n. Tr
tu

t nh c

ng cách ghép t

n, h tr ng, con tim mù loà, ch t h n xanh bu t... Ki u ghép t
n làm nên phong cách riêng c a Tr

Bên c nh vi c bi n hóa v cách s d ng t , ca t c a Tr
hi n s

c hi u ng k t h p v i cách ng t nh p khi n cho m ch nh c,
25