Nghiên cứu phát hiện bệnh nhân và người mang gen hemophilia A dựa trên phân tích phả hệ (Luận án tiến sĩ)

B GIÁO D

O

B YT

I H C Y HÀ N I

NGUY N TH MAI

LU N ÁN TI

HÀ N I - 2018

C


B GIÁO D

O

B YT

I H C Y HÀ N I

NGUY N TH MAI

Chuyên ngành: Huy t h c và Truy n máu
Mã s

: 62720151

LU N ÁN TI

C

ng d n khoa h c:
1. GS. TS Nguy n Anh Trí
2. PGS.TS Nguy n Th N

HÀ N I - 2018


i

L

Tôi là Nguy n Th Mai, nghiên c u sinh khóa 30 -

i h c Y Hà

N i, chuyên ngành Huy t h c và Truy
1.

n án do tôi tr c ti p th c hi
Nguy n Anh Trí

Nguyên Vi

is

ng d n c a GS.TS.

ng Vi n Huy t h c - Truy n máu

Nguyên Phó Ch nhi m B môn Huy t h c và Truy n máu,
i h c Y Hà N i và PGS.TS. Nguy n Th N - Vi n Huy t h c Truy

ng
.

2. Công trình này không trùng l p v i b t k nghiên c

c

công b t i Vi t Nam.
3. Các s li u và thông tin trong nghiên c u là chính xác, trung th c và
c xác nh n và ch p thu n c
Tôi hoàn toàn ch u trách nhi

u.

c pháp lu t v nh ng cam k t này.

Hà N i, ngày 25 tháng 01

8


ii

L IC
Trong su t quá trình h c t p và th c hi n lu
cs

ng d n, ch b

và các b

t n tình c a các th y cô, các anh ch

ng nghi p. V i lòng kính tr ng và bi

c bày t l i c

-

n

c nh t, tôi

i:

ng y, Ban Giám hi u, Phòng Qu

Huy t h c - Truy n máu -

i h c, B môn

i h c Y Hà N

u ki

tôi hoàn thành lu n án Ti
-

ng

o Vi n Huy t h c - Truy n máu

ng khoa h c, các khoa/phòng c a Vi
tôi trong quá trình công tác và th c hi
X

c bày t lòng bi

ng h và t o m

sâu s c t i:
ng Vi n Huy t h c -

i th

nh ng ki n th
viên và t

u ki n cho

tài nghiên c u.

- GS.TS. Nguy n Anh Trí - Nguyên Vi

Truy

i

ng d n, truy

t cho tôi

u khoa h

ng

u ki n t t nh t cho tôi trong su t quá trình th c hi n lu n án.

- GS.TS. Ph m Quang Vinh - Ch nhi m B môn Huy t h c - Truy n
i th y dành nhi u tâm s

ng d

ng viên

c nh ng ki n th c giá tr , nh ng ý ki n r t quý báu trong su t
th i gian h c t p và th c hi n nghiên c u này.
- PGS.TS. Nguy n Th N - Ngu
Huy t h c Truy

- Vi n
i th

t cho tôi nh ng ki n th

ng d n, truy n
u khoa h c vô cùng quý

ng viên tôi trong su t quá trình th c hi n lu n án.
- TS. B ch Qu c Khánh - Vi

ng Vi n Huy t h c - Truy n máu


iii

i th

truy

ng viên và t

t cho tôi nh ng ki n th c chuyên

u ki n t t nh t cho tôi trong su t quá trình

công tác và th c hi n lu n án này.
- T p th cán b t

n

sinh h c phân t , khoa T bào t ch c h c và nh
Huy t h c - Truy
m n, s

ng nghi p t i Vi n
ng tình c m quý

ng viên k p th

h tr , chia s trong công vi c và

trong quá trình h c t p. Các anh ch và các b

n không nh vào s

thành công c a lu n án.
Tôi xin chân thành c

PGS.TS Tr n Vân Khánh và Trung tâm

Nghiên c u Gen

i h c Y Hà N

u ki

tôi trong th i gian th c hi n nghiên c u t
cg il ic

i các th y cô trong h

ng ch m lu n án c p

,c

lu

c

hoàn thi
Xin trân tr ng c
vi n Huy t h c
Truy

Trung Ph n

Nguyên vi

ng

Truy n máu, nguyên Ch nhi m B môn Huy t h c
i th y

u tiên

i b nh hemophilia.
Tôi xin chân thành c

i nhà b nh

ng và ng h , h p tác v i tôi trong su t quá trình tôi làm
vi c và nghiên c u t i trung tâm Hemophilia, Vi n Huy t h c

Truy

tôi

hoàn thành lu n án này.
Con
nh

c bày t lòng bi
i

n B M , Anh Ch Em và
n i ngo i hai bên

ng

viên, khích l , giúp con chuyên tâm h c t p, nghiên c u. Xin chân thành cám
ng và các Con thân yêu, nh

t nhi u cho s


iv

nghi p c a tôi, là ngu

ng l c

tôi không ng ng ph

u. Xin c

b

tôi m i m t trong quá trình h c t p và hoàn thành

lu n án t t nghi p này.
Hà N i, tháng 01
Nguy n Th Mai

8


v

M CL C
.......................................................................................... i

L

...............................................................................................ii

L IC

M C L C .................................................................................................... v
DANH M C CÁC B NG.........................................................................viii
DANH M C CÁC HÌNH............................................................................ xi
......................................................................... xii

DANH M

....................................................................xiii

DANH M C CÁC BI
DANH M C CH

VI T T T............................................................... xivv

............................................................................................... 1

TV

. T NG QUAN............................................................................. 3
1.1. B nh hemophilia..................................................................................... 3
..................................................................................... 3
m di truy n........................................................................ 3
1.1.3. Ch

..................................................................................... 3

di truy n y u t VIII .................................................................... 4
m sinh h c y u t VIII....................................................... 4
1.2.2. V trí và c u trúc c a gen mã hóa y u t VIII .............................. 5
1.2.3. Các d

t bi n gen y u t VIII gây b nh hemophilia A.......... 7
h

i mang gen ....................................... 9

1.3.1. Phân tích ph h ......................................................................... 10
1.3.2. Phân tích y u t

.......................................................... 16

1.3.3. Phân tích t
1.4. Ch

n ................................................... 18

c sinh............................................................................ 22

1.4.1. Sinh thi t gai rau......................................................................... 22
1.4.2. Ch c i ........................................................................................ 23
ng n

y ut

a thai nhi .................... 23


vi

1.4.4. Ch
1.5.

i tính thai nhi....................................................... 23

u tr .................................................................................................. 24
1.5.1. Ki m soát ch y máu .................................................................... 24

1.5.2. D phòng ch y máu .................................................................... 24

1.6. Phát hi

i mang gen ............................................ 24

1.6.1. Phát hi n b nh nhân hemophilia ................................................ 25
1.6.2. Phát hi

i mang gen hemophilia....................................... 27
U............. 31

.

ng nghiên c u........................................................................... 31
ng nghiên c u ................................................................. 31
2.1.2. Tiêu chu n l a ch n và lo i tr .................................................. 31
u...................................................................... 34
2.2.1. Thi t k nghiên c u ..................................................................... 34
2.2.2. Các ch s nghiên c u................................................................. 34
nm
2.3. Các tiêu chu

c ti n hành ............................. 36
t s d ng............................................ 40

2.3.1. Các tiêu chu n ch

........................................................... 40

t s d ng trong nghiên c u...................................... 43
lí và phân tích s li u ................................................ 52
2.4.1. Mô t k t qu ............................................................................... 52
iá s khác bi t ................................................................. 52
2.4.3. Tính giá tr ch
VIII/vWF:Ag b

ng mang gen c a t s
ng cong ROC........................... 52

c trong nghiên c u .................................................................... 55
2.6. Th i gian nghiên c u............................................................................ 55
m nghiên c u ............................................................................ 55
. K T QU ................................................................................ 56
3.1. M t s

m c a b nh nhân g c .................................................... 56


vii

3.1.1. S

ng, gi i, tu i...................................................................... 56

3.1.2. Phân b b nh nhân g c theo ti n s ch
3.1.3. M

.. 56

b nh và t

n c a b nh nhân g c ......... 57

3.2. Phát hi n b nh nhân m

i mang gen b nh ............................. 58

3.2.1. Phát hi n b nh nhân m i ............................................................ 59
3.2.2. Phát hi

i mang gen b nh ................................................. 64

mc ab

i mang gen m

c ch

..... 86

m c a b nh nhân m i ..................................................... 86
mc

i mang gen b nh ......................................... 96

. BÀN LU N ........................................................................... 103
m c a b nh nhân g c.............................................................. 103
4.1.1. V tu i và gi i........................................................................... 103
4.1.2. V t l có ti n s

4.1.3. V m

........................................................ 103

b nh ........................................................................ 104

4.1.4. V

mt

n ............................................ 104

4.2. V vi c phát hi n b nh nhân m i

i mang gen d a vào phân tích

ph h ......................................................................................................... 105
4.2.1. Phát hi n b nh nhân m i:......................................................... 107
4.2.2. Phát hi

i mang gen b nh ............................................... 111

mc ab

i mang gen m

c ch

... 120

m c a b nh nhân m i ................................................... 120
mc

i mang gen b nh ........................................ 128

............................................................................................... 139
KI N NGH .............................................................................................. 141
DANH M C CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U
C CÔNG B
TÀI LI U THAM KH O
PH L C

N LU N


viii

DANH M C CÁC B NG
B ng 1.1: M t s bi
B

c trong v ph h [28] ........................ 11
a các ký hi u s d ng trong ph h ............................ 43

B ng 2.2. Di n gi

a di

B ng 3.1. T
B ng 3.2. S

ng bi u di n ROC (AUC) .. 54

y n c a b nh nhân g c .................................... 57
ng th h

c thông tin .................................... 58

B ng 3.3. S

n hemophilia tr

B ng 3.4. Phân b

........... 58

n hemophilia theo ph h ................. 59

B ng 3.5. K t qu phát hi n nam gi i nghi ng b hemophilia qua sàng l c
b ng b ng h i .................................................................................................. 60
B ng 3.6. T l

i nghi ng b b

ng y u t

ng

........................................................................... 60

B ng 3.7. K t qu xét nghi m ch
B

c làm xét nghi m ch

a nh

m c a nh

i nghi ng b b nh... 61

i có bi u hi n ch y máu b t

t vong......................................................................................................... 62
B ng 3.9. Nguyên nhân t vong c a các thành viên có bi u hi n ch y máu
b

ng.................................................................................................... 63

B ng 3.10. Quan h c a b nh nhân m

c ch

i b nh nhân g c qua

phân tích ph h ........................................................................................... 65
B ng 3.11. K t qu phát hi

i ch c ch n mang gen qua phân tích ph h .. 65

B ng 3.12. K t qu phát hi

i có kh

B ng 3.13. T l phát hi

i mang gen theo m

........................ 65
b nh c a b nh

nhân g c ...................................................................................................... 66
B ng 3.14. Quan h c
B ng 3.15. K t qu ch

i mang gen v i b nh nhân g c ...................... 67
h tr ng mang gen b ng phân tích tr c ti p

t bi n gen F8 ............................................................................................ 70


ix

B ng 3.16. K t qu phân tích PCR-RFLP.................................................... 71
B ng 3.17. K t qu ch

án tình tr ng mang gen b ng phân tích di truy n . 72

B ng 3.18. T l phát hi

i mang gen qua phân tích ph h k t h p v i

phân tích di truy n ....................................................................................... 73
B ng 3.19. So sánh n

y ut

ng và

i mang gen b nh................................................................................... 78
B ng 3.20. K t qu
ch

nh

c hi u c a t s VIII/vWF:Ag trong

i mang gen b nh hemophilia A........................................... 79

B ng 3.21. So sánh k t qu ch

ng mang gen b ng t s

VIII/vWF:Ag v i k t qu phân tích di truy n gen F8 ................................... 80
B ng 3.22: Ph i h p áp d ng phân tích ph h , t s VIII/vWF:Ag và phân
tích PCR-RFLP trong ch
B ng 3.23. Th

i mang gen và ch
c ch

c sinh 83

a các b nh nhân m i (tu i) ......... 86

B ng 3.24. Phân lo i b nh nhân m i theo th b nh ..................................... 87
B ng 3.25. Phân b b nh nhân m i theo m
B

m xét nghi

b nh ................................ 91
m máu c a b

c ch n

i ...................................................................................................... 94
B

m v tu i c

gen và nhóm ph n

i có kh

ng ................................................................ 96

B ng 3.28. K t qu phân tích PCR-RFLP v

ng y u t

77 ....................................................................... 97
B

m k t qu xét nghi

i sinh.... 99

B ng 3.30. S liên quan gi a APTT và tri u ch ng xu t huy t................. 100
B

mn

B ng 3.32. So sánh n
m

y u t VIII

i mang gen ......... 100

y u t VIII gi a nh

i mang gen hemophilia

khác nhau ....................................................................................... 101


x

B ng 3.33. So sánh n

y u t VIII

i mang gen m

n ng có

n intron 22 .................................. 101
B ng 3.34. Liên quan gi a n

y u t VIII và tình tr ng xu t huy t.. 102

B ng 3.35. Liên quan gi a n

y u t VIII v i rong kinh và ............. 102

B ng 4.1. T l b nh nhân theo m
B ng 4.2. T l n

i

b nh trong m t s nghiên c u ..... 104

vong có bi u hi n ch y máu b

ng trong các

nghiên c u ................................................................................................. 109
B ng 4.3. T l phát hi n b nh nhân m i trong m t s nghiên c u.............. 111
B ng 4.4. T l phát hi

i ch c ch n mang gen d a vào phân tích ph

h trong m t s nghiên c u........................................................................ 112
B ng 4.5. K t qu n

y ut

i mang gen và

i

ng trong m t s nghiên c u ........................................................ 116
B ng 4.6. Giá tr

ng c a t s VIII/vWF:Ag trong ch

mang gen hemophilia A

ng

m t s nghiên c u............................................ 118

B ng 4.7. Bi u hi n ch y máu

b nh nhân hemophilia trong m t s

nghiên c u ................................................................................................. 123
B ng 4.8. K t qu xét nghi

các b nh nhân hemophilia trong

m t s nghiên c u...................................................................................... 126
B ng 4.9. V trí ch y máu c
B ng 4.10. N

y u t VIII c a

B ng 6.1. K t qu ch

i mang gen trong m t s nghiên c u . 131
i mang gen trong m t s nghiên c u.. 134
ng mang gen c a m t s thành viên n

18............................................................................................. 161
B ng 6.2. K t qu ch

ng mang gen c a m t s thành viên n

23............................................................................................. 162
B ng 6.3. K t qu ch

ng b b nh c a các thành viên.......... 166


xi

DANH M C CÁC HÌNH
Hình 1.1: C u trúc gen và protein y u t VIII ............................................... 6
t bi

n intron 1 và intron 22 c a gen F8

(b1, b2) .......................................................................................................... 8
Hình 1.3. Ph h

hoàng Anh Victoria [32]............................... 15

Hình 2.1. Hình

pháp

PCR-RFLP ...................................................................................................... 49
Hình 2.2. Hình

n di phát hi

n intron 22 b

Longrange - PCR............................................................................................. 50
Hình 3.1. Hình nh

n di s n ph m PCR phát hi

n intron 22

Q. (s 55) ....................................................... 82
Hình 3.2. K t qu phân tích PCR-RFLP v i BclI/intron 18 c
b nh nhân Hoàng Qu c V. (s 54)............................................................... 84
Hình 3.3. K t qu ch

n, ch

c sinh c

54 b ng gi i trình t gen........ 85

Hình 3.4 và 3.5. Bi n d ng và h n ch v
b

ng mang gen và ch n

ng kh p khu u và c chân

......................................................... 93


xii

DANH M
1.1. Ký hi u ph h ........................................................................... 12
di truy n b nh hemophilia 1 ............................................. 13
di truy n b nh hemophilia 2 ............................................ 13
di truy n b nh hemophilia 3 ............................................. 14
nghiên c u ........................................................................ 39
3.1 Ph h

nh nhân Nguy n Quang M. (s 26)......................68

3.2. Ph h

C. (s 82).............................. 69

3.3. Ph h c

c khi phân

tích di truy n ........................................................................................................74
3.4. Ph h c

13) sau khi phân

tích di truy n................................................................................................ 74
3.5. Ph h

nh nhân Ph m H u B. (s 16) ....................... 76

3.6. Ph h

Q. (s

c khi phân tích

di truy n và t s VIII/vWF:Ag.................................................................... 81
3.7. Ph h

Q. (s 55) sau khi phân tích

di truy n và t s VIII/vWF:Ag.................................................................... 82
ph h

3.9. Ph h
3.10. Ph h
3.11. Ph h

nh nhân Hoàng Qu c V. (s 54) .......... 84
nh nhân Hoàng Minh D. (s 44) .................... 88
nh nhân Nguy

77) .................. 90

b nh nhân Nguy

77) ............. 90

4.1. Xác su t cho m i l n sinh con c a c p v ch ng có v
mang gen hemophilia A k t h p hemophilia B và ch

i

ng ...... 130

6.1 Ph h

nh nhân Tr n Ti

6.2. Ph h

nh nhân Ph m Ng c T. (s 23) .................... 161

6.3. Ph h b nh nhân Nguy

6.4. Ph h b

18) ....................... 160

98).............................. 163

Bá Th. (s 71) ........................................ 165


xiii

DANH M C CÁC BI
Bi

ng cong ROC c a m t ch s nghiên c u ........................ 53

Bi

2.2. Di

ng bi u di n (AUC) c a bi

ROC....... 54

Bi

3.1. Phân b b nh nhân g c theo ti n s ch

Bi

3.2. M

Bi

3.3. S ph n

Bi

3.4. T l phát hi

Bi u

3.5. T l d h p t v i BclI c

Bi

3.6. Bi

Bi

3.7. T l b nh nhân có bi u hi n ch y máu b

Bi

3.8. Tri u ch ng ch y máu c a các b nh nhân m i........................ 92

Bi

3.9. Bi n ch ng do ch y máu

Bi

3.10. Phân b n

... 56

b nh c a b nh nhân g c ............................................. 57
c nghiên c u tình tr ng mang gen .................... 64
i mang gen b ng phân tích ph h ........... 66
i m mang gen..................... 70

ng cong ROC c a t s VIII/vWF:Ag .................. 78
ng.................... 92

các b nh nhân m i ....................... 93

y u t VIII

các b nh nhân hemophilia m c

n ng ........................................................................................................ 95
Bi

3.11. Phân b n

y u t VIII

các b nh nhân hemophilia m c

trung bình................................................................................................ 95

Bi

3.12. Phân b n

y u t VIII

các b nh nhân hemophilia m c

nh .......................................................................................................... 95
Bi

3.13. T l xu t huy t c

Bi

3.14. Bi u hi n xu t huy t c

i mang gen .................................... 98
i mang gen b nh.................... 98


xiv

DANH M C CH

VI T T T

- ADN: Axit deroxyribonucleic
- APTT (Activater Partial Thromboplastin Time): Th i gian thromboplastin
t ng ph n ho t hóa

- AUC (area under the curve): Di

ng bi u di n

- HBV (Hematitis B virus): Vi rút viêm gan B
- HCV (hepatitis C virus): Vi rút viêm gan C
- HIV (human immunodeficiency virus): Vi rút suy gi m mi n d ch
- NST: Nhi m s c th
- PCR (Polymerase Chain Reaction): Ph n ng chu i trùng h p
- PT (Prothrombin time): Th i gian prothrombin
- RFLP (Restriction Fragment Length Polymorphis

u dài

n c t gi i h n
- ROC (Receiver Operating Characteristic hay Receiver Operating
ng c a b thu nh n
- TT (Thrombin Time): Th i gian thrombin
-

emophilia Th gi i

- vWF (von Willerbrand factor) : y u t von Willerbrand


1

TV

X

X và không

,

.
c tính c

gi i (World Federation of

Hemophilia - WFH), toàn th gi i có kho ng 400.
c ch

i m c hemophilia,

u tr
[2]

[3],

[1].


2

[4]

B nh hemophilia kéo dài su
nhi u chuyên khoa, do v
và qu n lí t

s

u tr

n

i b nh hemophilia r t c

c phát hi n s m

có th kéo dài tu i th , gi m t l tàn t
ng v i ch

c cu c

ng t t [5]. Do là

,

1.

hemophilia

2.
.


3

C

1

T NG QUAN
1.1. B nh hemophilia
1.1.1.
Hemophilia là m t b nh r i lo
ng ch

di truy n do thi u h t ho c b t

a các y u t

uh ty ut

VIII gây b nh hemophilia A; thi u h t y u t IX gây b nh hemophilia B.
1.1.2.

m di truy n

Hemophilia là b nh di truy
Qua nghiên c

n nhi m s c th gi i tính X.

i ta th y gen s n xu t y u t VIII n m t i v trí 28 trên

cánh dài nhi m s c th X và gen s n xu t y u t IX n m

v trí gi a 27.1 và

27.2 trên cánh dài nhi m s c th X, di truy n l n vì v
nam gi i, còn ph n
kho

i b b nh là

i mang gen b nh. Theo Big và Macfarlane, có
ng h p b b

ns

có m t cá th duy nh t b
cg

[6]. M

ng h p này

ng h

là k t qu c a s

truy n gen hemophilia t các ph n không có tri u ch
c phát hi n; ho c t m
i mang gen; ho c là m

t bi n m i

i mà

im

i m là

t bi n m i t chính b nh nhân hemophilia.

1.1.3. Ch
1.1.3.1. Ch

nh

a. Lâm sàng
-B

ng là nam gi i.

- B nh nhân d b b m tím t khi còn nh ; ch y máu lâu c m, tái phát
nhi u l n

nhi u v

c bi t hay b

kh

- Ch y máu kéo dài b

tl pl i m
ng sau ch

t kh p.
c ph u thu t.


4

-B

ng có bi n d ng kh

y máu nhi u l n

kh p.
- Ti n s

i nam gi i liên quan h m b ch y máu lâu c m.

b. Xét nghi m
- APTT kéo dài;
-

ng y u t VIII: gi

-

ng y u t IX: gi

- Các xét nghi m: s

i 40% (Hemophilia A).
i 40% (Hemophilia B).

ng ti u c u,

t von Willebrand trong gi i h

vào n
thành 3 m

ng y u
ng.

y ut

c ab

i ta chia

y u t VIII/IX < 1%): B

ng có xu t

:

-M

n ng (n

huy t t

n ch

c phát hi n

s m khi tr t
-M

trung bình (n

y u t VIII/IX 1 - 5%): B

b ch y máu m t cách t nhiên ho c sau ch

ng

, bi u hi n b

xu t hi n mu n
-M

nh (n

xu t hi n sau ch
1.2.

y u t VIII/IX 5 - 40%): Ch

ng ch

ng ho c sau ph u thu t [7],[8].

di truy n y u t VIII

1.2.1.

m sinh h c y u t VIII

Y u t VIII là m t heterodimer bao g m m t chu i nh có tr
phân t 80.000 dalton và m t chu i n ng tr

ng phân t t

c n i v i nhau b ng c u n i kim lo

ng
n

ng). Trình t các

acid amin t o ra c u trúc g m 6 vùng s p x p theo th t : A1: A2: B: A3: C1:
C2 [9],[10],[11].


5

Y ut
h p

c t ng h p ch y u

th n, rau thai, t

ch.

c t ng

y u t VIII là 50 -

u tiên, y u t

m 2351 axít amin

vào th golgi và

ng r t nh

ng, n

200%, th i gian bán h y t 8 - 12 gi
t chu

gan, m

c t ng h p

in

c chuy n

y x y ra m t s ph n

hình thành phân t d ng
c t ng h p, y u t VIII g n

v iy ut

c

nh b i vWF b ng nhi

khác nhau: vWF b o v y u t VIII kh i s ho t hoá b i y u t Xa, kh i s
b t ho t b i protein C ho t hoá. Y u t

n

y u t VIII trong vi c g n v i phospholipid và ti u c u ho
nh ng ch

à vWF có th mang y u t

ti u c u ho t hoá t

ch b t

Y ut

c a

n v trí g n c a các

[10],[12].

i d ng ti n y u t không ho

ng và

c ho t hóa nh quá trình xúc tác phân gi i b i thrombin ho c y u t Xa
b ng cách c t y u t VIII

v trí Arg 372 (ch n i A1 - A2), Arg 740 (ch

n i A2 - B) và Arg 1689 (ch n i B - A3) (hình 1.
v i ph c h p A1/A3 - C1 - C2 thì y u t VIII th c s

c ho t hoá

[12],[13]. Y u t VIIIa và y u t IXa liên k t trên b m t ti u c u ho
t o thành ph c h p ho t hoá y u t X ch
y u t VIIIa, t

i s có m t c a

ho t hoá y u t X b i y u t

i u l n.

Hemophilia A và B gi ng nhau v bi u hi n lâm sàng là b i c y u t VIIIa
u c n cho c u thành ph c h p Xase.
thành c

b nh nhân hemophilia, s t o

ch m l i b i thrombin b gi m s n xu t m

c

n v ng và d b tan [9],[12],[13].

1.2.2. V trí và c u trúc c a gen mã hóa y u t VIII
nh t ng h p y u t VIII n m v trí Xq28 trên NST gi i tính X.
C u trúc gen F8

b nh h c phân t

c nghiên c

,


6

và rõ ràng. Gen F8 là m t trong nh ng gen l n nh
186kb g

, có kích

ct

c

n 262 bp và 2

exon l n nh t là exon 14 (3106 bp) và exon 26 (1958 bp) (hình 1.1).
a. Gen F8
(186 kb, 26 exon)

b. mRNA F8
(9 kb)

c. protein F8
(2332 aa)

NH2

COOH

NH2

COOH

Chu i n ng

Chu i nh

d. Protein d ng ho t hóa
NH2

COOH

Hình 1.

(Ngu n: Graw J, Brackmann HH, Oldenburg J et al(2005)[14])
a) Gen F8 bao g
intron 22 ch a 2 gen F8A và F8B. b) Phân t

c 9 kb. c) và

c hoàn thi n phân t protein F8 thành m t y u t VIII hoàn ch

c ho t hóa.

Gen F8 mã hóa protein y u t VIII g m hai chu i n ng và nh n i v i
nhau b i ion kim lo
nh

s

ng). C u trúc c a ph c h
a các liên k

c và k

Willebrand và Ca2+ [9],[10],[13]. Chu i n
- A2 - B, chu i nh

c gi

c v i y u t von

u N t n, g m các vùng A1

u C t n, g m các vùng A3 - C1 -

mã hóa b i m t exon l n và không có s

nh

c

ng v i b t k

bi t. Khi th y phân hoàn toàn vùng B t o thành asparagin, serin và threonin.
Vùng B không c n cho ch

a y u t VIII và sau quá trình d ch mã,

vùng B b c t kh i chu i n ng c a y u t VIII [9],[10],[12],[13].


7

1.2.3. Các d

t bi n gen y u t VIII gây b nh hemophilia A

Khi gen F8 b

t bi n, t bào gi m ho c m t kh

t bi n gen F8 gây b nh

VIII gây nên b nh hemophilia A. Có nhi u d
t bi

ng h p y u t

m (thay th

t bi

m t l cao nh

t bi n
t bi n m

c vô

ng

n intron 1

n gen chi m kho ng 10 - 15%. Tùy

t bi n trên gen F8 mà gây ra b nh v i m

thu c vào ki u gen và v

n ng nh khác nhau [9],[10],[15].
t bi
t bi

m
m gen F8 khi có s

i nucleotid trên gen. Nghiên c u

c a tác gi Shima và c ng s
thành histidin t i v trí 372 gây bi

ra r

t bi n thay th arginin

i v trí c t c a thrombin và làm quá trình

ho t hóa y u t VIII b r i lo n, ho t tính y u t VIII gi m m nh xu ng còn 3 5% [15]

ng s

t bi n thay th

serin thành tyrosin t i v trí 2119 (vùng C2) làm gi
tác gi a y u t VIII và vWF, d

t bi

trung bình [16]

t ng t kh
ng g p

m

nh và

t bi n gây hemophilia A n m r i rác

trên 26 exon mà không t p trung vào m t vùng hotspot. Tác gi
ra ph n l
ng xu t hi n

t bi

u có xu

n trình t CpG gây thay th acid amin arginin thành m t

acid amin khác ho c codon k t thúc, ví d : t i v trí Arg 527, Arg531, Arg593,
Arg 1689, Arg1781, Arg1941, Arg2209
Ph n l n các b

[13],[15],[17].
t bi n

u

m

n ng

[14],[15].

t bi

n

M c dù không có vai trò trong vi c mã hóa hay tham gia vào quá trình
ho t hóa y u t

a gen F8 l i là tác nhân chính


8

gây ra các d

t bi

n các b nh nhân hemophilia A m

n ng.

b1)

b2)

Hình 1.
F8 (b1, b2)
2010) [18])
b1

n trình t int22h1 c

ng r t cao v i hai vùng int22h2

và int22h3 n m ngoài gen F8 nên hi

ng tái t h

th X t i v trí gen F8, phân c t gen F8 thành 2 m
t i 50% các b nh nhân m
b2)
22, d

t bi
t bi n này phát hi n

ng di n ra trên nhi m s c
t bi

n intron 22 chi m

n ng.
n intron 1 di
5% s b nh nhân m

t bi n
n ng.

n intron

9

D

t bi

n ph bi n nh

50% các b nh nhân m c b nh
v

n intron 22, chi m t i

n ng. Cách gen F8 m

m

n 500 kb

u mút, nhi m s c th X t n t i hai vùng int22h2 và int22h3 có trình

t

n thu c intron 22 gen F8 (vùng

n 99,9% v i m

int22h1). Quá trình tái t h

ng gi a vùng int22h1 và m t trong hai

vùng int22h2 và int22h3 chia c t gen F8

n (exon 1 - 22 và exon 23

- 26) cách nhau 400kb gây b t ho t hoàn toàn gen mã hóa y u t VIII. Hi n
ng tái t h

n ra gi a intron 1 (int1h1) và vùng trình t

ng int1h2 cách gen F8 m
th gây nên d
m

t bi n

n 140kb v
n intron 1 xu t hi n

u mút nhi m s c
5% các b nh nhân

n ng [18],[19],[20],[21].
t bi n m
t bi n m

n c a gen y u t VIII
n l n chi m 2 - 5% b nh nhân hemophilia A m

n ng. Có th m t 1 exon ho c m t toàn b

bi

phân t c a d

c k t lu n là do quá trình tái t h p d

alu [18]

t bi

n ng. M

g p trong hemophilia A m

n nh

n

ng

i t 1 - 55 nucleotid.

Ph bi n nh t là m t ho
trong vùng t

ng l p l i

t gãy gen F8 và gây

n l n và hi

b nh hemophilia A m

n hi

t

ng x y ra

n c.4379 [18].

1.3.

i mang gen
i ph n mang gen b nh ngoài vi c có th sinh ra con cái b b nh

ho

y máu b

mang gen có n

y ut

v a giúp cho h có th ch

p. Ch

i
ng mang gen

, k ho ch hóa gia

có th sinh ra th h sau kh e m nh, v a giúp phòng tránh các bi n
ch ng do ch y máu lâu c m gây ra.