Kinh tế phát triển thực trạng huy động vốn FDI vào việt nam trong thời gian qua

LỜI MỞ ĐẦU
Sự nghiệp đổi mới ở nước ta trong thời gian qua đã thu được những kết
quả bước đầu quan trọng. Việt Nam không những đã vượt qua được sự khủng
hoảng triền miên trong thập kỷ 80 mà còn đạt được những thành tựu to lớn trong
phát triển kinh tế xã hội. Tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng bình quân năm
6,94% (sau 17 năm đổi mới 1986-2003). Công nghiệp giữ nhịp độ tăng giá trị
sản xuất bình quân hàng năm 13,5%, lạm pháp đẩy lùi, đời sống đại bộ phận
nhân dân được cải thiện về mặt vật chất lẫn tinh thần.
Có được thành tựu kinh tế đáng ghi nhận này, là nhờ phần đóng góp lớn
của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Tuy nhiên vào những năm trở lại đây, do
ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính tiền tệ đã xẩy ra ở một số nước trong khu
vực. Cộng với mức độ cạnh tranh trong lĩnh vực thu hút vốn đầu tư nước ngoài
ở các nước như Trung Quốc, Indonesia, Thái Lan ...Đầu tư trực tiếp nước ngoài
vào Việt Nam có phần giảm thiểu về số lượng lẫn chất lượng. Do đó đã ảnh
hưởng không nhỏ đến việc phát triển kinh tế xã hội.
Trước tình hình đó, vấn đề chúng ta phải có sự nhìn nhận và đánh giá
đúng đắn về đầu tư trực tiếp vào nước ngoài trong thời gian qua, để thấy được
những tác động tích cực hay tiêu cực của đất nước. Trên cơ sở đó đề ra hệ thống
những giải pháp cụ thể, kịp thời nhằm thúc đẩy thu hút đầu tư trực tiếp nước
ngoài vào Việt Nam trong những năm tới, góp phần thực hiện mục tiêu chiến
lược mà Đảng và Nhà Nước ta đã đề ra: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước,
phấn đấu đến năm 2020 đưa Việt Nam trở thành một nước phát triển.
Để nhận rõ hơn vấn đề này, em chọn nghiên cứu đề tài: Thực trạng huy
động vốn FDI vào Việt Nam trong thời gian qua.
Vì khả năng còn hạn chế bài viết không thể không tránh khỏi những thiếu
sót, em rất mong được sự góp ý của các thầy cô để bài viết này được hoàn thiện
hơn.

1

PHẦN 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP
NƯỚC NGOÀI (FDI)
I. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CHUNG

1. Khái niệm đầu tư trực tiếp nước ngoài
Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) là một loại hình thức di chuyển vốn
quốc tế. Trong đó người chủ sở hữu vốn đồng thời là người trực tiếp quản lý và
điều hành hoạt động sử dụng vốn.
Đầu tư trực tiếp nước ngoài được thể hiện dưới ba hình thức chủ yếu:
− Hợp đồng hợp tác kinh doanh.
− Doanh nghiệp liên doanh.
− Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài.
2. Các hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài
2.1. Hợp đồng hợp tác kinh doanh
Hợp đồng hợp tác kinh doanh là văn bản ký kết giữa hai hoặc nhiều bên
(gọi là bên hợp danh) quy định rõ trách nhiệm và phân chia kết quả cho mỗi bên,
để tiến hành đầu tư vào Việt Nam mà không lập thành một pháp nhân.
Hình thức đầu tư này đã xuất hiện từ sớm ở Việt Nam nhưng đáng tiếc cho
đến nay vẫn chưa hoàn thiện được các quy định pháp lý cho hình thức này. Điều
đó đã gây không ít khó khăn cho việc giải thích, hướng dẫn và vận dụng vào
thực tế ở Việt Nam. Ví dụ như có sự nhầm lẫn giữa hợp đồng hợp tác kinh
doanh với các dạng hợp đồng khác không thuộc phạm vi điều chỉnh của luật đầu
tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam.(như hợp đồng gia công sản phẩm, hợp
đồng mau thiết bị trả chậm vv...). Lợi dụng sơ hở này, mà một số nhà đầu tư
nước ngoài đã trốn sự quản lý của Nhà Nước. Tuy vậy hợp đồng hợp tác kinh
doanh là hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài dễ thực hiện và có ưu thế lớn
trong việc phối hợp sản phẩm .Các sản phẩm kỹ thuật cao đòi hỏi có sự kết hợp
thế mạnh của nhiều công ty của nhiều quốc gia khác nhau. Đây cũng là xu
2

hướng hợp tác sản xuất kinh doanh trong một tương lai gần xu hướng của sự
phân công lao động chuyên môn hóa sản xuất trên phạm vi quốc tế.
2.2. Doanh nghiệp liên doanh
Doanh nghiệp liên doanh là loại hình doanh nghiệp do hai hay nhiền bên
nước ngoài hợp tác với nước chủ nhà cùng góp vón, cùng kinh doanh, cùng
hưởng lợi nhuận và chia sẻ rủi ro theo tỷ lệ vốn góp. Doanh nghiệp liên doanh
được thành lập theo hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn có tư cách pháp
nhân theo pháp luật nước nhận đầu tư. Đây là hình thức đầu tư được các nhà đầu
tư nước ngoài sử dụng nhiều nhất trong thời gian qua chiếm 65% trong tổng ba
hình thức đầu tư (trong đó hình thức hợp tác kinh doanh chiếm 17%, Doanh
nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài chiếm 18%).
Thông qua hợp tác liên doanh với các đối tác Việt Nam, các nhà đầu tư
nước ngoài tranh thủ được sự hỗ trợ và những kinh nghiệm của các đối tác Việt
Nam trên thị trường mà họ chưa quen biết trong quá trình làm ăn của họ tại Việt
Nam. Mặt khác do môi trường đầu tư của Việt Nam còn nhiều bất chắc nên các
nhà đầu tư nước ngoài không muốn gánh chịu rủi ro mà muốn các đối tác Việt
Nam cùng chia sẻ với họ nếu có. Liên doanh với một đối tác ở bản địa, các nhà
đầu nước goài yên tâm hơn trong kinh doanh vì họ đã có một người bạn đồng
hành.
Những năm gần đây, xu hướng của các nhà đầu tư nước ngoài giảm sự quan
tâm đến hình thức này và các dự án 100% vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài lại có
xu hướng tăng lên. Đó là do sau thời gian tiếp xúc với thị trường Việt Nam, các
nhà đầu tư nước ngoài đã hiểu rõ hơn về luật pháp, chính sách và các quy định
khác của Việt Nam. Thậm chí họ còn hiểu rõ về phong tục tập quán và thói quen
trong đó thói quen tiêu dùng của người Việt Nam cũng như cách thức kinh
doanh của các doanh nghiệp Việt Nam. Mặt khác khả năng tham gia liên doanh
của các đối tác Việt Nam ngày càng bị hạn chế bởi thiếu cán bộ giỏi, thiếu vốn
đóng góp. Do vậy các nhà đầu tư nước ngoài muốn được điều hành trong quản

lý doanh nghiệp.
2.3. Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài
3


Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài là doanh nghiệp thuộc sở hữu của nhà
đầu tư nước ngoài (tổ chức hoặc cá nhân người nước ngoài) do các nhà đầu tư
nước ngoài thành lập tại Việt Nam. Tự quản lý và tự chịu trách nhiệm về kết quả
sản xuất kinh doanh.Doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài được thành lập
theo hình thức của công ty trách nhiệm hữu hạn có tư cách pháp nhân
Các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài được thành lập theo hình thức 100%
vốn nước ngoài.Thời gian đầu chưa nhiều, những xu hướng gia tăng của các dự
án đầu tư theo hình thức này ngày càng mạnh mẽ. Trong những năm gần đây vì
hình thức này có phần dễ thực hiện và thuận lợi cho họ.
Nhưng bằng hình thức đầu tư này về phía nước nhận đàu tư thường chỉ nhận
được cái lợi trước mắt, về lâu dài thì hình thức này còn có thể phải gánh chịu
nhiều hậu quả khó lường.
3. Những nhân tố ảnh hưởng tới thu hút vốn FDI
Sau nhiều lần nghiên cứu phân tích, đánh giá lợi hại (được, mất) của
nước nhận đầu tư và của người bỏ vốn đầu tư. Hội đồng kinh tế Brazin- Mỹ đã
rút ra được 12 nhân tố có ý nghĩa quyết định cho việc lựa chọn một vùng hay
một nước nào đó để đầu tư. 12 nhân tố này có thể được chia lại cho gọn như sau:
3.1 Các yếu tố điều tiết vĩ mô
3.1.1 Các chính sách
− Chính sách tiền tệ ổn định và mức độ rủi ro tiền tệ ở nước tiếp nhận đầu tư.
Yếu tố đầu tiên ở đây góp phần mở rộng hoạt động xuất khẩu của các nhà
đầu tư. Tỷ giá đồng bản bị nâng cao hay bị hạ thấp đều bị ảnh hưởng xấu tới
hoạt độnh xuất nhập khẩu.
− Chính sách thương nghiệp.Yếu tố này có ý nghĩa đặc biệt đối với vấn đề đầu
tư trong lĩnh vực làm hàng xuất khẩu. Mức thuế quan cũng ảnh hưởng tới giá

hành xuất khẩu. Hạn mức (quota) xuất nhập khẩu thấp và các hàng rào
thương mại khác trong lĩnh vực xuất nhập khẩu cũng như có thể không kích
thích hấp dẫn tới các nhà đầu tư nước ngoài. Chính yếu tố này làm phức tạp
thêm cho thủ tục xuất khẩu và bị xếp vào hàng rào xuất khẩu khác.

4


− Chính sách thuế và ưu đãi. Chính sách ưu đãi thường được áp dụng để thu
hút các nhà đầu tư nước ngoài.
− Chính sách kinh tế vĩ mô. Chính sách này, mà ổn định thì sẽ góp phần tạo
điều kiện thuận lợi cho hoạt động của các nhà đầu tư bản xứ lẫn nước ngoài.
Nếu không có những biện pháp tích cực chống lạm pháp thì có thể các nhà
đầu tư thích bỏ vốn vào nước này. Nếu giá cả tăng nhanh ngoài dự kiến thì
khó có thể tiên định được của kết quả hoạt độnh kinh doanh.
3.1.2 Luật đầu tư
Yếu tố này có thể làm hạn chế hay cản trở hoạt động của các công ty nước ngoài
trên thị trường bản địa. (Luật này thường bảo vệ lợi ích của các nhà bản xứ).
Nhiều nước mở cửa thu hút vốn đầu tư nước ngoài theo các điều kiện giống như
cho các nhà đầu tư bản xứ.
ở Việt Nam, luật khuyến kích đầu tư nước ngoài triển khai còn chậm và không
đáp ứng được sự mong mỏi bởi mức độ ưu đãi và khuyến khích còn hạn chế,
chưa nhất quán.
3.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng khác
− Yếu tố hàng đầu là đặc điểm của thị trường bản địa (quy mô, dung lượng của
thị trường sức mua của dân cư bản xứ và khả năng mở rộng quy mô đầu tư).
− Đặc điểm của thị trường nhân lực. Công nhân lao động là mối quan tâm hàng
đầu ở đây, đặc biệt đối với những nhà đầu tư nước ngoài muốn bỏ vốn vào
các lĩnh vực cần nhiều lao động, có khối lượng sản xuất lớn. Trình độ nghề
nghiệp và học vấn của các công nhân đầu đàn (có tiềm năng và triển vọng) có

ý nghĩa nhất định.
− Khả năng hồi hương vốn đầu tư. Vốn và lợi nhuận được tự do qua biên giới
(hồi hương) là tiền đề quan trọng để thu hút vốn đầu tư nước ngoài.ở một số
nước mang ngoại tệ nước ngoài phải xin giấy phép của ngân hàng trung ương
khá rườm rà.
− Bảo vệ quyền sở hữu. Quyền này gồm cả quyền của người phát minh sáng
chế, quyền tác gỉa, kể cả nhãn hiệu hàng hóa và bí mật thương nghiệp vv...
Đây là yếu tố đặc biệt có ý nghĩa lớn đối với những người muốn đầu tư vào
5


các ngành hàm lượng khoa học cao và phát triển năng động (như sản xuất
máy tính, phương tiện liên lạcvv....) ở một số nước, lĩnh vực này được kiểm
tra, giám sát khá lỏng lẻo, phổ biến là sử dụng không hợp pháp các công
nghệ ấy của nước ngoài. Chính vì lý do này mà một số nước bị các nhà đầu
tư loại khỏi danh sách các nước có khả năng nhận vốn đầu tư.
− Điều chỉnh hoạt động đầu tư của các công ty đầu tư nước ngoài. Luật lệ cứng
nhắc cũng tăng chi phí của các công ty đầu tư nước ngoài. Các nhà đầu tư rất
thích có sự tự do trong môi trường hoạt động và do vậy họ rất quan tâm đến
một đạo luật mềm dẻo giểp cho họ ứng phó linh hoạt, có hiệu quả với những
diễn biến của thị trường. Ví dụ có những nước cấm sa thải công nhân là
không phù hợp với lợi ích của công ty nước ngoài. Chính sách lãi suất ngân
hàng và chính sách biệt đãi đối với một số khu vực cũng có ý nghĩa đối với
các nhà đầu tư ở một số nước.
− ổn định chính trị ở nước muốn nhận đầu tư và trong khu vực này. Đây là yếu
không thể xem thường mỗi khi bỏ vốn đầu tư vì rủi ro chính trị có thể gây
thiệt hại lớn cho các nhà đầu tư nước ngoài.
− Cơ sở hạ tầng phát triển. Nếu các yếu tố nói trên đều thuận lợi nhung chỉ một
khâu nào đó trong kết cấu hạ tầng (giao thông liên lạc, điện nước) bị thiếu
hay bị yếu kém thì cũng ảnh hưởng và làm giảm sự hấp hẫn của các nhà đầu

tư.
II. ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ
(CỦA NƯỚC NHẬN ĐẦU TƯ)

1. Những ảnh hưởng tích cực của FDI
1.1 . Là nguồn hỗ trợ cho phát triển
FDI là một trong những nguồn quan trọng để bù đắp sự thiếu hụt về vốn
ngoại tệ của các nước nhận đầu tư, đặc biệt là đối với các nước kém phát triển.
Hầu hết các nước kém phát triển đều rơi vào cái “vòng luẩn quẩn”
đó là: Thu nhập thấp dẫn đến tiết kiệm thấp, vì vậy đầu tư thấp và rồi hậu quả
thu lại là thu nhập thấp. Tình trạng luẩn quẩn này chính là điểm nút khó khăn mà
các nước này phải vượt qua để hội nhập vào quỹ đạo ta kinh tế hiện đại. Nhiều
6


nước lâm vào tình trạng trì trệ của nghèo đói bởi lẽ không lựa chọn và tạo ra
điểm đột phá chính xác. Một mắt xích của “vòng luẩn quẩn” này.
Trở ngại lớn nhất để thực hiện điều đó đối với các nước kém phát triển là
vốn đầu tư và kỹ thuật. Vốn đầu tư là cơ sở tạo ra công ăn việc làm trong nước,
đổi mới công nghệ, kỹ thuật, tăng năng suất lao động vv...Từ đó tạo tiền đề tăng
thu nhập, tăng tích lũy cho sự phát triển của xã hội.
Tuy nhiên để tạo ra vốn cho nền kinh tế chỉ trông chờ vào vốn nội bộ thì
hậu quả khó tránh khỏi là sẽ tụt hậu trong sự phát triển chung của thế giới. Do
đó vốn nước ngoài sẽ là một “cú hích” để góp ghần đột phá vào cái “vòng luẩn
quẩn” đó. Đặc biệt là FDI nguồn quan trọng để khắc phục tình trạng thiếu vốn
mà không gây nợ cho các nước nhận đầu tư. Không như vốn vay nước đầu tư
chỉ nhận một phần lợi nhuận thích đáng khi công trình đầu tư hoạt động có hiệu
quả. Hơn nữa lượng vốn này còn có lợi thế hơn nguồn vốn vay ở chỗ. Thời hạn
trả nợ vốn vay thường cố định và đôi khi quá ngắn so với một số dự án đầu tư,
còn thời hạn vốn FDI thì linh hoạt hơn.

Theo mô hình lý thuyết “hai lỗ hổng” của Cherery và Stront có hai cản trở
chính cho sự ta của một quốc gia đó là: Tiết kiệm không đủ đáp ứng cho nhu cầu
đầu tư được gọi là “lỗ hổng tiết kiệm”.Và thu nhập của hoạt động xuất khẩu
không đáp ứng nhu cầu ngoại tệ cho hoạt động nhập khẩu được gọi là “lỗ hổng
thương mại”.
Hầu hết các nước kém phát triển, hai lỗ hổng trên rất lớn. Vì vậy FDI góp phần
làm tăng khả năng cạnh tranhvà mở rộng khả năng xuất khẩu của nước nhận đầu
tư, thu một phần lợi nhuận từ các công ty nước ngoài, thu ngoại tệ từ các hoạt
dộng dịch vụ cho FDI.
1.2 . Chuyển giao công nghệ
Lợi ích quan trọng mà FDI mang lại đó là công nghệ khoa học hiện đại, kỹ
sảo chuyên môn, trình độ quản lý tiên tiến. Khi đầu tư vào một nước nào đó, chủ
đầu tư không chỉ vào nước đó vốn bằng tiền mà còn chuyển cả vốn hiện vật như
máy móc thiết bị, nhuyên vật liệu....(hay còn gọi là cộng cứng) trí thức khoa
hoạch bí quyết quản lý, năng lực tiếp cận thị thường ...(hay còn gọi là phần
7


mềm.) Do vậy đứng về lâu dài đây chính là lợi ích căn bản nhất đối với nước
nhận đầu tư. FDI có thể thúc đẩy phát triển các nghề mới, đặc biệt là những
nghề đòi hỏi hàm lượng công nghệ cao. Vì thế nó có tác dụng to lớn đối với quá
trình công nghiệp hóa, dịch chuyển cơ cấu kinh tế, ta nhanh của các nước nhận
đầu tư. FDI đem lại kinh nghiệm quản lý, kỹ năng kinh doanh và trình độ kỹ
thuật cho các đối tác trong nước nhận đầu tư, thông qua những chương trình đào
tạo và quá trình vừa học vừa làm. FDI còn mang lại cho họ những kiến thức sản
xuất phức tạp trong khi tiếp nhận công nghệ của các nước nhận đầu tư. FDI còn
thúc đẩy các nước nhận đầu tư phải cố gắng đào tạo những kỹ sư, những nhà
quản lý có trình độ chuyên môn để tham gia vào các công ty liên doanh với nước
ngoài.
Thực tiễn cho thấy, hầu hết các nước thu hút FDI đã cải thiện đáng kể trình

độ kỹ thuật công nghệ của mình. Chẳng hạn như đầu những năm 60 Hàn Quốc
còn kém về lắp ráp xe hơi, nhưng nhờ chuyển nhận công nghệ Mỹ, Nhật, và các
nước khác mà năm 1993 họ đã trở thành những nước sản xuất ô tô lớn thứ 7 thế
giới.
Trong điều kiện hiện nay, trên thế giới có nhiều công ty của nhiều quốc gia khác
nhau có nhu cầu đầu tư ra nước ngoài và thực hiện chuyển giao công ghệ cho
nước nào tiếp nhận đầu tư. Thì đây là cơ hội cho các nước đang phát triển có thể
tiếp thu được các công nghệ thuận lợi nhất. Nhưng không phải các nước đang
phát triển được “đi xe miễn phí” mà họ phải trả một khoản “học phí” không nhỏ
trong việc tiếp nhận chuyển giao công nghệ này.
1.3 . Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế
Tranh thủ vốn và kỹ thuật của nước ngoài, các nước đang phát triển muốn
thực hiện mục tiêu quan trọng hàng đầu là đẩy mạnh ta kinh tế. Đây cũng là
điểm nút để các nước đang phát triển khoát ra khỏi các vòng luẩn quẩn của sự
đói nghèo. Thực tiễn và kinh nghiệm của nhiều nước cho thấy, các quốc gia nào
thực hiện chiến lược kinh tế mở của với bên ngoài, biết tranh thủ và phát huy tác
dụng của các nhân tố bên ngoài biến nó thành những nhân tố bên trong thì quốc
gia đó tạo được tốc độ tăng cao.
8


Mức tăng trưởng ở các nước đang phát triển thường do nhân tố tăng đầu tư,
nhờ đó các nhân tố khác như tổng số lao động được sử dụng, năng suất lao động
cũng tăng lên theo. Vì vậy có thể thông qua tỷ lệ đầu tư trực tiếp nước ngoài đối
với ta kinh tế.
Rõ ràng hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài đã góp phần tích cực thúc
đẩy ta kinh tế ở các nước đang phát triển. Nó là tiền đề, là chỗ dựa để khai thác
những tiềm năng to lớn trong nước nhằm phát triển nền kinh tế.
1.4 . Thúc đẩy quá trình dịch chuyển cơ cấu kinh tế
Yêu cầu dịch chuyển nền kinh tế không chỉ đòi hỏi của bản thân sự phát triển

nội tại nền kinh tế, mà còn là đòi hỏi của xu hứng quốc tế hóa đời sống kinh tế
đang diễn ra mạnh mẽ hiện nay.
Đầu tư trực tiếp nước ngoài là một trong bộ phận quan trọng của hoạt động kinh
tế đối ngoại. Thông qua các quốc gia sẽ tham gia ngày càng nhiều vào quá trình
phân công lao động quốc tế. Để hội nhập vào nền kinh tế giữa các nước trên thế
giới, đòi hỏi mỗi quốc gia phải thay đổi cơ cấu kinh tế trong nước cho phù hợp
với sự phân công lao dộng quốc tế. Sự dịch chuyển cơ cấu kinh tế của nước phù
hợp với trình độ chung trên thế giới sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động
đầu tư nước ngoài. Ngược lại, chính hoạt động đầu tư lại góp phần thúc đẩy
nhanh quá trình dịch chuyển cơ cấu kinh tế. Bởi vì: Một là, thông qua hoạt động
đầu tư trực tiếp nước ngoài đã làm xuất hiện nhiều lĩnh vực và ngành kinh tế
mới ở các nước nhận đầu tư. Hai là, đầu tư trực tiếp nước ngoài giúp vào sự phát
triển nhanh chóng trình độ kỹ thuật công nghệ ở nhiều nghành kinh tế, góp phần
thúc đẩy tăng năng suất lao động ở một số ngành này và tăng tỷ phần của nó
trong nền kinh tế. Ba là, một số ngành được kích thích phát triển bởi đầu tư trực
tiếp nước ngoài, nhưng cũng có nhiều ngành bị mai một đi, rồi đi đến chỗ bị xóa
bỏ.
1.5 . Một số tác động khác
Ngoài những tác động trên đây, đầư tư trực tiếp nước ngoài còn có một số
tác động sau:

9


Đóng góp phần đáng kể vào nguồn thu ngân sách Nhà nước thông qua
việc nộp thuế của các đơn vị đầu tư và tiền thu tư việc cho thuê đất ....
Đầu tư trực tiếp nước ngoài cũng đóng góp cải thiện cán cân quốc tế cho
nước tiếp nhận đầu tư. Bởi vì hầu hết các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài là
sản xuất ra các sản phẩm hướng vào xuất khẩu phần đóng góp của tư bản nước
ngoài và việc phá triển xuất khẩu là khá lớn trong nhiều nước đang phát triển.Ví

dụ như Singapore lên72,1%, Brazin là 37,2%, Mehico là 32,1%, Đài loan là
22,7%, Nam Hàn 24,7%, Agentina 24,9%. Cùng với việc tăng khả năng xuất
khẩu hàng hóa, đầu tư trực tiếp nước ngoài còn mở rộng thị trường cả trong
nước và ngoài nước. Đa số các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài đều có phương
án bao tiêu sản phẩm. Đây gọi là hiên tượng “hai chiều” đang trở nên khá phổ
biến ở nhiều nước đang phát triển hiện nay.
Về mặt xã hội, đầu tư trục tiếp nước ngoài đã tạo ra nhiều chỗ làm việc
mới, thu hút một khối lượng đáng kể người lao độngở nước nhận đầu tư vào làm
việc tại các đơn vị của đầu tư nước ngoài. Điều đó góp phần đáng kể vào việc
làm giảm bớt nạn thất nghiệp vốn là một tình trạng nan giải của nhiều quốc gia.
Đặc biệt là đối với các nước đang phát triển, nơi có lực lượng lao động rất phong
phú nhưng không có điều kiện khai thác và sử dụng được. Thì đầu tư trực tiếp
nước ngoài đước coi là chìa khóa quan trọng để giải quyết vấn đề trên đây. Vì
đầu tư trực tiếp nước ngoài tạo ra được các điều kiện về vốn và kỹ thuật, cho
phép khai thác và sử dụng các tiềm năng về lao động. ở một số nước đang phát
triển số người làm việc trong các xí nghiệp chi nhánh nước ngoài so với tổng
người có việc làm đạt tỷ lệ tương đối cao như Singapore 54,6%, Brazin 23%,
Mehico 21%. Mức trung bình ở nhiều nước khác là 10%. ở Việt Nam có khoảng
trên100 nghìn người đang làm trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài. Đây là con số khá khiêm tốn.
Tuy nhiên sự đóng góp của FDI đối với việc làm trong nước nhận đầu tư
thụ thuộc rất nhiều vào chính sach và khả năng lỹ thuật của nước đó.

10


2. Những ảnh hưởng tiêu cực của đầu tư trực tiếp nước ngoài
2.1. Chuyển giao công nghệ
Khi nói về vấn đề chuyển giao kỹ thuật thông qua kênh đầu tư trực tiếp
nước ngoài ở phần trên,chểng ta đã đề cập đến một nguy cơ là nước tiếp nhận

đầu tư sẽ nhận nhiều kỹ thuật không thích hợp. Các công ty nước ngoài thường
chuyển giao những công nghệ kỹ thuật lạc hậu và máy móc thiết bị cũ. Điều này
cũng có thể giải thich là: Một là, dưới sự tác động của cuộc cách mạng khoa
học kỹ thuật cho nên máy móc công nghệ nhanh chóng trở thành lạc hậu. Vì vậy
họ thường chuyển giao những máy móc đã lạc hậu cho các nước nhận đầu tư để
đổi mới công nghệ, đổi mới sản phẩm, nâng cao chát lượng của sản phẩm của
chính nước họ.Hai là, vào giai đoạn đầu của sự phát triển, hầu hết các nước đều
sử dụng công nghệ, sự dụng lao động.Tuy nhiên sau một thời gian phát triển giá
của lao động sẽ tăng, kết quả là giá thánhản phẩm cao. Vì vậy họ muốn thay đổi
công nghệ bằng những công nghệ có hàm lượng cao để hạ giá thành sản phẩm.
Do vậy việc chuyển giao công nghệ lạc hậu đã gây thiệt hại cho các nước nhận
đầu tư như là:
− Rất khó tính được giá trị thực của những máy móc chuyển giao đó. Do đó
nước đầu tư thường bị thiệt hại trong việc tính tỷ lệ góp trong các doanh
nghiệp liên doanh và hậu quả là bị thiệt hại trong việc chia lợi nhuận.
− Gây tổn hại môi trường sinh thái. Do các công ty nước ngoài bị cưỡng chế
phải bảovệ môi trường theo các quy định rất chặt chẽ ở các nước công nghiệp
phát triển, thông qua đầu tư trực tiếp nước ngoài họ muốn xuất khẩu môi
trường sang các nước mà biện pháp cưỡng chế, luật bảo vệ môi trường không
hữu hiệu.
− Chất lượng sản phẩm, chi phí sản xuất caovà do đó sản phẩm của các nước
nhận đầu tư khó có thể cạnh tranh trên thị trường thế giới.
Thực tiễn cho thấy, tình hình chuyển giao công nghệ của các nước công
nghiệp sang các nước đang phát triển đang còn là vấn đề gay cấn.Ví dụ theo báo
cáo của ngân hàng phát triển Mỹ thì 70% thiệt bị của các nước Mỹ La Tinh nhập
11


khẩu từ các nước tư bản phát triển là công nghệ lạc hậu.Cũng tương tự, các
trường hợp chuyển giao công nghệ ASEAN lúc đầu chưa có kinh nghiệm kiểm

tra nên đã bị nhiều thiệt thòi.
Tuy nhiên, mặt trái này cũng một phần phụ thuộc vào chính sách công nghệ của
các nước nhận đầu tư. Chẳng hạn như Mehico có 1800 nhà máy lắp ráp sản xuất
của các công ty xuyên gia của Mỹ. Mội số nhà máy này được chuyển sang
Mehico để tránh những quy định chặt chẽ về môi thường ở Mỹ và lợi dụng
những khe hở của luật môi trường ở Mehico.
2.2. Phụ thuộc về kinh tế đối với các nước nhận đầu tư
Đầu tư trực tiếp nước ngoài thường đước chủ yếu do các công ty xuyên
quốc gia, đã làm nảy sinh nỗi lo rằng các công ty này sẽ tăng sự phụ thuộc của
nền kinh tế của nước nhận đầu tư vào vốn, kỹ thuật và mạng lưới tiêu thụ hàng
hóa của các công ty xuyên quóc gia. Đầu tư trực tiếp nước ngoài có đóng góp
phần vốn bổ sung quan trọng cho quá trình phát triển kinh tế và thực hiện
chuyển giao công nghệ cho các nước nhận đầu tư. Đồng thời cũng thông qua
các công ty xuyên quốc gia là những bên đối tác nươc ngoài để chúng ta có thể
tiêu thụ hàng hóa vì các công ty này nắm hầu hết các kênh tiêu thụ hàng hóa từ
nước này sang nước khác. Vậy nếu càng dựa nhiều vào đầu tuu trực tiếp nước
ngoài, thì sự phụ thuộc của nền kinh tế vào các nước công nghiệp phát triển
càng lớn . Và nếu nền kinh tế dựa nhiều vào đầu tư trực tiếp nước ngoài thì sự
phát triển của nó chỉ là một phồn vinh giả tạo. Sự phồn vinh có được bằng cái
của người khác.
Nhưng vấn đề này có xảy ra hay không còn phụ thuộc vào chính sách và
khả năng tiếp nhận kỹ thuật của từng nước. Nếu nước nào tranh thủ được vốn,
kỹ thuật và có ảnh hưởng tích cực ban đầu của đầu tư trực tiếp nước ngoài mà
nhanh chòng phát triển công nghệ nội đại, tạo nguồn tích lũy trong nước, đa
dạng hóa thị trrường tiêu thụ và tiếp nhận kỹ thuật mới cũng như đẩy mạnh
nghiên cứu và triển khai trong nước thì sẽ được rất nhiều sự phụ thuộc của các
công ty đa quốc gia.
12

2.3. Chi phí cho thu hểt FDI và sản xuất hàng hóa không thích hợp
Một là: Chi phí của việc thu hút FDI
Để thu hút FDI, các nước đầu tư phải áp dụng một số ưu đãi cho các nhà
đầu tư như là giảm thuế hoặc miễn thuế trong một thời gian khá dài cho phần
lớn các dự án đầu tư nước ngoài. Hoặc việc giảm tiền cho họ cho việc thuê đất,
nhà xưởng và một số các dịch vụ trong nước là rất thấp so với các nhà đầu tư
trong nước. Hay trong một số lĩnh vực họ được Nhà nước bảo hộ thuế quan....
Và như vậy đôi khi lợi ích của nhà đầu tư có thể vượt lợi ích mà nước chủ nhà
nhận được. Thế mà, các nhà đầu tư còn tính giá cao hơn mặt bằng quốc tế cho
các yếu tố đầu vào. Các nhà đầu tư thường tính giá cao cho các nguyên vật
liệu,bán thành phẩm, máy móc thiết bị mà họ nhập vào để thực hiện đầu tư. Việc
làm này mang lại nhiều lợi ích cho các nhà đầu tư chẳng hạn như trốn được
thuế, hoặc giấu được một số lợi nhuận thực tế mà họ kiếm được. Từ đó hạn chế
cạnh tranh của các nhà đầu tư khác xâm nhập vào thị trường. Ngược lại, điều
này lại gây chi phí sản xuất cao ở nước chủ nhà và nước chủ nhà phải mua hàng
hóa do các nhà đầu tư nước ngoài sản xuất với giá cao hơn.
Tuy nhiên việc tính giá cao chỉ sảy ra khi nước chủ nhà thiếu thông tin,
trình độ kiểm soát, trình độ quản lý, trình độ chuyên môn yếu, hoặc các chính
sách của nước đó còn nhiều khe hở khiến cho các nhà đầu tư có thể lợi dụng
được.
Hai là: Sản xuất hàng hóa không thích hợp
Các nhà đầu tư còn bị lên án là sản xuất và bán hàng hóa không thích hợp
cho các nước kém phát triển, thậm chí đôi khi còn lại là những hàng hóa có hại
cho khỏe con người và gây ô nhiễm môi trường. Ví dụ như khuyến khích dùng
thuốclá, thuốc trừ sâu, nước ngọt có ga thay thế nước hoa quả tươi, chất tẩy thay
thế xà phòng vv...
2.4.Những mặt trái khác
Trong một số các nhà đầu tư không phải không có trường hợp hoạt động
tình báo, gây rối an ninh chính trị. Thông qua nhiều thủ đoạn khác nhau theo
kiểu “diễn biến hòa bình”. Có thể nói rằng sự tấn công của các thế lực thù địch

13


nhằm phá hoại ổn định về chính trị của nước nhận đầu tư luôn diễn ra dưới mọi
hình thức tinh vi và xảo quyệt. Trường hợp chính phủ Xanvado Agiende ở Chile
bị giật dây lật đổ năm 1973 là một ví dụ về sự can thiệp của các công ty xuyên
quốc gia ITT(công ty viễn thông và điện tín quóc tế) và chính phủ Mỹ cam thiệp
công việc nội bộ của Chile.
Mặt khác, mục đích của các nhà đầu tư là kiếm lời, nên họ chỉ đầu tư vào
những nơi có lợi nhất. Vì vậy khi lượng vốn nước ngoài đã làm tăng thêm sự
mất cân đối giữa các vùng,giữa nông thôn và thành thị. Sự mất cân đối này có
thể gây ra mất ổn định về chính trị. Hoặc FDI cũng có thẻ gây ảnh hưởng xấu về
mặt xã hội. Những người dân bản xứ làm thuê cho các nhà đầu tư có thể bị mua
chuộc, biến chất, thay đổi quan điểm, lối sống và nguy cơ hơn là họ có thể phản
bội Tổ Quốc. Các tệ nãnã hội cũng có thể tăng cường với FDI như mại dâm,
nghiện hút....
Những mặt trái của FDI không có nghĩa là phủ nhận những lợi thế cơ
bản của nó mà chúng ta chỉ lưu ý rằng không nên quá hy vọng vào FDI và cần
phải có những chính sách, những biện pháp kiểm soát hữu hiệu để phát huy
những mặt tích cực, hạn chế những mặt tiêu cực của FDI. Bởi vì mức độ thiệt
hại của FDI gây ra cho nước chủ nhà nhiều hay ít lại phụ thuộc rất nhiều vào
chính sách, năng lực, trình độ quản lý, trình độ chuyên môn của nước nhận đầu
tư.

PHẦN 2
THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN FDI VÀO VIỆT NAM
TRONG THỜI GIAN QUA
14

I.TÌNH HÌNH THU HÚT VỐN FDI

Hiện nay, xu hướng toàn cầu khu vực nền kinh tế đang diễn ra trên khắp
thế giới.Việt Nam cũng không nằm ngoài quỹ đạo phát triển chung đó. Ngày nay
có nhiều công ty, tổ chức quốc tế vào Việt Nam và nguồn vốn này đã trở thành
một bộ phận không thể thiếu của nền kinh tế Việt Nam.Sau đây là bức tranh tổng
thể về FDI.
1. Một số dự án và số vốn đầu tư
Trong hơn 10 năm qua từ năm 1989 đến năm 2003 đã có 3660 dự án đầu
tư trực tiếp nước ngoài (FDI) được cấp phép đăng ký đầu tư trực tiếp nước ngoài
(FDT) đựợc cấp giấy phép đăng ký đầu tư tại Việt Nam với tổng số vốn đăng ký
44 tỷ USD trong đó có hơn 3000 dự án còn hiệu lực .Với tổng số vốn đăng ký
trên 47 tỷ USD số vốn thục hiện .Đến nay đạt gần 30 tỷ USD bằng 44,5% số vốn
đăng ký, trong đó số vốn nước ngoài là 18 tỷ USD theo số liệu thống kê của bộ
kế hoạch và đầu tư, quá trình thu hút vốn và số dự án FDI qua các giai đoạn
1989-2003 đuợc thể hiện qua sơ đồ sau:
Biểu 1: Tổng số vốn đầu tư và số dự án FDI vào Việt Nam qua các năm
1989-2003
Năm
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999

2000
2001
2002
2003

Số dự án

Tổng vốn đầu tư

Tổng số thực hiện

(Triệu USD)
(Triệu USD)
70
539
130
111
596
220
155
1388
221
193
2271
398
272
2987
1106
362
4071

1952
404
6616
2652
501
9212
2371
479
5548
3250
260
4827
1900
280
2000
1500
2500
36000
18000
2600
36000
20000
2720
41000
25000
3000
47000
30000
Nguồn: Thông tin tài chính số 1/1/2002
15

kinh tế dự báo số 10+11/2002 và số 3/2003
Qua số liệu ta dễ dàng thấy tổng số dư án cũng như tổng số vốn FDT
trong giai đoạn 1989-1996 tăng lên với tốc độ nhanh . Năm 1989 số lượng vốn
thu hút mới chỉ đạt 539 triệu USD nhưng năm 1995 đã tăng lên 6616 triệu USD
và năm 1996 đạt 9212 triệu USD . Mức tăng bình quân năm trong giai đoan này
là 50% quy mô trung từ 3,5 triệu USD năm 1988 -1990 . Lên 7,5 triệu USD
năm 1991, 7,6 triệu USD năm 1992... và 23,7 triệu USD năm 1996 . Điều đó
cho thấy thời kỳ này việc thu hút FĐI vào rất hiệu quả.
Một phần là do Việt Nam là thị trường mới hấp dẫn các nhà đầu tư, phần
quan trọng khác là những chính sách khuyến khích đầu tư nước ngoài của Nhà
nước.
Các khoản đầu tư này đã góp phần đáng kể trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội,
trong ta và dịch chuyển cơ cấu kinh tế, đóng góp vào ngân sách, kim ngạch xuất
khẩu và giải quyết công ăn việc làm. Doanh thu của các doanh nghiệp có vốn
đầu tư nước ngoài tăng dần qua các năm. Năm 1990 là 43 triệu USD, năm 1991
là 149 triệu USD , năm 1992 là 206 triệu USD, năm 1993 là 447 triệu USD, năm
1994 là 451 triệu USD, năm 1995 là 1397 triệu USD, năm 1996 là 1841 triệu
USD. Mức tăng trong giai đoạn này là 30%. Tỷ lệ xuất khẩu trên doanh thhu đạt
60% năm 1997 và bằng 44 % năm 1996. Còn trong giai đoạn 1996-2000 so với
5 năm trước thì tổng vốn mới đạt 20,73 tỷ USD, tăng 27,5 %. Tổng vốn còn hiệu
lực đạt 18,03 tỷ USD, tăng 7,5 5. Vốn thực hiện đạt 21,87 Tỷ USD với tốc độ
tăng bình quân 17%, xuất khẩu đạt 10,6 tỷ USD với tốc độ tăng bình quân
15,4% mỗi năm, gấp 8,62 lần so với 5 năm trước. Nhập khẩu đạt 15,33 tỷ USD,
gấp 6,4 lần so với 5 năm trước, tốc độ tăng bình quân là 11% một năm.
Trong giai đọan nay, hình thu hút vốn FDI đã cho thấy có phần giảm hơn so
với giai đoạn trước (1996-1998). Đó là do ảnh hưởng của cuộc khhủnh hoảng tài
chính khu vực, do cạnh tranh thu hút của Việt Nam. Nhưng từ năm 2000, đầu tư
nước ngoài của Việt Nam đã có dấu hiệu phục hồi, đặc biệt trong hai tháng đầu

năm 2001 đã có 35 dự án đầu tư nước ngoài được thành lập với tổng số vốn đầu

16


tư 71,3 triệu USD, tăng 16,7 t về số dự án và 16,1% về vốn so với cùng kỳ năm
2000. Như vậy cho thấy dấu hiệu của ta đầu tư nước ngoài ở Việt Nam.
2. Về cơ cấu vốn đầu tư.
Đây là một vấn đề rất có ý nghĩa quan trọng hàng đầu trong hoạt động thu hút
vốn đầu tư nước ngoài. Bởi vì nó có tác động to lớn đến quá trình dịch chuyển
cơ cấu kinh tế của Việt Nam.
2.1. Cơ cấu ngành nghề
Đầu tư nước ngoài trong các năm qua đã đúng mục tiêu đặt ra ban đầu đó là:
Tập trung chủ yếu vào công nghiệp và xây dựng với 1421 dự án và vốn đăng ký là
18,2 tỷ USD. Các ngành dịch vụ có 613 dự án với 15,632 tỷ USD. Lĩnh vực nông
lâm ngư nghiệp thu hút 313 dự án vào 2084 tỷ USD. Nhìn chung quy mô đầu tư
trung bình một dự án trong lĩnh vực này tương đối nhỏ so với ngành khác. Trong
đó nhỏ nhất là ngành thủy sản, chỉ khoảng 3 triệu USD mỗi dự án. Ngành công
nghiệp và xây dựng có quy mô trung bình là 12 triệu USD một dự án. Trong đó lớn
nhất là các dự án thăm dò và khai thác dầu khí. Các ngành du lịch, dịch vụ thương
mại có quy mô đầu tư cao nhất với hơn 25 triệu USD mỗi dự án. Tập trung phần
lớn vào lĩnh vực xây dựng khách sạn, văn phòng, cho thuê căn hộ.
2.2. Cơ cấu lãnh thổ
Về cơ cấu lãnh thổ, cho thấy vùng kinh tế trọng điểm phía Nam có ưu thế
vượt trội hơn về cơ sở hạ tầng, thuận lợi về giao thông đường thủy, bộ,
hàng không, và sự năng động trong tư duy kinh doanh, đã tạo sức hấp dẫn FDI
mạnh nhất: Chiếm 57% về số dự án (1378 dự án), chiếm 48% về số vốn đăng
ký (17,3 tỷ USD) và 43% về số vốn thực hiện (6,5 tỷ USD). Tỷ trọng doanh thu
của khu vực vốn đầu tư nước ngoài ở vùng kinh tế này trong tổng doanh thu của
khu vực có vốn đầu tư nước ngoài trong cả nước, cố xu hướng tăng từ 48,5%

(năm 1996) lên 66,6% năm 1999, đặc biệt là giá trị xuất khẩu đạt 84%. Thành
phố Hồ Chí Minh vẫn đứng đầu vùng, tiếp đó là Đồng Nai, Bình Dương và Bà
Rịa- Vũng Tàu.
Vùng kinh tế trọng điểm phía bắc (gần Hà Nội, Quảng Ninh, Hải Phòng,
Hải Dương, Hưng Yên) là vùng thu hút FDI thứ hai, với 439 dự án (chiếm 25t
17


vốn đăng ký), 10,9 tỷ USD (chiếm 30%) và vốn thực hiện là 3,8 tỷ USD (chiếm
25%), tỷ lệ giải ngân đạt 45%. Tuy nhiên từ năm 1996, đóng góp của khu vực
FDI vào vùng kinh tế này trong tổng doanh thu của khu vực đầu tư nước ngoài ở
cả nước có xu hướng giảm, cả về tỷ trọng (từ 38% xuống còn 18%) và giá trị
(từ 1,1 tỷ USD xuống còn 814,7 triệu USD).
Vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ( gần Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng,
Quảng Nam, Quảng Ngãi) đứng thứ 3 về thu hút vốn đầu tư nước ngoài nhưng
so với hai vùng trên thì lại quá thấp, chiếm 3% về số dự án (72 dự án) và 5,5%
về vốn đăng ký (1,978 tỷ USD). Nếu không tính đén dự án lọc dầu Dung Quất
(1,3 tỷ USD ) thì vùng kinh tế trọng điểm miền Trung thu hút vốn đầu tư nước
ngoài còn ít hơn nhiều so với vùng đồng bằng sông Cửu Long (113 dự án, với 1
tỷ USD vốn đăng ký). Miền núi, trung du Bắc Bộ, Tây Nguyên là 2 trong số 6
vùng kinh tế có sức thu hút FDI kém nhất. Lý do chủ yếu là do điều kiện về cơ
sở hạ tầng, thiếu nguồn nhân lực, có trình độ và khả năng đầu tư sinh lời thấp,
hoàn vốn chậm... nên các nhà đầu tư nước ngoài còn đắn đo, e ngại và trong khi
chính sách khuyến khích của Nhà nước cũng chưa thực sự hấp dẫn.
Qua số liệu trên cho thấy, cơ cấu FDI theo vùng lãnh thổ không những
không thực hiện được mục tiêu của Việt Nam là làm xích lại gần nhau hơn về
trình độ, cũng như tốc độ phát triển giữa các vùng mà tráI lạI còn làm dãn xa
hơn. Do đó, trong những n tới nhà nước cần phảI đIều chỉnh cơ cấu vốn đầu tư
cho vùng lãnh thổ, từng bước phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế.
Các đối tác đầu tư.

Tính đến thời điểm hiện nay, đã có trên 80 công ty và tập đoàn thuộc 65 nước
và vùng lãnh thổ đã đầu tư vào Việt Nam. Với sự xuất hiện ngày càng nhiều của
các tập đoàn và các công ty xuyên quốc gia có tiềm lực lớn về tài chính, công
nghệ như Sony, Honda, Sanyo của Nhật Bản; Deawo, Goldstar, Samsung của
Hàn Quốc; Motorota, Ford của Mỹ; Chingpon, Veodan của Đài Loan...
Bên cạnh có nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ của nước ngoài tham gia đầu tư
tại Việt Nam. Điều này là thực sự cần thiết vì các doanh nghiệp này thường rất

18


năng động, thích ứng nhanh với những biến động của thị trường, hoạt động rất
hiệu quả. Từ đó sẽ là vệ tinh cho các tập đoàn và công ty lớn.
Chỉ tính riêng năm 2002, (từ ngày 01/01/2002) đầu tư vào Việt Nam theo chủ
đầu tư là:
Số TT

Nước

Số dự

Vốn đầu tư

Vốn pháp định

(triệu USD)
145819

(triệu USD)
69507

1

Đài Loan

án
76

2

British Virgin Island

11

86590

35988

3

Nhật

15

55215

27834

4

Ôxtrâylia

2

53500

28600

5

Hàn Quốc

22

46417

36516

6

Pháp

5

26292

2543

7

Mỹ

6

19270

13535

8

Sing ga po

9

13455

8663

9

Trung Quốc

10

10782

8322

10

Hà Lan

2

10450

3152

11

Bermuda

1

10000

15000

12

Thái Lan

3

6600

5550

13

Anh

2

5160

2050

14

Bỉ

1

4995

2520

15

Malaysia

7

3615

2063

16

Canada

2

2900

1620

17

Hồng Kông

6

2374

1024

18

Irăc

1

2200

2200

19

Bahamas

1

1000

500

20

Đức

2

700

380

21

Liên bang Nga

1

509

0

22

Thụy Sĩ

1

150

50

23

Thụy ĐIển

1

147

147

24

Đan mạch

1

100

100

19

Tổng số

188

50733

257846

Nguồn: Bộ kế hoạch và đầu tư
II. ĐÁNH GIÁ CHUNG TÌNH HÌNH THU HÚT VỐN FDI

1. Những thành tựu, nguyên nhân
Để đánh giá những thành tựu trong việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài, bên
cạnh các chỉ tiêu quan trọng là số vốn đăng ký của các dự án, cấp mới và tăng
vốn, còn có các chỉ tiêu khác cũng không kém phần quan trọng. Đó là số vốn
thực hiện và kết quả về các mặt khác của những dự án đã đi vào hoạt động như:
doanh thu, xuất khẩu và nhập khẩu, nộp ngân sách, thu hút lao động... .
Một là: Đầu tư nước ngoài góp phần quan trọng bổ sung nguồn vốn đầu tư
phát triển, khắc phục tình trạng thiếu vốn của nền kinh tế Việt Nam trong thời kỳ
đổi mới. Đặc đIểm của nền kinh tế nước ta vào thập kỷ 70 và đầu thập kỷ 80 là
nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung với rất nhiều những nhược đIểm của nó,
trong đó tỷ lệ vốn đầu tư và tiết kiệm rất thấp, thậm chí còn âm. từ sau đổi mới
thì tỷ lệ này tăng lên đáng kể, tuy nhiên vẫn còn thấp hơn nhiều so với nhu cầu
vốn đầu tư. Hơn nũa, chúng ta còn phải trả quá nhiều nợ nước ngoài trong khi
thâm hụt ngân sách còn ở mức khá cao. Vì vậy FDI trở thành một nguồn vốn
cần thiết cho sự nghiệp đổi mới của nước nhà.
Trong suốt thời kỳ 5 năm 1991-1995, tỷ trong đầu tư nước ngoài chiếm 22%
và đóng góp khoảng 30% tổng số vốn đầu tư trong nước. Còn tính riêng 5 năm
1996-2000 so với 5 năm trước thì tổng số vốn đầu tư mới đạt khoảng 20,73% tỷ

USD, tăng 27,5% tổng số vốn thực hiện đạt hơn 3260 dự án đầu tư trực tiếp
nước ngoài được cấp giấy phép đầu tư tại Việt Nam với tổng số vốn đăng ký 44
tỷ USD. Đây là một con số đáng kể.
Nguồn vốn FDI chủ yếu là ngoại tệ mạnh và máy móc thiết bị tương đối hiện đại
nên đã đóng góp cơ sở vật chất mới, bổ sung và hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ
tầng, tăng thêm năng lực sản xuất mới của toàn bộ nền kinh tế quốc dân, nhất
là khu vực công nghiệp.
20


Hai là:Thông qua v

iệc chuyển giao công nghệ kỹ thuật, FDI đã góp

phàn làm tăng năng suất lao động, khả năng sản xuất, kinh nghiệm quản lý ở
một số ngành. Việt Nam bước vào công cuộc hồi phục và phát triển kinh tế với
xuất phát đIểm thấp về mặt công nghệ. Do đó chất lượng sản phẩm thấp, khó có
thể tạo ra sức cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước. Mặt khác, trình độ
công nghệ thấp còn dẫn đến ô nhiễm môi trường. Sau khi thực hiện luật đầu tư
nước ngoài, việc đổi mới nước ta đã thực hiện với quy mô và tốc độ cao hơn
nhiều so với trước đó.
Nước ta đã tiếp nhận được một số công nghệ kỹ thuật tiên tiến trong nhiều
ngành kinh tế như: thông tin viễn thông, thăm dò dầu khí, hóa chất, sản xuất
công nghiệp, xây dựng khách sạn đạt tiêu chuẩn quốc tế, sản xuất lắp ghép ôtô,
công nghệ điện tử, xe máy, sản xuất một số mặt hàng tiêu dùng có chất lượng...
Cụ thể trong các ngành dầu khí, nhiều thiết bị và công nghệ tiên tiến của các
hãng nổi tiếng trên thế giới như Mobile của Mỹ, BHP Rertolium, CKA của úc và
các công ty khác của Hà Lan, ý, Pháp, Anh, Nga, ấn độ đã được đưa vào Việt
Nam để thực hiện thăm dò và khai thác dầu khí cũng như xây dựng các nhà máy
lọc dầu. Trong lĩnh vực bưu chính viễn thông, các thiết bị hiện đại của công ty

OCTVT đã được đưa vào nước ta để lắp đặt đài thông tin viễn thông đầu tiên.
Phần lớn thiết bị đưa vào nước ta ìuy thuộc lọai trung bình trên thế giới nhưng
vẫn tiên tiến hơn những thiết bị mà ta đang có.
Như vậy, thông qua chuyển giao công nghệ FDI đã góp phần nâng cao chất
lượng sản phẩm, đa dạng mẫu mã, từ đó mà nâng cao kim ngạch xuất khẩu, cải
thiện môi trường lao động, đồng thời kích thích các doanh nghiệp trong nước và
cả ở nước ngoài.
Ba là: đầu tư nước ngoài đã góp phần tích cực thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam
ta và chuyển dịch cơ cấu theo hướng tiến bộ, tăng thu ngân sách. Đầu tư nước
ngoài thúc đẩy sự phát triển của công nghiệp và các hoạt động dịch vụ trong nền
kinh tế nước ta. Hai khu vực này có tốc độ ta nhanh hơn khu vực nông nghiệp
(năm 1997, công nghiệp tăng 13,2%, dịch vụ tăng 8,6%, nông nghiệp tăng
4,5%) thúc đẩy quá trình dịch chuyển cơ cấu kinh tế theo hướng tích cực. Trong
21


cơ cấu vùng lãnh thổ, đầu tư nước ngoài góp phần hình thành khu kinh tế trọng
điểm của 3 miền Bắc-Trung-Nam, mỗi vùng là một khu vực kinh tế ta nhanh,
có tác dụng đầu tư đối với kinh tế Việt Nam. Hơn nữa, FDI đã góp phần chủ
yếu đầy nhanh quá trình hình thành các khu công nghiệp, khu chế xuất vùng
kinh tế trọng điểm, ngành công nghiệp mũi nhọn của nền kinh tế. Khu vực FDI
tạo ra trên 12% GDP, hơn 34% giá trị sản lượng sản xuất công nghiệp, gần 7%
nguồn thu ngân sách của cả nước, tăng thu thêm nguồn thu từ xuất khẩu, dịch vụ
thu ngoại tệ và đóng góp vào ngân sách.
Bốn là: Bước đầu tạo ra công ăn việc làm cho người lao động, góp phần giải
quyết vấn đề khó khăn về việc làm cho người lao động. Tính đến tháng 4 năm
2003 sử dụng 35 vạn lao động trực tiếp và hơn 10 vạn người phục vụ cho hợp
tác đầu tư. Đồng thời thu hút hơn 4000 cán bộ Việt Nam làm việc trong các
doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Nhiều cán bộ đã phát huy năng lực,
vươn lên đảm nhiệm các công việc quan trọng, có uy tín đối với đối tác nước

ngoài. Sự đóng góp này tuy nhỏ bé, song lại đáng quý trong điều kiện thiếu
nhiều việc làm ở nước ta.
Trên đây là những lợi ích ban đầu mà chúng ta thu được thông qua việc thu
hút FDI. Tuy còn rất khiêm tốn nhưng nó cũng đã góp một phần quan trọng vào
sụ nghiệp đổi mới của nước ta.
Nhận thức được vị trí ngày càng to lớn của hoạt động đầu tư trực tiếp nước
ngoài đối với sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam. Đảng và nhà
nước ta đã đề ra chủ trương thu hút và sử dụng vốn bên ngoài. Để thực hiện chủ
trương đó, nhà nước Việt Nam đã tạo mọi điều kiện thuận lợi thu hút đầu tư
nước ngoài. Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam đã ban hành luật đầu tư nước
ngoài vào Việt Nam. từ tháng 12 năm 1987 đến nay đã bổ sung 3 lần nhằm tạo
điều kiện thuận lợi hơn nữa cho các nhà đầu tư nước ngoài. Sau khi ban hành
luật một số các văn pháp quy khác để cụ thể hóa và hướng dẫn thi hành luật.
Chính phủ Việt Nam đã cố gắng hết sức nhằm tạo ra môi trường đầu tư thuận lợi
như: ổn định kinh tế vĩ mô, xây dựnh và cải tạo cơ sở hạ tầng, duy trì ta kinh tế
cao... Đây là nhân tố chủ quan để đạt được những thành tựu trên mà khu vực có
22


vốn đầu tư đã đóng góp. Mặt khác, nước ta có nguồn tài nguyên phong phú,
nguồn lao động dồi dào, có vị trí thuận lợi cho việc buôn bán với các nước
trong khu vực và trê thế giới mà nhất là quan hệ Việt-Mỹ hiện nay. Mỹ và Việt
Nam đã ký hiệp định Thương mại song phương là nhân tố quan trọng ảnh hưởng
trực tiếp tới dòng máu chuyển các nguồn vốn từ bên ngoài vào Việt Nam, là
triển vọng lớn của việc thu hút vốn FDI vào Việt Nam trong những n tới. Những
nhân tố khách quan hữa hẹn sẽ mang lại cho các nhà đầu tư lợi nhuận cao của
năm tới là nhân tố quyết định những thành công của FDI trong những năm qua.
2. Những hạn chế, nguyên nhân
Bất kỳ một tấm huân trương nào cũng có mặt trái của nó, FDI của nước ta
cũng có những vấn đề đáng phải suy nghĩ:

Một là: Cơ cấu đầu tư nước ngoài vào Việt Nam chưa hợp lý. Hơn 10 năm
qua, các dự án đầu tư nước ngoài vào Việt Nam mới chỉ tập trung vào một số địa
bàn và những ngành có khả năng thu hút vốn nhanh, ít rủi ro và có cơ sở hạ tầng
khá. Trong số hơn 2200 dự án đầu tư, có đến 58% tập trung vào vùng Đông
Nam bộ (thành phố Hồ Chí Minh là nhiều nhất) với 52,5% tổng số vốn đầu tư và
54% tổng số vốn pháp định. Kể đến là đồng bằng Sông Hồng (chủ yếu là Hà Nội
và Hải Phòng) với 23,6t tổng số dự án, 31,7t số vốn đầu tư và 30t vốn pháp định.
Trong khi đó, 6 vùng còn lại, tuy còn nhiều tiềm năng nhưng lại rất ít dự án với
số vốn 50 tiệu USD. tây Bắc có 7 dự án với 41 triệu USD, Đồng bằng Sông
Cửu Long 128 dự án với số vốn 763,2 triệu USD ...
Trên trường địa bàn, đầu tư trực tiếp nước ngoài lại tập trung vào một số
nghành có khả năng sinh lợi nhanh. Hơn 10 năm qua đã có 189 dự ánnđầu tư
vào khách sạn, nhà hàng với tổng số vốn gần 4 tỷ USD. 1077 dự án công nghiệp
với tổng số vốn 11,5tỷ đồng, chủ yếu là công nghiệp lắp ráp, dệt da, bưu điện,
ngân hàng, du lịch. Số dự án vào vùng sâUSD vùng xa, vùng nghèo và các vùng
sảnn xuất nông lâm nghiệp lại quá ít. Ngành nông nghiệp chỉ có 233 dự án số
vốn 165 triệu USD chiếm 10% số dự án và 3,8% số vốn đầu tư 3,9% vốn pháp
định. Ngành thủy sản lại ít 83 dự án và 331 triệu USD vốn đầu tư.

23


Hai là: Hiệu quả đầu tư chưa cao và không đồng đều, một số dự án đã đi
vào hoạt động 3-4 năm nhưng vẫn bị thua lỗ. Ví dụ hóa chất lỗ 32 triệu USD
bằng 29% vốn đầu tư, sản xuất bànn ghế, gường tủ lỗ 4 triệu USD bằng 15,4%
vốn đầu tư..
Nguyên nhân thua lỗ có nhiều có yếu tố đang cảnh báo là chi phí vật chất và
khấu hao tài sản cố định quá lớn do định giá máy móc thiết bị nước ngoài đựơc
nhập vào để liên doanh so với giá thực tế.
Mặt khác, có không ít các nhà đầu tư đã lợi dụng quan hệ hợp tác đầu tư và

sơ hở trong chính sách và kiểm soát để buôn lậu, trốn thuế gây thiệt hại không
nhỏ cho nnước tăng trưởng . Như vụ buôn lậu 1,2 triệu gói “CarewnA” của công
ty trách nhiệm hữu hạn hàng hải Lizena như vụ nhà máy thuốc lá Lataba và nhà
máy thuốc lá Khánh Hòa hợp tác sản xuất Marboro giả để xuất khẩu sang Hà
Lan.
Ba là: Đầu tư nước ngoà đã và đang tạo ra sự cạnh tranh găy gắt với các
doanh nghiệp nội địa về lao động, kỹ thuật, về thị trong nước và xuất khẩu.
Bên cạnh mặt tích cực của cạnh tranh đó, cũng xuất hiện nhiều yếu tố tiêu
cực ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng của các doanh nghiệp trong nước. Rõ
nhất là sản xuất bia, bột giặt, dệt, da, lắp ráp điện tử, chế biến nông sản. Ví dụ
công nghiệp điện tử liên doanh với nước ngoài tăng 35% lập tức khu vực trong
nước giảm 5%. Tương tự cũng vậy với vải tăng 37,55% và tăng 1,3% thực
phẩm, đồ uống 19,5% và 11,5%, bột giặt tăng 114,6% và tăng 5,7%.... Hơn thế
nữa, các nhà đầu tư gây nhiều thiệt thòi cho người lao động. Mục đích của nhà
đầu tư là nhằm thu được lợi nhuận càng cao càng tốt. Vì vậy họ luôn tìm cách
khai thác lợi thế tương đối của nước chủ nhà. Một lợi thế lớn nhất của Việt Nam
là gía lao động rẻ. Vì vậy nhà đầu tư gây nhiều thiệt thòi cho người lao động. ở
một số xí nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài các nhà đầu tư đã tăng cường độ lao
động, cắt xén điều kiện lao động thậm chí xúc phạm nhân phẩm của người lao
động, mua chuộc hoặc phản ứng với các cán bộ công đoàn. Vì vậy đã có nhiều
cuộc tranh chấp về lao động xảy ra ở các xí nghiệp này (14 xí nghiệp trong hơn
700 xí nghiệp đang hoạt động)
24


Bốn là: Mô hình khu công nghiệp, khu chế xuất tuy có nhiều ưu điểm, nhưng
sự phát triển trong hơn 10 năm qua. Mô hình này ở Việt Nam cũng xuất hiện
những yếu tố hạn chế. Trước hết là xu hướng phát triển tràn lan không theo quy
hoạch, chạy theo số lượng mà chưa tính đến yếu tố hiệu quả. Đến năm 1998,
cả nước có 54 khu công nghiệp, khu chế xuất với tổng diện tích đất 9000 ha

nhưng mới lấp đầy 23% diện tích, 77% còn lại vẫn còn chờ các chủ đầu tư. Cả
nước có 17 khu công nghiệp chưa được thực hiện được dự án nào, nước ta còn
nghèo nhưng Nhà nước đã dành hẳn hàng 100 triệu USD để xây dựng kết cấu hạ
tầng của các khu công nghiệp để mời gọi các nhà đầu tư trong và ngoài nước,
nhưng diện tích cho thuê lại quá ít so với dự kiến và quy hoạch.
Năm là: Vấn đề lớn nhất mà FDI gây ra trong những năm đó nữa là không ít
những công nghệ và thiết bị lạc hậu đã bị thải đến 20%. Một cuộc khảo sát của
nghành công nghiệp nhẹ ở 42 xí nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài năm 1993 cho
biết 76% số máy mới nhập thuộc thế hệ những năm 1950- 1960 , 70% số máy
nhập hết khấu hao, 50% là đò cũ tân trang lại. Riêng việc định giá cao hơn giá
thực tế từ 15%- 20% của các ngành công nghiệp do nước ngoài đưa vào dưới
hình thức liên doanh đã gây thiệt hại cho ta khoảng 50 triệu USD (Báo nhân dân
ngày 6/10/1993). Điều tra của Liên Đoàn lao động Việt Nam công bố năm 1995
cho biết. Hệ thống CO2 ở liên doanh bia BGI do phát chế tạo năm 1979, đã lắp ở
Camorun năm 1980 (thời báo kinh tế số 73 nn 1996). Việc chuyển gia công nghệ
lạc hậu, thiếu đồng bộ đang báo động nguy cơ của các nước phát triển và Việt
Nam là điều đáng quan tâm. Điều này gây ra ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng
đến sức khỏe của ngời lao động và nguy cơ gia tăng mức độ lạc hậu. Chẳng hạn
như việc nhập công nghệ cũ của ngành phân bón đã làm nồng độ hóa chất gây
hơi, các loại khí độc gấp nhiều lần cho phép,làm ô nhiễm môi trường xung
quanh. Hoặc công nghệ tạo bọt PVC từ hóa chất Alkysbene là chât gây bệnh ung
thư cũng đã được nhập vào nước ta.
Ngoài ra nguy cơ có thể sảy ra nữa là sự phụ thuộc của các nước nhận đầu tư
vào vốn, công nghệ kỹ thuật và thị trường của các nhà đầu tư. Sự phát triển kinh
tế giả tạo ở nước nhận đầu tư. Sự “chảy máu” tài nguyên và chất xám. Sự can
25