Nghiên cứu tình hình mắc bệnh cầu trùng ở gà tại xã Minh Khai, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng và biện pháp phòng trị (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

INH TH H NG H NH

Tên

tài:
“NGHIÊN C U TÌNH HÌNH M C B NH C U TRÙNG

GÀ T I

XÃ MINH KHAI, HUY N TH CH AN, T NH CAO B NG
VÀ BI N PHÁP PHÒNG TR ”

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o: Chính quy

Chuyên ngành: Ch n nuôi Thú y
Khoa: Ch n nuôi Thú y
Khóa h c: 2011 - 2015

Thái Nguyên - 2015

IH C

I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

INH TH H NG H NH
Tên

tài:
“NGHIÊN C U TÌNH HÌNH M C B NH C U TRÙNG

GÀ T I

XÃ MINH KHAI HUY N TH CH AN T NH CAO B NG
VÀ BI N PHÁP PHÒNG TR ”

KHÓA LU N T T NGHI P

IH C

H ào t o: Chính quy
Chuyên ngành: Ch n nuôi Thú y
L p: K43 - Ch n nuôi Thú y
Khoa: Ch n nuôi Thú y
Khóa h c: 2011 - 2015
Gi ng viên h ng d n: TS. Nguy n V n S u

Thái Nguyên - 2015


i

L IC M
Su t 4 n m h c t p trên gi ng

N
ng

i h c, th i gian th c t p là

kho ng th i gian mà m i sinh viên chúng ta
th i gian

u mong

i.

ây là kho ng

cho t t c sinh viên có c h i em nh ng ki n th c ã ti p thu

c trên gh nhà tr

ng ng d ng vào th c ti n s n xu t.

c s nh t trí c a tr

ng

i H c Nông Lâm Thái Nguyên, Ban Ch

nhi m khoa Ch n nuôi Thú y, em
t nh Cao B ng.

cs h

c phân công th c t p t i Chi c c Thú y

ng d n ch

o nhi t tình c a th y giáo h

d n TS. Nguy n V n S u và s quan tâm giúp
b , nhân dân

a ph

ng, cùng s

Em xin

c a các th y cô, các cán

ng viên giúp

cùng v i s n l c c a b n thân, em ã hoàn thành

ng

c a gia ình, b n bè
t th c t p c a mình.

c bày t lòng bi t n sâu s c t i:

Th y giáo TS. Nguy n V n S u ã t n tình giúp

và tr c ti p h

ng

d n em trong su t quá trình th c t p t t nghi p.
Ban Giám hi u tr

ng

i H c Nông Lâm Thái Nguyên, Ban Ch nhi m

khoa Ch n nuôi Thú y cùng toàn th các th y cô giáo trong khoa Ch n nuôi Thú
y - Tr

ng

i H c Nông Lâm Thái Nguyên ã t n tình d y d và dìu d t em

trong su t th i gian h c t i tr

ng c ng nh th i gian th c t p t t nghi p.

ng th i, em c ng xin g i l i c m n chân thành t i Ban lãnh
c c Thú y t nh Cao B ng, Ban lãnh
Khai ã t o i u ki n giúp

o Chi

o chính quy n và nhân dân xã Minh

em trong su t quá trình th c t p t t nghi p.

Em xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, ngày 24 thánh 12 n m 2014
Sinh viên

inh Th H ng H nh


ii

L I NÓI

U

ng châm “H c i ôi v i hành”, “Lý thuy t g n li n v i th c

V i ph

ti n”, th c t p t t nghi p là giai o n cu i cùng trong ch
c a các tr

ng

i h c nói chung và tr

nói riêng. Và m i sinh viên
kho ng th i gian c n thi t
ki n th c ã

ng

ng trình ào t o

i H c Nông Lâm Thái Nguyên

u ph i tr i qua

t th c t p t t nghi p, ây là

sinh viên ti p c n v i s n xu t, nh m nâng cao

c h c trong nhà tr

nh ng kinh nghi m th c t . T

ng

ng th i giúp sinh viên có

ó nâng cao

c

c trình

chuyên môn, rèn

luy n cho sinh viên k n ng t ch c, tri n khai các ho t

ng, ng d ng ti n

b khoa h c k thu t vào s n xu t. T o cho mình tác phong làm vi c nghiêm
túc úng
nghi p n

n, áp ng

c nhu c u xã h i góp ph n xây d ng n n nông

c nhà ngày càng phát tri n.

Xu t phát t nguy n v ng c a b n thân,
Ch nhi m khoa Ch n nuôi Thú y - Tr
cùng v i s giúp

,h

ng

cs

ng ý c a tr

ng, Ban

i H c Nông Lâm Thái Nguyên

ng d n t n tình c a th y giáo TS. Nguy n V n S u

và s ti p nh n c a Chi c c Thú y t nh Cao B ng, em ã ti n hành
“Nghiên c u tình hình m c b nh c u trùng

tài:

gà t i xã Minh Khai, huy n

Th ch An, t nh Cao B ng và bi n pháp phòng tr ”.
Do b

c

u làm quen v i công tác nghiên c u khoa h c, ki n th c

chuyên môn ch a sâu, kinh nghi m th c t ch a nhi u và th i gian th c t p
ng n nên b n khóa lu n c a em không tránh kh i nh ng h n ch , thi u sót.
Em r t mong nh n
b n

ng nghi p

c nh ng ý ki n óng góp c a các th y cô giáo cùng các
b n khóa lu n c a em

Em xin chân thành c m n!

c hoàn thi n h n.


iii

DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 4.1. K t qu công tác ph c v s n xu t ................................................. 42
B ng 4.2: T l m c b nh c u trùng gà t i các xóm thu c xã Minh Khai,
huy n Th ch An, t nh Cao B ng ..................................................... 44
B ng 4.3: K t qu xác
B ng 4.4: T l và c

nh t l nhi m b nh c u trùng gà theo
ng

nhi m c u trùng

gà theo tu i ......................... 46

B ng 4.5: T l m c b nh c u trùng theo các tháng
B ng 4.6: T l gà ch t do c u trùng theo

tu i ........ 45

các xóm i u tra ........ 48

tu i .......................................... 49

B ng 4.7: Tri u ch ng c a b nh c u trùng gà ................................................ 50
B ng 4.8: B nh tích c a gà nghi m c b nh c u trùng..................................... 51
B ng 4.9: K t qu

i u tr b nh c u trùng gà ................................................. 52


iv

DANH M C CÁC T

T vi t t t

VI T T T

Ngh a trong khóa lu n

Cs

: C ng s

THT

: T huy t trùng

LMLM

: L m m long móng

E.

: Eimeria

Nxb

: Nhà xu t b n

UBND

: y ban nhân dân

KH

: K ho ch


v

M CL C
Trang
L I C M N .................................................................................................... i
L I NÓI

U .................................................................................................. ii

DANH M C CÁC B NG............................................................................... iii

DANH M C CÁC T

VI T T T ................................................................. iv

M C L C ......................................................................................................... v
Ph n 1: M
1.1.

tv n

U ............................................................................................ 1
................................................................................................... 1

1.2. M c tiêu và yêu c u c a
1.3. Ý ngh a c a

tài ................................................................... 2

tài ....................................................................................... 2

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c ........................................................................... 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ........................................................................... 2
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ................................................................. 3
2.1. C s khoa h c c a

tài .......................................................................... 3

2.1.1.

c i m sinh lý tiêu hóa và trao

2.1.2.

c tính chung c a b nh c u trùng

2.1.3. Tác nhân gây b nh c u trùng
2.1.4. Vòng

i ch t

gia c m ............................. 3

gia súc, gia c m ........................... 5

gà .......................................................... 7

i c a c u trùng gây b nh cho gà .............................................. 10

2.1.5. S nhi m b nh c a c u trùng

gia c m ............................................... 12

2.1.6. Quá trình sinh b nh

gà ....................................................................... 13

2.1.7. S mi n d ch c a gà

i v i b nh c u trùng ......................................... 14

2.1.8. Tri u ch ng b nh c u trùng gà ............................................................. 15
2.1.9. B nh tích ............................................................................................... 17
2.1.10. Ch n oán............................................................................................ 18
2.1.11. M t s thu c phòng và i u tr b nh c u trùng
2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n

gà .......................... 19

c .............................................. 23


vi

2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n

c.......................................................... 23

2.2.2. Tình hình nghiên c u ngoài n

c ......................................................... 26

Ph n 3:

IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP

NGHIÊN C U ............................................................................................... 27

3.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u............................................................ 27

3.2.

a i m và th i gian ti n hành ............................................................... 27

3.3. N i dung nghiên c u ................................................................................ 27
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u và các ch tiêu theo dõi ................................... 27

3.4.1. Ph

ng pháp l y m u ............................................................................ 27

3.4.2. Ph

ng pháp xác

nh các ch tiêu nghiên c u..................................... 27

3.4.3. Các ch tiêu nghiên c u ......................................................................... 29
3.4.4. Ph

ng pháp x lý s li u..................................................................... 29

3.4.5. Ph

ng pháp m khám b nh tích gà m c b nh c u trùng .................... 30

3.4.6. Ph

ng pháp i u tr b nh c u trùng .................................................... 30

Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................. 32
4.1. Công tác ph c v s n xu t ....................................................................... 32
4.1.1. i u tra c b n ...................................................................................... 32
4.1.1.1. i u ki n t nhiên .............................................................................. 32
4.1.1.2. i u ki n kinh t - xã h i ................................................................... 34
4.1.1.3. Tình hình s n xu t t i c s ............................................................... 35
4.1.1.4. Nh n

nh chung ................................................................................ 38

4.1.2. N i dung, ph

ng pháp th c hi n công tác ph c v s n xu t .............. 39

4.1.2.1. N i dung ............................................................................................. 39
4.1.2.2. Bi n pháp th c hi n ........................................................................... 39
4.1.3. K t qu công tác ph c v s n xu t........................................................ 40
4.1.3.1. Công tác tuyên truy n ........................................................................ 40
4.1.3.2. Công tác phòng b nh.......................................................................... 40


vii

4.1.3.3. Công tác khác ..................................................................................... 41
4.1.4. K t lu n và

ngh ............................................................................... 42

4.1.4.1. K t lu n .............................................................................................. 42
4.1.4.2.

ngh ............................................................................................... 43

4.2. K t qu nghiên c u .................................................................................. 43
4.2.1. T l m c b nh c u trùng

gà thu c xã Minh Khai, huy n Th ch An,

t nh Cao B ng .................................................................................................. 43
4.2.2. K t qu xác

nh t l nhi m b nh c u trùng gà theo tu i t i xã Minh

Khai, huy n Th ch An, t nh Cao B ng ........................................................... 45
4.2.3. T l và c

ng

nhi m c u trùng gà theo tu i .................................. 46

4.2.4. T l m c b nh c u trùng theo các tháng i u tra................................. 48
4.2.5. K t qu ki m tra t l gà m c b nh c u trùng ch t theo

4.2.6. Tri u ch ng c a gà m c b nh c u trùng

tu i........... 49

xã Minh Khai, huy n Th ch

An, t nh Cao B ng ........................................................................................... 50
4.2.7. B nh tích

i th c a gà nghi m c b nh c u trùng

xã Minh Khai,

huy n Th ch An, t nh Cao B ng ..................................................................... 51
4.2.8. K t qu

i u tr b nh c u trùng gà ........................................................ 52

Ph n 5: K T LU N VÀ

NGH ............................................................. 53

5.1. K t lu n .................................................................................................... 53
5.2.

ngh ..................................................................................................... 53

TÀI LI U THAM KH O
I. Tài li u trong n
II. Tài li u n

c

c ngoài


1

Ph n 1
M

1.1.

U

tv n
Trong nh ng n m g n ây ngành ch n nuôi n

tri n. Ch n nuôi ã và ang làm thay
thu nh p cho ng

i ch t l

c ta ang ngày càng phát

ng cu c s ng, nâng cao m c

i dân, t o ra các s n ph m có giá tr dinh d

cao ph c v nhu c u trong n

ch n nuôi gia c m

c và xu t kh u ra n

c quan tâm hàng

c ngoài. Trong ó ngành

u vì nó có kh n ng áp ng nhanh

nhu c u v th t và tr ng, t l protein cao có
nguyên t khoáng vi l

ng và kinh t

axit amin thi t y u, giàu

ng làm t ng giá tr vi sinh v t h c c a s n ph m. Có

th nói ngành ch n nuôi gia c m ã óng góp l n lao vào công cu c xóa ói
gi m nghèo, n
c an

nh

i s ng xã h i và thúc

y s phát tri n kinh t chung

c nhà.

Tuy nhiên, nh ng n m g n ây tình hình d ch b nh v n x y ra nhi u và
di n bi n ph c t p. Dù ch n nuôi theo ph

ng th c nào thì d ch b nh c ng là

m t trong nh ng y u t gây thi t h i n ng n nh t, nh h
ngành ch n nuôi. Trong ó b nh c u trùng
th

ng xuyên x y ra và gây thi t h i l n

sinh trùng

gà là m t trong nh ng b nh

n ch n nuôi gà. ây là b nh do ký

ng tiêu hóa gây ra, làm cho gà m c b nh tr nên còi c c

ch m l n, nh h

ng

n sinh tr

m i l a tu i nh ng gây ch t cao
Do ó

ng không nh cho

ng và s c s n xu t c a gà. B nh x y ra
gà con.

h n ch tác h i c a b nh và

giúp cho nhà ch n nuôi có

nh ng hi u bi t v b nh, cách phòng và tr b nh, chúng tôi ti n hành nghiên
c u

tài: “Nghiên c u tình hình m c b nh c u trùng

gà t i xã Minh

Khai huy n Th ch An t nh Cao B ng và bi n pháp phòng tr ”.


2

1.2. M c tiêu và yêu c u c a
- Xác

tài

nh t l m c b nh c u trùng

gà t i m t s xóm thu c xã Minh

Khai, huy n Th ch An, t nh Cao B ng.

- Tìm hi u m t s bi n pháp phòng b nh cho gà.
- i u tra v l a tu i gà m n c m v i b nh c u trùng nh t
- Tìm hi u m t s thu c i u tr
1.3. Ý ngh a c a

c hi u

tài

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c
K t qu nghiên c u c a

tài là nh ng thông tin khoa h c có giá tr b

sung thêm nh ng hi u bi t v m t s

c i m d ch t c a b nh c u trùng gà

và m t s lo i thu c tr c u trùng hi u qu .
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
-

ánh giá kh n ng i u tr b nh c a lo i thu c và

trình i u tr hi u qu , kinh t
- Làm quen v i ph

a ra nh ng li u

áp d ng r ng rãi trên th c ti n ch n nuôi.

ng pháp nghi n c u khoa h c

- Nâng cao ki n th c th c ti n, t ng kh n ng ti p xúc v i th c t ch n
nuôi t

ó c ng c và nâng cao ki n th c c a b n thân.


3

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U

2.1. C s khoa h c c a
2.1.1.

tài

c i m sinh lý tiêu hóa và trao

i ch t

gia c m

Gia c m có ngu n g c t loài chim hoang d i, có b x
thân ph lông v , chi tr

c bi n thành cánh

bay, con cái

ng x p, nh và
tr ng sau khi

p thì n thành gia c m non.
Gia c m khác v i các

ng v t khác

i ch t l n, thân nhi t cao (40 - 42˚C) nh

ch c

ng

c a quá trình trao

ó mà gia c m sinh tr

ng nhanh.

Các c quan tiêu hóa c a gia c m bao g m: khoang mi ng, h u, th c
qu n trên, di u, th c qu n d

i, d dày tuy n, d dày c , ru t non, manh

tràng, tr c tràng và l huy t,

ng th i có s tham gia c a gan và tuy n t y.

S hình thành các c quan tiêu hóa

d ng n p g p c a phôi gà b t

ut

ngày p th 2 (t c sau 24 gi ). C u t o và ch c n ng c a b máy tiêu hóa gia
c m c ng có nh ng

c i m sau:

+ Khoang mi ng: Gia c m không có môi và r ng, hàm

d ng m ch có

vai trò l y th c n ch không có tác d ng nghi n nh . M t trên l
r ng r t nh hóa s ng h

ng v phía trong

i có nh ng

a th c n v phía th c qu n,

nu t nguyên v n c th c n sau khi th m m t l

ng nh n

c b t giúp làm dính

và bôi tr n th c n d chuy n vào th c qu n. Các tuy n khoang mi ng gia c m
kém phát tri n, thành ph n ch y u là n

c b t và d ch nh y. Trong n

ch a m t s ít men amilaza nên có ít tác d ng
+ H u: H u

c b t có

i v i men tiêu hóa.

gi a khoang mi ng và th c qu n trên. Khoang m i và

mi ng thông v phía h u, còn phía tr

c h u có khe hô h p

thanh qu n.

+ Th c qu n: Th c qu n phình to thành di u. Di u gà hình túi, trong
di u có th ch a

c 100-120g th c n.

di u th c n

c th m

t ch u


4

ng c a nhi t tr

tác
h yd

ng lên làm m m và m t ph n hydrat cacbon

i tác d ng c a men amylase (quá trình

c phân

ng hóa) t o ra quá trình vi

sinh v t di u. Th c n t th c qu n xu ng d dày r t nhanh.
+ D dày: T di u th c n

c

a vào d dày tuy n. D dày tuy n

c c u t o t c tr n và có d ng ng ng n, có vách dày n i v i d dày c
b ng eo nh , kh i l

ng 3,5 - 6g. Th c n ch u tác

ng c a d ch v có ch a

men pepsin, axit chlohydric và ch t nh y musin (pH = 3,6 - 4,7). Th c n sau
khi

c làm

ts

c chuy n

n d dày c . ây là m t túi có d ng hình

a c u t o t l p c r t dày và kh e. D dày c không ti t d ch tiêu hóa mà
ch có ch c n ng nghi n nh và tr n
D

u th c n v i d ch v c a d dày tuy n.

i tác d ng c a men d ch v d dày, protein

c phân gi i thành peptone

và các axit amin.
+ Ru t non: T d dày c , các ch t dinh d

ng

c chuy n vào ru t

non, t i ây các men c a d ch ru t và tuy n t y làm gi m n ng
i u ki n thích h p cho s ho t
trong th c n
gluxit

axit t o

ng c a men phân gi i protein và gluxit

c chuy n hóa t o thành nh ng ch t d h p thu.

ru t,

c phân gi i thành các monosacarit nh men amilaza c a d ch t y và

m t ph n c a d ch ru t, protit

c phân gi i

n pepton và polipeptit, ti p ó

các men proteolyse c a d ch t y s phân gi i thành các axit amin, lipit thì
c chuy n hóa thành glyxerin và các axit béo nh men lipaza. Ch t x
c tiêu hóa m t l

ng nh

manh tràng nh quá trình ho t

ng c a các vi

khu n (Nguy n Duy Hoan (1999) [4]).
Quá trình tiêu hóa trong ru t b t
T i ây ho t
d

u

tá tràng và k t thúc

ng tiêu hóa di n ra 85 - 95%.

ng t b máy tiêu hóa vào máu và lympho

h i tràng.

gà, h p thu các ch t dinh
u ti n hành ch y u

ru t

non, bao g m các s n ph m phân gi i protit, lipit, gluxit khoáng, vitamin và
n

c. Chính vì v y khi gà m c b nh c u trùng s gây nh h

ng r t nghiêm


5

tr ng

n c th gà.

manh tràng quá trình phân gi i các ch t trên còn ti p

t c di n ra nh men

ng ru t t n t i và do vi sinh v t ti t ra nh ng r t ít.

Th c n

c gi l i trong

con th c n i qua
Chính

ng tiêu hóa c a gà trong th i gian ng n.

ng tiêu hóa h t 4 - 5 gi , gà tr

gà

ng thành là 7 - 8 gi .

c i m này làm cho gà sau khi nu t ph i noãn nang c u trùng s

cùng th c n di chuy n nhanh xu ng

ng tiêu hóa xu ng ru t non, manh

tràng, tr c tràng, nên quá trình xâm nh p c a c u trùng vào bi u mô ru t x y
ra r t nhanh ch trong vài gi , b nh c u trùng x y ra nhanh, vòng

ic u

trùng ng n (5 - 7 ngày).
2.1.2.

c tính chung c a b nh c u trùng

B nh c u trùng ã

gia súc, gia c m

c Luvenhuch A phát hi n t n m 1632, cách ây

trên 370 n m cùng th i gian các nghiên c u v d ch t , lâm sàng, b nh lý,
mi n d ch và thu c i u tr

ã

c các nhà khoa h c m i th i

i dày công

nghiên c u và khám phá (Lê V n N m (2003) [11]). B nh c u trùng là m t
trong nh ng b nh quan tr ng nh t c a gia c m trên toàn th gi i.
lo i b nh ký sinh trùng truy n nhi m ph bi n

ó là m t

ng tiêu hóa c a gia c m,

và m t s gia súc khác nh : trâu, bò, l n… B nh có th gây ch t nhi u gia
c m, t l ch t cao nh t là
th lên t i 80 - 100%).

gia c m non (t l ch t cao

gà

gà con, th con có

b nh c u trùng là nguyên nhân gi m n ng su t

tr ng t 10 - 30% và gây tiêu ch y hàng lo t.
Tính chuyên bi t c a c u trùng Eimeria th hi n r t nghiêm ng t, chúng
ch có th gây b nh cho ký ch mà chúng thích nghi trong quá trình ti n hóa
và bi u hi n không ch

i v i ký ch c a chúng mà m i lo i c u trùng ch

khu trú t i m t vùng, m t c quan nào ó nh t

nh trong c th ký ch . C ng

là gia c m nh ng m i loài l i có m t s loài c u trùng ký sinh riêng. C u
trùng gà không ký sinh trên ngan, ng ng… Trên cùng c th nh ng m i loài

c u trùng l i ký sinh trên m t v trí nh t
không ký sinh

ru t non và ng

c l i.

nh: C u trùng ký sinh

manh tràng


6

Gà

m i l a tu i

u b nhi m c u trùng, nh ng

m i l a tu i m c

nhi m khác nhau. Song b nh th ng th y nh t gà con t 10 - 60 ngày tu i, n ng
g n 15 - 45 ngày tu i. Trong ch n nuôi gia c m hi n t

ng c u trùng r t a

d ng, nó luôn g n li n v i v sinh: Chu ng tr i m th p, kém thông thoáng, v
sinh ch n nuôi không

m b o, m t

ông, khí h u nhi t

i có tác d ng thúc

y b nh d bùng phát và n ng n h n (Lê V n N m (2004) [12]).
C u trùng là

ng v t

n bào có hình c u, hình tr ng, hình b u d c,

hình tr hay hình elip (ph thu c vào t ng lo i c u trùng). C u trùng ký sinh
ch y u

t bào bi u bì ru t c a nhi u loài gia súc, gia c m và c

Theo Levine (1942) [22], b nh c u trùng do m t nhóm nguyên sinh

ng

i.

ng v t

n bào ngành Protozoa, l p: Sporozoa, l p ph : Coccidiasina, b :
Eucoccidiorida, phân b : Eimeriorina, h : Eimeridae g m 2 gi ng Eimeria
và Isospora, h Criptosporididae, gi ng Cryptosporidium.
Nh ng nghiên c u lúc này ch mang tính ch t kh i

các loài c u trùng gây b nh cho
ngoài

u, ch a xác

nh rõ

ng v t. Khi c u trùng m i theo phân ra

c g i là noãn nang c u trùng (Oocyst). Có 3 l p v : ngoài cùng là

l p màng r t m ng bên trong có nguyên sinh ch t l n nh n thành các h t,
gi a ám nguyên sinh ch t có m t nhân t
tr

ng

ng thu n l i thì nhân và nguyên sinh ch t b t

i l n. Khi g p i u ki n môi
u phân chia.

N u là c u trùng thu c gi ng Eimeria thì nhân và nguyên sinh ch t s
hình thành 4 bào t , m i bào t l i phân chia thành 2 bào t con, bào t con
có hình lê, chính bào t con này s xâm nh p vào niêm m c ru t, t ch c gan
gây ra nh ng t n th

ng b nh lý. Gi ng này hay gây b nh

gia c m.

N u là c u trùng thu c gi ng Isopora thì nhân và nguyên sinh ch t s
phân chia thành 2 bào t , m i bào t l i phân chia thành 4 bào t con, cu i
cùng hình thành 8 bào t con và c ng xâm nh p vào niêm m c ru t. Gi ng
này hay g p

chó, mèo.


7

2.1.3. Tác nhân gây b nh c u trùng

gà

B nh c u trùng gà do các nguyên sinh
Coccidia gây ra, ký sinh ch y u

ng v t khác nhau thu c b

t bào bi u mô ru t. C u trùng ký sinh

gà thu c hai gi ng: Eimeria và gi ng Isospora (gi ng Isospora ít g p h n).
Cho

n nay ã phát hi n 9 loài c u trùng thu c gi ng Eimeria ký sinh trên gà

và gây thi t h i l n

ó là: Eimeria tennella, Eimeria necatrix, Eimeria

brunette, Eimeria mitis, Eimeria maxima, Eimeria acervulina, Eimeria
praecox, Eimeria hagani, Eimeria mivati.
trùng tìm

n

c ta, k t qu phân lo i c u

c cho th y tùy t ng khu v c, có th có t 5

n 8 loài c u trùng

gây b nh cho gà. Theo Hoàng Th ch (1999) [13] ã tìm th y s có m t c a 8
loài c u trùng gây b nh trên gà nuôi t i mi n nam n
trùng tìm th y c a các tác gi trên th gi i thì

Vi t Nam ch a th y nói t i

E.paraecox. Theo tác gi Phan L c, B ch M nh
có 6 loài c u trùng gà ã

c ta. So v i 9 loài c u

i n ( HNN-HN) cho bi t

c phát hi n là: Eimeria tenella, Eimeria maixma,

Eimeria mitis, Eimeria brunette, Eimeria necatrix, Eimeria acervulina. M i
lo i Eimeria th

Gia c m

Gà, v t

ng ký sinh

m t o n ru t non nh t

Loài Coccidia

nh:

V trí ký sinh

E.tenella

Manh tràng (ho c túi mù)

E.praecox

Tá tràng và trên ru t non

E.acervulina

Tá tràng và trên không tràng

E.mitis

Ru t non

E.maxima

o n gi a ru t non

E.necatrix

Ru t non và manh tràng

E.brunetti

Ph n cu i ru t non, tr c tràng, l huy t

E.hagani

Ph n

E.mivati

Ru t non

u ru t non


8

c i m hình thái, kích th

*

c các loài c u trùng gà:

Tr i qua quá trình nghiên c u, các nhà khoa h c ã ch ra tác nhân gây
b nh c u trùng gia c m v i nh ng

c i m sinh h c c a chúng.

- Theo k t qu nghiên c u c a Orlow (1975) [24]: Eimeria tenella là loài
c u trùng ph bi n r ng rãi nh t, noãn nang có hình b u d c màu xanh nh t
kích th

c kho ng 22,6 x 19µm. Th i gian sinh s n b ng bào t trong i u

ki n thu n l i có th ti n tri n t 18 - 48 gi . Khi
hình thành bào t kéo dài h n, còn nhi t

nhi t

th p, th i gian

t ng trên 30˚C thì s hình thành

bào t ng ng l i, các nang tr ng ch t.
- Theo nghiên c u c a Horton Smith C., Long P.L. (1952) [20]: Eimeria
necatrix là loài c u trùng có

c l c cao, xong m c

ph bi n và kh n ng gây

b nh c a nó th p h n loài Eimeria tenella. Nang tr ng không có màu, hình tr ng

ho c hình b u d c, có v c ng và không có l noãn
tr ng có h t c c.
không rõ.

m t trong 2

u nang

nh ng c u trùng ch a hình thành bào t nguyên sinh ch t

l n nang tr ng là 16,7 x 14,2 µm. Th i gian sinh s n bào t là 48

gi . Th i gian xâm nh p trong c th gà là 138 - 140 gi . Gà con t 2 - 5 tu n
tu i c m nhi m m nh v i lo i c u trùng này. Giai o n phát tri n n i sinh
th

ng gi a ru t non, nh ng chúng c m nhi m v i c

manh tràng.

- Theo Tyzzer (1929) [25] Eimeria mitis là loài c u trùng có s c gây
b nh và

c l c y u. Nang tr ng th

ng có hình c u, v b c không có màu,

không có l noãn, nang tr ng có h t c c, kh i nguyên sinh ch t không
n.

u

l n nang tr ng là 16,2 x 15,5µm. Th i gian sinh s n bào t 24 - 48

gi . Ký sinh

ph n

u ru t non, ru t già, tá tràng. Sau khi nhi m vào c th

36 gi , trong các t bào bi u bì nhung mao th y nh ng th phân l p thành
th c, th
th 5.

ng có 6 - 21 th phân o n và các giao t

c hình thành vào ngày


9

- E. brunetti: Loài này có

c l c cao nh ng không b ng loài E.tenella

và E. necatrix. Các nang tr ng có hình tr ng không màu, kích th

c noãn

nang là 18,8 - 24,6µm. Sinh s n bào t k t thúc 24 gi , trong nang tr ng có

th th y m t ho c m t s h t c c. Loài này ký sinh

ph n cu i c a ru t non,

ru t già, tr c tràng và l huy t.
- K t qu nghiên c u c a Tyzzer (1929) [25] nh n th y r ng: E.
maxima c ng thu c lo i c u trùng có

c l c cao nh ng kh n ng gây b nh

th p h n E.tenella. Nang tr ng có hình b u d c và màu nâu vàng, v nang
tr ng h i s n sùi

u h p có l noãn nang và h t c c. Kh i nguyên sinh

ch t trong nh ng c u trùng ch a hình thành bào t thì có d ng hình tròn.
l n nang tr ng thay

i t 29,3 - 13,6µm. Quá trình sinh bào t kéo dài t

30 - 48 gi , th c n không có c trong nang tr ng l n trong bào t . Quá trình
phát tri n n i sinh di n ra su t c chi u dài ru t non, nh ng b nhi m nhi u
ph n tr

c và ph n gi a.

- Theo Tyzzer (1929) [25]: Eimeria acervulina là loài c u trùng có noãn
nang hình tr ng ho c hình ovan, không màu, kh i nguyên sinh ch t ch a hình
thành noãn nang có d ng h t r t
d c nh . Kích th

u.

u nh c a noãn nang có m t l sinh

c noãn nang là 14,3 x 19,5µm, th i gian

nhi m kho ng 3 ngày. Th i gian sinh s n bào t 13 - 17 gi

b nh khi gà
nhi t

28 -

30˚C (ng n nh t so v i th i gian sinh bào t c a các loài c u trùng khác). Quá
trình phát tri n n i sinh ch y u

tá tràng và gây ra viêm ác tính.

- K t qu nghiên c u c a Levine. P.D. (1942) [22] cho bi t: Loài Eimeria
hagani có noãn nang hình b u d c, s c gây b nh không m nh, ký sinh
trên và tá tràng c a ru t non. Loài này ch a th y gà nuôi n

ph n

c ta.

- E. praecox: Có hình b u d c, nguyên sinh ch t d ng tròn có nhân
gi a, h t c c không rõ là

c i m khác bi t so v i các loài c u trùng khác.


10

Kích th

c noãn nang là: 17 x 21,2 µm. Th i gian sinh s n bào t 24 - 36 gi ,

không có l noãn, ký sinh

u ru t non.

- E. mivati : c ng nh E.hagani và E.praecox ch a th y
nang hình c u, không màu, kích th

n

c ta, noãn

c noãn nang là 13,4 x 15,6µm, s c gây

b nh không m nh.
2.1.4. Vòng
Vòng

i c a c u trùng gây b nh cho gà
i c a c u trùng

c tính t khi gia súc nu t ph i noãn nang có

s c gây b nh, qua quá trình sinh tr

ng, phát tri n trong và ngoài c th cho

n khi chúng l i t o ra nh ng noãn nang có s c gây b nh.
Noãn nang
(Oocyst)

Noãn nang gây

Schizonte

Bào t

nhi m (Oocyst)

(Trophotozoit)

Schizogonie
T bào cái
(

i ph i t )
Merozoit

H pt

T bào

Schogozogoit

c

(Ti u ph i t )
Vòng

i c a c u trùng g m 2 giai o n:

+ Giai o n

ngoài t nhiên: Noãn nang

g p i u ki n thu n l i v nhi t

,

c th i theo phân ra ngoài,

m, noãn nang phát tri n thành bào t

(c u trùng Eimeria phát tri n thành 4 túi bào t , trong m i túi bào t có 2 bào
t th ). Lúc ó tr thành noãn nang gây nhi m (Oocyst gây nhi m).
+ Giai o n

trong c th ký ch : Khi noãn nang c u trùng xâm nh p

vào c th theo th c n ho c n

c u ng, d

i tác d ng tr c ti p c a d ch d

dày, ru t, m t thì l p v c ng ó b phá v các noãn nang

c gi i phóng.


11

Chúng l p t c xâm nh p vào trong các t bào bi u bì ru t phát tri n thành
Schizonte. Schizonte ti p t c phát tri n và phân chia t o thành Schizogoni r i
v ra thành nhi u Schizogoit. Schizogoit ti p t c phát tri n thành Merozoit r i
thành t bào

c (ti u ph i t ) và t bào cái ( i ph i t ). T bào

c và cái

k t h p v i nhau t o thành h p t r i thành noãn nang (Oocyst). Th i gian
hoàn thành vòng

i là 5 - 7 ngày.

Trong vòng

i c a c u trùng di n ra hai ph

ng th c sinh s n ó là sinh

s n vô tính và sinh s n h u tính. Vì v y có th phân quá trình sinh s n c a c u
trùng qua 3 giai o n sau:
+ Giai o n sinh s n vô tính: C u trùng ký sinh
v t sinh s n theo ph

t bào bi u mô c a con

ng th c tr c phân.

+ Giai o n sinh s n h u tính: Sau giai o n sinh s n tr c phân s
hình thành các t bào cái ( i ph i t ), các t bào
c a giao t

c phân chia và l n lên

c (ti u ph i t ). Nhân

n ch ng m c nào ó thì xung quanh

m i nhân con hình thành nguyên sinh ch t bao b c và giao t
tr

ng thành. Chúng có hình qu lê, kích th

c nh , m t

d c. Quá trình hình thành giao t cái c ng di n ra t
c, ch khác là
l này giao t

m t

c

u có vòi sinh

ng t nh giao t

u t bào có l sinh d c g i là micropil, thông qua

c chui vào bên trong giao t cái

th thai. Giao t cái to h n, ít chuy n
giao t

c ã

th c hi n ch c n ng

ng h n. Sau khi th thai xong c

c và cái hình thành m t h p t chung,

c b c chung m t v

m i g m 2 l p và chúng r i vào lòng ru t bi n thành noãn nang ch a chín
g i là oocystit. Hai giai o n trên

c ti n hành

trong c th ký ch nên

g i là giai o n n i sinh s n.
+ Giai o n sinh s n bào t : Theo
phân ra ngoài môi tr

ng tiêu hóa các noãn nang theo

ng nên g i là sinh s n ngo i sinh. T i ây chúng b t

u phân chia thành 4 nguyên bào t (sporoblast). Quanh m i nguyên bào t


12

l i hình thành v b c riêng thành 4 nguyên bào t nang, nh ng c 4 nguyên
bào t nang này v n n m trong m t v b c chung g m 2 l p r t c ng có kh
n ng b o v t t v i các y u t gây h i cho chúng nh các lo i thu c kh
trùng, hóa ch t tiêu

c, ánh sáng m t tr i.

n ây chúng tr thành các bào

t nang có s c gây b nh và ti p t c nhi m vào v t ch .
S phát tri n c a nang tr ng ph thu c vào y u t ngo i c nh nh t là
nhi t

, m

cho nên th i gian phát tri n c a nang tr ng khác nhau.

ng

th i các lo i c u trùng khác nhau thì th i gian sinh bào t c ng khác nhau. ó
là

c i m r t quan tr ng trong phân lo i c u trùng.
Vòng

i c a c u trùng phát tri n khá nhanh. Sau khi gia c m n ph i

noãn nang, sau 1 - 2h các th bào t xâm nh p vào niêm m c tá tràng, 54h sau
khi b nhi m nó ã phá v r t nhi u niêm m c và có m t trong t bào bi u bì,
sau ó 16h b t

u nhân lên, sau 3 - 4h sinh s n cho ra m t th h m i. C ng

c giai o n ngoài c th thì th i gian hoàn thành vòng
d ng

i t 5 - 7 ngày. L i

c i m này khi i u tr ta cho thu c liên t c cho gà t 5 - 7 ngày.
Trong giai o n sinh s n h u tính và vô tính là th i k nung b nh và

phát tri n b nh c u trùng trong c th c a gà. Giai o n sinh s n bào t là
ngu n b nh. C u trùng gà là m t lo i n i ký sinh trùng trong t bào nh ng l i
có quá trình sinh tr

ng và phát tri n h t s c ph c t p, các lo i c u trùng gà

u phát tri n theo vòng

i chung. Vi c hi u bi t v vòng

i c a chúng là

r t quan tr ng trong vi c ch n oán, phòng và i u tr b nh.
2.1.5. S nhi m b nh c a c u trùng
Con

gia c m

ng mà gia c m m c b nh c u trùng là do gà nu t ph i noãn nang

c u trùng có s c gây b nh. Noãn nang c u trùng có trong th c n, n

c u ng,

t, chu ng tr i, d ng c ch n nuôi… Các loài chim, gia súc, ru i mu i…
có th là ngu n reo r t m m b nh. Ng

u

i ta ã ch ng minh r ng: Khi ru i

mu i nu t ph i noãn nang c u trùng, t i ru t thì noãn nang có kh n ng duy
trì s c gây nhi m trong vòng 24h.

13

Quá trình nhi m b nh chia làm 2 th i k :
+ Th i k ti n phát: kéo dài t khi gà nhi m ph i noãn nang c u trùng
cho t i khi xu t hi n nang tr ng trong phân.
+ Th i k phát b nh: Là khi phát hi n nang tr ng trong phân
nang tr ng bi n m t hoàn toàn ngoài c th . Khi nuôi d

n khi

ng, qu n lý không

t t s t o i u ki n phát tri n r m r . Vì v y, gà nuôi trong i u ki n môi
tr

ng m

t, m t

cao, th c n không t t, i u ki n v sinh kém… s t o

i u ki n thu n l i cho b nh c u trùng phát tri n và lây lan. Ngoài vi c tr c
ti p phá v các t bào niêm m c d n

n r i lo n ch c n ng cho các c quan

chúng khu trú, mà t i ó chúng còn phá v các mao m ch, mao qu n xung
quanh gây ch y máu bên trong, xu t huy t,…
Noãn nang c u trùng có s c s ng r t cao,

s ng 4 - 9 tháng, có th s ng 15 - 18 tháng
t, nhi t

trong

t có th duy trì s c

n i dâm mát, môi tr

ng m

ôn hòa là i u ki n thu n l i cho c u trùng phát tri n. Nhi t

t 22 - 30˚C, ch c n 18 - 36h thì c u trùng sinh s n ra các bào t con. S c
kháng c a noãn nang c u trùng v i nhi t

cao, khô là r t th p và y u khi m

t 22 - 30%, nhi t

là 18 - 40˚C thì Eimeria tenella s ch t sau 1 - 5

ngày. B nh c u trùng th

ng ti n tri n âm , d k phát các b nh khác. Khi

g p các i u ki n thu n l i c u trùng phát tri n thành
h y di t, t l ch t cao,

c bi t

Ngoài ra b nh còn gi m t c
s nl

d ch l n, mang tính

gà con t l ch t có th lên

sinh tr

n 100%.

ng 12 - 30%, gà

gi m 20 - 40%

c hình thành t nh ng tác

ng tr c ti p c a

ng tr ng.

2.1.6. Quá trình sinh b nh
Quá trình sinh b nh

gà

m m b nh có h i gây b nh phá h y t i
Tác

ng ru t,

ng m t và th n.

ng c gi i: Khi bào t con xâm nh p và sinh s n vô s

trên 3 t

bào bi u mô thì niêm m c ru t b phá h y m nh, gây ra viêm ru t và phá v


14

t bào bi u mô. Do ó tiêu hóa b r i lo n, c th không h p thu
d

dinh

ng. Ru t viêm và m ch máu b v ra n u d ch th và máu tràn vào xoang

gây t máu. Gà y u thi u máu và ki t l .
Tác

ng

c t : C u trùng sinh ra

c t làm gà trúng

nh ng r i lo n v th n kinh. Niêm m c ru t b t n th

vi khu n và

c, th hi n

ng s m

ng cho

c t xâm nh p c th .

Theo ông A.P.Matrimsky và Vxorekhop (1968) cho th y: Gà b b nh c u
trùng thành ph n

m huy t b thay

gi m hàm l

m t ng s và glucose.

ng

i.

th i k

u c a b nh trong máu gà

Theo Lê V n N m (2003) [11] cho bi t: T nh ng tác

ng tr c ti p c a

m m b nh, các giai o n phát tri n n i sinh c a c u trùng trong c th gà và
các y u t th phát, nh vào kh n ng tái sinh nhanh
các loài có
l

c l c cao gây t n th

ng l n t bào bi u bì, l p d

t t c các loài,

ng lan tràn niêm m c ru t. T

c bi t

óm ts

i niêm m c, các m ch qu n th n kinh b h y

ho i ã hình thành các i u ki n thu n l i cho các vi sinh v t khác phát tri n,
xâm nh p vào c th làm b nh càng n ng và có th gây b i nhi m các b nh
khác. Do niêm m c b t n th

ng nên nhi u o n ru t không tham gia vào

quá trình tiêu hóa làm cho con v t b thi u dinh d
d n t i ng ng

ng

ng gây r i lo n tiêu hóa,

c t , phù n các c quan mô bào. S phá h y các t bào

ru t làm cho viêm ru t gây r i lo n ch c n ng h p thu v n

ng c a ru t gây

a ch y, quá trình viêm t ng sinh làm d ch r viêm ti t ra nhi u gây khó kh n
h p thu ch t dinh d

ng làm m t cân b ng n

2.1.7. S mi n d ch c a gà
Mi n d ch
nhi m th

c ti u trên c th gà.

i v i b nh c u trùng

i v i b nh c u trùng gà là mi n d ch có trùng và do s tái

ng xuyên ã

mi n d ch. Tuy nhiên, c

m b o cho s
ng

n

nh m m b nh trong c th gà có

mi n d ch trong b nh c u trùng không

ng

u và ph thu c vào loài c u trùng, vào li u c u trùng gây mi n d ch, s


15

l

ng gây nhi m, kh n ng gây b nh c a loài c u trùng, tr ng thái c th gà

và nhi u y u t khác. V n

mi n d ch c u trùng

c r t nhi u nhà khoa

h c nghiên c u và công b :
K t qu nghiên c u c a Tyzzer (1992) [25] ã ch ng minh b ng th c
nghi m tính

c hi u c a mi n d ch trong b nh c u trùng. Tác gi nh n th y

nh ng gà kh i b nh v i loài c u trùng này thì có kh n ng ch ng l i loài c u
trùng y khi chúng xâm nh p l n sau.
Mi n d ch

c t o ra t

ng

i b n v ng

i v i loài c u trùng, khi các

giai o n phát tri n c a chúng ti n tri n và xâm nh p sâu trong mô bào và
mi n d ch kém b n v ng khi các giai o n phát tri n c a chúng ch phát tri n
trong l p bi u bì niêm m c ru t. V i nh ng loài gây b nh y u E.mitis,
E.acervulina ký sinh trong t bào bi u bì ru t non thì t o ra mi n d ch ng n,
không b n v ng

i v i l n c m nhi m sau. Ng

c l i các th i k n i sinh

c a E.tenella phát tri n không ch trong bi u bì mà còn xâm nh p vào l p
d

i bi u c a niêm m c mà ôi khi còn th y chúng c d

i l p sâu màng

niêm m c. V i loài c u trùng ó thì ch c n m t li u nh nang tr ng, trong

th i gian ng n c ng ã

gây ra mi n d ch v ng ch c.

Theo Horton - Smith C., (1952) [20] cho r ng th i gian mi n d ch trong
b nh c u trùng là t
ph

ng

i dài nh ng ph thu c vào nhi u y u t ,

c bi t là

ng pháp mi n d ch. N u tiêm cho gà con m t li u l n nang tr ng c u

trùng thì t i ngày th 14
thì s c

chúng có s c

kháng v i b nh và t i ngày th 42

kháng ó gi m i m t ít. Sau khi tiêm cho gà con 3 li u nang tr ng,

m i li u cách nhau m t tu n thì chúng có

s c

kháng và có th t b o v ,

không b tái nhi m.
2.1.8. Tri u ch ng b nh c u trùng gà
B nh c u trùng gà có th i gian nung b nh t 4 - 6h gây b nh cho gà
m i l a tu i nh ng th
40 ngày tu i, th

ng g p nh t

gà 10 - 90 ngày tu i,

ng b m c b nh r t n ng mà ch y u

c bi t gà t 18 -

th c p tính.


16

Theo D

ng Công Thu n (1995) [15], Tr nh V n Th nh (1975) [14],

Nguy n Th Kim Lan và cs (1999) [6], gà b b nh c u trùng th
ch m ch p, kém n ho c b
khát n

c u ng nhi u n

c, d ch t do m t n
ng m c b nh

ng x y ra

c và m t máu. Gà tr

c,

i ta ghi

ng kéo dài t 3 - 7 ngày. V i các

u gà gi m n, bu n ng , a phân loãng s ng

(do th c n không tiêu hóa t t). Khi có hi n t
thì gà u ng nhi u n

ng

gà 18 - 40 ngày tu i, b nh di n bi n t

c qua các bi u hi n lâm sàng th

tri u ch ng i n hình là: Lúc

i,

3 th :

2 - 3 tu n l , sau th i gian nung b nh, c quá trình di n bi n mà ng
nh n

,

n, lông xù, xã cánh, phân loãng l n máu t

thành là v t mang trùng, gà th
+ Th c p tính: Th

ng l

ng viêm xu t huy t trong ru t

r l loi hay t l i thành ám. Quan sát nh ng gà

ng ta th y c r t, m t nh m, hai cánh xã xu ng, lúc

u phân có màu vàng

tr ng, màu vàng xanh sau ó phân có màu nâu l n máu, nhi u con a ra máu
t

i. Gà nh t nh t vì thi u máu, v ch h u môn gà

khám thì th nh tho ng

th y phân bám xung quanh h u môn, m t s gà có bi u hi n th n kinh bán li t
ho c li t. Th c p tính gây ch t gà trong th i gian 3 - 4 ngày, t l ch t r t cao
70 - 80 %, n u không i u tri k p th i, s gà còn l i chuy n sang th mãn tính.

T l ch t nhi u hay ít còn ph thu c vào ch
kháng c a con v t v i b nh c u trùng, c
+ Th mãn tính: Th

ng

ng ch x y ra

ch m sóc, qu n lý, s c
nhi m c u trùng.

gà tr

ng thành,

th này v c

b n tri u ch ng c ng nh th c p tính nh ng không i n hình. B nh kéo dài
t vài tu n

n vài tháng. Gà m c b nh gi m th tr ng, gi m s n l

gây thi t h i v m t kinh t và gà th
+ Th mang trùng: Gà tr
không rõ ràng nên ít

ng tr ng,

ng ít b ch t.

ng thành mang m m b nh tuy nhiên bi u hi n

c chú ý, gà v n n u ng bình th

Có nh ng con c m nhi m v i b nh

m c

ch ng, sau khi kh i b nh chúng t o

c mi n d ch

ng ôi khi a ch y.

nào ó không th y có tri u
i v i loài c u trùng gây