Tổ chức dạy học chương cảm ứng điện từ vật lí 11 THPT theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HUẾ

NGUYỄN THỊ KIM MAI

TỔ CHỨC DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ’’
VẬT LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG
VẬN DỤNG KIẾN THỨC VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN
Demo Version - Select.Pdf SDK

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN VẬT LÍ
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS LÊ PHƯỚC LƯỢNG

Thừa Thiên Huế, năm 2016
i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận
văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng
và chưa từng được công bố trong bất kì một công trình
nào khác.
Huế, tháng 8 năm 2016
Tác giả luận văn

Demo Version - Select.Pdf SDK

Nguyễn Thị Kim Mai

ii


Lời Cảm Ơn
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo sau
đại học, Ban Chủ nhiệm, quý Thầy, Cô giáo khoa Vật lí trường Đại học
Sư phạm Huế và quý Thầy, Cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tác giả
trong suốt quá trình học tập.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý Thầy, Cô giáo
tổ Vật lí trường THPT Phan Đăng Lưu, đã nhiệt tình giúp đỡ, trao
đổi và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình nghiên cứu và thực
hiện đề tài.
Demo
Version
- Select.Pdf
Đặc
biệt, tác
giả xin bày
tỏ lòng biết ơn SDK
sâu sắc đến giáo viên hướng dẫn

– PGS. TS Lê Phước Lượng- người đã tận tình hướng dẫn và giúp
đỡ tác giả trong suốt quá trình hình thành và hoàn chỉnh luận văn.
Cuối cùng, tác giả bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, người thân và
bạn bè đã giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này.
Huế, tháng 8 năm 2016
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Kim Mai

iii


MỤC LỤC
Trang
Phụ bìa .......................................................................................................................... i
Lời cam đoan .............................................................................................................. ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
Mục lục ........................................................................................................................ 1
Danh mục các chữ viết tắt ........................................................................................... 6
Danh mục bảng biểu, hình vẽ, sơ đồ ........................................................................... 7
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 9
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................. 9
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu................................................................................ 12
3. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................... 14
4. Giả thuyết khoa học .......................................................................................... 14
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 14
6. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 15
7. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 15
8. PhươngDemo
pháp nghiên
cứu ..................................................................................
15
Version
- Select.Pdf SDK
9. Đóng góp mới của đề tài .................................................................................. 16
10. Cấu trúc luận văn ............................................................................................ 16
NỘI DUNG .............................................................................................................. 17

Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TỔ CHỨC DẠY HỌC
THEO HƯỚNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN ........ 17
1.1. Tổ chức hoạt động dạy học môn Vật lí .......................................................... 17
1.1.1. Khái niệm ............................................................................................... 17
1.1.1.1. Hoạt động ........................................................................................ 17
1.1.1.2. Hoạt động học ................................................................................. 17
1.1.1.3. Hoạt động dạy ................................................................................. 18
1.1.1.4. Hoạt động dạy học .......................................................................... 20
1.1.1.5. Tổ chức hoạt động dạy học ............................................................. 22
1.1.2. Các hình thức tổ chức hoạt động dạy học .............................................. 22
1.1.3. Quy trình tổ chức hoạt động dạy học ..................................................... 24
1


1.2. Dạy học theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn ........................ 25
1.2.1. Khái niệm ............................................................................................... 25
1.2.1.1. Khái niệm thực tiễn ......................................................................... 25
1.2.1.2. Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn .......... 25
1.2.2. Đặc điểm dạy học theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn . 26
1.2.3. Vai trò vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn ...................................... 28
1.2.4. Ý nghĩa của việc vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn ...................... 30
1.2.4.1. Vận dụng vật lí vào thực tiễn để thực hiện nhiệm vụ giáo dục toàn
diện trong tình hình mới ............................................................................... 30
1.2.4.2. Vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn đáp ứng các mục tiêu dạy
học của bộ môn Vật Lí ................................................................................. 30
1.3.4.3. Vận dụng vật lí vào thực tiễn giúp HS thấy được mối quan hệ biện
chứng giữa vật lí và thực tiễn ....................................................................... 33
1.3. Các biện pháp tổ chức hoạt động dạy học theo hướng vận dụng kiến thức
vật lí vào thực tiễn ................................................................................................ 34
1.3.1. Dùng dụng cụ trực quan mang tính thực tiễn ......................................... 34

1.3.2. Hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức Vật lí đã học để chỉ ra những

Demo Version - Select.Pdf SDK

ứng dụng trong kỹ thuật và đời sống để làm rõ cơ chế, nguyên lí kỹ thuật và
thiết bị máy móc ............................................................................................... 35
1.3.3. Hướng dẫn học sinh vận dụng những kiến thức đã học để giải thích
những hiện tượng trong thực tế và đời sống thông qua hoạt động tham quan,
ngoại khóa ......................................................................................................... 37
1.3.3.1. Tổ chức tham quan .......................................................................... 38
1.3.3.2. Tổ chức ngoại khoá ......................................................................... 39
1.3.4. Vận dụng kiến thức vật lí để giải thích nguyên nhân, hiện tượng của bài
tập vật lý định tính hay bài tập câu hỏi lý thuyết mang tính thực tiễn ............. 40
1.3.5. Tổ chức các cuộc thi “thiết kế mô hình thí nghiệm, thiết bị vật lí”, tìm
hiểu về kiến thức vật lí cũng như việc vận dụng giải thích các hiện tượng tự
nhiên hay ứng dụng khoa học kỹ thuật ............................................................. 41
1.4. Thực trạng của việc dạy học theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào thực
tiễn ở các trường THPT hiện nay ......................................................................... 42

2


1.4.1. Những đặc điểm về khả năng nhận thức của HS trung học phổ thông. . 42
1.4.2. Thực trạng của việc dạy học theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào
thực tiễn ở các trường THPT hiện nay ............................................................. 42
1.4.2.1. Mục đích và đối tượng điều tra ....................................................... 42
1.4.2.2. Phương pháp điều tra ...................................................................... 42
1.4.2.3. Kết quả điều tra ............................................................................... 43
1.5. Những khó khăn chủ yếu, những sai lầm phổ biến của HS khi học chương
“Cảm ứng điện từ” ................................................................................................ 45

1.6. Kết luận chương 1 ......................................................................................... 45
Chương 2. THIẾT KẾ VÀ SOẠN THẢO TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY
HỌC CHƯƠNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ VẬT LÍ 11 THPT THEO HƯỚNG
VẬN DỤNG KIẾN THỨC VẬT LÍ VÀO THỰC TIỄN ..................................... 47
2.1. Đặc điểm, cấu trúc chương “Cảm ứng điện từ” vật lí 11 THPT ................... 47
2.1.1. Đặc điểm chương “Cảm ứng điện từ” .................................................... 47
2.1.2. Cấu trúc chương “Cảm ứng điện từ” ...................................................... 48
2.1.3. Những thuận lợi, khó khăn trong tổ chức dạy chương “Cảm ứng điên

Version
- Select.Pdf SDK
từ’’ VậtDemo
lí 11 THPT
..........................................................................................
51
2.1.3.1. Thuận lợi ......................................................................................... 51
2.1.3.2. Khó khăn ......................................................................................... 51
2.1.4. Hệ thống những ứng dụng trong đời sống thực tiễn chương cảm ứng
điện từ ............................................................................................................... 52
2.1.4.1. Đinamô xe đạp ................................................................................ 52
2.1.4.2. Máy phát điện xoay chiều ............................................................... 53
2.1.4.3. Máy biến thế.................................................................................... 53
2.1.4.4. Đèn pin lắc tay (loại đèn không cần dùng pin) ............................... 54
2.1.4.5. Bếp từ (hay bếp điện cảm ứng) ....................................................... 54
2.1.4.6. Phanh điện từ .................................................................................. 55
2.1.4.7. Đồng hồ đo điện .............................................................................. 55
2.1.4.8. Máy dò kim loại .............................................................................. 56
2.1.4.9. Đèn điều khiển giao thông .............................................................. 56

3

2.1.4.10. Luyện kim ..................................................................................... 57
2.1.4.11. Loa ................................................................................................ 57
2.1.4.12. Micro ............................................................................................. 58
2.1.4.13. Đốt nóng kim loại bằng dòng tự cảm............................................ 59
2.1.4.14. Tự làm máy phát điện ................................................................... 59
2.1.4.15 .Nam châm trong máy phát điện đơn giản ..................................... 59
2.2. Quy trình thiết kế tiến trình DH theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào
thực tiễn ................................................................................................................ 60
2.2.1. Nguyên tắc vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn ............................... 60
2.2.2. Xác định mục tiêu bài dạy và kiến thức trọng tâm của bài học ............. 60
2.2.3. Xây dựng cơ sở dữ liệu các ứng dụng vật lí trong dạy học chương
“Cảm ứng điện từ” ............................................................................................ 62
2.2.3.1. Xây dựng hệ thống những ứng dụng trong đời sống thực tiễn
chương cảm ứng điện từ phục vụ DH ........................................................ 62
2.2.3.2 .Xây dựng hệ thống bài tập định lượng gắn với thực tiễn ............... 62
2.2.3.3. Xây dựng hệ thống bài tập định tính mang tính thực tiễn và các

- Select.Pdf
SDK................................................. 63
ứng Demo
dụng củaVersion
các kiến thức
trong đời sống
2.2.4. Thiết kế tiến trình dạy học ...................................................................... 67
2.2.5. Tổ chức dạy học thử nghiệm .................................................................. 67
2.2.6. Hoàn thiện tiến trình DH ........................................................................ 67
2.3. Soạn thảo một số tiến trình tổ chức dạy học theo hướng vận dụng kiến thức
vật lí vào thực tiễn ................................................................................................ 67

2.4. Kết luận chương 2 ......................................................................................... 76
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 78
3.1. Mục đích, nhiệm vụ và nội dung của thực nghiệm sư phạm......................... 78
3.1.1. Mục đích ................................................................................................. 78
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ............................................................ 78
3.1.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................................. 78
3.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .............................................................. 79
3.2.1. Chọn mẫu thực nghiệm sư phạm ............................................................ 79

4


3.2.2. Các bước tiến hành thực nghiệm sư phạm ............................................. 79
3.2.2.1. Chuẩn bị .......................................................................................... 79
3.2.2.2. Tiến hành hoạt động dạy học trên lớp............................................. 80
3.2.3. Kiểm tra kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................. 80
3.3. Đánh giá kết quả của thực nghiệm sư phạm ................................................. 81
3.3.1. Nhận xét quá trình học tập của HS ở các lớp thực nghiệm .................... 81
3.3.2. Phân tích kết quả học tập thông qua bài kiểm tra kết thúc chương ........ 82
3.3.2.1. Phân tích hoạt động dạy và học từng bài học cụ thể trong quá trình
TNSP ............................................................................................................ 82
3.3.2.2. Thái độ học tập của HS nhóm TN .................................................. 85
3.3.2.3. Xử lý kết quả học tập của HS trong nhóm TNg và ĐC .................. 85
3.3.3. Kiểm định giả thuyết thống kê ............................................................... 89
3.4. Kết luận chương 3 .......................................................................................... 90
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 92
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 95
PHỤ LỤC

Demo Version - Select.Pdf SDK

5


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
CƯĐT

Viết đầy đủ
:

Cảm ứng điện từ

ĐC

:

Đối chứng

DH

:

Dạy học

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

HTDH

:

Hình thức dạy học

PHT

:

Phiếu học tập

PP

:

Phương pháp

PPDH

:

Phương pháp dạy học

PT

:

Phổ thông

QTDH

:

Quá trình dạy học

SGK

:

Sách giáo khoa

THPT

:

Trung học phổ thông

Demo Version - Select.Pdf SDK
TN

:

Thí nghiệm

TNg

:

Thực nghiệm

TNSP

:

Thực nghiệm sư phạm

6


DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ
Bảng
Bảng 1.1 Kết quả điều tra về phương pháp giảng dạy của giáo viên. ..................... 43
Bảng 1.2 Điều tra về mức độ vận dụng kiến thức Vật lí vào thực tiễn trong dạy
học chương”Cảm ứng điện từ”- Vật lí 11 THPT của giáo viên. ............. 43
Bảng 1.3 Điều tra về thái độ của HS đối với việc vận dụng kiến thức vật lí vào
thực tiễn trong dạy học. ........................................................................... 44
Bảng 3.1 Các mẫu TNSP được chọn....................................................................... 79
Bảng 3.2 Bảng phân phối tần số.............................................................................. 85
Bảng3.3

f 


Bảng phân phối tần suất  wi  i  điểm của hai lớp ĐC và TNg ......... 86
n


Bảng 3.4 Bảng phân phối tần suất tích lũy ............................................................. 87
Hình
Hình 2.1 Điamô xe đạp và cấu tạo của một đinamo xe đạp (bộ phận thường gắn

- Select.Pdf SDK
ở Demo
sát bánhVersion
trước)......................................................................................
52
Hình 2.2 Máy phát điện xoay chiều đơn giản ......................................................... 53
Hình 2.3 Máy biến thế ............................................................................................ 53
Hình 2.4 Đèn pin lắc tay ......................................................................................... 54
Hình 2.5 Bếp từ ....................................................................................................... 54
Hình 2.6 Phanh điện từ ........................................................................................... 55
Hình 2.7 Đồng hồ đo điện....................................................................................... 55
Hình 2.8 Máy dò kim loại ....................................................................................... 56
Hình 2.9 Đèn điều khiển giao thông ....................................................................... 56
Hình 2.10 Nung chảy thép ........................................................................................ 57
Hình 2.11 Loa............................................................................................................ 57
Hình 2.12 Nguyên tắc hoạt động loa ......................................................................... 58
Hình 2.13 Micrô ........................................................................................................ 58
Hình 2.14 Đốt nóng kim loại bằng dòng tự cảm ....................................................... 59

7

Hình 2.15 Tự làm máy phát điện .............................................................................. 59
Hình 2.16 Nam châm trong máy phát điện ............................................................... 59
Hình 3.1.1 Đồ thị phân phối tần số điểm số của hai lớp ĐC và TNg ....................... 86
Hình 3.1.2 Đồ thị phân phối tần suất điểm của hai lớp ĐC và TNg ......................... 87
Hình 3.1.3 Đồ thị phân phối tần suất luỹ tích của hai lớp ĐC và TNg ..................... 88
Sơ đồ
Sơ đồ 1.1 Cấu trúc tâm lí của hoạt động .................................................................. 18
Sơ đồ 1.2 Cấu trúc chức năng của quá trình dạy học ............................................... 21
Sơ đồ 1.3 Mô hình tương tác trong hệ dạy học ........................................................ 21
Sơ đồ 1.4 Quy trình tổ chức hoạt động dạy học....................................................... 24
Sơ đồ 2.1 Sơ đồ logic trình bày các kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” ............. 48
Sơ đồ 2.2 Sơ đồ phát triển mạch kiến thức chương “Cảm ứng điện từ’’................. 50

Demo Version - Select.Pdf SDK

8


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Chúng ta đang sống trong thế kỷ XXI, thế kỷ của nền kinh tế tri thức và khoa học
công nghệ, thế kỷ của xu thế toàn cầu hóa, hội nhập và cạnh tranh quyết liệt. Trong bối
cảnh hội nhập quốc tế này đòi hỏi chúng ta cần có nguồn nhân lực chất lượng cao, năng
động sáng tạo, có đủ khả năng cạnh tranh trí tuệ để thích ứng nền kinh tế tri thức.
Đứng trước yêu cầu ngày càng cao của công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
và sự phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật, vấn đề đổi mới phương pháp dạy
học (PPDH) là một trong những mục tiêu lớn được ngành Giáo dục và Đào tạo đặt ra
trong giai đoạn hiện nay. Đây cũng chính là một mục tiêu chính đã được Nghị quyết
Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII đã chỉ ra rất rõ ràng
và cụ thể: “Đổi mới mạnh mẽ PP giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một

chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các
PP tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình DH..." [4].
Điều 24 Luật giáo dục quy định: “PP giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích
cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn

Demo Version - Select.Pdf SDK

học; bồi dưỡng PP tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác
động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS” [14]
Trong chiến lược phát triển giáo dục 2001-2010 Đảng và Nhà nước ta khẳng
định: “Đổi mới và hiện đại hóa PP giáo dục. Chuyển từ việc truyền thụ tri thức thụ
động, thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình
tiếp cận tri thức; dạy cho người học PP tự học, tự thu nhận thông tin một cách có hệ
thống và có tư duy phân tích, tổng hợp, phát triển năng lực của mỗi cá nhân; tăng
cường tính chủ động, tính tự chủ của học sinh trong quá trình học tập…”[3].
Phương hướng đổi mới PPDH đã được sự quan tâm của Đảng và nhà nước,
thông qua chỉ thị số 40/CT/TW của BCHTW lần 2 khoá VIII “Đổi mới mạnh mẽ PP
giáo dục nhằm khắc phục kiểu truyền thụ một chiều, nặng lí thuyết, ít khuyến khích
tư duy sáng tạo, bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu, tự giải quyết vấn đề,
phát triển năng lực thực hành sáng tạo cho người học…Trong DH cần coi trọng
thực hành, tránh kiểu dạy học nhồi nhét, học vẹt, dạy chay””[2].

9


Theo các chuyên gia và các nhà nghiên cứu giáo dục Việt Nam thì PPDH ở
trường phổ thông hiện nay vẫn còn nặng về việc thông báo tri thức, ít rèn luyện cho HS
chủ động, tích cực khám phá kiến thức bằng chính những hoạt động thao tác tư duy, trí
tuệ phù hợp với nó. Thực trạng của việc DH hiện nay tuy có đổi mới PP nhưng chỉ
dừng ở việc cải tiến PPDH truyền thống bằng cách tăng cường các câu hỏi tái hiện, sử

dụng các phương tiện DH hiện đại như một hình thức thay cho phấn trắng, bảng đen
và chủ yếu cũng thể hiện ở các tiết thao giảng có người dự giờ. Sau đó thì đâu lại vào
đấy, trở về với kiểu DH truyền thống, “Thầy nói, trò chép” [15]. Hiện nay với sự phát
triển nhanh chóng của tri thức nhân loại mang lại nhiều thành tựu mới có khả năng
ứng dụng cao vào thực tế. Trong khi đó học vấn ở nhà trường phổ thông (PT) không
thể cung cấp hết được nguồn tri thức khổng lồ như mong muốn, đòi hỏi giáo viên (GV)
phải biết khơi dậy những thuộc tính tâm lí như tính tò mò, tính ham hiểu biết và tích
cực học tập của HS. Thực tế cho thấy, HS không thể là trung tâm hoạt động DH nếu
các em không tự nguyện và không tích cực trong học tập. Do đó, việc nghiên cứu và
tìm các biện pháp kích thích tính tích cực học tập cho HS đã và đang được các nhà
tâm lí học, lí luận DH đặc biệt quan tâm nghiên cứu [5]
Vì vậy ngành giáo dục phải đổi mới một cách toàn diện về mục tiêu, nội dung,

Demo Version - Select.Pdf SDK

PP và hình thức tổ chức DH. Đặc biệt, cần chú ý đổi mới mạnh mẽ PPDH theo
hướng phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, tư duy sáng tạo của người học nhằm
đáp ứng nhu cầu về con người trong xã hội hiện nay. Song song với điều đó là việc
nghiên cứu, xây dựng và tăng cường vận dụng vào thực tiễn nhằm hỗ trợ hoạt động
học tập của HS trong mỗi bài học cụ thể. Các ứng dụng trong DH đóng vai trò rất
quan trọng, có tính quyết định đến chất lượng của việc tổ chức hoạt động nhận thức
của HS trong quá trình DH [18].
Hoạt động nhận thức của con người tuân theo qui luật nhận thức khách quan:
“Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn đó là con đường nhận thức chân lí của sự nhận thức thực tại khách quan” [23]. Quá
trình nhận thức vật lí cũng tuân theo qui luật nhận thức đó. Từ sự quan sát sự vật, hiện
tượng xảy ra trong thực tế, các nhà khoa học xây dựng giả thuyết khoa học, tiến hành
các thí nghiệm (TN) để kiểm chứng giả thuyết và rút ra kết luận rồi vận dụng các kết
luận đó vào thực tiễn cuộc sống.

10

Vật Lí là một bộ môn khoa học thực nghiệm, phần lớn các kiến thức vật lí trong
chương trình PT gắn liền với các hiện tượng, quá trình trong tự nhiên và đời sống.
Những hiện tượng vật lí trong tự nhiên diễn ra vô cùng phong phú và thú vị . Vì vậy
đòi hỏi GV Vật Lí phải tăng cường vận dụng chúng trong quá trình DH. Tuy nhiên,
thực trạng DH vật lí ở PT hiện nay cho thấy: tình trạng “dạy chay, học chay” vẫn phổ
biến, việc vận dụng kiến thức vật lí vào đời sống còn rất nhiều hạn chế nếu không
muốn nói là thực sự yếu kém. Trong dạy học, GV ít liên hệ và vận dụng kiến thức vào
thực tiễn, chính vì thế kết quả là đa số HS thường nắm bắt kiến thức một cách thụ động,
ít phát huy tư duy sáng tạo, gặp khó khăn khi vận dụng kiến thức vào thực tiễn và đời
sống. Chính vì vậy, việc thường xuyên tạo điều kiện cho HS vận dụng kiến thức vào
thực tế đóng vai trò rất quan trọng trong DH vật lí. Điều đó sẽ giúp HS hiểu và vận
dụng được các kiến thức vật lí vào kĩ thuật, đời sống thực tiễn, nhất là với những nội
dung đề cập đến những quá trình, hiện tượng xảy ra trong cuộc sống thường ngày và rất
gần gũi với HS. Qua đó HS sẽ có điều kiện phân tích, nhận xét, đánh giá các hiện tượng
và quá trình một cách có cơ sở khoa học và giúp các em phát triển tư duy, óc sáng tạo,
hình thành thói quen nghiên cứu khoa học. Chỉ có như vậy các em mới thực sự am hiểu

Version
Select.Pdf
các kiến thứcDemo
vật lí một
cách sâu- sắc
và biết cáchSDK
vận dụng kiến thức vào thực tế. Thực
tiễn DH ở trường PT cho thấy, HS rất thích thú khi vận dụng kiến thức bài học vào việc
giải quyết những vấn đề của thực tế và đời sống [ 7 ]
Đặc biệt, trong chương Cảm ứng điện từ vật lí 11 THPT các hiện tượng xảy ra
nhanh chóng, khá trừu tượng và phức tạp, đòi hỏi nhiều kĩ năng thực hành và quan sát,

do đó rất khó khăn cho GV trong việc truyền thụ kiến thức. Một trong những biện
pháp góp phần khắc phục sự khó khăn ở trên và rèn luyện khả năng tư duy, phát huy
tính tích cực nhận thức của HS trong quá trình DH vật lí đó là sử dụng các ứng dụng
của vật lí trong DH bằng cách cho HS quan sát các thiết bị trong phòng học, các máy
móc bằng tranh ảnh, bằng video và qua đó HS giải thích được các nguyên lí hoạt động
của các thiết bị này và như vậy HS sẽ tích cực, hứng thú hơn trong học tập [ 10 ]
Thực tiễn trong DH vật lí hiện nay cho thấy nếu biết khai thác và sử dụng tốt các
ứng dụng thực tế trong DH, đồng thời lựa chọn được các PPDH phù hợp thì sẽ đem lại
hiệu quả hơn rất nhiều trong DH. Nhiều thí nghiệm và hiện tượng vật lí được thể hiện

11


trong SGK nhưng không được trang bị dụng cụ TN và ứng dụng. Vì vậy, theo chúng
tôi việc nghiên cứu DH vật lí theo hướng tăng cường vận dụng kiến thức vật lí trong
kĩ thuật và đời sống là hoàn toàn phù hợp với mục tiêu của giáo dục THPT và có thể
đáp ứng được yêu cầu của việc đổi mới PPDH, nhằm phát huy tính tích cực học tập,
góp phần nâng cao chất lượng nắm vững kiến thức và kĩ năng thực hành của học sinh
THPT nhờ đó mà nâng cao chất lượng DH. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi
chọn nghiên cứu đề tài: “Tổ chức dạy học chương Cảm ứng điện từ vật lí 11 THPT
theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn ”
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Với sự phát triễn của xã hội và sự đi lên của giáo dục hiện nay thì vấn đề đổi mới
PPDH theo hướng phát huy tính chủ động, tích cực và sáng tạo của người học đã được
nhiều người quan tâm nghiên cứu. Các nghiên cứu của một số nhà tâm lí và lí luận DH
nước ngoài như A.V.Muraviep, N.M.Zvereva…Đã có các bài viết về vấn đề này như: Dạy
thế nào cho HS tự lực nắm kiến thức vật lí, tích cực hoá tư duy cho HS trong giờ dạy vật
lí… có trình bày các PPDH phát huy tính tích cực nhận thức, phát triển tư duy sáng tạo cho
HS. [1] [30]

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
Các nhà
khoa học
trong nước
đã có nhiều
công trình nghiên cứu về đổi mới
PPDH như GS.TS. Phạm Hữu Tòng, PGS.TS. Nguyễn Đức Thâm, PGS.TS. Nguyễn
Ngọc Hưng, PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Việt,... Các tác giả này đã đi sâu nghiên cứu
các biện pháp nhằm tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS, sử dụng một số PPDH
cơ bản như: PP tích cực, PP tương tự, PP thực nghiệm… trong DH vật lí nhằm phát
triển tư duy sáng tạo và tích cực học tập cho HS. Bên cạnh đó phải kể đến một số tác
giả khác như: Phạm Thị Phương với đề tài: “Khai thác, xây dựng và sử dụng bài tập
có nội dung thực tế trong dạy học phần cơ học lớp 10 THPT góp phần tích cực hóa
hoạt động học tập của HS”; hay Nguyễn Thanh Hải trong “Nghiên cứu sử dụng bài
tập định tính và câu hỏi thực tế trong dạy học vật lí ở trường phổ thông, THPT” [11];
đã chỉ ra vai trò của Vật Lí trong thực tiễn nói chung và bài tập thực tế nói riêng trong
DH vật lí. Đồng thời đề xuất các biện pháp nhằm khai thác mối quan hệ giữa vật lí và
thực tiễn trong DH. Đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ của Đỗ Tấn Khương về “Khai
thác và sử dụng bài tập thực tế với sự hỗ trợ của phương tiện nghe nhìn trong dạy học

12


phần Quang hình học vật lí 11 THPT” .....cũng đã đề cấp đến mối quan hệ giữa vật lí
và thực tiễn, nhất là những ứng dụng kỹ thuật của nó.
Một số công trình khác nghiên cứu theo hướng tăng cường tính thực tiễn của bài
học trong DH vật lí

 Luận văn Nguyễn Thị Hoàn (2009), Đại học Thái Nguyên,với đề tài “Tích
hợp các kiến thức về sản xuất điện năng khi dạy một số bài học vật lí góp phần nâng
cao chất lượng giáo dục kỹ thuật tổng hợp - hướng nghiệp cho học sinh THPT” cũng
đã đề cấp đến mối quan hệ giữa vật lí và thực tiễn, nhất là những ứng dụng kỹ thuật
của nó
 Luận văn Đỗ Thị Thu Hằng (2014) với đề tài “Khai thác, vận dụng mối liên
hệ giữa vật lí – kỹ thuật và đời sống trong dạy học chương “Dòng điện xoay chiều”
Vật Lí 12 THPT ”. Đề tài đi sâu khai thác vận dụng mối liên hệ giữa vật lí - kỹ thuật và
đời sống trong hoạt động nhận thức của HS trong DH nhằm tăng cường hứng thú học
tập của HS.
 Luận văn Phạm Thị Thu Hằng (2009) với đề tài “Tổ chức dạy học chương
“Động lực học chất điểm’’ vật lí 10 cơ bản gắn với thực tiễn nhằm tạo hứng thú học
tập cho học sinh và nâng cao hiệu quả của việc dạy học’’. Tác giả đã nghiên cứu ứng

Demo Version - Select.Pdf SDK

dụng vật lí trong thực tiễn nhằm tạo hứng thú học tập, khơi dậy tính tò mò, ham hiểu
biết trong hoạt động nhận thức của HS ở trường THPT.
 Luận văn Phan Thị Hà Linh (2008) với đề tài “Tổ chức dạy học dự án về ứng
dụng chương Cơ sở của nhiệt động lực học vật lí 10 nâng cao trong kỹ thuật ”. Tác
giả đã sử dụng PP giải quyết vấn đề để dạy một số nội dung kiến thức chương “Cơ sở
của nhiệt động lực học” và sử dụng PPDH dự án để thiết kế một số dự án về ứng dụng
của chương cơ sở Nhiệt Động Lực Học trong kĩ thuật để tổ chức dạy học các kiến
thức ứng dụng của vật lí trong khoa học kĩ thuật.
 Ngoài ra Trần Hữu Phước với đề tài (2007): “Nghiên cứu việc tổ chức ngoại
khóa về cơ học chất lưu chuyển động nhằm phát triển tính tích cực, sáng tạo của học
sinh THPT”; hay của Ngô Thị Bình (2009) “Nghiên cứu việc tổ chức hoạt động ngoại
khoá về Tĩnh học vật rắn ở lớp 10 THPT nhằm phát huy tính tích cực và phát triển
năng lực sáng tạo của HS”, ở mức độ khác nhau đều đã ít nhiều đề cập đến mối quan
hệ giữa vật lí và thức tiễn đời sống cũng như kỹ thuât.

13


Còn trên Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục (ĐHSP Huế) đã viết bài “Vấn đề vận
dụng kiến thức vật lí vào thực tế đời sống của HS phổ thông hiện nay - Thực trạng,
nguyên nhân và một số giải pháp”, hay bài viết đăng trên Tạp chí Khoa học Giáo dục
số 1/2007 “Một số giải pháp nâng cao khả năng vận dụng kiến thức vật lí vào cuộc
sống cho HS” của tác giả Nguyễn Thanh Hải.
Như vậy, qua tìm hiểu với những tư liệu chúng tôi đã biết, cho đến nay chưa có
công trình nào đi sâu nghiên cứu khai thác, tăng cường vận dụng kiến thức vật lí vào
thực tiễn trong DH chương Cảm ứng điện từ vật lí 11 THPT, vì thế chúng tôi đã chọn
đề tài này nghiên cứu.
3. Mục tiêu của đề tài
Xây dựng được tiến trình tổ chức dạy học chương “Cảm ứng điện từ “vật lí 11
THPT theo hướng vận dụng các kiến thức vật lí vào thực tiễn
4. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng và vận dụng được tiến trình tổ chức hoạt động dạy học chương
“Cảm ứng điện từ”, vật lí 11 THPT theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn
thì sẽ phát huy được tính tích cực và sáng tạo của HS, qua đó góp phần nâng cao chất
lượng DH vật lí ở THPT.

Demo Version - Select.Pdf SDK

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu, đề tài phải thực hiện các nhiệm vụ nghiên
cứu sau:
5.1 Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc khai thác, vận dụng kiến thức vật lí vào
thực tiễn trong dạy học vật lí ở các trường THPT.

5.2 Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc chương “Cảm ứng điện từ “vật lí 11 THPT.
Tìm hiểu những thuận lợi, khó khăn trong việc tổ chức hoạt động DH cho HS trong
DH chương “Cảm ứng điện từ” vật lí 11 THPT.
5.3 Điều tra thực trạng của việc DH vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn trong
DH vật lí ở các trường THPT hiện nay.
5.4 Nghiên cứu đề xuất biện pháp vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn trong
DH vật lí ở trường PT.
5.5 Soạn thảo tiến trình DH một số kiến thức chương “Cảm ứng điện từ “vật lí 11
THPT theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào trong thực tiễn.

14


5.6 Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết khoa học của
đề tài và rút ra kết luận.
6. Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động dạy và học vật lí ở trường phổ thông theo hướng vận dụng kiến thức
vật lí vào thực tiễn
7. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu chương “Cảm ứng điện từ” vật lí 11 THPT và
tiến hành thực nghiệm ở một số trường THPT trên địa bàn Tỉnh Thừa Thiên Huế.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1 Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu các văn kiện của Đảng và Nhà nước, các văn bản của Bộ GD&ĐT
có liên quan đến tiến trình đổi mới PPDH ở trường THPT
- Nghiên cứu các tài liệu về lí luận DH, tâm lý học, giáo dục học và các tài liệu
có liên quan đến việc đổi mới PPDH phổ thông
- Nghiên cứu mục tiêu, nội dung và nhiệm vụ DH của bộ môn Vật Lí ở trường
THPT hiện nay.
- Nghiên cứu nội dung, chương trình sách giáo khoa vật lí lớp 11 THPT chương

Demo Version - Select.Pdf SDK

“Cảm ứng điện từ”

- Nghiên cứu các ứng dụng của vật lí trong kĩ thuật và đời sống.
8.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Quan sát hoạt động dạy và học của GV và HS trong giờ học vật lí ở một số
trường THPT trên địa bàn Tỉnh Thừa Thiên Huế. Trao đổi trực tiếp với GV và HS.
- Dùng phiếu điều tra về thực trạng vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn trong
DH vật lí và trong DH chương “Cảm ứng điện từ” vật lí 11 THPT.
8.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm:
- Tiến hành DH thực nghiệm ở một số lớp theo tiến trình DH đã đề xuất.
- Phân tích tiến trình hoạt động sư phạm thực nghiệm, từ đó rút kinh nghiệm
nhằm bổ sung, hoàn thiện tiến trình DH đã soạn thảo để vận dụng vào thực tiễn.
8.4 Phương pháp thống kê toán học:
Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các kết quả của thực nghiệm
sư phạm.

15


9. Đóng góp mới của đề tài
Về mặt lí luận
- Đề xuất được một số tiến trình DH theo hướng vận dụng kiến thức vật lí vào
thực tiễn cho HS trong DH vật lí ở trường THPT;
Về mặt thực tiễn
- Đánh giá được thực trạng về năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn
của HS hiện nay trong DH vật lí;
- Thiết kế được một số bài DH chương “Cảm ứng điện từ” vật lí 11 THPT theo

hướng vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn cho HS
10. Cấu trúc luận văn
Cấu trúc của luận văn gồm:
Phần mở đầu
Phần nội dung
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của tổ chức dạy học theo hướng vận dụng
kiến thức vật lí vào thực tiễn
Chương 2. Thiết kế và soạn thảo một số tiến trình dạy học chương “Cảm ứng

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
điện từ” vật lí
11 THPT
theo hướng
vận dụng kiến
thức vật lí vào thực tiễn
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.
Phần kết luận
Tài liệu tham khảo

16