I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
TR
TH KIM ANH
Tên
tài:
NG D NG GIS TRONG ÁNH GIÁ HI N TR NG
VÀ
NH H
NG S
D NG CHO
T CH A S
D NG
T I HUY N B CH THÔNG - B C K N - GIAI O N 2011 - 2020
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o
IH C
: Chính quy
Chuyên ngành
:
L p
: K43 - CMT - N01
Khoa
: Qu n lý Tài nguyên
Khoá h c
: 2011 - 2015
Gi ng viên h
a chính Môi tr
ng
ng d n : ThS. Nguy n V n Hi u
Thái Nguyên, n m 2015
i
L IC M
N
Th c t p t t nghi p giúp sinh viên trau d i, c ng c ki n th c ã h c
t p
c
nhà tr
ng.
ng th i c ng giúp sinh viên ti p xúc v i th c t
em nh ng ki n th c ã h c áp d ng vào th c ti n s n xu t, áp ng nhu c u
c n thi t c a xã h i
V i m c ích và t m quan tr ng trên,
Qu n lý tài nguyên
Môi tr
ng th i
c s phân công c a khoa
c s ti p nh n c a phòng Tài nguyên và
ng huy n B ch Thông, tôi ã ti n hành nghiên c u
d ng GIS trong ánh giá hi n tr ng và
nh h
tài :“ ng
ng s d ng cho
t ch a
s d ng t i huy n B ch Thông-B c K n giai o n 2011 - 2020”
hoàn thành khóa lu n t t nghi p này, tôi xin chân thành c m n s
giúp
, ch b o t n tình c a các th y cô giáo trong ban giám hi u nàh tr
ng,
Ban ch nhiêm khoa Qu n lý tài nguyên, cùng các cô chú anh ch trong phòng
Tài nguyên và Môi tr
ng huy n B ch Thông, UBND huy n B ch Thông.
c bi t tôi vô cùng c m n th y giáo Th.S Nguy n V n Hi u ã h
giúp
ng d n,
tôi hoàn thành t t khóa lu n.
Do th i gian th c t p ng n, trình
chuyên môn còn h n ch ,b n thân
còn thi u kinh nghi m nên khóa lu n không th tránh
r t mong
cs
óng góp quý báu c a th y cô b n bè
c nh ng sai sót. Tôi
khóa lu n
hoàn thi n h n.
Tôi xin chân thành c m n!
Thái nguyên, tháng 05 n m 2015
Sinh viên
Th Kim Anh
c
ii
DANH M C CÁC B NG
B ng 4.1: Tình hình phát tri n nông nghi p c a huy n. ................................. 31
B ng 4.2: Hi n tr ng s d ng
t nông nghi p huy n B ch Thông n m 2011
............................................................................................................... 41
B ng 4.3: Hi n tr ng s d ng
t phi nông nghi p huy n B ch Thông n m 2011
....................................................................................................................... 42
B ng 4.4: Bi n
ng các lo i
t t n m 2000 - 2011 huy n B ch Thông .... 43
B ng 4.5: Th ng kê di n tích
t ch a s d ng huy n B ch Thông .............. 45
B ng 4.6: Bi n
ng
t ch a s d ng huy n B ch Thông............................ 46
B ng 4.7: Các l p s li u
B ng 4.8: Các tr
c th hi n trong b n
ng thu c tính
B ng 4.9: M t s lo i
B ng 4.10: Các lo i
t
.................................... 51
c th hi n .............................................. 52
c th hi n ......................................................... 52
t c a huy n B ch Thông, t nh B c K n ...................... 55
B ng 4.11: Phân c p
t theo
d c .............................................................. 56
B ng 4.12: Phân c p
t theo
dày t ng
B ng 4.13: Phân c p
t theo thành ph n c gi i ........................................... 58
t ................................................ 57
B ng 4.14: T ng h p k t qu phân c p ánh giá
B ng 4.15:
c tính, tính ch t c a
B ng 4.16: Các lo i hình s d ng
B ng 4.17:
nh h
B ng 4.18 :So sánh
ng s d ng
t ch a s d ng ............... 59
t ch a s d ng huy n B ch Thông ...... 60
t
t theo
t ch a s d ng tr
c ch n. .......................................... 66
d c ........................................... 70
c và sau
nh h
ng ..................... 73
iii
DANH M C CÁC HÌNH
Hình 4.1: B n
huy n B ch Thông – t nh B c K n .................................... 23
Hình 4.2: B n
hi n tr ng s d ng
t huy n B ch Thông n m 2011 ........ 54
Hình 4.3: B n
nv
t ai huy n B ch Thông....................................... 55
Hình 4.4: B n
d c huy n B ch Thông .................................................. 56
Hình 4.5: B n
dày t ng
t huy n B ch Thông .................................... 57
Hình 4.6: B n
thành ph n c gi i huy n B ch Thông............................... 58
Hình 4.7: B n
phân b cây tr ng theo lo i
Hình 4.8: B n
phân b cây tr ng theo
t huy n B ch Thông ........... 68
dày t ng
t huy n B ch Thông
............................................................................................................... 69
Hình 4.9: B n
Hình 4.10: B n
Hình 4.11: B n
phân b cây tr ng theo thành ph n c gi i ........................ 70
phân b cây tr ng theo
nh h
ng s d ng cho
d c huy n B ch Thông .......... 71
t ch a s d ng huy n B ch
Thông n m 2020 ................................................................................... 72
iv
DANH M C CÁC C M T
VI T T T
FAO : Food and Agriculture Organization (T ch c l ng th c và nông nghi p)
LUT : Land Use Type ( Lo i hình s d ng
t)
GIS : Geographic Information System (H th ng thông tin
N – CP: Ngh
nh – Chính ph
a lý)
v
M CL C
U .......................................................................................... 1
PH N I: M
1.1.
tv n
............................................................................................................ 1
1.2. M c ích
tài .................................................................................................... 2
1.3. Yêu c u................................................................................................................. 2
1.4. Ý ngh a ................................................................................................................. 2
PH N II: T NG QUAN TÀI LI U ............................................................. 3
2.1. C s pháp lý ....................................................................................................... 3
2.2. C s khoa h c .................................................................................................... 5
2.2.1.
t ch a s d ng.............................................................................................. 5
2.2.2. H th ng thông tin a lí (GIS) .....................................................................13
2.2.3. Ph n m m ArcGIS .........................................................................................15
2.3. C s th c ti n ...................................................................................................17
2.3.1. Các nghiên c u trên th gi i. ........................................................................17
2.3.2. Các nghiên c u Vi t Nam. .........................................................................18
PH N III:
21
3.1.
it
IT
NG, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN C U
ng nghiên c u .......................................................................................21
3.2. Ph m vi nghiên c u...........................................................................................21
3.3. N i dung nghiên c u.........................................................................................21
3.4. Ph
ng pháp nghiên c u. .................................................................................21
3.4.1. Ph ng pháp i u tra, thu th p s li u s c p và th c p. .........................21
3.4.2. Phân tích và x lí s li u................................................................................21
vi
3.4.6. Ph ng v n. ......................................................................................................22
3.4.7. Ph ng pháp ng d ng GIS trong ánh giá hi n tr ng t ch a s d ng
và nh h ng s d ng t.......................................................................................22
PH N IV: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ........................ 23
4.1. i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i ..................................................................23
4.1.1.V trí a lí. .......................................................................................................23
4.1.2.
a hình, a m o. ..........................................................................................24
4.1.3. Khí h u. ...........................................................................................................24
4.1.4. Th y v n. ........................................................................................................25
4.1.5. Các ngu n tài nguyên. ...................................................................................26
4.1.6. Th c tr ng phát tri n kinh t -xã h i .............................................................31
4.1.7. ánh giá chung v
i u ki n t nhiên, kinh t -xã h i và môi tr ng. ......38
4.2. ánh giá tình hình s d ng
4.2.1 . Hi n tr ng s d ng
t trên a bàn nghiên c u.........................................40
4.2.2. Phân tích, ánh giá bi n
4.2.3. Hi n tr ng
t trên a bàn huy n B ch Thông. ................40
ng các lo i
t t 2000
n 2011. ...................43
t ch a s d ng. ........................................................................44
4.3. ng d ng GIS trong ánh giá hi n tr ng
t ch a s d ng...........................48
4.3.3. Thi t k c s d li u.....................................................................................51
4.3.4. Xây d ng c s d li u..................................................................................52
4.3.5. Biên t p d li u ..............................................................................................53
4.4. ánh giá hi n tr ng và ti m n ng
t ch a s d ng. .....................................54
4.4.1. ánh giá hi n tr ng. .......................................................................................54
4.4.2. Xác nh ti m n ng l a ch n lo i hình s d ng
54
t cho
t ch a s d ng.
vii
4.4.3. L a ch n các lo i hình s d ng
4.4.4.
nh h
ng s d ng
t cho
t cho
t ch a s d ng. .......................63
t ch a s d ng..........................................66
4.5. M t s gi i pháp nh m nâng cao hi u qu s d ng t cho t ch a s
d ng............................................................................................................................74
PH N V: K T LU N VÀ KI N NGH ..................................................... 77
5.1. K t lu n ..............................................................................................................77
5.1.1. Hi n tr ng
t ch a s d ng huy n B ch Thông........................................77
5.1.2. K t qu phân h ng ánh giá t thích h p t ai theo quan i m sinh thái
và phát tri n lâu b n..................................................................................................77
5.1.3. nh h ng s d ng
t ch a s d ng cho t ng lai..................................78
5.2. Ki n ngh ............................................................................................................79
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 80
1
PH N I
M
1.1.
U
tv n
“
t ai là tài nguyên vô cùng quý giá, là t li u s n xu t
thành ph n quan tr ng hàng
u c a môi tr
c bi t, là
ng s ng, là i bàn phân b các
khu dân c , xây d ng các c s kinh t , v n hoá xã h i, an ninh qu c phòng.
Tr i qua nhi u th h , nhân dân ta ã t n bao nhiêu công s c, x
t o l p, b o v
cv n
ki n v t ch t c n thi t,
i u ki n
t ai nh ngày nay !".Th c v y, trong các i u
t ai gi v trí và ý ngh a
c bi t quan tr ng - là
u tiên, là c s thiên nhiên c a m i quá trình s n xu t, là n i tìm
công c lao
ng, nguyên li u lao
Nhóm
Di n tích
ng máu m i
ng và n i sinh t n c a xã h i loài ng i.[2]
t ch a s d ng là lo i
t ch a s d ng n
t ch a xác
nh m c ích s d ng.
c ta chi m 10% t ng c c u
t ai n m 2010,
ã gi m m nh qua các n m, tuy nhiên v n còn cao.Vì v y c n có ph
quy ho ch phù h p nh m
nh h
ch a s d ng trong c c u
t ai,
B ch Thông là
ng s d ng c ng nh gi m di n tích
m b o s d ng hi u qu
phì nhiêu nh cánh
t ai.[3]
ông. B ch Thông có nh ng cánh
ng Vi H
phía Tây và cánh cung
ng khá b ng ph ng và
ng, Ph Thông, L c Bình, Quân Bình... B ch
Thông có di n tích không cao 545 km² nh ng di n tích
chi m 5,34% t ng di n di n tích
càng nhi u. Công ngh GIS
t ch a s d ng
t t nhiên c a huy n.
Hi n nay xã h i phát tri n, các công ngh hi n
i
c ng d ng ngày
c s d ng r ng rãi trong nh ng n m g n
ây.Vi c s d ng GIS trong vi c nghiên c u, ng d ng so v i các ph
ti n c
t
a hình th p, thung l ng chân núi kéo dài, n m gi a
dãy núi cao phía B c thu c cánh cung sông Gâm
phía
ng án
n v hành chính c p huy n c a t nh B c K n, cách th
xã t nh l kho ng 18km.
Ngân S n
c
i n ã em l i nhi u l i ích cho con ng
i, giúp con ng
công vi c c a mình d dàng, thu n ti n h n và chi phí ít h n.
ng
i th c hi n
2
Xu t phát t th c ti n,
tr ng và
nh h
tài “ ng d ng GIS trong ánh giá hi n
ng s d ng cho
B c K n giai o n 2011 - 2020” ã
1.2. M c ích
h
t ch a s d ng t i huy n B ch Thôngc th c hi n.
tài
ánh giá
ng s d ng cho
c hiên tr ng
t ch a s d ng t i
a ph
ng và
nh
t ch a s d ng.
1.3. Yêu c u
- Thu th p tài li u, d li u chính xác, trung th c và
y
.
- Có hi u bi t c n b n và kh n ng s d ng ph n m m chuyên ngành
qu n lí
t ai. Có ki n th c c n b n v GIS.
- S d ng ph
ng pháp, và trang thi t b phù h p và
m b o chính xác.
1.4. Ý ngh a
- Ý ngh a khoa h c.
+ Nâng cao kh n ng khai thác các t li u
+B id
a lý.
ng k n ng s d ng GIS c ng nh k n ng s d ng máy tính
trong th c ti n.
+ Góp ph n gi i thi u s b v công ngh GIS c ng nh thúc
y vi c
nghiên c u công ngh này trong sinh viên.
+ K t qu nghiên c u
tài ph i góp ph n làm rõ vai trò và kh n ng
ng d ng th c t .
- Ý ngh a th c ti n.
+
h
tài ti n hành ánh giá hi n tr ng
ng s d ng cho
t ch a s d ng, t
t ch a s d ng.
+ Trang b cho sinh viên m t s ki n th c ngoài th c ti n.
ó
nh
3
PH N II
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s pháp lý
- Lu t
t ai n m 2003 ngày 26 tháng 11 n m 2003.
- Ngh
nh 181/2004/N
- CP ngày 29/10/2004 c a Chính ph v thi
hành Lu t ai n m 2003.
- Ngh
ph quy
d
nh s 69/2009/N
- CP, ngày 13 tháng 8 n m 2009 c a chính
nh b sung v quy ho ch s d ng
ng, h tr và tái
t, giá
t, thu h i
t, b i
nh c , Thông t s 19/2009/TT - BTMNT, ngày 02
tháng 11 n m 2009 c a B Tài Nguyên và Môi Tr
vi c l p, i u ch nh và th m
ng quy
nh quy ho ch, k ho ch s d ng
nh chi ti t v
t.
- Thông t s 19/2009/TT- BTNMT ngày 02/11/2009 c a B Tài nguyên
và Môi tr ng v vi c quy nh vi c l p, i u ch nh và th m nh quy ho ch, k
ho ch s d ng
t.
- Thông t s 06/2010/TT-BTNMT ngày 15/3/2010 c a B Tài nguyên và
Môi tr ng quy nh v
k ho ch s d ng
nh m c kinh t - k thu t l p và i u ch nh quy ho ch,
t.
- Thông t s 13/2011/TT-BTNMT ngày 15/4/2011 c a B Tài nguyên và
Môi tr ng quy nh v ký hi u b n
s d ng
t và b n
- Quy t
hi n tr ng s d ng
quy ho ch s d ng
t ph c v quy ho ch
t.
nh s 04/2005/Q -BTNMT ngày 30 tháng 6 n m 2005 c a B
tr ng B Tài nguyên và Môi tr ng v ban hành quy trình l p và i u ch nh quy
ho ch, k ho ch s d ng
t.
- V n b n s 429/TCQL
lý
-CQH
ngày 16/4/2012 c a T ng c c Qu n
t ai v vi c h ng d n quy ho ch, k ho ch s d ng
- Quy t
t.
nh s 2746/Q -UBND ngày 17/12/2010 c a UBND t nh B c
K n v vi c phê duy t d án Quy ho ch s d ng
t
n n m 2020, k ho ch
4
s d ng
t 5 n m (2011 - 2015) c a 3 c p: T nh, huy n, xã trên
a bàn t nh
B c K n.
- Ngh quy t
ih i
i bi u
ng b t nh B c K n l n th X (nhi m
k 2010 - 2015).
- Quy t
nh s 1890/Q -TTg ngày 14/10/2010 c a Th t
ng Chính
ph phê duy t Quy ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i t nh B c K n
n
n m 2020.
- Quy ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i huy n B ch Thông giai
o n 2006 - 2010,
nh h
- Ngh quy t
ih i
ng
n 2020.
i bi u
ng b huy n B ch Thông l n th XIII
(nhi m k 2010 - 2015).
- Các v n b n pháp quy c a H ND và UBND huy n B ch Thông
n m 2010.
- Tài li u, s li u ki m kê
t ai và l p b n
hi n tr ng s d ng
t
n m 2010.
- Các d án quy ho ch chi ti t trên
a bàn huy n.
- K ho ch s 196/STNMT-TN ngày 25 tháng 3 n m 2011 c a S Tài
nguyên & Môi tr
ng B c K n v vi c tri n khai l p quy ho ch s d ng
n n m 2020 và k ho ch s d ng
huy n và xã trên
t
t 5 n m (2011 - 2015) c a 3 c p t nh,
a bàn t nh B c K n.
- K ho ch s 26/KH-UBND c a UBND huy n B ch Thông v vi c
th c hi n công tác quy ho ch s d ng
t
n n m 2020 và k ho ch s d ng
t 5 n m (2011 - 2015) huy n B ch Thông.
- C n c V n b n s 88/STNMT-TN
nguyên và Môi tr
d ng
ngày 29/02/2012 c a S Tài
ng t nh B c K n v phân khai các ch tiêu quy ho ch s
t và V n b n s 265/STNMT-TN c a S Tài nguyên và Môi tr
t nh B c K n v
i u ch nh ch tiêu phân khai quy ho ch s d ng
t.
ng
5
- Tài li u b n
n m 2000
, s li u th ng kê, ki m kê
t ai trên
a bàn huy n t
n n m 2010.
2.2. C s khoa h c
2.2.1.
t ch a s d ng
2.2.1.1. Khái ni m
t ai.
t ai v m t thu t ng khoa h c
"
c hi u theo ngh a r ng nh sau:
t ai là m t di n tích c th c a b m t trái
thành c a môi tr
b m t, th nh
ng sinh thái ngay trên v d
ng, dáng
a hình, m t n
Các l p tr m tích sát b m t cùng v i n
t, t p oàn th c v t và
k t qu c a con ng
Lu t
ghi: “
i b m t ó bao g m: khí h u,
c ( h , sông, su i,
ng v t, tr ng thái
c,
nh c c a con ng
i, nh ng
l i (san n n, h ch a n
c
ng xá, nhà c a. ..)"[5].
t ai 1993 c a n
c c ng hoà xã h i ch ngh a Vi t Nam có
t ai là tài nguyên vô cùng quý giá, là t li u s n xu t
thành ph n quan tr ng hàng
m l y,...).
c ng m và khoáng s n trong lòng
i trong quá kh và hi n t i
hay h th ng tiêu thoát n
t, bao g m t t c các c u
u c a môi tr
ng s ng, là
c bi t, là
a bàn phân b các
khu dân c , xây d ng các c s kinh t , v n hoá xã h i, an ninh qu c phòng.
Tr i qua nhi u th h , nhân dân ta ã t n bao nhiêu công s c, x
t o l p, b o v
cv n
t ai nh ngày nay !"[5].
Th c v y, trong các i u ki n v t ch t c n thi t,
ngh a
c bi t quan tr ng - là i u ki n
quá trình s n xu t, là n i tìm
n i sinh t n c a xã h i loài ng
2.2.1.2. Khái ni m
*
t ai gi v trí và ý
u tiên, là c s thiên nhiên c a m i
c công c lao
ng, nguyên li u lao
ng và
i.
t ch a s d ng.
t ch a s d ng là tên g i th
t không có r ng (lâm nghi p),
(di n tích hoang hóa,
ng máu m i
ng dùng tr
c ây c a các lo i
t hoang (nông nghi p),
t không có r ng, m t n
c ch a
t:
t ch a s d ng
c s d ng).[3]
6
nh c a Lu t
* Theo quy
t ch a s d ng là
t ai :
t ch a
c xác
nh
dùng vào m c ích
nông nghi p, lâm nghi p, khu dân c , chuyên dùng, và Nhà n
cho ai s d ng n
nh, lâu dài ( i u 47 Lu t
t ch a s d ng là
t ch a có
c ch a giao
t ai 1998).
i u ki n ho c ch a
c xác
nh
s d ng và m c ích s n xu t nông lâm nghi p, nuôi tr ng th y s n, lâm
nghi p, ch a xác
n
nh là khu dân c nông thôn, ô th , chuyên dùng và Nhà
c ch a giao cho các t ch c, h gia ình và cá nhân s d ng n
dài ( i u 72-Lu t
nh, lâu
t ai 1993).
* M t s quan i m khác cho r ng
t ch a s d ng
ch các lo i
t
nh sau:[3]
-
t nông lâm nghi p b phá làm n
ng r y nhi u n m không có r ng,
bao g m:
+ Th m cây b i và cây g , tre, n a r i rác v i tr l
che ph d
ng 25 m3/ha có
i 0,3%.
+ Th m c và lau lách thu n lo i ho c có cây r i rác.
+N
ng r y do du canh t o ra và cây b i ho c th m c n m xen k .
+
t canh tác nông nghi p do qu ng canh,
t b thoái hóa ho c b hoang.
+
t b xói mòn m nh không có th m th c v t che ph ho c th m th c
v t quá th a th t.
- Núi á không có r ng cây.
- Ao h ,
m phá, m t n
Các lo i
t trên hi n ch a
s d ng
m c
c ch a s d ng.
còn th p, c n
c s d ng ho c m i
c ánh giá v s l
c khai thác
ng và ch t l
ng.
(Vi n Quy ho ch và thi t k nông nghi p(1990).
* Theo tài li u h
T ng c c
a chính thì
ng d n th c hi n T ng ki m kê
t ch a s d ng bao g m và
t ai n m 2000 –
c th hi n là:
7
-
t b ng ch a s d ng: là lo i
t có
d c >5
t tr
c
ch a s d ng ho c ã s d ng nh ng b hoang trên 3 n m, k c
n nay
tn
ng
r y hay không s d ng .
-
tm tn
thùng ào,thùng
c ch a s d ng: là các lo i ao, h ,
u… t tr
c
m, phá, sông c t,
n nay ch a s d ng ho c ã s d ng nh ng
b hoang trên 3 n m.
- Sông, su i: là toàn b di n tích sông su i t nhiên trong
a gi i
hành chính.
- Núi á không r ng cây: là toàn b núi á không có r ng cây và không
n m trong ph m vi các m khai thác á.
-
t ch a s d ng khác: là nh ng lo i
Trong phân lo i
t c a các n
Anh nh sau: Unused Land
ch
c ng
t khác ch a
i ta th
ng dùng thu t ng ti ng
t ch a s d ng.
Nh v y qua các quan i m nêu trên có th hi u r ng
là
t ch a có
c s d ng.
i u ki n ho c ch a
c xác
nh
t ch a s d ng
s d ng vào m c ích
nông nghi p, lâm nghi p, chuyên dùng, khu dân c nông thôn, ô th và các
lo i
t t i th i i m i u tra ch a
c s d ng ho c ã s d ng nh ng b
hoang trên 3 n m.
2.2.1.3. Nguyên nhân hình thành
t ch a s d ng.
Vi n quy ho ch và thi t k nông nghi p (1993) [3] , xác
g cc a
-
t ch a s d ng
nh n
c hình thành do 4 nguyên nhân ch y u sau:
t ch a s d ng hình thành do khai thác n
r y là bi n pháp s d ng
c khi t i
t t i các khu v c có
vùng trong c n
ng r y: Canh tác n
ng r y, hi n t
c.
ng
d c l n và có th ch p
a bàn có s dân không l n và th i gian b hóa
Trên th c t nguyên nhân làm gia t ng
do canh tác n
nh ngu n
t ch a s d ng
n
t dài.
c ta ch y u l i
ng này v n ang phát tri n r ng
m ts
8
i núi n
-
c ta chi m ¾ di n tích c n
c (kho ng 26,5 tri u ha) v i
h n 25 tri u dân thu c trên 50 dân t c sinh s ng, trong ó có g n 2 tri u
ng
i s ng ch y u nh n
kh n.
i n hình t i vùng cao Tây B c, cho
gi m i m t n a, n
u ng
ng
ng r y, thu nh p bình quân th p,
n nay m t
che ph c a r ng
ng r y t ng lên 1,7 l n nh ng m c l
ng th c bình quân
i m i ch có 267kg/ng
c l i là t ng
-
i s ng khó
tn
i/n m, ch ng t r ng di n tích r ng gi m i,
ng r y và t ng di n tích
t ch a s d ng.
t ch a s d ng hình thành do qu ng canh,
t b xói mòn nghèo
ki t ph i b hoang: Vi c canh tác d a vào qu ng canh t c là canh tác d a trên
phì c a
t c ng là m t tác h i không nh .
ph i l y i t
t 18,4kgN và 7,2kg P2O5. Do l
trong khi ó không
gi m, n m
ba ch
thu ho ch 1 t lúa chúng ta
u
c bù
p th
ng ch t l y i t
ng xuyên d n
t 10-12 t /ha, sang n m th hai
t 2-3 t /ha d n
n không canh tác
t nhi u
n n ng su t cây tr ng
t 7-8 t /ha, sang n m th
c và b hoang. Theo th ng kê
c a ngành lâm nghi p bình quân t n m 1996
n n m 1999 m i n m m t i
60,000,00 ha r ng do canh tác qu ng canh.
-
t ch a s d ng hình thành do du canh du c và di dân t do:
Hi n nay t i các khu v c mi n núi s dân du canh du c kho ng 1,2
tri u ng
th
i ch y u là dân t c thi u s . Dân di c t t nh này sang t nh khác,
ng là t nh ng n i
t t h n,
ây h l i ti p t c
hóa không canh tác
Cao B ng t n m 1976
có 700 ng
t x u không th canh tác
t r ng làm n
c sang nh ng n i
ng s n xu t cho
t
n khi b thoái
c và vòng cu n này l i ti p di n. Theo th ng kê t nh
n n m 1991 ã có 9000 ng
i di c t do, trong ó
i là dân t c Tày, Nùng; quá trình du canh du c và di dân t do
này ã làm cho di n tích r ng b thi t h i áng k , di n tích
gia t ng t i các vùng có dân c l n.
t ch a s d ng
9
t ch a s d ng hình thành do khai thác lâm s n b a bãi: Hi n nay
nh ng khu r ng
u ngu n, r ng có nhi u lâm s n quý trong tình tr ng suy
ki t h t s c nghiêm tr ng. Các ngành ch c n ng nói chung và ngành lâm
nghi p nói riêng ã có nhi u bi n pháp c g ng; song nhi u lúc, nhi u n i ã
không ki m soát n i, thêm vào ó là tình tr ng s n b n, khai thác, v n chuy n
lâm s n trái phép,
t r ng m t cách t do…d n
n hàng n m có hàng tr m
v cháy r ng x y ra làm m t i hàng ch c nghìn ha r ng bi n
t r ng thành
t ch a s d ng.
Theo Nguy n
ình B ng (1953),
t ch a s d ng có các ngu n g c
hình thành khác nhau. Có lo i hình thành do i u ki n t nhiên kh c nghi t:
Khí h u quá nóng, quá l nh, quá khô,
v t không th phát tri n
t quá d c, quá m ng, quá dày, th c
c làm cho con ng
i không th khai thác s d ng
cho các m c ích nông lâm nghi p do b khai thác m t cách quá m c nh :
ch t r ng
pháp qu n lí
t r y, du canh, qu ng canh, qu n lí kém, không áp d ng các bi n
td n
n thoái hóa, m t kh n ng s n xu t. Có lo i hình thành
do h u qu khai thác ã bóc i l p
t m t không
c ph c h i ho c thoái
hóa do nhi m các ch t th i công nghi p. Có lo i hình thành do bom, mìn, ch t
c hóa h c c a chi n tranh.[4]
Nói chung, t ch a s d ng
trình t nhiên và ho t
d n
c hình thành do tác
ng tiêu c c c a con ng
i làm cho
ng c a các quá
t b thoái hóa
n m t kh n ng s n xu t.
2.2.1.4. M t s v n
v s d ng
t theo quan i m sinh thái và phát tri n
b n v ng.
a) S d ng
t b n v ng.
T khi bi t s d ng
t ai vào m c ích sinh t n c a mình,
tr thành c s c n thi t cho s s ng và cho t
Tác
ng c a con ng
i ã làm cho
t ai ã
ng lai phát tri n c a con ng
phì nhiêu c a
i.
t ngày càng b
10
suy gi m và d n
c a
n thoái hoá
t, lúc ó khó có th ph c h i l i
phì nhiêu
t n u mu n ph c h i l i thì c n ph i chi phí r t l n. Vì v y tìm ki m
nh ng bi n pháp s d ng
t thích h p, b n v ng ã
c nhi u nhà khoa
h c và các t ch c qu c t quan tâm. Thu t ng “s d ng
(Sustainable land use) ã tr
Nh ng nguyên t c
và là nh ng m c tiêu c n
t b n v ng”
lên thông d ng trên th gi i nh
c coi là tr c t trong s d ng
t
hi n nay.
t ai b n v ng
c:[2]
- Duy trì, nâng cao s n l
ng (Hi u qu s n xu t).
- Gi m t i thi u m c r i ro trong s n xu t (An toàn).
- B o v tài nguyên thiên nhiên và ng n ch n s thoái hóa
t, n
c.
- Có hi u qu lâu dài.
-
c xã h i ch p nh n (H i khoa h c
Th c t n u di n ra
v ng s
t
c, n u ch
t Vi t Nam, 2000).
ng b v i nh ng m c tiêu trên thì kh n ng b n
t
c m t hay vài m c tiêu mà không ph i t t c
thì kh n ng b n v ng ch mang tính b ph n.
V n d ng các nguyên t c ã nêu
Vi t Nam m t lo i hình
c coi
- B n v ng v kinh t : Cây tr ng cho n ng su t cao, ch t l
ng t t,
là b n v ng ph i
c th tr
t
trên,
c 3 yêu c u:
ng ch p nh n.
- B n v ng v m t xã h i: Nâng cao
c lao
i s ng nhân dân, thu hút
ng, phù h p v i phong t c t p quán c a ng
- B n v ng v môi tr
màu m c a
c
ng: Các lo i hình s d ng
t, ng n ch n s thoái hóa
Ba yêu c u trên là
i dân.
t ph i b o v
t và b o v môi tr
ng sinh thái
xem xét và ánh giá các lo i hình s d ng
hi n t i. Thông qua vi c xem xét và ánh giá theo các yêu c u trên
nh h ng phát t ng vùng.
b) S d ng
t theo quan i m sinh thái.
c
t.
t th i i m
có nh ng
11
- H sinh thái.
Thu t ng này do nhà sinh thái h c ng
i Anh, A.Tansley, xác
nh
vào n m 1935. H sinh thái là thu t ng
bi u th m t t p h p các v t s ng
(th c v t,
ng vô c n i chúng sinh s ng (khí
h u,
ng v t, vi sinh v t) và môi tr
t). Các nhà sinh thái h c M còn
a ra nhi u
nh ngh a khác nhau v
h sinh thái. Theo Linderman (1942), h sinh thái là m t h th ng bao g m
các quá trình v t lý, hóa h c, sinh h c ho t
và th i gian nào ó. Odum (1971)
ng trong m t
n v không gian
nh ngh a “H sinh thái là m t
nv b t
k nào bao g m t t c các v t s ng (th c v t,
ng v t, vi sinh v t) trong m t
khu v c nh t
ng v t lý b ng các dòng n ng
l
nh có s t
ng tác v i môi tr
ng t o nên c u trúc dinh d
ng xác
tu n hoàn v t ch t (ngh a là s trao
nh, s
a d ng v loài và chu trình
i v t ch t gi a các thành ph n h u sinh
và vô sinh bên trong h th ng ó.[2]
- H sinh thái nông nghi p.
Ð nh ngh a : H sinh thái nông nghi p là h sinh thái do con ng
it o
ra và duy trì trên c s các quy lu t khách quan c a h sinh thái (HST), là các
n v s n xu t nông nghi p, là các HST nhân t o do lao
t o ra. Ví d : Nông tr
sinh thái nông nghi p nh sau: N ng su t là s n l
các d ch v c a h s n l
tr
n
nh các tính c a h
ng th c c a hàng hóa và
ng n m: kg/ha,s d t ng s (Gross margin); n
nh c a n ng su t trong i u ki n có dao
ng, (h s ngh ch
cao, bi n thiên l n: n
i
ng, h p tác xã, nông tr i ho c làng, xóm ...
Quan i m c a Terry Rambo và Rerksem ã xác
nh: m c
ng c a con ng
ng nh c a môi
o c a bi n thiên n ng su t) bi n thiên nh : n
nh
nh th p; ch ng ch u: kh n ng duy trì n ng su t c a
h khi ph i ch u s c ép ho c thay
i
m c ph thu c c a h vào các h khác
công b ng s phân ph i c a h
t ng t (h n l l t sâu b nh…); t tr :
t n t i ngoài s
i u khi n c a nó;
c công b ng nh th nào. H p tác: kh
12
n ng ph i h p trong các ho t
ng; tính a d ng: s l
ng lo i, ki u khác
nhau c a thành ph n (loài) trong m t h .Tính thích h p: kh n ng ph n ng
c a h v i nh ng thay
i môi tr
ng
m b o s t n t i liên t c (Lê
Tr ng Cúc và các tác gi ,1990).[6]
- H sinh thái nhân v n.
H sinh thái nhân v n nghiên c u v m i quan h gi a con ng
môi tr
iv i
ng. Sinh thái nhân v n cung c p c s khái ni m cho vi c phân tích
h th ng tài nguyên nông thôn (A.Terry – Rambo –Sajisoe – 1984) khái ni m
này d a trên quan i m cho r ng có m i quan h có h th ng gi a xã h i loài
ng
i (h th ng xã h i) và môi tr
quan h này nh h
tr
ng do con ng
sinh thái
ng
ng t nhiên (h sinh thái). Nh ng m i
n ngu n tài nguyên và
i gây ra. M i quan h t
c th hi n d
i d ng n ng l
n nh ng tác
ng môi
ng tác gi a h th ng xã h i và h
ng và thông tin.[7]
Vi t Nam nghiên c u v h sinh thái nói chung: H sinh thái nông nghi p,
h sinh thái nhân v n nói riêng là nh ng nhánh nghiên c u m i: h sinh thái nông
nghi p ào Th Tu n (1984), h sinh thái nông nghi p trung du mi n núi phía b c
Vi t Nam (Lê Tr ng Cúc), Katthlen Gillogy, S.Terry Rambo (1990).[7]
- S d ng
t nông lâm k t h p.
Có nhi u tác gi
ã c g ng
a ra m t
k t h p (Bene etal 1977; Nair 1984…), nh ng
nh ngh a
y
v nông lâm
nh ngh a c a ICRAF (h i
ng qu c t cho vi c nghiên c u nông lâm k t h p) 1983 có th
chu n m c. “Nông lâm két h p là h th ng s d ng
c xem là
t bao g m các cây g
lâu n m và các cây nông nghi p hàng n m ho c cây th c n gia súc ho c c
hai trên cùng m t m nh
t,
ng th i hay luân phiên v i m c ích cho s n
ph m t i a và duy trì s n xu t lâu b n” (ICRAF-1983), Keennth G.Mac
Dicken, Napoleon T.Vergara.[7]
13
2.2.1.5. Quy ho ch s d ng
ây ánh giá
giá th c tr ng c a
t ai gi vai trò quan tr ng nh là công c
t ai khi
1976), hay nh là m t ph
d ng c a
ng pháp
t ai là s
i trong s d ng
gi i ngh a hay d
ánh giá ti m n ng
t ai c ng là ch n l c và
tn
t ai t t nh t.
nguyên thiên nhiên trong t
2.2.1.6. ánh giá
ánh giá
ng th i quy ho ch s
t ai ó
i v b o v ngu n tài
t theo FAO là quá trình so sánh,
ai mà lo i ho c ki u s d ng
- Vai trò c a ánh giá
t
t yêu c u ph i có.
t:
a ra các ph
ng án s d ng
Nh ng thông tin, t li u
y
ng trong ánh giá
v c
xu t
các nhà quy ho ch xem
t ai.
i u ki n t nhiên, kinh t - xã
t ai giúp cho các ph
t hình thành mang tính kh thi b i ã l
thu n l i, khó kh n,
i chi u
t c n ánh giá v i nh ng tính ch t c a
Nh m cung c p c s khoa h c và th c ti n
và
ch n l c
ng lai”.[7]
nh ng tính ch t v n có c a lo i
h i và môi tr
c có h th ng, tính
t.
- Khái ni m:
xét và l a ch n,
nh ngh a: “Quy
a vào th c hành nh ng s d ng
mà nó ph i phù h p v i yêu c u c n thi t c a con ng
s d ng
oán ti m n ng s
t ai và nh ng i u ki n kinh t xã h i
và th c hi n các s ch n l a s d ng
d ng
ánh
c s d ng cho m c ích riêng bi t (FAO,
t ai (Van Diepen và ctv., 1988). Do ó có th
ho ch s d ng
thay
t.
ng án quy ho ch
ng tr
c
c nh ng
c gi i pháp phù h p nh m s d ng
t h p lí
t hi u qu cao.
2.2.2. H th ng thông tin
a lí (GIS)
2.2.2.1. Khái ni m
H Thông tin
công c máy tính
a lý - GIS (Geographical Information System) là m t
l pb n
và phân tích các s v t, hi n t
ng th c trên
14
trái
t. Công ngh GIS k t h p các thao tác c s d li u thông th
c u trúc h i áp) và các phép phân tích th ng kê, phân tích
phép phân tích
a lý và hình nh
ng (nh
a lý, trong ó
c cung c p duy nh t t các b n
.
Nh ng kh n ng này phân bi t GIS v i các h th ng thông tin khác và khi n
cho GIS có ph m vi ng d ng r ng trong nhi u l nh v c khác nhau (phân tích
các s ki n, d
oán tác
ng và ho ch
nh chi n l
c).[2]
2.2.2.2. Các thành ph n c a GIS.
Ph n c ng: Ph n c ng là h th ng máy tính trên ó m t h GIS ho t
ng.
Ngày nay, ph n m m GIS có kh n ng ch y trên r t nhi u d ng ph n c ng, t
máy ch trung tâm
n các máy tr m ho t
ng
c l p ho c liên k t m ng.
Ph n m m: Ph n m m GIS cung c p các ch c n ng và các công c
c n thi t
l u gi , phân tích và hi n th thông tin
a lý. Các thành ph n
chính trong ph n m m GIS là:
+ Công c nh p và thao tác trên các thông tin
a lý.
+ H qu n tr c s d li u (DBMS).
+ Công c h tr h i áp, phân tích và hi n th
+ Giao di n
ho ng
i-máy (GUI)
a lý.
truy c p các công c d dàng.
D li u: Có th coi thành ph n quan tr ng nh t trong m t h GIS là d
li u. Các d li u
a lý và d li u thu c tính liên quan có th
d ng t t p h p ho c
c mua t nhà cung c p d li u th
c ng
is
ng m i. H GIS
s k t h p d li u không gian v i các ngu n d li u khác, th m chí có th s
d ng DBMS
Con ng
t ch c l u gi và qu n lý d li u.
i: Công ngh GIS s b h n ch n u không có con ng
i tham
gia qu n lý h th ng và phát tri n nh ng ng d ng GIS trong th c t . Ng
d ng GIS có th là nh ng chuyên gia k thu t, ng
ho c nh ng ng
i dùng GIS
gi i quy t các v n
is
i thi t k và duy trì h th ng,
trong công vi c.
15
ng pháp: M t h GIS thành công theo khía c nh thi t k và lu t
Ph
th
ng m i là
c mô ph ng và th c thi duy nh t cho m i t ch c.
2.2.2.3. Ch c n ng.
M t h GIS ph i
mb o
c 6 ch c n ng c b n sau:
Capture: Thu th p d li u. D li u có th l y t r t nhi u ngu n, có th
là b n
gi y, nh ch p, b n
s …
Store: L u tr . D li u có th
cl ud
Query: Truy v n (tìm ki m). Ng
ho hi n th trên b n
i d ng vector hay raster.
i dùng có th truy v n thông tin
.
Analyze: Phân tích. ây là ch c n ng h tr vi c ra quy t
dùng. Xác nh nh ng tình hu ng có th x y ra khi b n
Display: Pi n th . Hi n th b n
nh c a ng i
có s thay
i.
.
Output: Xu t d li u. H tr vi c k t xu t d li u b n
d
i nhi u
nh d ng: Gi y in, Web, nh, file…
2.2.2.4. Kh n ng ng d ng GIS trong qu n lí và ánh giá
Qu n lí thông tin s d ng
nh ng th a
t, nh ng d án
t vì nó cho phép t o và duy trì d li u
t, tình hình s d ng
t.
Cho phép nh p thêm, ph c h i d li u nh thu
mã
t ai.
t, d dàng h n r t nhi u so v i th i
ib n
t, d án s d ng
t,
gi y.
2.2.3. Ph n m m ArcGIS
2.2.3.1. Gi i thi u v ph n m m ArcGIS.
ArcGIS Desktop ArcGIS Desktop: (V i phiên b n m i nh t là ArcGIS
10) bao g m nh ng công c r t m nh
qu n lý, c p nh t, phân tích thông tin
và xu t b n t o nên m t h th ng thông tin
a lý (GIS) hoàn ch nh, cho phép:
T o và ch nh s a d li u tích h p (d li u không gian tích h p v i d li u
thu c tính) - cho phép s d ng nhi u lo i
nh d ng d li u khác nhau th m
chí c nh ng d li u l y t Internet; truy v n d li u không gian và d li u
16
thu c tính t nhi u ngu n và b ng nhi u cách khác nhau; hi n th , truy v n và
phân tích d li u không gian k t h p v i d li u thu c tính.
2.2.3.2. C u trúc t ch c d li u trong ArcGIS.
ArcGIS l u tr và qu n lý d li u
a lý
nhi u khuôn d ng. Ba mô
hình d li u c b n mà ArcGIS s d ng là vector, raster, và TIN. Ngoài ra,
ng
i dùng có th nh p d li u b ng vào GIS.
- Vector model
- Raster models
- TIN models
- D li u d ng b ng
2.2.3.3. Kh n ng c a ph n m m ArcGIS.
- Xác nh vùng u tiên c n s a ch a c ng thoát n
- T ob n
các tuy n
- Qu n lý c u,
c sau tr n
ng dành cho xe buýt, xe
ng và l p các b n
ng
t.
p...
d phòng trong tr
ng h p x y
ra thiên tai.
- Khoanh vùng t i ph m
các ch
nhanh chóng tri n khai nhân s và qu n lý
ng trình giám sát t i ph m.
- D báo bão.
- Nghiên c u nh h
ng c a công trình xây d ng
- Qu n lý ch t l
ng n
- T o mô hình l
i i n
n m ch n
c ng m.
c.
gi m th t thoát n ng l
ng và l p k ho ch
t các thi t b m i.
- Xây d ng tuy n d n d u r nh t.
- Nghiên c u
a hình
xác
nh v trí
t tr m thu phát trong thông
tin liên l c.
l
ánh giá v kh n ng phát tri n c a m t v trí bán l m i d a trên s
ng khách hàng lân c n.
17
- Dò tìm ng
- Tìm
- D
c theo ngu n n
ng i nhanh nh t
c
xác
nh ngu n b ô nhi m.
n v trí x y ra s c .
oán cháy r ng d a trên nh ng nghiên c u v
a th và th i ti t.
2.3. C s th c ti n
2.3.1. Các nghiên c u trên th gi i.
Trên c s c a h thông tin b n
, nh ng n m
(1963-1964), các nhà khoa h c Canada ã cho ra
(GIS), ph c v cho các ngành:
u c a th p k 60
i h th ng thông tin
a lí
a chính, nông nghi p, lâm nghi p, ng
nghi p, giao thông, xây d ng, th y l i,…
Trong nh ng n m 70
v môi tr
B c M có s quan tâm nhi u h n
n vi c b o
ng và phát tri n GIS. N m 1977 ã có nhi u h th ng GIS khác
nhau trên th gi i.
Th p k 80
c
c ánh d u b i các nhu c u ng d ng GIS ngày
càng t ng v i các quy mô khác nhau.Ví d nh : theo dõi s d ng t i u các
ngu n tài nguyên, ánh giá kh thi các ph
ng án quy ho ch,..
Ngày nay, trên th gi i công ngh GIS
l nh v c . Trong l nh v c môi tr
ti n trình xói mòn
Trong qu n lí
tr ng s d ng
c s d ng r ng rãi trong các
ng GIS dùng
phân tích, mô hình hóa các
t, s lan truy n ô nhi m trong môi tr
t ai, GIS dùng
t, qu n lí giá
thành l p b n
ng khí ho c n
, ánh giá nhanh hi n
t, qu n lí c s d li u v
M t s nghiên c u v GIS và ánh giá
c.
t,…
t có liên quan
n
tài:
Nghiên c u c a FAO (Guidelines): “ Land evaluation for irrigated
agriculture” n m 1985. Bài vi t này trình bày t ng quan v
và ph
ng pháp ti p c n l p k ho ch s d ng
t
ánh giá
t ai
c s d ng b i FAO, và
vai trò góp ph n do h th ng thông tin không gian. Lý do và nguyên t c ánh
giá
t ai và quy ho ch s d ng
cách ti p c n c a FAO
t c ng nh các b
c v ch ra. K ho ch
t ng c
c quan tr ng trong
ng khuôn kh
t