LUẬN văn LUẬT tư PHÁP THUẾ tài NGUYÊN một số vấn đề lý LUẬN và THỰC TIỄN

Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 32 (2006 – 2010)
TÊN ĐỀ TÀI:

THUẾ TÀI NGUYÊN MỘT SỐ VẤN
ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

TS. Lê Thị Nguyệt Châu

Trần Thị Út

Bộ môn Luật Thương Mại

MSSV: 5062373
Lớp: Luật Tư Pháp 2 – K32

Cần Thơ, 4/2010

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

1

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

2

SVTH: Trần Thị Út

Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

3

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

4

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết của đề tài ...................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 1
3. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 2
5. Kết cấu luận văn ............................................................................................... 2
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÀI NGUYÊN VÀ THUẾ TÀI
NGUYÊN ............................................................................................................ 3
1.1 Những vấn đề chung về tài nguyên ................................................................ 3
1.1.1 Khái niệm tài nguyên và phân loại tài nguyên .................................. 3
1.1.1.1 Khái niệm .......................................................................... 3
1.1.1.2 Phân loại .......................................................................... 3
1.1.2 Mối tự nhiên giữa tự nhiên và sản xuất xã hội .................................. 4
1.1.3 Sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên và môi trường tự nhiên.................. 5
1.1.4 Tầm quan trọng của nguồn tài nguyên ............................................... 5
1.1.4.1 Tầm quan trọng của tài nguyên nước .................................. 6
1.1.4.2 Tầm quan trọng của tài nguyên rừng .................................. 6
1.1.4.3 Tầm quan trọng của tài nguyên đất ..................................... 6
1.1.4.4 Tầm quan trọng của tài nguyên khí hậu................................ 7
1.1.4.5 Tầm quan trọng của tài nguyên biển .................................... 7
1.1.4.5.1 Hải sản................................................................... 7
1.1.4.5.2 Muối ..................................................................... 8
1.1.4.5.3 Du lịch nghỉ mát .................................................... 8
1.1.4.6 Tầm quan trọng của tài nguyên nhiên liệu, năng lượng ........ 8
1..1.4.7 Tầm quan trọng của tài nguyên khoáng sản......................... 8
1.1.5 Tình hình khai thác và sử dụng các nguồn tài nguyên ....................... 9
1.1.5.1 Tài nguyên đất ..................................................................... 9
1.1.5.2 Tài nguyên rừng ................................................................ 10
1.1.5.3 Tài nguyên nước ................................................................ 11
1.1.5.4 Tài nguyên khoáng sản ...................................................... 12
1.2 Quan niệm về phát triển bền vững nguồn tài nguyên..................................... 13

1.2.1 Phát triển bền vững theo quan niệm quốc tế .................................... 13
1.2.2 Phát triển bền vững qua một số nghiên cứu ở Việt Nam .................. 15
1.3 Các biện pháp bảo vệ tài nguyên ................................................................... 17
1.4 Khái niệm và bản chất thuế tài nguyên ........................................................ 17
1.4.1 Khái niệm thuế tài nguyên .............................................................. 17
1.4.2 Bản chất thuế tài nguyên ................................................................ 18
1.4.3 Vai trò thuế tài nguyên ................................................................... 18
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG THUẾ TÀI NGUYÊN Ở VIỆT NAM ............ 19
2.1 Khái quát về lịch sử hình thành thuế tài nguyên ở nước ta ........................... 19
2.2 Nội dung của Pháp lệnh Thuế tài nguyên hiện hành ...................................... 19
2.2.1 Chủ thể trong quan hệ Pháp lệnh thuế tài nguyên ............................ 19
GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

5

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

2.2.2 Đối tượng chịu thuế tài nguyên ....................................................... 21
2.2.3 Căn cứ tính thuế tài nguyên và biểu thuế tài nguyên ........................ 22
2.2.3.1 Sản lượng tài nguyên thực tế khai thác ............................. 22
2.2.3.2 Giá tính thuế tài nguyên ................................................... 23
2.2.3.3 Thuế suất thuế tài nguyên .................................................. 26
2.2.4 Chế độ miễn, giảm thuế tài nguyên.................................................. 30
2.3 Đánh giá Pháp lệnh thuế tài nguyên .............................................................. 30
2.3.1 Những kết quả đạt được .................................................................. 31

2.3.2 Hạn chế ........................................................................................... 32
2.4 Sự cần thiết ban hành Luật thuế tài nguyên ................................................... 36
CHƯƠNG 3. LUẬT THUẾ TÀI NGUYÊN Ở VIỆT NAM ........................... 37
3.1 Hoàn cảnh ra đời của Luật thuế tài nguyên ................................................... 37
3.1.1 Quan điểm xây dựng Luật thuế tài nguyên ...................................... 37
3.1.2 Mục tiêu, yêu cầu xây dựng Luật thuế tài nguyên............................ 39
3.1.3 Nguyên tắc xây dựng Luật thuế tài nguyên...................................... 40
3.1.4 Các tiêu chí để có chế độ thuế tốt .................................................... 41
3.1.5 Khái niệm tên gọi ........................................................................... 41
3.2 Nội dung Luật thuế tài nguyên ...................................................................... 41
3.2.1 Đối tượng nộp thuế ...................................................................... 42
3.2.2 Người nộp thuế .............................................................................. 43
3.2.3 Căn cứ tính thuế tài nguyên ............................................................. 43
3.2.3.1 Sản lượng tính thuế tài nguyên........................................... 44
3.2.3.2 Giá tính thuế tài nguyên..................................................... 45
3.2.3.3 Thuế suất thuế tài nguyên .................................................. 46
3.2.4 Các trường hợp miễn, giảm thuế tài nguyên .................................... 49
3.3 Những ưu điểm của Luật thuế tài nguyên so với Pháp lệnh thuế tài nguyên
hiện hành và một số giải pháp để thực hiện Luật thuế tài nguyên đạt hiệu quả. ... 50
3.3.1 Những ưu điểm của Luật thuế tài nguyên so với Pháp lệnh thuế tài
nguyên hiện hành................................................................................................ 50
3.3.2 Một số giải pháp để thực hiện Luật thuế tài nguyên đạt hiệu quả..... 51
3.3.2.1 Cần phải có những quy hoạch, chính sách rõ rang từ Trung
ương đến địa phương .......................................................................................... 51
3.3.2.2. Phải xây dựng chính sách phát triển tài nguyên khoáng sản
và giải pháp tổng thể cho từng loại khoáng sản nhằm khai thác, sử dụng hợp lý tài
nguyên khoáng sản. ............................................................................................ 51
3.3.2.3 Tăng cường năng lực quản lý tài nguyên............................ 52
3.3.2.4 Xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm pháp luật về
thuế tài nguyên ................................................................................................... 53

3.3.2.5 Cần thực hiện vấn đề minh bạch tài nguyên ....................... 53
KẾT LUẬN ...................................................................................................... 57

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

6

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

LỜI MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài
Tài nguyên có vai trò thiết yếu đối với con người, là nền tảng tồn tại và phát
triển của xã hội. Trong điều kiện công nghiệp hóa - hiện đại hóa và quốc tế hóa sâu
rộng như hiện nay, nhu cầu sử dụng tài nguyên cho phát triển kinh tế quốc dân ngày
càng trở nên vấn đề cấp thiết đối với mỗi quốc gia, trong đó có Việt Nam. Nước ta
được biết đến là nước có nguồn tài nguyên phong phú như khoáng sản kim loại,
khoáng sản không kim loại, các loài hải sản, các sản phẩm rừng tự nhiên, dầu thô, khí
thiên nhiên, khí than,….được mệnh danh là đất nước “rừng vàng, biển bạc”.
Đất nước ta, sau 23 năm đổi mới, đã chuyển dần từ nền kinh tế kế hoạch hóa
tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Tất cả
các thành phần kinh tế nước ta đã và đang nổ lực xây dựng một nền kinh tế phát triển.
Năm 2006, nước ta đã chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức thương
mại thế giới (WTO). Tuy nhiên, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế vấn
đề khai thác tài nguyên một cách ồ ạt, bừa bãi, thiếu kiểm soát đã và đang gây ảnh
hưởng đến tài nguyên thiên nhiên và vấn đề ô nhiễm môi trường. Trong những năm

qua sự gia tăng dân số cùng với quá trình đô thị hóa, nước ta đang đẩy mạnh phát triển
công nghiệp hóa - hiện đại hóa, tài nguyên thiên nhiên khai thác ngày càng nhiều, một
số tài nguyên có khả năng cạn kiệt (nhất là tài nguyên không tái tạo). Đứng trước thực
trạng trên, Đảng và Nhà nước ta đã xác định rõ bảo vệ tài nguyên thiên nhiên là nhiệm
vụ của toàn xã hội của các cấp, các ngành, các tổ chức, của cả cộng đồng và của cả
mọi người. Nhưng để xây dựng được ý thức của mỗi công dân về vấn đề bảo vệ tài
nguyên thiên nhiên là điều rất khó. Vì thế, chúng ta cần phải có những quy định cụ thể
hơn, có chính sách điều chỉnh việc khai thác, sử dụng tài nguyên một cách hoàn chỉnh
hơn để bảo vệ tốt hơn nguồn tài nguyên quốc gia đồng thời tạo nguồn thu Ngân sách
Nhà nước.
Hiện nay, ở nước ta việc quản lý hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên dựa
vào công cụ pháp lý như: thuế sử dụng đất, thuế sử dụng nước, thuế rừng, thuế tiêu thụ
năng lượng, thuế khai thác tài nguyên khoáng sản… Ngày 16 tháng 04 năm 1998 Nhà
nước ban hành Pháp lệnh thuế tài nguyên và Pháp lệnh này được sửa đổi, bổ sung điều
6 vào năm 2008. Hơn 10 năm thực hiện Pháp lệnh Thuế tài nguyên hiện hành đã đạt
được các mục tiêu khai thác, sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên và góp phần
ổn định nguồn thu Ngân sách Nhà nước nhưng Pháp lệnh cũng bộc lộ một số hạn chế
và không còn phù hợp với tình hình thực tiễn. Vì lẽ đó, để đáp ứng được yêu cầu của
nền kinh tế hiện đại, để phù hợp hơn với tình hình thực tiễn và để bảo vệ nguồn tài
nguyên thiên nhiên của quốc gia đang ngày càng suy giảm như hiện nay đồng thời góp
phần tăng thêm thu nhập cho Ngân sách Nhà nước thì cần phải cải cách, sửa đổi Thuế
tài nguyên. Vì vậy, người viết chọn đề tài về Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và
thực tiễn ở Việt Nam để nghiên cứu, tìm hiểu trong đề tài Luận văn tốt nghiệp của
mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu, tìm hiểu các quy định của các Luật liên quan đến tài nguyên thiên
nhiên trong nước, nghiên cứu vấn đề tài nguyên của một số quốc gia, từ đó đánh giá
một cách đúng đắn vai trò tầm quan trọng của nguồn tài nguyên thiên nhiên đối với
đời sống, môi trường, đối với nền kinh tế quốc gia trong giai đoạn hiện nay.Trên cơ sở

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

7

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

những đánh giá, nhận định người viết đưa ra một số ý kiến, đề xuất của bản thân để
hoàn thiện việc áp dụng Luật thuế tài nguyên, góp phần xây dựng và phát triển xã hội
bền vững.
3. Phạm vi nghiên cứu
Tuy đất nước đã có một số sắc thuế liên quan đến vấn đề tài nguyên quốc gia
nhưng chưa có một Luật thuế về tài nguyên. Vì thế, Luật thuế tài nguyên là một đạo
luật thuế mới nên việc đi sâu nghiên cứu, phân tích cụ thể từng vấn đề gặp rất nhiều
khó khăn. Bên cạnh đó, thời gian tìm hiểu, nghiên cứu đề tài trong khoảng thời gian
tương đối ngắn và kiến thức của bản than còn hạn chế nên người viết chủ yếu tìm hiểu,
phân tích Pháp lệnh Thuế tài nguyên được sửa đổi, bổ sung 2008 đang có hiệu lực thi
hành, đồng thời phân tích Luật thuế tài nguyên đã được ban hành và có hiệu lực từ
ngày 01/07/2010. Vì Luật thuế tài nguyên mới được ban hành nên người viết nêu ra
một số vấn đề mang tính chất dự báo và những đề xuất nhằm áp dụng Luật thuế tài
nguyên hiệu quả, khả thi.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu để có được những thông tin cần thiết về quy định
của Luật thuế tài nguyên người viết đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác
nhau để tiếp cận vấn đề cần nghiên cứu. Chủ yếu là phương pháp tiếp cận thông tin, tra
cứu tài liệu dựa trên những quy định của Pháp luật, tham khảo những ý kiến của những

nhà nghiên cứu trước đó thông qua các phương tiện thông tin như sách, tạp chí,
Website… để xử lý tổng hợp những thông tin cần thiết nhằm phục vụ việc nghiên cứu
từ đó phân tích, bình luận và đưa ra ý kiến của bản thân để giải quyết vấn đề cần
nghiên cứu.
5. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung của Luận văn gồm 3 chương:
 Chương 1: Những vấn đề chung về tài nguyên và thuế tài nguyên.
Trong chương này người viết chủ yếu tìm hiểu một số nguồn tài nguyên thiên
nhiên của quốc gia và tầm quan trọng của các nguồn tài nguyên đó. Đồng thời ở
chương này, người viết quan niệm về sự phát triển bền vững theo quan niệm quốc tế
và qua một số nghiên cứu ở Việt Nam. Bên cạnh đó, người viết cũng tìm hiểu thêm về
khái niệm và bản chất của thuế tài nguyên để phục vụ cho việc nghiên cứu ở các
chương sau.
 Chương 2: Thực trạng thuế tài nguyên ở Việt Nam.
Trong chương 2 người viết chủ yếu đi sâu vào phân tích nội dung của Pháp lệnh
Thuế tài nguyên hiện hành và những khó khăn, bất cập mà Pháp lệnh này vấp phải.
Đồng thời, người viết cũng đặt vấn đề về sự cần thiết phải xây dựng một Luật thuế tài
nguyên ở Việt Nam.

Chương 3: Luật thuế tài nguyên ở Việt Nam.
Từ những phân tích của chương 1 và chương 2, trong chương 3 người viết tìm
hiểu chung quanh Luật thuế tài nguyên và một số định hướng để thực hiện Luật thuế
tài nguyên hiệu quả.
Trong phạm vi nghiên cứu còn hạn chế và kiến thức của một sinh viên chưa có
nhiều kinh nghiệm, mặc dù đã có sự cố gắng nhưng chắc chắn không thể tránh khỏi
nhiều thiếu sót mong nhận được sự đóng góp chân thành của quý thầy cô và các bạn
sinh viên.
Chân thành cảm ơn!

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

8

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÀI NGUYÊN VÀ THUẾ TÀI NGUYÊN
1.1 Những vấn đề chung về tài nguyên
1.1.1 Khái niệm tài nguyên và phân loại tài nguyên
1.1.1.1 Khái niệm
Tài nguyên thiên nhiên là một bộ phận quan trọng của môi trường tự nhiên.
Nguồn tài nguyên thiên nhiên bao gồm những yếu tố vật chất của tự nhiên mà con
người có thể khai thác, nghiên cứu, sử dụng và chế biến để tạo ra sản phẩm, của cải vật
chất nhằm thỏa mãn nhu cầu của con người và xã hội.
Nguồn tài nguyên nhiên rất phong phú và đa dạng, tồn tại trong tự nhiên rất
nhiều thể loại như ở thể rắn như đất, nhôm, …thể khí như không khí,… thể lỏng như
nước, dầu khí…
Tài nguyên thiên nhiên (nguyên liệu, vật liệu do tự nhiên tạo ra mà loài người
có thể khai thác và sử dụng trong sản xuất và đời sống), là những điều kiện cần thiết
cho sự tồn tại của xã hội loài người 1.
Nói cách khác, tài nguyên thiên nhiên là các thành phần của tự nhiên như đất,
nước, không khí… mà ở trình độ nhất định của sự phát triển lực lượng sản xuất chúng
được sử dụng hoặc có thể được sử dụng làm phương tiện sản xuất và làm đối tượng
tiêu dùng.
Nói chung, tài nguyên thiên nhiên là tài sản của mỗi quốc gia, đóng vai trò quan

trọng trong đời sống và sự phát triển của đất nước. Một quốc gia muốn phát triển phải
có nguồn tài nguyên và biết bảo vệ tốt nguồn tài nguyên đó.
1.1.1.2 Phân loại
Tùy theo mục đích sử dụng, có nhiều cách phân nhóm, phân loại tài nguyên
thiên nhiên khác nhau như phân loại theo thuộc tính tự nhiên thì chia tài nguyên thiên
nhiên thành: tài nguyên rừng, tài nguyên đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên sinh vật,
tài nguyên khoáng sản…; theo công dụng kinh tế thì phân thành: tài nguyên nông
nghiệp, tài nguyên công nghiệp, tài nguyên du lịch…2 Dựa theo khả năng bị hao kiệt
có thể phân tài nguyên thiên nhiên thành hai loại:
Thứ nhất, Tài nguyên thiên nhiên vô hạn: Năng lượng mặt trời, năng lượng
gió, năng lượng thủy triều, nhiệt năng trong lòng đất.
Thứ hai, Tài nguyên thiên nhiên hữu hạn: đất, nước, rừng…Trong tài nguyên
hữu hạn này thì có tài nguyên hữu hạn có thể phục hồi được và tài nguyên hữu hạn
không thể phục hồi được: các mỏ quặng, khoáng sản…
Có thể tổng quát phân loại tài nguyên thiên nhiên thành các dạng chính theo sơ
đồ sau:

1
2

http:// vi.wikipedia.org/wiki/Tài-nguyên-thiên-nhiên
nhien.html

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

9

SVTH: Trần Thị Út

Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Hữu hạn không thể phục hồi

Vô hạn

Năng
Lượng
Mặt trời
Trực
tiêp

Nhiên
liệu
dưới đất

Gió,
thủy
triều,
dòng
chảy

Khoáng
sản kim
loại, sắt,
đồng,

nhôm

Khoáng
sản phi
kim cát,
đất, sét

Hữu hạn có thể phục hồi

Không
khí
trong
lành

Tài
nguyên
nước

Tài
nguyên
đất

Sinh vật
(tài
nguyên
sinh
học)

Cách phân loại như vậy có ý nghĩa và mục đích quan trọng trong thực tiễn, đòi
hỏi con người cần lưu ý với tài nguyên thiên nhiên hữu hạn không thể phục hồi được,

phải có kế hoạch và biện pháp tổ chức, quản lý chặt chẽ quá trình khai thác và sử dụng
đảm bảo hợp lý, tiết kiệm nhằm đem lại hiệu quả. Đối với tài nguyên thiên nhiên hữu
hạn có thể phục hồi được thì tốc độ khai thác của con người phải chậm hơn khả năng
phục hồi của chúng, đi đôi với việc khai thác, sử dụng, cần tích cực cải taọ, bảo vệ và
bồi dưỡng nó để không ngừng tái tạo nguồn tài nguyên quý giá này phục hồi cho phát
triển nền kinh tế quốc dân. Đối với loại tài nguyên vô hạn, hiện nước ta chưa khai thác
và sử dụng hiệu quả được bởi nhiều lý do, nhưng cũng cần tích cực đầu tư nghiên cứu
để tiến hành khai thác, đưa vào sử dụng loại tài nguyên phong phú này khi có điều
kiện về vốn, trang thiết bị kỹ thuật và quy trình công nghệ thích hợp.
1.1.2 Mối quan hệ giữa tự nhiên và sản xuất xã hội
Giữa tự nhiên và sản xuất xã hội có mối quan hệ qua lại chặt chẽ với nhau, đó là
mối quan hệ tương tác thường xuyên và lâu dài.
Sản xuất xã hội là một quá trình liên tục con người sử dụng lao động vào tự
nhiên để tạo ra của cải vật chất phục vụ cho nhu cầu của mình và xã hội.
Môi trường tự nhiên, đặt biệt là tài nguyên thiên nhiên là yếu tố không thể thiếu
trong quá trình phát triển sản xuất của xã hội loài người. Ngay cả sự sống của con
người sẽ không thể tồn tại được nếu không có môi trường tự nhiên chứ chưa nói đến

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

10

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

sự phát triển kinh tế - xã hội. Có thể khẳng định rằng, quy mô và tốc độ phát triển của

sản xuất xã hội phụ thuộc rất nhiều vào các nguồn tài nguyên thiên nhiên đó.
Cùng với sự phát triển của xã hội loài người, khi lực lượng sản xuất càng phát
triển thì mối quan hệ giữa môi trường tự nhiên và sản xuất xã hội cũng ngày càng được
phát triển mở rộng.
Thật vậy, khi loài người mới xuất hiện thì quan hệ giữa con người (lúc đó chưa
có quan hệ sản xuất) với tự nhiên thật đơn giản. Khi đó, con người chỉ bằng sức lao
động của mình hái lượm, săn bắt những sản phẩm của tự nhiên ban tặng để sinh sống.
Cuộc sống của con người thời đó hoàn toàn phụ thuộc vào tự nhiên hay nói cách khác
là các điều kiện, các nguồn tài nguyên thiên nhiên quyết định đến sự tồn tại và phát
của con người. Song mối quan hệ giữa con người và môi trường tự nhiên không chỉ
dừng lại ở đấy. Theo sự phát triển của lực lượng sản xuất, sự tiến bộ của tri thức của
loài người thì quan hệ tương tác đó đã thay đổi vị trí của nó. Con người không phải lệ
thuộc hoàn toàn vào tự nhiên nữa mà họ đã biết khai thác, thuần phục, chế biến và sử
dụng các điều kiện tự nhiên, các nguồn tài nguyên để phục vụ cho mục đích của mình.
Điều đó được thể hiện qua sự phát triển và thay thế của các hình thái kinh tế - xã hội,
mỗi bước tiến của hình thái kinh tế - xã hội là một bước tiến về trình độ kỹ thuật trong
việc chinh phục, khai thác và sử dụng các yếu tố tự nhiên, các nguồn tài nguyên thiên
nhiên. Việc con người chặt phá rừng đặt biệt là rừng đầu nguồn, hậu quả mang lại là lũ
lụt xảy ra vào mùa mưa và sẽ kéo theo hạn hán. Ngược lại, con người phân bố và xây
dựng các nhà máy thủy điện hợp lý sẽ mang lại nhiều lợi như cung cấp điện năng, khắc
phục và hạn chế lũ lụt xảy ra, phát triển ngành nuôi trồng và khai thác thủy sản, tạo
điều cho giao thông đường thủy phát triển…
1.1.3 Sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên và môi trường tự nhiên
Sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên và bảo vệ môi trường tự nhiên là vấn đề rất
phức tạp, bởi lẽ nó giải quyết một vấn đề cơ bản là mối quan hệ tương tác giữa môi
trường tự nhiên với sản xuất xã hội, có khi mối quan hệ chứa đựng những tính chất đối
lập nhau: một phía là nguồn tài nguyên thiên nhiên trong môi trường tự nhiên có hạn
còn một phía là nhu cầu khai thác và sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên của sản
xuất xã hội và con người là vô hạn.
Mặt khác, phải sử dụng nguồn tài nguyên sao cho hợp lý, ngày càng có hiệu quả

và ngày càng phát triển. Để thỏa mãn hai yêu cầu trái ngược đó, đòi hỏi quá trình phân
bố và phát triển sản xuất phải giải quyết, vừa đẩy mạnh phát triển sản xuất, vừa phải
tăng cường bảo vệ, cải tạo và bồi dưỡng môi trường tự nhiên. Do đó, mối quan hệ giữa
môi trường tự nhiên với việc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và con người phải
được coi trọng và giải quyết hợp lý, có vậy quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất
nước mới đạt được hiệu quả môi trường sinh thái tiến bộ, bền vững.
1.1.4 Tầm quan trọng của nguồn tài nguyên
Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều dựa vào nguồn tài nguyên thiên nhiên để
phát triển đất nước. Việt Nam cũng thế, nền kinh tế nước ta còn phải dựa rất nhiều vào
nguồn tài nguyên thiên nhiên. Tài nguyên thiên nhiên đã đóng góp tới 50% tổng giá trị
GDP, 60% - 70% tổng giá trị hàng xuất khẩu 3, và mang lại việc làm cho người lao
động. Nước ta có nguồn tài nguyên khá phong phú nhưng cũng có những nét đặc thù.

3

/>
GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

11

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Tài nguyên sinh vật phong phú và có tính đa dạng sinh học cao, tài nguyên nước và tài
nguyên khoáng sản thuộc loại trung bình nhưng tài nguyên đất thì hạn chế.
1.1.4.1 Tầm quan trọng của tài nguyên nước

Nước được coi là nhựa sống của sinh vật trên trái đất. Nước ta có tài nguyên
nước dồi dào, với đầy đủ các loại nước khác nhau được phân bố trên mặt đất và trong
lòng đất: nước mặt, nước ngầm. Điều đó đã tạo ra cho chúng ta điều kiện thuận lợi và
khả năng to lớn trong viêc cung cấp nước sạch cho sinh hoạt, cả nước khoáng giải khát
và chữa bệnh; cung cấp nước tưới cho cây trồng, vật nuôi; phát triển ngành khai thác
và nuôi trồng thủy sản, ngành công nghiệp thủy điện, ngành giao thông vận tải đường
thủy, ngành dịch vụ du lịch.
Nguồn nước mặt nước ta rất phong phú, với hệ thống sông ngòi, kênh rạch khá
dày đặc và được phân bố tương đối đồng đều trong cả nước; trong đó, đại diện cho cả
ba miền Bắc, Trung, Nam có ba con sông lớn đó thuộc vào lượng nước mưa theo mùa:
về mùa mưa (ở miền Bắc từ tháng 4 đến tháng 10, miền Nam muộn hơn từ tháng 5 đến
tháng 11), trong thời gian này lượng nước mưa cung cấp cho mặt đất tới 80% lượng
nước mưa cả năm. Hàng năm, các con sông của nước ta đổ ra biển tới 90 tỷ m3 nước.
Đặc điểm sông ngòi Việt Nam rất nhiều thuận lợi đối với sản xuất và đời sống,
chất lượng nước tốt, hàm lượng phù sa cao, khoáng hóa thấp và ít biến đổi. Nhưng bên
cạnh đó, do lượng mưa hàng năm lớn lại phân bố không đều trong năm, sông ngòi dày
đặc nhưng lòng sông hẹp và dốc… cũng đã gây ra không ít khó khăn cho sản xuất và
đời sống. Do vậy, cần phải có những biện pháp tích cực để phát huy khai thác những
lợi thế, đồng thời khắc phục, hạn chế những khó khăn, thiệt hại do chính tài nguyên
nước gây ra.
1.1.4.2 Tầm quan trọng của tài nguyên rừng
Rừng là tài nguyên thiên nhiên hữu hạn nhưng có khả năng phục hồi còn gọi là
tài nguyên tái tạo. Ngoài ý nghĩa về cung cấp nguồn lâm sản (động vật và thực vật),
rừng còn thể hiện như một yếu tố địa lý không thể thiếu được trong tổng thể môi
trường tự nhiên. Rừng có tác dụng về nhiều mặt: điều hòa khí hậu, chế ngự nguy cơ lũ
lụt, ngăn chặn sự phá hủy của các dòng thác lũ, chống xói mòn rửa trôi bảo vệ đất, hạn
chế sức phá hủy của gió bão, chống cát bay, làm tăng khả năng giữ ẩm của đất… bảo
vệ sản xuất và đời sống.
Rừng có vai trò rất quan trọng trong việc duy trì cân bằng sinh thái và sự đa
dạng sinh học trên hành tinh chúng ta. Bởi vậy, bảo vệ rừng luôn trở thành một nội

dung, một yêu cầu không thể trì hoãn đối với mỗi quốc gia trên thế giới trong cuộc
chiến đầy gian khó hiện nay nhằm bảo vệ môi trường sống đang bi hủy hoại ở mức
báo động.
1.1.4.3 Tầm quan trọng của tài nguyên đất
Tài nguyên đất ở Việt Nam rất đa dạng và phong phú bao gồm nhiều loại khác
nhau như: đất lâm nghiệp, đất nông nghiệp, đất làm muối, đất trồng rừng… Với sự đa
dạng như thế, đất đóng góp không nhỏ vào sự phát triển kinh tế của đất nước.
Đất đai là tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá, đất là tư liệu sản xuất chính
không thể thay thế được của một số ngành nông nghiệp, lâm nghiệp…Lịch sử phát
triển nông - lâm nghiệp của loài người cũng là lịch sử khai thác và bảo vệ đất đai ngày
càng có hiệu quả, đất đai còn là nguyên liệu của ngành sản xuất như ngành sản xuất
gạch, ngói, ximăng, đồ gốm…
Đất đai là địa điểm để đặt máy móc, kho tàng, bến bãi, nhà xưởng, tạo chỗ đứng
cho công nhân trong sản xuất công nghiệp. Đối với đời sống đất là nơi con người xây
GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

12

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

dựng nhà cửa, các công trình văn hóa, là nơi phân bố các ngành kinh tế quốc dân, các
khu dân cư… Đất đai còn là cơ sở để phát triển các hệ sinh thái là yếu tố hàng đầu của
môi trường sống, là nơi duy trì sự sống của con người và sinh vật.
Dưới gốc độ chính trị - pháp lý, đất đai là một bộ phận không thể tách rời của
một quốc gia gắn liền với chủ quyền quốc gia. Không thể có quan niệm quốc gia

không có đất đai. Tôn trọng chủ quyền quốc gia trước hết là tôn trọng chủ quyền quốc
gia. Vì vậy, đất đai được coi là dấu hiệu cơ bản của một quốc gia, một dân tộc, một
cộng đồng.
Đất đai là một trong những yếu tố cấu thành nên lãnh thổ của một quốc gia.
Cho nên, xâm phạm đất đai là xâm phạm chủ quyền lãnh thổ của một quốc gia. Nhưng
mặt khác nhà nước là đại diện cho chủ quyền của quốc gia, để bảo vệ chủ quyền đó
nhà nước luôn thực hiện các biện pháp quản lý, bảo vệ đất đai khỏi bị xâm phạm từ
bên ngoài.
Nhà nước và nhân dân ta đã bền bỉ tiến hành các cuộc kháng chiến chống xâm
lược của Thực dân Pháp, Đế quốc Mĩ để bảo vệ từng tấc đất. Có được vốn đất như
ngày nay là do nhân dân ta đã dũng cảm và quật cường chiến đấu chống nhiều kẻ thù
ngoại xâm và chiến đấu với thiên nhiên. Vốn đất đai là nguồn xương máu, là công sức
lao động của hàng trăm thế hệ người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng đất nước.
Rõ ràng, đất đai có vai trò quan trọng và đất đai không chỉ là nguồn tài nguyên
thiên nhiên mà còn là nền tảng của không gian để phân bố dân cư và các hoạt động
kinh tế xã hội, đóng vai trò rất quan trọng đối với mỗi quốc gia.
1.1.4.4 Tầm quan trọng của tài nguyên khí hậu
Việt Nam nằm hoàn toàn trong vành đai nhiệt đới Bắc Bán Cầu. Việt Nam có
khí hậu nhiệt đới, chịu ảnh hưởng gió mùa Đông Nam Á, với đặc trưng nắng, nóng,
ẩm. Trong năm có hai mùa gió tác động: gió Đông Bắc về mùa đông gây ra rét, khô
lạnh và gió Động nam về mùa hè gây ra nóng ẩm. Việt Nam quanh năm nhận được
lượng nhiệt rất lớn của mặt trời, số giờ nắng trung bình trong năm lên tới trên 2300
giờ, nó đã cung cấp lượng bức xạ nhiệt khá lớn. Lượng mưa trung bình hàng năm là
2000 mm. Độ ẩm không khí cao dao động trong khoảng 80% và thay đổi theo vùng,
theo mùa trong năm.
Với điều kiện thời tiết như vậy đã tạo ra nhiều thuận lợi cho sự phát triển của
nền kinh tế quốc dân, đặc biệt đối với nông nghiệp nó là cơ sở để chúng ta phát triển
một nền nông nghiệp toàn diện, với nhiều loại cây trồng, vật nuôi đa dạng phong phú
có thể phân bố sản xuất ở nhiều vùng khác nhau của đất nước với nhiều mùa vụ sản
xuất trong năm, đa dạng hóa sản phẩm với năng suất và chất lượng cao.

1.1.4.5 Tầm quan trọng của tài nguyên biển
Việt Nam có 3260 km bờ biển, chiếm 50% chiều dài biên giới của đất nước và
với diện tích trên 1 triệu km2 thềm lục địa, đó là một thế mạnh quan trọng ở nước ta.
Biển là cơ sở tốt để phát triển ngành ngư nghiệp, là địa bàn thực hiện việc khai
thác và nuôi trồng hải sản, từ đó thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp chế biến
thực phẩm. Bên cạnh đó tài nguyên biển còn tạo ra điều kiện thuận lợi cho giao thong
vận tải đường thủy, nghề muối, ngành kinh tế dịch vụ du lịch phát triển. Đặc biệt, một
nguồn lợi to lớn và có giá trị kinh tế cao mà biển đem lại cho đất nước phải kể đến đó
là kho dầu khí nằm trong long đại dương với trữ lượng khá cao.
1.1.4.5.1 Hải sản
Biển Việt Nam là biển nhiệt đới nên tài nguyên hải sản rất phong phú và đa
dạng. Nước ta có vị trí địa lý khá độc đáo, lãnh thổ của đất nước lại trải dài từ 8030’
GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

13

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

đến 23022’ vĩ độ bắc nên có thể nói rằng biển Việt Nam là nơi hội tụ của các luồng di
cư động, thực vật biển từ Đông Bắc xuống và từ Tây Bắc lên. Trong các loài hải sản
hầu như có gần đầy đủ cá, tôm, cua, trai ốc, ngao, sò…có nhiều loại hải sản quí giá có
giá trị kinh tế cao với trữ lượng khá lớn cũng có trong biển Việt Nam.
1.1.4.5.2 Muối
Nước biển Việt Nam có độ mặn trung bình trên thế giới với nồng độ muối bình
quân 3.5%, nhiều nơi có điều kiện, khả năng và nhân dân rất nhiều kinh nghiệm, kỹ

thuật cao trong nghề muối như: Thanh Hóa, Nghệ An, Quãng Ngãi, Khánh Hòa, Bình
Thuận, Bà Rịa… đó là những thế mạnh cho nghề muối nước ta.
1.1.4.5.3 Du lịch nghỉ mát
Đặc điểm khí hậu thời tiết nắng nóng ở nước ta cộng với điều kiện biển có
nhiều nơi du lịch nghỉ mát có vị trí đẹp và ý nghĩa lớn. Đây cũng đang là nguồn lực to
lớn đối với nhiều ngành kinh tế quan trọng, có khả năng mang lại lợi ích kinh tế lớn.
Có nhiều khu du lịch biển đã và đang được nhiều du khách trong và ngoài nước biết
đến như: Hạ Long, Bãi Cháy (Quãng Ninh), Đồ Sơn (Hải Phòng), Đồng Châu (Thái
Bình), Hải Thinh, Quốc Lâm (Nam Định), Sầm Sơn (Thanh Hóa), Cửa Lò (Nghệ An),
Thiên Cầm, Thạch Hải (Hà Tĩnh), Nha Trang (Khánh Hòa), Vũng Tàu (Bà Rịa - Vũng
Tàu),… Chính những nơi đó đã góp phần quan trọng đáng kể vào việc phát triển kinh
tế, hình thành nên nền công nghiệp dầu khí non trẻ của nước nhà. Theo dự đoán ban
đầu thì trữ lượng dầu mỏ có thể đạt đến 5 đến 6 tỷ tấn và trữ lượng khí đốt khoảng 180
- 330 tỷ m3, khả năng khai thác hàng năm đạt khoảng 23 - 25 triệu tấn dầu thô.
1.1.4.6 Tầm quan trọng của tài nguyên nhiên liệu, năng lượng
Nguồn tài nguyên nước ta rất đa dạng và phong phú với trữ lượng tương đối
lớn, chất lượng tốt. Điều đó tạo điều kiện cho ngành công nghiệp nhiên liệu, năng
lượng phát triển; có khả năng thỏa mãn nhu cầu về nhiên liệu, năng lượng của nền
kinh tế quốc dân và tham gia hợp tác kinh tế với nước ngoài trong lĩnh vưc này.
1.1.4.7 Tầm quan trọng của tài nguyên khoáng sản
Việt Nam có nguồn khoáng sản rất phong phú và đa dạng bao gồm hàng trăm
loại khoáng sản như dầu khí, than đá, quặng kim loại và phi kim. Cho đến nay, khoảng
hơn 5000 các loại quặng và khoáng sản đã được tìm thấy.
Tuy không có vai trò quyết định sự tồn tại và phát triển của loài người như các
thành phần môi trường khác như đất, nước, không khí…nhưng tài nguyên khoáng sản
cũng là thành phần quan trọng để phát triển xã hội. Xét từ phương diện cá nhân, con
người có trên bình diện thì một xã hội không thể phát triển bền vững và toàn diện nếu
không bất kỳ một nguồn tài nguyên khoáng sản nào. Vai trò và tầm quan trọng của tài
nguyên khoáng sản thể hiện ở những khía cạnh sau đây:
Thứ nhất, về phương diện kinh tế: khoáng sản là nhiên liệu chính cho nhiều

ngành công nghiệp then chốt như đá vôi dùng cho sản xuất xi măng, sản xuất vật liệu
xây dựng; quặng sắt được dùng cho ngành luyện kim, cơ khí. Xuất khẩu khoáng sản
thường đem lại nguồn thu lớn cho các quốc gia. Nước khoáng, nước thiên nhiên là
những tài nguyên có giá trị cao trong việc bảo vệ sức khỏe con người, đồng thời cũng
là nguồn nguyên liệu đặc biệt đối với một số ngành công nghiệp.
Thứ hai, về phương diện chính trị: Khoáng sản tạo cho các quốc gia có một vị
trí quan trọng trong giao lưu quốc tế. Nó góp phần không nhỏ vào việc làm phát triển
tính độc lập, tự chủ của mỗi quốc gia. Các quốc gia không có tài nguyên khoáng sản
phụ thuộc rất nhiều về kinh tế cũng như chính trị vào các quốc gia khác có ưu thế về
khoáng sản.
GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

14

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Vai trò, tầm quan trọng của tài nguyên khoáng sản còn thể hiện trong các ảnh
hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp của các hoạt động khoáng sản tới môi trường xung
quanh. Thực tế cho thấy ảnh hưởng của các hoạt động khai thác khoáng sản tới môi
trường khác như đất, nước, không khí, hệ sinh thái thường rất nghiêm trọng. Theo báo
cáo của Bộ Công Nghiệp, Việt Nam có trữ lượng khoảng trên tỷ tấn và trữ lượng khí
thiên nhiên trên 200 tỷ m 3 và mới chỉ trong giai đoạn đầu của quá trình khai thác.
Ngoài ra nước ta còn có rất nhiều quặng kim loại và khoáng sản như sắt, apatit, than,
đá vôi (khoảng hơn 500 mỏ, trong đó hơn một phần hai là mỏ khoáng sản kim loại,
còn lại là các mỏ khoáng sản khác). Nước ta ngành công nghiệp khai thác khoáng sản

phát triển đã góp phần quan trọng vào việc cung cấp đủ nguyên liệu, nhiên liệu cho
hoạt động sản xuất của các ngành kinh tế quốc dân, xuất khẩu phát triển nguồn ngoại
tệ cho đất nước.
1.1.5 Tình hình khai thác và sử dụng các nguồn tài nguyên
Với khoảng 80 triệu dân, đang trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, tiến
hành công nghiệp hóa - hiện đại hóa, chúng ta đã và đang khai thác ồ ạt các nguồn tài
nguyên thiên nhiên như: đất, nước, rừng, biển, động vật, thực vật… làm cho các nguồn
tài nguyên quý giá này bị cạn kiệt một cách nhanh chống. Điển hình là các loại tài
nguyên sau:
1.1.5.1 Tài nguyên đất
Nước ta có sự đa dạng về tài nguyên thiên nhiên. Ở trình độ phát triển kinh tế
như hiện nay, tài nguyên đất giữ vị trí quan trọng. Trong thời gian từ 1985 đến năm
2000 diện tích đất nông nghiệp tăng từ gần 7 triệu hecta lên 9 triêu hecta (từ 21% lên
28% diện tích đất tự nhiên). Diện tích đất nông nghiệp tăng thêm chủ yếu thuộc các
vùng Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Đồng Bằng Sông Cửu Long. Diện tích đất lâm
nghiệp tăng từ hơn 9 triệu ha năm 1985 lên gần 11 triệu ha năm 2000 (trong đó diện
tích rừng tự nhiên tăng từ 9 triệu 440 nghìn ha, đất rừng trồng 1,5 triệu ha).
Diện tích đất chuyên dùng tăng từ 972 nghìn hecta năm 1990 lên 1,5 triệu hecta
năm 2000. Diện tích đất chuyên dùng tăng ở tất cả các vùng trong cả nước cho mục
đích xây dựng cơ sở hạ tầng, giao thông, thủy lợi, khu công nghiệp. Diện tích đất
chuyên dùng tăng thêm đã góp phần giảm tốc độ phát triển diện tích đất nông nghiệp.
Một điều quan trọng trong những năm qua diện tích đất chưa sử dụng của cả nước đã
giảm mạnh, từ hơn 14 triệu hecta năm 1985 đã giảm xuống còn 10 triệu hecta năm
2000 (xem biểu 1).
Biểu 1: Diễn biến sử dụng tài nguyên đất 1985, 1990, 2000 4
Đơn vị: 1000 hecta
Đất nông nghiệp
Trong đó
Đất cây hàng năm
Đất cây lâu năm

Đất lâm nghiệp
Đất chuyên dụng
Đất chưa sử dụng

4

1985
6942

1990
6993

1995
7376

2000
9345

5615
804
9641
…
14827

5338
1045
9395
972
14925

5403
1418
10795
1271
12843

5607
2182
11580
1533
10022

http:// www.gso.gov.vn/Modules/Doc_Dowload.aspx?DocID=3115

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

15

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Nguồn số liệu: Nghiên cứu quản lý và phát triển tài nguyên sinh vật trong một số hệ
sinh thái tiêu biểu ở Việt Nam, đề tài KT 02.08
Hệ số sử dụng đất cây trồng hàng năm tăng lên (từ 1,4 năm 1995 tăng lên 1,6
năm 2000). Trong cơ cấu diện tích đất chuyên lúa, diện tích lúa 2 đến 3 vụ tăng do đẩy
mạnh công tác thủy lợi, tiến bộ kỹ thuật về thâm canh, tăng vụ và đa dạng hóa giống

lúa. Sản xuất nông nghiệp đã dần biến chuyển theo hướng bền vững biểu hiện qua việc
tăng diện tích cây lâu năm có hiệu quả kinh tế cao, giảm diện tích các cây hàng năm
vẫn còn chiếm trên 60%. Mặt khác, khả năng tăng diện tích đất canh tác từ diện tích
đất chưa sử dụng sẽ khó khăn trong thời gian tới, vì phần lớn diện tích này thuộc vùng
núi cao, hiểm trở, vùng sâu vàng xa chi phí tốn kém và hiệu quả thấp 5 .
Đất đai có giá trị to lớn đối với con người cũng như đối với tự nhiên. Đất đai
của Việt Nam nằm ở vùng nhiệt đới gió mùa, mưa nhiều, nhiệt độ không khí cao,
khoáng hóa mạnh, dễ bị rửa trôi bào mòn, sự màu mỡ của đất dễ bị thoái hóa, môi
trường đất rất nhạy cảm với mọi sự biến đổi và khó khôi phục lại trạng thái ban
đầu.Nước ta có trên 13 triệu hecta đất bị suy thoái thành đất trống, đồi núi trọc, trong
đó nhiều diện tích đã bị trơ sỏi đá và khoảng hơn 1,5 triệu hecta mất khả năng sinh
sản. Đồi núi trọc không có rừng đạt gần 12 triệu hecta. Nếu kể cả đất và mặt nước
đang bị bỏ hoang thì diện tích đất trống, đồi trọc cả nước lên đến 13 triệu hecta. Ở khu
vực đất nông nghiệp, diện tích đất trống, đồi trọc chiếm tỷ lệ đáng lo ngại, đến nay vẫn
chưa có chuyển biến rõ nét. Bên cạnh đó, những di hại do chiến tranh hóa học của Đế
quốc Mĩ để lại gần 50% diện tích đất trồng trọt, đất lâm nghiệp ở Miền Nam cũng là
một tác nhân gây suy thoái đất. Theo số liệu điều tra, hàng triệu hecta rừng trước đây
bị tác hại của chiến tranh hóa học vẫn tiếp tục chịu ảnh hưởng, một phần rừng trên các
diện tích đó không có khả năng tự phục hồi.
Nguyên nhân làm cho chất lượng tài nguyên đất bị suy thoái, giảm một cách
nghiêm trọng như thế là do các nguyên nhân như bị ảnh hưởng từ các hoạt động của
con người như hoạt khai thác khoáng sản, phát triển công - nông - ngư nghiệp, du
lịch…trong đó đặc biệt là tác động của nền nông nghiệp hiện đại với những phương
thức sản xuất mới đang diễn ra mạnh mẽ ở nước ta.
Với tình trạng khai thác và sử dụng như trên làm cho tài nguyên đất của đất
nước ngày càng giảm. Vì thế, cần có công cụ pháp lý quản lý chặt chẽ hơn nữa để bảo
vệ tốt tài nguyên đất quý giá này.
1.1.5.2 Tài nguyên rừng
Rừng là một hệ sinh thái bao gồm quần thể thực vật rừng, động vật rừng, vi sinh vật
rừng, đất rừng và các yếu tố môi trường khác. Trong đó gỗ, tre nứa, hoặc hệ thực vật

đặc trưng là thành phần chính có độ che phủ của tán rừng từ 0,1 trở lên. Đây là loại tài
nguyên có thể tái tạo và là một bộ phận quan trọng của môi trường sinh thái. Việt Nam
là một quốc gia có hệ sinh thái rừng đa dạng và phong phú nhưng do tình hình khai
thác và sử dụng bừa bãi nên diện tích rừng giảm đáng kể.
Thành quả lớn nhất trong lĩnh vực lâm nghiệp đạt được trong những năm qua là
vốn rừng được giữ vững và phát triển. Tổng diện tích rừng theo kiểm kê công bố năm
2000 đạt 10,9 triệu hecta, tăng 1,8 triệu ha năm 1990,tỷ lệ che phủ rừng đã tăng từ
27,7% năm 1990 lên 32,2% năm 2000 và 35,8% năm 2002. Sở dĩ đạt được kết quả như

5

Đức Khánh

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

16

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

vậy, một mặt do công tác trồng rừng mới, khoanh nuôi rừng, tái sinh rừng được chú
trọng. Mặt khác, chủ trương đóng cửa rừng, bảo vệ rừng và phát triển vốn rừng đã
được thực hiện nghiêm túc trên cả nước. Thực hiện chủ trương này của nhà nước, phần
lớn các đơn vị lâm trường quốc doanh, các hộ gia đình đã chuyển từ khai thác rừng
sang nhiệm vụ trồng, bảo vệ rừng và dịch vụ lâm nghiệp. Từ năm 1990 đến năm 2000
cả nước đã trồng được 1939 nghìn hecta rừng tập trung, bình quân mỗi năm trồng

được 176 nghìn hecta. Trong đó giai đoạn 1996 - 2000 trồng được 1096 nghìn hecta,
mỗi năm trồng 219 nghìn hecta (xem biểu 2)
Biểu 2: Diện tích rừng trồng tập trung
Năm

Diện tích (1000 hecta)

1990
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000

100,3
122,8
128,2
158,1
209,6
202,9
221,8
208,6
230,1
232,3

Chỉ số phát triển/năm trước

100%)
120,5
99,1
104,4
123,3
132,6
96,8
109,3
94,0
110,3
101,0

Nguồn số liệu: Tình hình kinh tế - xã hội Việt Nam (1991 - 2000) 6
Trong khoảng 10 năm (1990 - 2000) sản lượng gỗ khai thác 2,68 triệu m3 (xem
biểu 3).
Biểu 3: Sản lượng gỗ khai thác 1990 - 2000
Năm

Sản lượng gỗ ( 1000 tấn)

1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
2000

3445,5
3209,6
2686,5
2883,6
2853,2
2793,1
2833,5
2480,0
2216,8
2050,0

Chỉ số phát triển (năm trước
100%)
105,6
93,2
83,7
107,3
98,9
97,9
101,4
87,5
89,4
96,6

Nguồn số liệu: Tình hình kinh tế xã hội 1991 - 2000 7
1.1.5.3 Tài nguyên nước
Nước là thành phần cơ bản là yếu tố quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là

6

7

Báo cáo tình hình kinh tế xã hội 1990-2000, NXB Thống Kê Hà Nội,2001
Báo cáo tình hình kinh tế xã hội 1990-2000, NXB Thống Kê Hà Nội,2001

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

17

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

nguồn tài nguyên vô cùng quý giá đối với mỗi quốc gia và toàn nhân loại. Nước ta có
tầm quan trọng đối với mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội.Nhưng hiện nay có
nguồn nước bị nhiễm vi sinh nặng. Nhiều dòng sông đứng trước sự đe dọa ô nhiễm do
nhiễm do chất thải công nghiệp. Chẳng hạn, sông Cầu chảy qua Thái Nguyên hàng
năm nhận 5 triệu m3 chất thải từ các cơ sở luyện kim, sản xuất giấy. Ở Thành phố Hồ
Chí Minh, Hà Nội các nguồn nước bị ô nhiễm nghiêm trọng. Theo báo cáo hiện trạng
môi trường hàng năm cho thấy hơn 70% tổng lượng nước dùng cho các nhu cầu cấp
nước sinh hoạt được lấy từ các nguồn nước mặt, trong khi đó hiện tượng suy giảm chất
lượng nguồn nước mặt đang gia tăng ở nhiều nơi như sông Thái Bình, sông Hồng,
sông Đồng Nai. Ở những nơi này nồng độ các chất ô nhiễm đã vượt nhiều lần so với
tiêu chuẩn cho phép. Trong những năm gần đây, một số dòng sông như sông Thu Bồn
ở Quãng Nam - Đà Nẵng. Sông Cầu ở Thái Nguyên do hoạt động khai thác khoáng sản
ở đầu nguồn và các hoạt động công nghiệp trong lưu vực đã làm cho nước sông ô
nhiễm tới mức trầm trọng đáng báo động.

Tài nguyên nước ngầm cũng đang ở trong tình trạng tương tự. Hiện tượng các
nguồn nước ngầm bị cạn kiệt về số lượng và giảm sút về số lượng đang xảy ra ngày
một nhiều ở các khu vực đô thị, đặc biệt là các khu vực thành phố và các khu công
nghiệp tập trung.
Chất lượng nước biển ven bờ cũng đang giảm sút, làm giảm lượng chất phù sa
trong các vùng ven biển, lớn gấp nhiều lần so với tiêu chuẩn cho phép, điều này dẫn
đến hậu quả là nguồn lợi thủy sản bị hủy diệt đáng kể, thậm chí có một số loài hải sản
quí hiếm có thể bị tuyệt chủng.
Tài nguyên nước là thành phần chủ yếu của môi trường sống, quyết định sự
thành công trong chiến lược trong chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh quốc gia. Hiện nay, nguồn tài nguyên thiên nhiên
quý hiếm và quan trọng này đang phải đối mặt với nguy cơ ô nhiễm và cạn kiệt. Nguy
cơ thiếu nước đặt biệt là nước ngọt và sạch là một hiểm họa đối với sự tồn vong của
con người. Do đó chúng ta cần nhanh chống phải có các biện pháp bảo vệ và sử dụng
hợp lý nguồn tài nguyên nước.
1.1.5.4 Tài nguyên khoáng sản
Việt Nam có nguồn khoáng sản rất đa dạng, bao gồm hàng trăm loại như: dầu
khí, than, các loại quặng kim loại và phi kim. Cho đến nay khoảng hơn 5000 các loại
quặng và khoáng sản đã được tìm thấy. Tại một số nơi có những mỏ nằm tập trung như
dầu khí ngoài khơi Miền Nam. Than ở Quãng Ninh, Bauxit ở Tây Nguyên, apatit và
hiếm khí ở các tỉnh phía Bắc. Khai thác dầu khí và than đá đóng vai trò quan trọng
nhất, tiếp đó là các mỏ khai thác kim loại, cùng với sự phát triển chung của cả nước,
các hoạt động khoáng sản đã và đang góp phần to lớn vào công cuộc đổi mới đất nước
(xuất khẩu dầu thô, khai thác, chế biến khoáng sản làm nhiên liệu xây dựng phục vụ
sản xuất ximăng, các công trình cơ sở hạ tầng, công nghiệp cơ khí, luyện kim…)
Ngành công nghiệp khai thác mỏ đã và đang ngày càng chiếm vị trí quan trọng trong
nền kinh tế của Việt Nam cùng với đóng góp 5.6% GDP, hoạt động khai thác 2005 đã
cung cấp cho thị trường khoảng 18.6 triệu tấn dầu mỏ và 6.6 tỷ m3 khí, khoảng 30 triệu
tấn than, 0.5 đến 0.6 triệu tấn quặng tinh, hàng nghìn tấn kim loại và quặng kim loại,
hơn 10 triệu tấn đá vôi và vật liệu xây dựng bảo đảm việc làm cho hàng nghìn công
nhân, đóng góp vào cải thiện nền kinh tế của nhiều vùng nhất lành nhất là những vùng

núi xa xôi, hẻo lánh.

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

18

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

1.2 Quan niệm về sự phát triển bền vững nguồn tài nguyên
1.2.1 Phát triển bền vững theo quan niệm quốc tế
Phát triển bền vững lầ một khái niệm mới nhằm định nghĩa một sự phát triển về
mọi mặt trong hiện tại mà vẫn phải đảm bảo sự tiếp tục phát triển trong tương lai xa.
Khái niệm này hiện đang là mục tiêu hướng tới nhiều quốc gia trên thế giới, mỗi quốc
gia sẽ theo đặc thù kinh tế, xã hội, địa lý, văn hóa…riêng để hoạch định chiến lược để
phù hợp nhất đối với quốc gia đó.
Thuật ngữ “Phát triển bền vững” xã hội xuất hiện đầu tiên vào 1980 trong ấn
phẩm “Chiến lược bảo tồn thế giới” (công bố bởi hiệp hội Bảo tồn thiên nhiên và tài
nguyên quốc tế - IUCN) với nội dung rất đơn giản: “Sự phát triển của nhân loại không
chỉ chú trọng tới phát triển kinh tế mà còn phải tôn trọng những nhu cầu tất yếu của xã
hội và sự tác động đến môi trường sinh thái học.
Khái niệm này được phổ biến rộng rãi vào 1987 nhờ báo cáo Brundtland (còn
gọi là báo cáo Our Common Futur) của Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới. Báo
cáo này ghi rõ: Phát triển bền vững là “sự phát triển bền vững có thể đáp ứng được
những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu
cầu của các thế hệ tương lai”. Nói cách khác, phát triển bền vững là phải đảm bảo có

sự phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường được bảo vệ, gìn giữ.
Để đạt được điều này, tất cả các thành phần kinh tế - xã hội, nhà cầm quyền, các tổ
chức xã hội… phải bắt tay nhau thực hiện nhằm mục đích dung hòa 3 lĩnh vực chính:
kinh tế, xã hội, môi trường.
Năm 2002, Hội nghị thượng đỉnh của Liên Hợp Quốc về môi trường và phát
triển bền vững họp ở Johannesburg, Nam Phi. Trong hội nghị này, những nội dung cơ
bản của Hội Nghị Thượng Đỉnh Rio De Janeiro năm 1992 được nhắc lại. Hội nghị này
đã xác định “phát triển bền vững” là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý
và hài hòa giữa ba mặt của sự phát triển, gồm: phát triển kinh tế (nền tảng là tăng
trưởng kinh tế), phát triển xã hội (mục tiêu là thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; xóa
đối giảm nghèo và giải quyết việc làm) và bảo vệ môi trường (mục tiêu là xử lý, khắc
phục ô nhiễm, phục hồi và cải thiện chất lượng môi trường; phòng chống cháy và chặt
phá rừng; khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên). Cũng tại hội
nghị có 179 nước tham gia Hội nghị đã thông qua Tuyên bố Rio De Janeiro về môi
trường và phát triển bao gồm 27 nguyên tắc cơ bản 8:
 Nguyên tắc 1: Con người là trung tâm của sự phát triển bền vững. Con
người có quyền hưởng một cuộc sống hữu ích, lành mạnh, hài hòa với thiên nhiên.
 Nguyên tắc 2: Phù hợp với Hiến chương Liên Hợp Quốc và những
nguyên tắc của Luật pháp quốc tế, các quốc gia có chủ quyền khai thác tài nguyên của
mình theo cách riêng, nhưng phải đảm bảo rằng nhưng phải đảm bảo rằng những hoạt
động của mình không gây tác hại gì đến môi trường của quốc gia khác, hoặc những
khu vực ngoài phạm vi quyền lực quyền hạn của quốc gia mình.
 Nguyên tắc 3: Cần phải thực hiện quyền được phát triển để đáp ứng một
cách một cách bình đẳng những nhu cầu về môi trường và phát triển của các thế hệ
hiện nay và tương lai.
 Nguyên tắc 4: Để thực hiện phát triển bền vững, việc bảo vệ môi trường
nhất thiết phải là bộ phận cấu thành của quá trình và không thể xem xét tách rời quá
trình đó.
8

/>
GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

19

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

 Nguyên tắc 5: Tất cả các quốc gia và dân tộc cần hợp tác xóa bỏ nghèo
nàn, giảm chênh lệch về mức sống như một yêu cầu không thể thiếu cho sự phát triển
bền vững và để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của đại đa số nhân dân trên thế giới.
 Nguyên tắc 6: Cần dành ưu tiên đặc biệt cho nhu cầu của các nước đang
phát triển, nhất là các nước kém phát triển nhất và những nước dễ bị tổn hại về môi
trường; Đồng thời cũng nên chú ý đến quyền lợi và yêu cầu của tất cả các nước.
 Nguyên tắc 7: Các QG cần hợp tác toàn cầu để giữ gìn, BV và phục hồi
sự lành mạnh và tính toàn bộ của HST của Trái đất. Vì sự đóng góp khác nhau những
vấn đề MT toàn cầu, các QG có những trách nhiệm chung nhưng khác biệt nhau. Các
nước PT công nhận trách nhiệm của họ trong các nỗ lực QT về PTBV, do những áp
lực mà XH của họ gây cho MT toàn cầu và do những công nghệ và những nguồn tài
chính của họ chi phối, điều khiển.
 Nguyên tắc 8: Để PTBV các QG nên giảm dần và loại trừ những phương
thức SX và tiêu dùng không bền vững, đẩy mạnh những chính sách DS thích hợp.
 Nguyên tắc 9: Các QG nên hợp tác để củng cố, XD năng lực cho PTBV
bằng cách nâng cao sự hiểu biết khoa học, thông qua trao đổi kiến thức khoa học, công
nghệ và đẩy mạnh phát triển, thích nghi, truyền bá và chuyển giao công nghệ, kể cả
những công nghệ mới và cải tiến.

 Nguyên tắc 10: Các vấn đề MT sẽ được giải quyết tốt nhất với sự tham
gia của dân chúng có liên quan và ở cấp độ thích hợp. ở cấp độ QG, mỗi cá nhân có
quyền được các nhà chức trách cung cấp các thông tin thích hợp liên quan đến MT,
bao gồm thông tin về những nguyên liệu và hoạt động nguy hiểm trong cộng đồng, và
cơ hội tham gia vào các quá trình quyết định. Các QG cần khuyến khích, tuyên truyền
và tạo điều kiện cho sự tham gia của nhân dân bằng cách phổ biến thông tin rộng rãi.
Nhân dân cần được tạo điều kiện tiếp cận có hiệu quả với những văn bản luật pháp
hành chính, kể cả khả năng uốn nắn và sửa chữa.
 Nguyên tắc 11: Các QG cần ban hành luật MT, TCMT. Những mục tiêu
QL và những ưu tiên phải phản ánh nội dung MT và PT mà chúng gắn với. Những TC
mà một vài nước áp dụng có thể không phù hợp và gây tổn phí về kinh tế xã hội không
biện minh được cho các nước khác, nhất là các nước đang phát triển.
 Nguyên tắc 12: Các nước nên hợp tác để phát huy một HT kinh tế thế
giới thoáng và giúp đỡ dẫn đến sự PT kinh tế và PTBV ở tất cả các nước, nhằm đúng
hơn vào những vấn đề MT. Những biện pháp chính sách về thương mại với những
mục đích MT không nên trở thành phương tiện phân biệt đối xử độc đoán hay vô lý,
hoặc một sự ngăn cản trá hình đối với thương mại QT. Cần tránh hoạt động đơn
phương và nên giải quyết những vấn đề MT ngoài biên giới hay toàn cầu dựa trên sự
nhất trí QT cao nhất có thể đạt được.
 Nguyên tắc 13: Các nước cần soạn thảo luật QG về trách nhiệm pháp lý
và bồi thường cho những nạn nhân của ON và tác hại MT khác. Các QG cũng cần hợp
tác một cách khẩn trương và kiên quyết hơn để phát triển hơn nữa luật QG về trách
nhiệm pháp lý và bồi thường về những tác hại MT do những hoạt động trong phạm vi
quyền hạn hay kiểm soát của họ gây ra cho những vùng ngoài phạm vi quyền hạn của
họ.
 Nguyên tắc 14: Các QG nên hợp tác một cách có hiệu quả để ngăn cản
sự thay thế và chuyển giao cho các QG khác bất cứ một hoạt động hoặc chất nào gây
sự thoái hoá MT nghiêm trọng hoặc xét thấy có hại cho sức khoẻ con người.

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

20

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

 Nguyên tắc 15: Để BVMT, các QG cần áp dụng rộng rãi tiếp cận ngăn
ngừa tuỳ theo khả năng của mình. ở chỗ nào có nguy cơ gây tác hại nghiêm trọng hay
không sửa chữa được, thì không thể nêu lý do là vì thiếu sự chắc chắn khoa học hoàn
toàn để trì hoãn áp dụng các biện pháp hữu hiệu nhằm ngăn chặn sự thoái hoá môi
trường.
 Nguyên tắc 16: Các nhà chức trách QG nên cố gắng đẩy mạnh sự QT
hoá những chi phí MTvà SD các biện pháp kinh tế, căn cứ vào quan điểm cho rằng về
nguyên tắc người gây ON phải chịu phí tổn ON, với sự quan tâm đúng mức đối với
quyền lợi chung và không ảnh hưởng xấu đến nền thương mại và đầu tư quốc tế.
 Nguyên tắc 17: Cần ĐTM của những hoạt động có thể gây tác động xấu
đối với MT và tuân theo quyết định của một cơ quan QG có thẩm quyền.
 Nguyên tắc 18: Các QG cần thông báo ngay cho các QG khác về bất cứ
một thiên tai nào hay tình hình khẩn cấp nào có thể gây những tác hại đột ngột đối với
MT của nước đó. Cộng đồng QT phải ra sức giúp các QG bị tai họa này.
 Nguyên tắc 19: Các QG cần phải thông báo trước, kịp thời và cung cấp
thông tin có liên quan cho các QG có khả năng bị ảnh hưởng về những hoạt động có
thể gây ảnh hưởng xấu đáng kể đến MT vượt ra ngoài biên giới và cần tham khảo ý
kiến của các QG này sớm và có thiện ý.
 Nguyên tắc 20: Phụ nữ có một vai trò quan trọng trong quản lý và phát
triển môi trường. Do đó việc họ tham gia đầy đủ là cần thiết để đạt được sự phát triển

bền vững.
 Nguyên tắc 21: Cần huy động tính sáng tạo, những lý tưởng và sự can
đảm của thành niên thế giới để tạo nên một sự chung lưng đấu cật để đạt được sự phát
triển bền vững và đảm bảo một tương lai tốt đẹp hơn cho tất cả mọi người.
 Nguyên tắc 22: Nhân dân bản xứ và những cộng đồng của họ và các
cộng đồng khác của ĐF có vai trò quan trọng trong QL và PTMT nhờ tri thức bản địa
và tập tục truyền thống của họ. Các QG nên công nhận và ủng hộ thích đáng bản sắc
văn hoá và những mối quan tâm của họ, giúp họ tham gia có hiệu quả vào PTBV.
 Nguyên tắc 23: MT& TNTN của các dân tộc bị áp bức, thống trị, chiếm
đóng cần phải được BV.
 Nguyên tắc 24: Chiến tranh là yếu tố phá hoại PTBV. Các QG cần phải
tôn trọng luật pháp QT, BVMT trong thời gian có xung đột vũ trang và hợp tác để
PTMT hơn nữa, như các QG cảm thấy cần thiết.
 Nguyên tắc 25: Hoà bình, phát triển và BVMT phụ thuộc nhau và không
thể chia cắt được.
 Nguyên tắc 26: Các QG cần phải giải quyết mọi bất hoà về MT một cách
hoà bình và bằng các biện pháp thích hợp theo Hiến chương Liên Hợp Quốc.
 Nguyên tắc 27: Các QG, dân tộc cần hợp tác có thiện ý, với tinh thần
chung lưng đấu cật trong việc thực hiện các nguyên tắc được thể hiện trong bản tuyên
bố này và trong sự phát triển hơn nữa luật pháp QT trong lĩnh vực PTBV.
1.2.2 Phát triển bền vững qua một số nghiên cứu ở Việt Nam
Khái niệm “Phát triển bền vững” được biết đến ở Việt Nam vào những khoảng
cuối thập niên 80 đầu thập niên 90. Mặc dù xuất hiện ở Việt Nam khá muộn nhưng nó
lại sớm được thực hiện ở nhiều cấp độ.
Về mặt học thuật, thuật ngữ này được giới khoa học nước ta tiếp thu nhanh. Đã
có hang loạt công trình nghiên cứu liên quan mà đầu tiên phải kể đến là công trình
nghiên cứu môi trường tiến hành như : “Tiến tới môi trường bền vững” (1995) của
GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

21

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Trung tâm tài nguyên và môi trường, Đại học tổng hợp Hà Nội. Công trình này đã tiếp
thu và thao tác hóa khái niệm phát triển bền vững theo báo cáo Brundtland như một
tiến trình đòi hỏi đồng thời trên bốn lĩnh vực: bền vững về mặt kinh tế, bền vững về
mặt nhân văn, bền vững về mặt môi trường, bền vững về mặt kỹ thuật. Chính phủ Việt
Nam cũng đã xây dựng tình huống phát triển bền vững của mình (Chương trình nghị
sự 21 của Việt Nam) trên cơ sở xem xét kỹ lưỡng các điều kiện tự nhiên, kinh tế, chính
trị, xã hội của Việt Nam. Trong khoảng thời gian mười năm trước mắt, các mục tiêu
phát triển kinh tế bền vững, phát triển bền vững xã hội và phát triển bền vững tài
nguyên môi trường được đặt ra một cách tổng quát nhưng ở đây chỉ trình dày một cách
tổng quát mục tiêu phát triển trong lĩnh vực môi trường, theo đó: Phát triển bền vững
trong lĩnh vực tài nguyên môi trường, bao gồm:
Thứ nhất, việc sử dụng hợp lý, hiệu quả, chống suy thoái môi trường đất, sử
dụng hợp lý, hiệu quả tài nguyên khoáng sản; bảo vệ tài nguyên nước, sử dụng hợp lý,
lâu bền tài nguyên nước; bảo vệ môi trường và tài nguyên biển, ven biển; sử dụng hợp
lý và phát triển tài nguyên rừng; giảm thiểu ô nhiễm môi trường đô thị và khu công
nghiệp; quản lý, xử lý chất thải rắn và chất thải nguy hại; bảo tồn sự đa dạng sinh học;
ngăn ngừa và giảm thiểu sự tác động của biến đổi khí hậu và thiên tai.
Thứ hai, các vấn đề phát triển bền vững về kinh tế gồm tăng trưởng kinh tế
nhanh và ổn định lâu dài trên cơ sở nâng cao chất lượng tăng trưởng, nâng cao hàm
lượng khoa học - công nghệ và sử dụng có hiệu quả, tiết kiệm Tài nguyên thiên nhiên
trong mối quan hệ với môi trường, tự nhiên và nhân tạo; từng bước thay đổi mô hình
và công nghệ sản xuất (“sản xuất sạch”, “công nghệ hóa sạch”), mô hình tiêu dùng

sạch hơn, thân thiện với môi trường hơn; phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững,
phát triển bền vững vùng và các cộng đồng địa phương.
Thứ ba, các vấn đề phát triển bền vững trong lĩnh vực xã hội bao gồm: nỗ lực
xóa đói giảm nghèo, tạo thêm công ăn việc làm, tăng thu nhập cho người lao động, hạ
thấp tỷ lệ tăng dân số để nâng cao chất lượng dân số; hài hòa quá trình đô thị hóa và
các luồng di dân, phân bố hợp lý dân cư và lao động theo vùng lãnh thổ nhằm khai
thác hợp lý tài nguyên thiên nhiên và cải thiện môi trường sống (tự nhiên, nhân tạo)
nhất là ở các đô thị; nâng cao dân trí, trình độ nghề nghiệp đáp ứng nhu cầu của sự
nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa bằng cách nâng cao chất lượng giáo dục, và
nâng cao chất lượng các dịch vụ y tế và chăm sóc sức khỏe nhân nhân, cải thiện môi
trường lao động và chất lượng môi trường sống.
Quả thật, đó là tập hợp rộng lớn các vấn đề kinh tế, xã hội, môi trường cần được
ưu tiên nghiên cứu, xây dựng kế hoạch thực hiện trong chiến lược phát triển bền vững
ở Việt Nam.
Từ những lĩnh vực ưu tiên đó, định hướng chiến lược đã nêu chương trình hành
động chính gồm nâng cao nhận thức cho cộng đồng về sự cần thiết phát triển bền
vững; hoàn thiện cơ chế chính sách, tăng cường tiềm lực (tài chính và nhân lực) trong
nước và hợp tác quốc tế để triển khai chiến lược trên thực tế.
Nói chung, “phát tiển bền vững” là khái niệm mới ở Việt Nam. Tiến hành xây
dựng và thao tác hóa khai niệm này phù hợp với thực tiển đất nước và bối cảnh thế
giới hiện nay rất quan trọng. Các nghiên cứu khoa học môi trường, khoa học xã hội,
trong đó đặt biệt là kinh tế học, xã hội học và luật học hy vọng sẽ có nhiều đóng góp
cho việc hoàn thiện hệ thống quan điểm lý luận về phát triển bền vững ở nước ta trong
những thập niên sắp tới.

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

22

SVTH: Trần Thị Út

Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Tóm lại, “Phát triển bền vững” có nội hàm rất rộng, mỗi thành tố trong đó đều
có một ý nghĩa riêng, một mẫu hình phát triển bền vững là mỗi địa phương, vùng, quốc
gia…không nên thiên về thành phố này xem nhẹ thành phố kia. Vấn đề là áp dụng nó
như thế nào ở các cấp độ trên và trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Để
chuyển hóa khái niệm “Phát triển bền vững” từ cấp độ lý thuyết áp dụng vào thực tiễn
thì khái niệm này cần được làm rõ và sau đó áp dụng trực tiếp đối với các lĩnh vực
khác nhau của đời sống xã hội.
1.3 Các biện pháp bảo vệ tài nguyên
Tài nguyên thiên nhiên có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong cuộc sống và sự
phát triển của con người, của mỗi quốc gia, của toàn nhân loại. Bảo vệ tài nguyên thiên
nhiên là bảo đảm cho chúng ta có cuộc sống tốt. Trong sinh hoạt đời sống và phát tiển
kinh tế - xã hội không được làm cho tài nguyên thiên nhiên bị cạn kiệt, thường xuyên
áp dụng các biện pháp bảo vệ tài nguyên thiên nhiên như chăm sóc, bảo vệ tài nguyên
nước, đất, rừng…Đã từ lâu Đảng và Nhà nước ta có một số chính sách pháp luật nhằm
bảo vệ tài nguyên thiên nhiên như:
-Luật bảo vệ và phát triển rừng
-Luật đất đai 2003
-Luật sửa đổi bổ sung một số điều của luật khoáng sản
-Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật dầu khí 2008
-Luật tài nguyên nước
-Luật biển
-Luật đa dạng sinh học
-Luật bảo vệ môi trường
-Luật thuế sử dụng đất nông nghiệp

-Các ưu đãi về thuế đối với hoạt động khai thác khoáng sản
-Các chính sách, phí, lệ phí nhằm bảo vệ tài nguyên
Bên cạnh những công cụ này thì có một công cụ bảo vệ tài nguyên rất hiệu quả
đó là thuế tài nguyên. Thuế tài nguyên đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ tài
nguyên.
1.4 Khái niệm và bản chất thuế tài nguyên
1.4.1 Khái niệm thuế tài nguyên
Trước năm 1990, Nhà nước Việt Nam chưa có chế độ thu thống nhất đối với
hoạt động khai thác tài nguyên. Do đó, về mặt tài chính Nhà nước tập trung được hầu
hết các nguồn thu về khai thác tài nguyên cho ngân sách nhà nước. Chẳng hạn, các tổ
chức cá nhân khai thác sản phẩm của rừng tự nhiên thực hiện chế độ nộp tiền nuôi
rừng; tổ chức, cá nhân khai thác tài nguyên khác thì thực hiện chế độ nộp tiền khai
thác tài nguyên… Để khắc phục tình trạng trên, ngày 30 tháng 3 năm 1990 Hội đồng
Nhà nước ban hành pháp lệnh thuế tài nguyên với mục đích góp phần khuyến khích
việc khai thác tài nguyên thiên nhiên hợp lý, tiết kiệm, có hiệu quả, hướng dẫn sử dụng
tài nguyên theo hướng có lợi cho nền kinh tế quốc dân. Đồng thời đảm bảo cho tính
công bằng giữa các đơn vị khai thác, sử dụng tài nguyên với các đơn vị sản xuất kinh
doanh khác trong nền kinh tế.
Theo pháp lệnh thuế tài nguyên hiện hành, thuế tài nguyên được gọi là thuế
gián thu, thu vào hoạt động khai thác tài nguyên thuộc tài sản quốc gia của các tổ
chức, cá nhân khai thác nhằm khuyến khích việc khai thác, sử dụng tài nguyên hợp lý,
tiết kiệm, có hiệu quả, góp phần bảo vệ tài nguyên đất nước, bảo đảm cho ngân sách

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

23

SVTH: Trần Thị Út

Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

nhà nước có nguồn thu để bảo vệ, tái tạo, tìm kiếm, thăm dò tài nguyên 9.
Tóm lại, thuế tài nguyên là một trong những công cụ về tài chính, thể hiện vai
trò sở hữu Nhà nước đối với tài nguyên quốc gia và thực hiện chức năng quản lý Nhà
nước đối với hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên của các tổ chức, cá nhân. Thuế
tài nguyên hiện đang thực hiện theo Pháp lệnh Thuế tài nguyên (năm 1998); Pháp lệnh
sửa đổi, bổ sung Điều 6 Pháp lệnh thuế tài nguyên (năm 2008). Từ ngày 01/07/2010,
Luật thuế tài nguyên sẽ có hiệu lực.
1.4.2 Bản chất thuế tài nguyên
Về bản chất thuế tài nguyên là loại thuế gián thu. Tuy nhiên nó mang tính chất
là một khoản thu về chuyển nhượng tài nguyên thiên nhiên quốc gia mà tổ chức, cá
nhân phải nộp cho Nhà nước khi khai thác tài nguyên.
Với thời kỳ phát triển công nghiệp hóa - hiện đại hóa như ngày ngày nay thì các
hoạt động, nhu cầu của con người ngày càng cao. Trong đó có nhu cầu tiêu dùng tài
nguyên thiên nhiên cũng nhiều và tài nguyên thiên nhiên đóng vai trò rất quan trọng
trong mọi mặt của đời sống và nền kinh tế nước nhà. Chính vì thế việc bảo vệ tài
nguyên thiên nhiên là vấn đề cấp bách và quan trọng hiện nay. Có bảo vệ tốt nguồn tài
nguyên thiên nhiên quý giá này thì đất nước càng ngày phát triển hơn.Vì thế, Nhà
nước cần có chính sách, những công cụ hiệu quả hơn để bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.
1.4.3 Vai trò của thuế tài nguyên
Thuế tài nguyên là một công cụ quan trọng để các cơ quan quản lý nhà nước
tăng cường công tác quản lý, giám sát quá trình hoạt động khai thác tài nguyên theo
quy định của pháp luật, được sử dụng đồng thời với các công cụ quản lý khác như cấp
giấy phép thăm dò, khai thác, chế biến tài nguyên.
Thuế tài nguyên cũng là một công cụ đảm bảo nguồn thu cho Ngân sách Nhà
nước. Thuế tài nguyên là một khoản thu của Ngân sách Nhà nước đối với các doanh
nghiệp về việc sử dụng các dạng tài nguyên thiên nhiên trong quá trình sản xuất.

Thuế tài nguyên đã góp phần vào việc bảo vệ vấn đề khai thác, sử dụng tài
nguyên một cách có hiệu quả, sử dụng tiết kiệm, hợp lý nguồn tài nguyên. Nhất là
nguồn tài nguyên quý hiếm.
Thuế tài nguyên góp phần đảm bảo công bằng giữa các chủ thể khai thác tài
nguyên với nhau và các chủ thể khai thác tài nguyên với các chủ thể khác.

9

Giáo trình luật thuế Việt Nam, Trường Đại học luật Hà Nội, NXB Tư pháp,2005, chương 3 tr.291-293

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

24

SVTH: Trần Thị Út


Luận văn tốt nghiệp

Thuế tài nguyên một số vấn đề lý luận và thực tiễn

CHƯƠNG 2
THỰC TRẠNG THUẾ TÀI NGUYÊN Ở VIỆT NAM
2.1 Khái quát về lịch sử hình thành thuế tài nguyên nước ta
Trước 1990 Nhà nước Việt Nam chưa có chế độ thu thuế thống nhất đối với
hoạt động khai thác tài nguyên. Do đó, về mặt tài chính Nhà nước không tập trung
được hết các nguồn thu về thuế tài nguyên cho Ngân sách nhà nước. Chẳng hạn, các tổ
chức, cá nhân khai thác sản phẩm của rừng tự nhiên thực hiện chế độ nộp tiền nuôi
rừng; tổ chức, cá nhân khai thác tài nguyên thì thực hiện chế độ nộp tiền khai thác tài
nguyên… Để khắc phục tình trạng trên, ngày 30 tháng 03 năm 1990 Hội đồng Nhà

nước ban hành Pháp lệnh Thuế tài nguyên với mục đích góp phần khuyến khích việc
khai thác tài nguyên thiên nhiên hợp lý, tiết kiệm, có hiệu quả, hướng dẫn sử dụng tài
nguyên thiên nhiên theo hướng có lợi cho nền kinh tế quốc dân, góp phần bảo vệ ài
nguyên đất nước. Đồng thời đảm bảo cho Ngân sách Nhà nước có nguồn thu ổn định
để thực hiện các biện pháp bảo vệ, tái tạo, tiềm kiếm, thăm dò các nguồn tài nguyên
thiên nhiên của đất nước, góp phần bảo đảm tính công bằng giữa các đơn vị khai thác,
sử dụng tài nguyên với các đơn vị sản xuất kinh doanh khác trong nền kinh tế.
Sau hơn tám năm thực hiện Pháp lệnh Thuế tài nguyên năm 1990 về cơ bản đạt
các mục tiêu đặt ra, tuy nhiên, bên cạnh đó, Pháp lệnh Thuế tài nguyên năm 1990 cũng
bộc lộ những bất cập cần được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp. Vì thế, ngày 16 tháng 4
năm 1998 Ủy Ban Thường Vụ Quốc hội Nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt
Nam đã ban hành Pháp lệnh sửa đổi để thay thế Pháp lệnh thuế tài nguyên 1990. Trên
cơ sở đó, ngày 03 tháng 9 năm 1998 Chính phủ ban hành Nghị định số 68/CP quy định
chi tiết Pháp lệnh thuế tài nguyên. Bộ tài chính ban hành thông tư số 153 TT/BTC
ngày 26 tháng 11 năm 1998 hướng dẫn thi hành Nghị định số 68/CP.
Sau hơn mười năm thực hiện, trước yêu cầu được đặt ra của giai đoạn mới,
công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc, một số quy định tại Pháp lệnh Thuế tài nguyên
1998 đã tỏ ra một số bất cập. Vì vậy, ngày 22 tháng 11 năm 2008, Ủy Ban Thường Vụ
Quốc Hội Khóa XII đã ban hành Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung Điều 6 Pháp lệnh Thuế tài
nguyên 1998, Pháp lệnh này có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2009. Để
đảm bảo việc thực hiện Pháp lệnh, ngày 19 tháng 01 năm 2009, Chính phủ ban hành
Nghị định số 05/ 2009/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh Thuế tài nguyên
năm 1998 và Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung điều 6 Pháp lệnh thuế tài nguyên năm 1998.
Tuy nhiên, việc sửa đổi Pháp lệnh là giải pháp mang tính tình thế chưa giải quyết
những hạn chế của Pháp lệnh. Vì thế, ngày 04 tháng 12 năm 2009, Quốc hội đã ban
hành Luật Thuế tài nguyên (có hiệu lực thi hành vào ngày 01 tháng 7 năm 2010).
Ngoài ra, để điều chỉnh quan hệ nộp thuế tài nguyên, Nhà nước còn ban hành các quy
phạm pháp luật trong các văn bản pháp luật chuyên ngành để điều chỉnh quan hệ thuế
này cho phù hợp như: Luật dầu khí, Luật khoáng sản… và các văn bản hướng dẫn thi
hành.

2.2 Nội dung của Pháp lệnh Thuế tài nguyên hiện hành
2.2.1 Chủ thể trong quan hệ pháp luật Thuế tài nguyên
Quan hệ Pháp luật Thuế tài nguyên là quan hệ thu nộp thuế phát sinh giữa nhà
Nhà nước với các tổ chức, cá nhân có hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên được
các quy phạm Pháp luật Thuế tài nguyên điều chỉnh.

GVHD: Ts.Lê Thị Nguyệt Châu

25

SVTH: Trần Thị Út