Tình hình mắc bệnh sinh sản và phương pháp điều trị cho đàn nái nuôi tại xí nghiệp lợn giống Phù Đổng thuộc công ty TNHH MTV giống gia súc Hà Nội (Khóa luận tốt nghiệp)

TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
-----------

-----------

NGUY N DANH PHÚC

Tên

tài:

“TÌNH HÌNH M C B NH SINH S N VÀ PH
NG PHÁP I U TR
CHO ÀN NÁI NUÔI T I XÍ NGHI P L N GI NG PHÙ
NG
THU C CÔNG TY TNHH MTV GI NG GIA SÚC HÀ N I”

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o: Chính quy
Chun ngành:Ch n ni Thú y
Khoa: Ch n ni Thú y
Khoá h c: 2011 – 2015

Thái Nguyên, n m 2015

IH C

TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
-----------

-----------

NGUY N DANH PHÚC

Tên

tài:

“TÌNH HÌNH M C B NH SINH S N VÀ PH
NG PHÁP I U TR
CHO ÀN NÁI NUÔI T I XÍ NGHI P L N GI NG PHÙ
NG
THU C CÔNG TY TNHH MTV GI NG GIA SÚC HÀ N I”

KHÓA LU N T T NGHI P

IH C

H ào t o: Chính quy
Chun ngành: Ch n ni Thú y
L p: K43 - CNTY

Khoa: Ch n ni Thú y
Khố h c:2011 – 2015
Gi ng viên h ng d n: PGS. TS. Nguy n Duy Hoan
Khoa Ch n nuôi Thú y - Tr ng i h c Nông Lâm Thái Nguyên

Thái Nguyên, n m 2015


i

L IC M
Trong quá trình th c hi n
nh n

cs h

N

tài, ngoài s n l c c a b n thân, tôi luôn

ng d n, ch b o, giúp

t n tình, t o i u ki n và óng góp

ý ki n quý báu c a th y giáo PGS.TS. Nguy n Duy Hoan

xây d ng và

hồn thi n khố lu n này.
Tôi xin chân thành c m n: Ban giám hi u nhà tr

cô giáo khoa ch n nuôi thú y tr

ng

ng, toàn th các th y

i h c Nông Lâm Thái Nguyên,

là th y giáo PGS.TS. Nguy n Duy Hoan ã luôn
h

c bi t

ng viên, giúp

và

ng d n ch b o tơi t n tình trong su t q trình th c hi n và hồn thành

khố lu n.
Tơi xin chân thành c m n: Tồn th cơng nhân viên Công ty TNHH
nhà n

c m t thành viên gi ng gia súc Hà N i,

làm vi c t i Xí nghi p gi ng l n Phù
trong quá trình th c hi n

ng.

c bi t là các cơ chú, anh ch
ã t o i u ki n và giúp

tài.

góp ph n cho vi c hồn thành khố lu n
nh n

cs

ng viên, giúp

bi t n chân thành tr

tôi

t k t qu t t, tơi ln

c a gia ình và b n bè. Tơi xin bày t lịng

c m i s giúp

quý báu ó.

Thái Nguyên, ngày

tháng

Sinh viên

Nguy n Danh Phúc

n m 2015


ii

L IM

U

tr thành m t k s , bác s gi i
viên khi ra tr

c xã h i công nh n, m i sinh

ng c n trang b cho mình v n ki n th c khoa h c, chuyên môn

v ng vàng và hi u bi t xã h i. Do v y th c t p tr
h t s c quan tr ng

c khi ra tr

ng là m t vi c

i v i sinh viên nh m giúp sinh viên c ng c l i nh ng

ki n th c ã h c và b

c

u làm quen v i công tác nghiên c u khoa h c,

v n d ng lý thuy t và th c ti n s n xu t, ti p c n và làm quen v i công vi c.
Qua ây sinh viên nâng cao trình
vào s n xu t.
t o

ra tr

có trình

ng th i t o cho mình tác phong làm vi c khoa h c, tính sáng
ng ph i là m t cán b v ng vàng v lý thuy t gi i v tay ngh ,

chuyên môn cao áp ng yêu c u c a s n xu t góp ph n vào s

phát tri n c a

tn

c.

c s nh t trí c a nhà tr
th y giáo h

ng, Ban ch nhi m khoa ch n nuôi thú y,

ng d n c ng nh s ti p nh n c a c s tôi ã ti n hành th c t p

t i xí nghi p l n gi ng Phù
ph

áp d ng nh ng ti n b khoa h c k thu t

ng v i

tài: “Tình hình m c b nh sinh s n và

ng pháp i u tr cho àn nái ni t i xí nghi p l n gi ng Phù

ng

thu c công ty TNHH MTV gi ng gia súc Hà N i”.
Sau th i gian th c t p v i tinh th n làm vi c kh n tr
nên tơi ã hồn thành khố lu n. Do trình

ng, nghiêm túc

, th i gian, kinh phí có h n, b

c

u cịn b ng trong cơng tác nghiên c u nên khố lu n c a tơi khơng tránh
kh i nh ng sai sót vá h n ch , tôi mong nh n
c a th y cô,

ng nghi p

c nh ng ý ki n óng góp

khố lu n c a tơi hồn thi n h n.

Tơi xin chân thành c m n!


iii

DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 4.1: S l ng và c c u àn l n nuôi t i Xí nghi p trong 5 n m (20102014) .............................................................................................. 38
B ng 4.2: K t qu công tác ph c v s n xu t ................................................. 48
B ng 4.3: Tình hình m c m t s b nh sinh s n

àn l n nái c a xí nghi p . 49

B ng 4.4: T l m c m t s b nh sinh s n c a l n nái theo gi ng l n .......... 51
B ng 4.5: T l m c m t s b nh sinh s n

l n nái theo l a

................... 52

B ng 4.6: T l l n m c m t s b nh sinh s n theo tháng/n m 2014 ............ 55
B ng 4.7: K t qu

i u tr viêm

ng sinh d c và viêm vú c a l n nái....... 57

B ng 4.8: Chi phí s d ng thu c trong i u tr ............................................... 58
B ng 4.9: M t s ch tiêu sinh lý sinh s n c a l n nái sau khi i u tr .......... 60


iv

DANH M C CÁC T , C M T

Cs:
VT:

VI T T T

C ng s
n v tính

Gr:

Gram

LY:

L n lai gi a landrace và Yorkshire

Nxb:

Nhà xu t b n

STT: S th t
TNHH MTV: Trách nhi m h u h n m t thành viên

TT:

Th tr ng

VTM: Vitamin


v

M CL C
Trang
U ............................................................................................ 1

Ph n 1: M
1.1.

tv n

................................................................................................... 1

1.2 M c tiêu và yêu c u nghiên c u
1.3 Ý ngh a c a

tài........................................................ 2

tài ........................................................................................ 3

Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ................................................................. 4
2.1. C s khoa h c c a
2.1.1

ic

tài .......................................................................... 4

ng v gi i ph u sinh lý sinh d c và sinh s n c a l n cái............. 4

2.1.2. M t s hi u bi t v b nh sinh s n ......................................................... 13
2.1.3. M t s hi u bi t v thu c s d ng trong
2.2. Tình hình nghiên c u trong n

tài ..................................... 25

c và trên th gi i ................................... 27

2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n

c.......................................................... 27

2.2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i ........................................................ 29
Ph n 3:

IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U31

3.1.

it

ng nghiên c u............................................................................... 31

3.2.

a i m và th i gian ti n hành ............................................................... 31

3.3. N i dung nghiên c u ................................................................................ 31
3.3.1. Các ch tiêu theo dõi.............................................................................. 31
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u.......................................................................... 32

3.4.1. Ph

ng pháp ánh giá tình hình m c b nh sinh s n

àn l n nái sinh

s n ......................................................................................................... 32
3.4.2. Ph

ng pháp ch n oán m t s b nh sinh s n ..................................... 32

3.4.3. Ph

ng pháp ánh giá k t qu

phác

i u tr s d ng trong

i u tr b nh sinh s n

àn l n nái c a

tài .................................................... 33

3.4.4. Công th c tinh toán t ng ch tiêu.......................................................... 34
3.4.5. Ph

ng pháp x lý s li u..................................................................... 36


vi

Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................. 38
4.1. K t qu ph c v s n xu t ......................................................................... 38
4.2. K t qu nghiên c u khoa hoa h c ............................................................ 49
4.2.1. Tình hình m c b nh sinh s n

àn l n nái c a Xí nghi p ................... 49

4.2.2. T l m c b nh sinh s n theo gi ng l n................................................ 51
4.2.3. T l m c m t s b nh sinh s n

l n nái theo l a

......................... 52

4.2.4.T l l n nái m c m t s b nh sinh s n theo tháng/n m ....................... 54
4.2.5. K t qu

i u tr ...................................................................................... 56

4.2.6. Chi phí s d ng thu c trong i u tr ..................................................... 58
4.2.7. M t s ch tiêu sinh lý sinh s n c a l n nái sau khi i u tr ................ 59
Ph n 5: K T QU VÀ

NGH ............................................................... 62

5.1. K t lu n .................................................................................................... 62
5.2.

ngh ..................................................................................................... 63

TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 64
PH L C


1

Ph n 1
M

Tên

U

tài: “Tình hình m c b nh sinh s n và ph

àn nái ni t i xí nghi p l n gi ng Phù

ng pháp i u tr cho

ng thu c công ty TNHH MTV

gi ng gia súc Hà N i”.
1.1.

tv n
Trong nh ng n m g n ây nghành ch n nuôi n

c v s l

ng và ch t l

ng. nhi u gi ng gia súc, gia c m

nh p và s n xu t ã em l i nhi u l i nhu n cho ng
th c s
thúc

c ta phát tri n nhanh
c lai t o du

i ch n nuôi. Ch n nuôi

ã tr thành ngu i thu nh p chính cho nhi u h gia ình

ng th i ã

y s phát tri n c a m t s ngành công nghi p liên quan nh ch bi n

th c ph m, s n xu t th c n ch n nuôi, thu c thú y, công nghi p thu c da,
lông v …
Ch n nuôi l n là m t trong nh ng m i nh n c a ngành ch n ni n

c

ta, óng m t v trí quan tr ng và em l i hi u qu kinh t cao. Là ngu n
Protein

ng v t có giá tr ph c v cho nhu c u c a con ng

ch bi n thành nhi u món n phù h p v i kh u v c a

i. Th t l n có th
i gia s ng

i dân,

khi ch bi n, th t l n ít gi m ph m ch t nên nó là ngu n nguyên li u không
th thay th

c

s n xu t thành các lo i th c n nh : giị, ch , xúc xích,

d m bơng… Nó khơng ch cung c p th c ph m có giá tr dinh d

ng cao,

áp ng nhu c u th c ph m cho xã h i mà còn là ngu i thu nh p áng k cho
ng

i ch n ni. Ngồi ra ch n ni l n cịn cung c p m t l

ng l n phân

bón cho tr ng tr t và th y s n. Có th nói ngành ch n ni l n ã óng góp
m t ph n áng k vào cơng tác xóa ói gi m nghèo, n
và thúc

y s phát tri n kinh t chung c a

tn

c.

nh

i s ng xã h i


2

Xã h i ngày càng phát tri n, nhu c u c a con ng
ch n nuôi ngày càng cao không nh ng v s l

s n ph m ph i
ng

m b o v dinh d

i tiêu dùng.

th c n, ch

ng,

i v các s n ph m

ng mà còn c ch t l

ng c a

c bi t là ph i an toàn cho s c kh e

áp ng nhu c u ó ngồi nh ng y u t v con gi ng,

ch m sóc ni d

ng, qu n lý cơng tác thú y c n

tr ng nh m h n ch b nh t t, nâng cao ch t l

c chú

ng ch n ni.

Trong ch n ni l n thì l n nái có vai trị quan tr ng làm t ng s l
c ng nh ch t l
ch ng sau

ng c a àn l n. Tuy nhiên l n nái th

ng m c m t s bi n

làm gi m n ng xu t, ph m ch t àn l n. ây là lo i bi n ch ng

r t hay s y ra và th
tr

ng

ng

l i h u qu lâu dài, gi m n ng xu t sinh s n,

ng h p n ng l n nái có th m t kh n ng sinh s n. tiêu thai, s y thai, ch t

thai và t l th thai th p.
M t khác, trên th tr
s n xu t khác nhau

ng hi n nay có r t nhi u lo i thu c do nhi u c s

i u tr bi n ch ng ó. Nên ng

túng trong vi c l a ch n thu c và s d ng phác

i ch n ni cịn lúng

nào

i u tr các bi n

ch ng ó cho có hi u qu cao.
Vì v y nghiên c u m t s b nh sinh s n
pháp phòng b nh c ng nh m t s phác

l n nái sau

và các bi n

i u tr góp ph n nâng cao n ng

su t sinh s n, h n ch t i a thi t h i kinh t là m t vi c làm có ý ngh a
khoa h c và th c ti n. Xu t phát t th c t
tài “Tình hình m c b nh sinh s n và ph
ni t i xí nghi p l n gi ng Phù

ó chúng tôi ti n hành th c hi n
ng pháp i u tr cho àn nái

ng thu c công ty TNHH MTV gi ng

gia súc Hà N i”.
1.2 M c tiêu và yêu c u nghiên c u

tài

- ánh giá tình hình m c m t s b nh sinh s n th
nái sinh s n ni t i xí nghi p l n gi ng Phù
TNHH MTV gi ng gia súc Hà N i.

ng g p trên àn

ng thu c công ty


3

- Ti n hành th nghi m i u tr l n m c b nh sinh s n b ng m t s
phác

i u tr , t

ó

a ra phác

i u tr hi u qu nh t.

- Khuy n cáo m t s bi n pháp phịng b nh tích c c
sinh s n cho l n nái sau
1.3 Ý ngh a c a

phòng b nh

.

tài

- Ý ngh a khoa h c
Các k t qu nghiên c u m t s b nh sinh s n là nh ng t li u khoa
h c ph c v cho các nghiên c u ti p theo

Xí nghi p.

- Ý ngh a th c ti n
+ ánh giá hi u qu

i u tr b nh c a m t s phác

li u trình i u tr hi u qu , kinh t
+ Làm quen v i ph

t

ó

a ra nh ng

áp d ng r ng rãi trên th c ti n ch n nuôi

ng pháp nghiên c u khoa h c.

+ Nâng cao ki n th c th c ti n, t ng kh n ng ti p súc v i th c t ch n

nuôi, i u tr b nh cho l n t

ó nâng cao và c ng c ki n th c c a b n thân.


4

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U

2.1. C s khoa h c c a
2.1.1

ic

tài

ng v gi i ph u sinh lý sinh d c và sinh s n c a l n cái
c i m c u t o c a c quan sinh d c c a l n cái

*

B ph n sinh d c bên trong
Bu ng tr ng (Ovanrium): Theo Nguy n M nh Hà và cs ( 2003) [8] ,
bu ng tr ng còn g i là nỗn sào, g m m t ơi n m d
xoang ch u và

i hông, tr

c c a vào

c gi b i dây ch ng r ng, trên b m t bu ng tr ng s n sùi.

Khác v i d ch hoàn, bu ng tr ng c a

ng v t có vú l u l i trong

xoang b ng, phát tri n thành m t c p. Nó th c hi n c hai ch c n ng : Ngo i
ti t là s n sinh ra t bào tr ng (bài noãn) và n i ti t (s n sinh ra hormon sinh
d c cái) có nh h

ng t i gi i tính, t i ch c n ng t cung (

c tính th c p

c a con cái)
- C u t o: Bu ng tr ng

c bao b c

ch c t a nh màng b c c a d ch hoàn. Bên trong
ph n

ngoài m t l p màng liên k t s
c chia thành hai ph n, c hai

u phát tri n m t th mô liên k t s i x p t o nên m t lo i ch t
+ Mi n v :

c bi t quan tr ng v i ch c n ng sinh d c,

trình phát tri n c a tr ng

m.
m b o quá

n khi tr ng chín và r ng. Mi n v bao g m ba

ph n: T bào tr ng nguyên th y, th vàng và t bào bào hình h t
+ Mi n t y ch a nhi u m nh máu và b ch huy t.
l n bu ng tr ng n m tr

c c a xoang ch u, ng v i vùng

t s ng

hơng 3-4. B m t bu ng tr ng có nhi u u n i lên. Bu ng tr ng dài 1,5 – 2
cm, kh i l

ng 3 -5 gam.


5

ng d n tr ng (Oviductus):

-

khúc n m c nh dây ch ng r ng.
tr ng

n

u t cung

+ Ph m tr

ng d n tr ng

l n dài 15- 20 cm u n

ng d n tr ng b t

u

bên c nh bu ng

c chia làm 2 ph n.

c t do có hình ph u loe ra g i là loa vịi (loa kèn) có tác

d ng h ng t bao tr ng chín r ng,
+ Ph n sau thon nh có

u này m i ra trong xoang phúc m c.

ng kính dài 0,2 - 0,3 cm n i v i s ng t cung

- T cung(d con) (uterus)
+ C u t o gi i ph u t cung

T cung n m trong xoang ch u, d
làm t , cung c p ch t dinh d
c quan

i tr c tràng, trên bóng ái, là n i

ng cho s phát tri n c a bào thai

y bào thai l t ra ngoài khi sinh

ng th i là

.

T cung g m có hai s ng t cung, m t thân và m t c t cung.
cung thu c lo i hai s ng, các s ng g p n p ho c qu n l i và có
trong khi thân t cung l i ng n.

l nt

dài h n 1m

dài này phù h p cho vi c mang nhi u thai

+ C t cung
C t cung t ch c s i mô liên k t chi m u th k t h p v i s góp m t
c a m t ít c tr n.
l n c t cung khơng có n p g p hình hoa n mà là nh ng c t th t
xen k cài r ng l

c v i nhau.

+ Thân t cung ng n, niêm m c thân và s ng t cung là nh ng n p g p
nh n nheo theo chiêu d c
+ S ng t cung dài ngo n ngoèo nh ru t non dài ch ng 30 -50 cm
Thai c a l n
- Âm
Âm
nh n d
nó

c làm t

s ng t cung

o (vagina)
o là o n n i ti p sau c t cung, tr

c âm h .

ây là n i ti p

ng v t khi giao ph i, phía trên là tr c tràng, phía d

i là bóng ái,

c ng n cách v i âm h b i màng trinh.


6

Âm
dài c a âm

o có kh n ng co giãn r t l n và là
o c a l n: 10- 12 cm.

l n, bi u mô âm

o t ng lên v

gi m xu ng i m th p nh t
âm

ng i ra c a thai. Chi u

o bong ra

cao t i a vào lúc

ng d c và

các ngày 12 - 16, các l p b m t c a bi u mô

các ngày 4 và 14.

Kh n ng co rút

âm

o óng vai trị chính trong vi c áp ng tâm lý

tính d c và cho s v n chuy n c a tinh trùng. S co rút c a âm
ng d n tr ng

o, d con và

c kích thích b i d ch th bài ti t vào trong âm

trình kích thích tr

c lúc giao ph i (

o trong quá

ng Quang Nam và cs, 2002) [18]

B ph n sinh d c bên ngoài
B ph n sinh d c bên ngồi: Là ph n ng
và quan sát

i ta có th nhìn th y, s th y

c, bao g m: âm h , âm v t, ti n ình.

+ Âm h (vulvae): ây là o n sau cùng c a b máy d c cái, sau âm
và ng n cách âm

o b i màng trinh. Âm h n m d

thông ra ngoài b i m t khe th ng

o

i h u môn và

c

ng g i là âm môn. Trong âm h cịn có l

thơng v i bóng ái, tuy n ti n ình (bartholin) và khí quan c

ng c ng g i là

âm v t (clitoris).
+ Âm v t (clitoris):
Âm v t n m

phía d

i hai mép c a âm mơn. Là t ch c c

có nhi u dây th n kinh nên tính c m giác t p trung
quy

ud

n p da t o ra m âm v t, gi a âm v t b g p xu ng d
khi d n tinh cho gia súc cái, các d n tinh viên th
kích thích con cái h ng ph n

ng.(

ng t nh

ng v t.

V c u t o, âm v t c ng có các th h ng nh con

th

ây cao, t

ng c ng,

c. Trên âm v t có
i. Trong th c t sau

ng xoa bóp nh vào âm v t

t cung tr l i co th t vào v n

ng Quang Nam và cs, 2002) [18]

ng bình


7

+ Ti n ình (vestibulum):
Nguy n M nh Hà và cs (2003) [8] cho bi t ti n ình là gi i h n gi a âm

môn và âm

o, ngh a là qua ti n ình m i vào âm

d u v t màng trinh, phía trong màng trinh là âm
l ni u

o. Màng trinh có các s i c

o. Trong ti n ình có

o, phía sau màng trinh có

àn h i gi a và do hai lá niêm m c g p

thành m t n p. Ti n ình có m t s tuy n, các tuy n này x p theo hàng chéo,
h

ng quay v âm v t, chúng có ch c n ng ti t d ch nh y.
- C u t o gi i ph u tuy n vú
Theo

ng Quang Nam và cs (2002) [18] cho bi t: Tuy n vú ch có

ng v t có vú. Tuy n này ch phát tri n
tính (d y thì) và nó phát tri n to nh t
tuy n vú ti t ra s a cung c p dinh d
+ C u t o: Tuy n vú là d ng
ng v t có vú khơng k
v i s sinh tr

c, cái

con cái khi

th i k ch a,

l n có 6 - 10 ôi vú, th
t i vùng b n và

. Th i k con v t

,

ng cho con s sinh và lúc con còn non.
c bi t c a tuy n m hôi t o thành, t t c
u có tuy n vú. Song ch

ng và phát tri n c a c th , d

hoocmone sinh s n m i

n tu i thành th c v

i nh h

c phát d c và hoàn thi n tr

con cái cùng

ng i u hoà c a các
c khi

l n

u tiên.

ng là 6 ôi phân b thành hai hàng t vùng ng c

i x ng nhau qua

ng tr ng b ng. Vú g m có b u vú và

núm vú.
+ B u vú: Là n i s n sinh và ch a s a, ngoài cùng là l p da m ng m n
tùy theo v trí mà l p da này do da ng c, nách hay da b ng, b n kéo

n, ti p

n là l p c . Trong cùng có hai ph n c b n là bao tuy n và ng d n, xen k
gi a ph n c b n

trong là t ch c m , t ch c liên k t, h th ng m ch qu n

th n kinh bao vây và chia vú thành nhi u thu nh , trong ó có nhi u s i àn
h i. Bao tuy n là n i s n sinh ra s a, gi ng nh m t cái túi, t túi ó s a theo
3 lo i ng d n: nh , trung bình, l n r i
thơng ra

nh

u vú.

vào xoang s a

áy tuy n và

hình thành 1 lít s a c n 540 l n lít máu i qua


8

tuy n vú, vì v y s cung c p máu cho tuy n vú r t phong phú, mao m ch bao
quanh bao tuy n dày

c.

+ Núm vú: M t b u có m t núm vú, c u t o t ngoài vào trong: da, t
ch c liên k t, c , ng d n s a. L n có t 2-3 ng d n s a.
c tr n x p thành vòng t o thành c vòng

u vú, gi cho

u núm vú s i
u vú

tr ng thái

khép kín khi khơng th i s a.
- Sinh tr

ng và phát d c c a tuy n vú:

ng v t còn non, tuy n vú ch a phát d c.
th ng ng d n b t

u sinh tr

n tu i thành th c, h

ng và hình thành h th ng ng d n nh phân

nhánh ph c t p, th tích tuy n vú t ng lên, o n cu i ng d n hình thành bao
tuy n ch a có xoang ti t.
n th i k ch a, ni con, bao tuy n có xoang ti t, ng d n t ng lên
khơng ng ng, th tích b u vú l n. Qua m t th i gian ti t s a th tích bao
tuy n nh d n, ng d n teo i, l

ng s a gi m

n ng ng, b u vú nh l i.

* Sinh lý sinh s n c a l n
- Kh n ng sinh s n c a l n: Theo Nguy n Thi n (2008) [33] cho bi t:
ánh giá kh n ng sinh s n c a l n nái thông qua các ch tiêu kinh t k thu t
nh : s con s sinh s ng

n 24h trên l a

, s con cai s a trên l a, s con

bán, t l l n con ch t trong th i gian bú s a m , th i gian

ng d c tr l i

sau cai s a, th i gian l n con theo m , s l n con cai s a/nái.
- Sinh lý sinh d c c a l n nái:
+ Tu i
u tiên

ng d c l n

u: tính t lúc s sinh cho

ng d c, m i gi ng có tu i

ng d c

n l n nái h u b l n

u tiên khác v i gi ng l n

khác. Theo Ph m H u Doanh và cs (2003) [6] cho r ng: tu i
tiên

l n n i ( , Móng Cái) r t s m t 4 - 5 tháng khi kh i l

25 kg.Theo
Landrace) tu i

ào L H ng và cs (2008) [9],
ng d c

ng d c
ng

u

t t 20 -

l n nái ngo i (Yorkshire,

u tiên vào 6-7 tháng tu i v i kh i l

ng 65-70kg,


9

còn l n nái lai F1 tu i

ng d c

u tiên lúc 6 tháng tu i v i kh i l

ng c

th 50-55 kg. Tr n V n Phùng và cs (2004) [24]; Lê H ng M n (2006) [17]
cho bi t: tu theo gi ng, i u ki n ch m sóc ni d
tu i

ng d c l n

ng và qu n lý mà có

u khác nhau. L n , Móng Cái có tu i

ng d c l n

u

vào 4 - 5 tháng tu i (121 - 158 ngày tu i), l n nái lai lúc 6 tháng tu i, các
gi ng l n ngo i (Yorkshire, Landrace) có tu i

ng d c l n

u mu n h n t

7 - 8 tháng tu i.
l n , l n Móng Cái lúc 3 tháng tu i ã có con có bi u hi n
lúc b y gi th tr ng c a chúng ch b ng 1/4 so v i l n tr
ng d c l n
thu s

u ph thu c vào mùa v . L n cái h u b

ng d c s m h n so v i l n h u b

ng d c,

ng thành. Tu i
c sinh vào mùa

c sinh vào mùa xuân (Nguy n

T n Anh và cs, (1998) [1].
+ Tu i ph i gi ng l n

u:

Theo Ph m H u Doanh và cs (2003) [6]; Lê H ng M n (2006) [17] và
ào L H ng (2008) [9] cho r ng: Không nên cho ph i gi ng
u tiên vì l n nái
tích t

ng d c l n

c ch t dinh d
t

chu k

l n

ng d c

y

, ch a

u c th l n ch a phát tri n

ng nuôi thai, tr ng ch a chín m t cách hồn ch nh.

c hi u qu sinh s n t t và duy trì con nái lâu b n c n b qua 1 - 2
ng d c r i m i cho ph i g ng. Th

ng cho ph i gi ng vào l n

ng

d c th 2 – 3.
i v i l n n i ( , Móng Cái) th
tu i, khi l n

t kh i l

tu i v i kh i l
tu i, kh i l

Tu i ph i gi ng l n

i 65 - 70 kg, nái ngo i cho ph i vào lúc 9 tháng

t 80 - 90 kg.
u c a l n cái h u b là m t v n

tâm. N u ph i gi ng quá s m s
m . Nh ng th c t

u lúc 7 tháng

ng 45 – 50 kg. L n lai ph i gi ng vào lúc 8 tháng

ng không d

ng c th

ng ph i gi ng l n

nh h

ng

c n

c quan

n t m vóc và s c kho c a l n

ã ch ng minh r ng n u ph i gi ng quá mu n s lãng phí


10

v kinh t , nh h

ng

n sinh s n phát d c c a l n c ng nh ho t

ng v

tính c a nó (Nguy n Khánh Qu c và cs 1995) [25].
+ Tu i
Cái cho

l a

l a

u: Theo Lê H ng M n và cs (2004) [16], l n , Móng

u vào 11 - 12 tháng tu i, l n nái lai, ngo i cho

tháng tu i không nên
+ Chu k

quá 14 tháng tu i.

ng d c c a l n nái và

ng d c tr l i sau khi

Chu k tính d c c a l n nái th
ngày. Th i gian

vào lúc 12

ng d c th

:

ng di n bi n trong ph m vi 19 - 21

ng kéo dài quãng 3 - 4 ngày (l n n i) ho c 4 -

5 ngày (l n lai, l n ngo i)
Theo Lê H ng M n và cs (2004) [16] cho bi t: L n nái sau khi
hi n t

ng

ng d c tr l i sau 3 - 4 ngày th y nhi u

gi ng l n n i. Nh ng

lúc này b máy sinh d c c a l n m ch a ph c h i, tr ng chín ch a
th khơng nên cho l y

c. Th

cd

c khi ch u

- Giai o n ch u

ng

u thai và tr ng chín nhi u s có nhi u con.

Lê H ng M n (2006) [17] cho r ng
- Giai o n tr

u, vì

ng sau khi cai s a l n con s m t 28 - 35

ngày tu i ho c mu n h n (50 - 55 ngày) kho ng 3 - 5 ngày thì l n m
d c tr l i, cho l y

có

ng d c chia làm 3 giai o n:

c: Không nên cho ph i gi ng giai o n này.

c: cho ph i gi ng s th thai cao.

- Giai o n sau ch u

c: L n nái tr l i bình th

ng.

+ Th i i m ph i gi ng thích h p: Theo H i ch n nuôi Vi t Nam (2002)
[11] cho bi t: tr ng r ng t n t i trong t cung 2 - 3 gi , cịn có giá tr th thai.
Tinh trùng s ng trong âm
h p nh t

o l n cái 30 - 48 gi . Th i i m ph i gi ng thích

i v i l n nái ngo i và l n nái lai cho ph i vào chi u ngày th 3 và

sáng ngày th 4, tính t lúc b t

u

ng d c.

i v i l n nái n i s m h n

m t ngày vào cu i ngày th 2 và sáng ngày th 3 do th i gian

ng d c

l n

nái n i ng n h n. Nguy n H u Ninh và cs (2002) [23] cho bi t: th i i m
ph i gi ng có nh h

ng

nt l

u thai và sai con. Ph i s m ho c ph i


11

ch m

u

t k t qu kém nên cho nh y kép ho c th tinh nhân t o kép vào

th i i m t i u.
+ Quá trình mang thai và

: Nguy n Xuân T nh và cs (1996) [36] cho

bi t: th thai là s k t h p gi a tinh trùng và tr ng t o thành h p t , hay nói
c th h n là q trình

ng hố gi a tr ng và tinh trùng.

ó là k t qu c a

s tái t h p các gen t hai ngu n gen khác nhau. Th i gian mang thai c a l n
trung bình là 114 ngày (113 - 115 ngày), khi mang thai thì th vàng t n t i và
ti t ra kích t progesterol c ch s phát tri n c a bao nỗn. Do ó con v t có
ch a s không

ng d c và không th i tr ng. Nguy n V n Trí (2008) [37] cho

r ng: th i gian ch a c a l n nái

c chia làm hai th i k :

Ch a k I: là th i gian l n có ch a t ngày th 1
Ch a k II: là th i gian l n ch a t ngày th 85

n ngày th 84.
n khi

.

+ Giai o n ti t s a và nuôi con.
Theo Tr
vào m c

ng L ng (2003) [14], kh n ng ti t s a c a l n m ph thu c

dinh d

ng th c n, gi ng l n và s l

ng l n con. L

ng s a

m ti t ra nhi u nh t vào tu n th 2 - 3. Gi ng khác nhau thì kh n ng ti t s a
c a l n m khác nhau.
Qua theo dõi, s n l

ng và ch t l

không gi ng nhau.Các vú phía tr

ng s a

các v trí vú khác nhau c ng

c ng c s n l

các vú phía sau nhìn chung kém h n. Vì v y,
l n ta nên c
tr

c ch

m b o tính

nh nh ng con nh h n bú vú tr
n khi

l n con bú s a
trong n m tu n

xong m i cho c

ng

uc a

c, c n tách riêng l n con

àn vào bú, nh ng nh t thi t ph i cho

u, ch m nh t là 2 gi sau

,

u sau khi sinh vì trong s a

globulin giúp cho c th l n con có s c

ng s a cao ph m ch t t t,

l n con có

kháng th

u c a l n m có ch a

kháng.

Theo Tr n V n Phùng và cs (2004) [24] cho bi t: quá trình sinh tr
c a l n con t khi m i

ng

n khi cai s a g p ph i th i k kh ng ho ng lúc 3


12

W21: Là kh i l

ng toàn

lúc 21 ngày tu i

Wss: Là kh i l

ng toàn lúc s sinh.

M2 = 4/5 M1
Theo Ph m H u Doanh tu n tu i. Th tr ng h u nh t ng theo tu n tu i,
nh ng t l t ng có s bi n

i khá rõ r t. Vào 4 tu n tu i, t ng tr ng gi m

xu ng vì giai o n ó nhu c u dinh d

ng c a l n con không

thi u, th c n b sung ch a có ho c kém. Vì v y, mu n
sinh tr

do s a m

m b o cho l n con

ng t t c n b sung th c n s m.

Theo Nguy n V n Thi n và cs (1996) [31],
không th

ol

m qua kh i l

l n không có b s a do ó

ng s a b ng cách v t s a mà ch có th
ng àn con. Ng

ol

ng s a c a l n

i ta tính kh n ng ti t s a c a l n m b ng

công th c:
M = M1 + M2
Trong ó:
M: Là s n l

ng s a

M1 : Là s n l

ng s a ti t ra

tháng th nh t.

M2 : Là s n l

ng s a ti t ra

tháng th hai.

M1 = (W21 – Wss) x 3
Trong ó:
và cs (2003) [6], kh i l
tr ng c n

ng toàn

lúc 30 ngày tu i là ch tiêu quan

c chú ý trong công tác ch n l c.
ng cong ti t s a c a l n thông th

ng cao nh t là lúc 21 ngày sau

, sau ó thì gi m d n. Trong giai o n nái ang nuôi con thì ph i cho l n
m

n t do, n

ch t, t p n s m cho l n con, cai s a s m (21

n 28 ngày

tu i) nh m gi m s hao mòn và t ng kh n ng sinh s n c a l n m (Tr
L ng, 2003) [14] .

ng


13

2.1.2. M t s hi u bi t v b nh sinh s n
B nh s n khoa

c th hi n trên các gi ng l n n i, ngo i khác nhau. Khi

con cái sinh s n là lúc l i vào các b ph n n m sâu trong

ng sinh d c m ,

máu, s n d ch ra nhi u i u ó t o nhi u kh n ng cho vi khu n xâm nh p.
Theo Nguy n Quang Tính (2004) [35] thì s c
thu c tr

c h t vào ch

ch t mà v c m t l

dinh d

ng. Dinh d

ng không nh ng v m t v t

ng c ng r t quan tr ng, vi c s d ng th c n thích h p

theo nhu c u c a l a tu i có nh h
tri n bình th

kháng c a c th ph

ng

n quá trình sinh tr

ng c a chúng. Cho n thi u làm gi m s c

ng và phát

kháng c a c th .

* B nh viêm t cung
B nh x y ra trên các gi ng l n n i, ngo i khác nhau. Theo Nguy n
Xuân Bình (1996) [2], b nh x y ra
x y ra nh t vào th i gian sau khi
Viêm t cung th
quá trình

nh ng th i i m khác nhau, nh ng hay
1 - 10 ngày.

ng xu t hi n trên nái sau khi sinh t 2 - 3 ngày. Trong

d ch và các ch t trong t cung ch y ra, c t cung m , niêm m c

t cung b sây sát, vi khu n xâm nh p gây lên viêm t cung (

ng Thanh

Tùng, 1999 [39].
- Nguyên nhân
Do d ng c th tinh nhân t o c ng gây xây xát và t o ra các
nhi m trong âm
không

viêm

o t cung. Do tinh d ch b nhi m khu n và d ng c th tinh

c vô trùng ã

d c c a l n nái. Do l n

a các vi khu n gây viêm nhi m vào
c b viêm ni u qu n và d

ng sinh

ng v t, khi nh y tr c

ti p s truy n b nh sang l n nái (Ph m S L ng và cs, 2003) [12].
Theo

oàn Th Kim Dung và cs (2002) [7] cho bi t: Nguyên nhân gây

ra b nh viêm t

cung ch y u do vi khu n t c u vàng (Staphylococcus

aureus) liên c u dung huy t (Streptococcus hemolitica) và các lo i Proteus


14

vulgais, Klebriella, dung huy t E.coli, cịn có th do trùng roi (Trichomonas
fortus) và do n m Candda albicans.
Các k t qu nghiên c u c a nhi u nhà khoa h c Bilken và cs (1994)
[41] cho bi t: Viêm t cung th

ng x y ra trong lúc sinh do nhi m khu n

E.coli, Staplylococus pp và Staphylococus auraus

ây là nguyên nhân

chính gây b nh.
Theo Nguy n

c L u và cs (2004) [15] thì do trong quá trình mang

thai l n n nhi u ch t dinh d

ng, ít v n

Ho c do thi u ch t dinh d

ng heo nái s

không ch ng l i

ng nên c th béo d n
m y u, s c

n khó

.

kháng gi m nên

c vi trùng gây b nh c ng gây lên viêm. C ng có khi nái

b nhi m m t s b nh truy n nhi m nh : B nh xo n khu n (Leptospirosis),
S y thai truy n nhi m (Brucellosis), Parvovines và m t s b nh truy n nhi m
khác làm cho c th l n nái y u d n d n

n vi c x y thai,

non, thai ch t

l u gây viêm t cung.
Theo Lê V n N m (1999) [20] cho r ng: Can thi p

b ng d ng c

hay thu c sai k thu t làm cho ch t nh y Muxin c a c quan sinh d c b phá
hu ho c k t t a làm nh h

ng

n quá trình thu teo sinh lý c a c t cung

nên vi khu n d xâm nh p và gây b nh
Nguy n Thanh S n và cs (2005) [26] cho bi t: L n m
thi p b ng tay ho c d ng c tr s n,thao tác c a ng
k thu t làm xây sát t n th

khó ph i can

i tr s n không

mb o

ng c t cung, t o i u ki n cho vi khu n bên

ngoài xâm nh p vào gây viêm.
L n nái không

c v sinh s ch s tr

c và sau khi

.

n n, sàn

chu ng b n, dây r n l n con và nhau thai nhi m trùng r i co th t vào gây

viêm t cung, sót nhau gây k phát viêm t cung.


15

- Tri u ch ng :
Theo Nguy n V n Thanh (2007) [29], khi l n nái b viêm các ch tiêu
lâm sàng nh thân nhi t, t n s hô h p

u t ng so v i l n nái bình th

ng.

L n b s t theo quy lu t lên xu ng. Sáng s t nh 39 - 39,50C, chi u 40 - 410C.
Con v t n kém, s n l

ng s a gi m, có khi con v t cong l ng r n nh r n

ái, t c quan sinh d c ch y ra niêm d ch l n nhi u l n c n, mùi hơi tanh, có
màu tr ng
Trong tr

c, h ng hay nâu

. Khi n m l

ng h p thai ch t l u âm

ng niêm d ch ch y ra nhi u h n.

o s ng t y,

, có ch a d ch ti t màu

vàng s m, nâu và có mùi hôi th i. Xung quanh âm h và mép i dính b t
niêm d ch, có khi niêm d ch khơ óng thành v y tr ng, l n nái m t m i i l i
khó kh n.
Viêm t cung

l n g m các th sau:

+ Viêm t cung th nh (+) g i là viêm t cung nh n, th hi n thân nhi t
bình th

ng, có khi h i cao 39 - 39,50C, kém n có d ch ti t ra t âm h , 12 –

72 gi sau

d ch l ng có màu tr ng

Th viêm này ít nh h

ng

ns nl

c ho c xanh d ng s i mùi hôi tanh.
ng s a c a l n m .

+ Viêm t cung th v a (++) thu c d ng viêm t cung m , thân nhi t

l n nái cao 39,5 – 40oC, l n n ít ho c b

n, hay n m l . Khi n m có d ch t

âm h ch y ra màu vàng xanh l n m tr ng
Khi soi
vùng nh t

ng sinh d c, vùng âm
không

c, h i s t, mùi tanh th i.
o có dính váng m , niêm m c có

u, niêm d ch ch y t c t cung ra có mùi th i.

+ Viêm t cung th n ng (+++) thu c d ng viêm t cung m , thân nhi t
t ng cao 39,5 – 40oC, l n nái

r , hay n m, b

n, d ch ti t t âm h ra d ng

m xanh vàng s t, có khi l n máu, mùi tanh th i.
Niêm m c âm
có m tr ng

o nh t nh t, nhi u m

c dính l i, c t cung h i m ,

c ch y ra, mùi th i kh m. Tr ng thái này xu t hi n ch m 7- 8

ngày sau khi l n

. B nh nh h

ng

ns nl

ng s a.


16

- Ch n oán
D a vào tri u ch ng lâm sàng
ra

th nào

ch n ốn b nh, kh ng

có k ho ch i u tr . Trong tr

n khó phát hi n có th ch n ốn lúc

nh b nh x y

ng h p l n nái m c b nh

ng h n qua s l

th

ng niêm d ch ch y

ra nhi u ơi khi có nh ng ám m t khe sinh d c ngoài ch y ra. Ngoài ra l n
nái th

ng th tinh nhi u l n mà khơng có k t qu (A.V.Trekaxova và cs,

1983) [40].
Ho c tìm Muxin trong d ch nh y t âm h ch y ra r i cho vào 1ml dung
d ch Axit axetic 1% (hay d m). N u cho ph n ng d
t a, khi ó l n m c b nh, n u ng

ng tính (+), Muxin k t

c l i Muxin không k t t a (-) thì l n khơng

m c b nh (Lê V n N m và cs, 1999 ) [20].
- H u qu c a b nh viêm t cung
B nh viêm t cung

l n nái là m t trong nh ng t n th

d c c a heo nái sau khi sinh, nh h

ng r t l n

ng

ng sinh

n kh n ng sinh s n, làm

m t s a, l n con khơng có s a s cịi c c, suy dinh d

ng, l n con ch m phát

tri n. Lê Th Tài và cs (2002) [27] cho r ng: ây là m t b nh khá ph bi n
gia súc cái. N u không

c ch a tr k p th i thì s

nh h

ng

n kh n ng

th thai và sinh s n c a gia súc cái.
Viêm t cung là m t trong nh ng y u t gây vô sinh, r i lo n ch c n ng
c a c quan sinh d c vì các quá trình viêm
chuy n c a tinh trùng t o

trong d con c n tr s di

c t có h i cho tinh trùng nh : spermiolysin ( c

t làm tiêu tinh trùng). Các lo i

c t c a vi khu n, vi trùng và các d ng

th c bào tích t gây b t l i v i tinh trùng, ngoài ra n u có th thai
phơi

trong mơi tr

i

c thì

ng d con b t l i nh th c ng d b ch t non (Lê V n

N m và cs, 1999) [20].


17

Quá trình viêm x y ra trong giai o n có ch a d n
b o v gi a bào thai và d con nên qua các ch t n th
các

n phá v hàng rào

ng vi khu n c ng nh

c t do chúng ti t ra làm cho bào thai phát tri n khơng bình th

ng.

- Phịng b nh
Theo Tr n V n Phùng và cs (2004) [24] thì cơng tác phịng b nh c n
ph i ti n hành: V sinh chu ng nái
l n nái tr

c khi

Trong khi

s ch s 1 tu n tr

b ng tay ph i sát trùng k b ng c n, ho c r
ng h p

b ng d ng c tr s n thì d ng c ph i s ch s và ph i
Khi l n

. T m cho

, v sinh s ch s b ph n sinh d c và b u vú.

bôi tr n b ng Vazolin ho c d u l c. Trong tr
Can thi p

c khi

u và

c

khó ph i can thi p
c vơ trùng.

khó, thao tác ph i nh nhàng và úng k thu t.
xong nên dùng dung d ch n

c mu i sinh lý 0.5%

s ch b ph n sinh d c c a l n. Sau ó b m ho c

r a

t thu c kháng sinh nh :

Penicillin 2 - 3 tri u UI, Tetramycine hay Sulfanilamid 2 - 5g vào t cung
ch ng viêm.
Nên tiêm m t m i Oxytocin li u 3ml/ con sau khi
t cung co bóp

xong

y h t nhau thai và s n d ch ra ngoài t cung, âm

th i tiêm cho l n nái m t li u kháng sinh lo i khơng nh h

ng

kích thích
o.

ng

n s a nh :

Tetramycin. Trong th i gian dùng kháng sinh nên tiêm kèm theo thu c b tr
nh : VTM B1, Bcomplex, VTM B12, Gluconatcanxi
l n nái n kho

tr s c, kích thích

có s a cho con bú.

D ng c th tinh nhân t o ph i úng quy
sau khi s d ng. Không s d ng l n

nh,

c b b nh

c ti t trùng tr
ng sinh d c

c và

th tinh

tr c ti p ho c khai thác tinh nhân t o.
- i u tr
i u tr b nh viêm t cung có hi u qu c n ph i theo dõi sát àn l n
ch n ốn và có bi n pháp i u tr s m s rút ng n
l n nhanh h i ph c, ít t n kém kinh phí.

c th i gian i u tr ,