LUẬN văn sư PHẠM vật lý BIÊN SOẠN hệ THỐNG câu hỏi TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN CHƯƠNG “PHÂN cực ÁNH SÁNG” bổ SUNG NGUỒN học LIỆU học PHẦN SP139

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN SƯ PHẠM VẬT LÝ



BIÊN SOẠN HỆ THỐNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN
CHƯƠNG “PHÂN CỰC ÁNH SÁNG” BỔ SUNG NGUỒN HỌC LIỆU
HỌC PHẦN SP139
Luận văn tốt nghiệp
Ngành: SƯ PHẠM VẬT LÝ – CÔNG NGHỆ

Giáo viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Ths.GVC. Nguyễn Hữu Khanh

Lê Trường Duy
Mã số SV: 1090303
Lớp: Sư phạm Vật lý–Công nghệ
Khóa: 35

Cần Thơ, Năm 2013


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: ThS.GVC. Nguyễn Hữu Khanh

Phần MỞ ĐẦU -------------------------------------------------------------------------------------- 1

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ------------------------------------------------------------------------- 1
2. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI --------------------------------------------------------------------- 1
3. ĐỐI TƯỢNG NGHIỆN CỨU ----------------------------------------------------------------- 1
4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU --------------------------------------------------------------------- 1
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ------------------------------------------------------------ 1
6. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH --------------------------------------------------------------------- 2
Phần NỘI DUNG ----------------------------------------------------------------------------------- 3
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ BẰNG TRẮC NGHIỆM
KHÁCH QUAN ------------------------------------------------------------------------------------- 3
1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐO LƯỜNG ------------------------------------------------------------ 3
1.1.1. Nhu cầu đo lường trong giáo dục -------------------------------------------------------- 3
1.1.2. Các dụng cụ đo lường ---------------------------------------------------------------------- 3
1.1.3. So sánh hình thức luận đề và hình thức trắc nghiệm khách quan ---------------- 3
1.1.3.1. Điểm giống nhau--------------------------------------------------------------------------- 3
1.1.3.2. Điểm khác nhau---------------------------------------------------------------------------- 4
1.1.3.3. Các trường hợp sử dụng luận đề -------------------------------------------------------- 4
1.1.3.4. Các trường hợp sử dụng trắc nghiệm khách quan ---------------------------------- 4
1.1.3.5. Trường hợp sử dụng cả luận đề và trắc nghiệm khách quan ---------------------- 5
1.1.3.6. Ưu và nhược điểm của hình thức trắc nghiệm khách quan------------------------ 5
1.2. CÁC HÌNH THỨC CÂU TRẮC NGHIỆM ---------------------------------------------- 5
1.2.1. Có 4 hình thức thông dụng ---------------------------------------------------------------- 5
1.2.2. Ưu và nhược điểm của các loại câu trắc nghiệm nhiều lựa chọn ----------------- 6
1.2.3. Những yêu cầu khi soạn câu trắc nghiệm nhiều lựa chọn: ------------------------- 6
1.2.4. Những hình thức tiết lộ câu lựa chọn (đúng) khi viết các câu trắc nghiệm ----- 6
1.3. CÁC BƯỚC SOẠN THẢO MỘT BÀI TRẮC NGHIỆM ----------------------------- 7
1.3.1. Xác định mục đích bài kiểm tra ---------------------------------------------------------- 7
1.3.2. Xác định mục tiêu học tập ----------------------------------------------------------------- 7
1.3.3. Phân tích nội dung, lập bảng phân tích nội dung ------------------------------------- 8
1.3.4. Thiết lập dàn bài trắc nghiệm ------------------------------------------------------------ 8
1.3.5. Lựa chọn câu trắc nghiệm cho bài kiểm tra ------------------------------------------- 9

SVTH: Lê Trường Duy

i


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: ThS.GVC. Nguyễn Hữu Khanh

1.3.6. Trình bày bài kiểm tra -------------------------------------------------------------------- 9
1.4. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ BÀI TRẮC NGHIỆM ----------------------------------------- 9
1.4.1. Phân tích câu trắc nghiệm ---------------------------------------------------------------- 9
1.4.1.1. Mục đích của việc phân tích ------------------------------------------------------------ 9
1.4.1.2. Các bước phân tích câu trắc nghiệm ------------------------------------------------- 10
1.4.1.3. Độ khó của câu trắc nghiệm ----------------------------------------------------------- 10
1.4.1.4. Độ phân cách câu trắc nghiệm -------------------------------------------------------- 11
1.4.1.5. Phân tích đáp án và mồi nhử ---------------------------------------------------------- 11
1.4.1.6. Một số tiêu chuẩn chọn câu trắc nghiệm -------------------------------------------- 11
1.4.2. Phân tích bài trắc nghiệm---------------------------------------------------------------- 12
1.4.2.1. Đánh giá bài trắc nghiệm dựa vào Điểm số trung bình --------------------------- 12
1.4.3. Các loại điểm số trắc nghiệm ------------------------------------------------------------ 13
1.4.3.1. Điểm thô trên một bài trắc nghiệm ---------------------------------------------------- 13
1.4.3.2. Điểm phần trăm đúng X(%) ------------------------------------------------------------ 13
Chương 2: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ CÔNG TÁC GIẢNG DẠY BÀI TẬP VẬT LÝ VÀ
CÁC LOẠI BÀI TẬP VẬT LÝ ---------------------------------------------------------------- 14
2.1. VAI TRÒ CỦA BÀI TẬP TRONG GIẢNG DẠY VÀ HỌC TẬP VẬT LÝ ----- 14
2.2. PHÂN LOẠI BÀI TẬP VẬT LÝ --------------------------------------------------------- 14
2.2.1. Bài tập Vật lý định tính hay bài tập câu hỏi lý thuyết ----------------------------- 14
2.2.2. Bài tập vật lý định lượng ----------------------------------------------------------------- 15
2.2.2.1. Bài tập dượt ------------------------------------------------------------------------------- 15

2.2.2.2. Bài tập tổng hợp -------------------------------------------------------------------------- 15
2.2.3. Bài tập đồ thị.------------------------------------------------------------------------------- 15
2.2.3.1 Đọc và khai thác đồ thị đã cho --------------------------------------------------------- 15
2.2.3.2. Vẽ đồ thị theo những dữ liệu đã cho -------------------------------------------------- 15
2.2.4. Bài tập thí nghiệm ------------------------------------------------------------------------- 15
Chương 3: TÓM LƯỢC KIẾN THỨC CƠ BẢN CHƯƠNG PHÂN CỰC ÁNH
SÁNG ------------------------------------------------------------------------------------------------ 16
3.1. ÁNH SÁNG TỰ NHIÊN VÀ ÁNH SÁNG PHÂN CỰC ----------------------------- 16
3.2. HIỆN TƯỢNG PHÂN CỰC ÁNH SÁNG DO PHẢN XẠ -------------------------- 18
3.2.1. Thí nghiệm Malus------------------------------------------------------------------------- 18
SVTH: Lê Trường Duy

ii


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: ThS.GVC. Nguyễn Hữu Khanh

3.2.2. Định luật Brewster ------------------------------------------------------------------------ 19
3.2.3. Khảo sát lý thuyết về phân cực ánh sáng do phản xạ ------------------------------ 20
3.2.4. Độ phân cực -------------------------------------------------------------------------------- 21
3.3. PHÂN CỰC ÁNH SÁNG DO KHÚC XẠ QUA MÔI TRƯỜNG DỊ HƯỚNG - 22
3.3.1. Môi trường dị hướng: -------------------------------------------------------------------- 22
3.3.2. Bề mặt sóng thường .Bề mặt sóng bất thường--------------------------------------- 22
3.3.3. Vận tốc thường. Vận tốc bất thường -------------------------------------------------- 24
3.3.4. Chiết suất ----------------------------------------------------------------------------------- 24
3.3.5. Phân loại tinh thể: ------------------------------------------------------------------------- 24
3.3.6. Cách vẽ tia khúc xạ. Cách vẽ Huyghens ---------------------------------------------- 25
3.3.7. Sự phân cực do khúc xạ qua môi trường dị hướng--------------------------------- 26

3.3.8. Các loại kính phân cực ------------------------------------------------------------------- 27
3.3.9. Định luật Malus (1809) ------------------------------------------------------------------- 28
3.4. GIAO THOA VỚI ÁNH SÁNG PHÂN CỰC ----------------------------------------- 28
3.4.1. Thí nghiệm Fresnel- Arago -------------------------------------------------------------- 28
3.4.2. Khảo sát dao động Elip ------------------------------------------------------------------ 29
3.4.3. Khảo sát cường độ sáng của vân -------------------------------------------------------- 31
3.5. BẢN TINH THỂ MỎNG ------------------------------------------------------------------ 31
3.5.1. Phương ưu đãi ----------------------------------------------------------------------------- 31
3.5.2. Hiệu quang lộ giữa tia thường và tia bất thường gây ra do bản tinh thể ------ 33
3.5.3. Dao động Elip truyền qua một Nichols ----------------------------------------------- 33
3.5.4. Các bản mỏng đặc biệt ------------------------------------------------------------------- 34
3.5.5. Phân biệt các loại ánh sáng phân cực ------------------------------------------------- 36
3.5.6. Tác dụng của bản tinh thể dị hướng đối với ánh sáng tạp – Hiện tượng phân
cực màu --------------------------------------------------------------------------------------------- 37
3.6. PHÂN CỰC QUAY TỰ NHIÊN --------------------------------------------------------- 38
3.6.1. Thí nghiệm về phân cức quay----------------------------------------------------------- 38
3.6.2. Định luật Biot ------------------------------------------------------------------------------ 39
3.6.3. Lý thuyết về hiện tượng phân cực quay ---------------------------------------------- 39
3.6.4. Kiểm chứng thuyết Fresnel-------------------------------------------------------------- 40
3.6.5. Đường kế ------------------------------------------------------------------------------------ 40
SVTH: Lê Trường Duy

iii


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: ThS.GVC. Nguyễn Hữu Khanh

3.6.6. Tán sắc do hiện tượng phân cực quay ------------------------------------------------- 42

Chương 4: BIÊN SOẠN HỆ THỐNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN
VÀ KẾT QUẢ KHẢO SÁT TỪ SINH VIÊN ----------------------------------------------- 44
4.3. MỤC TIÊU NHẬN THỨC ĐẠT ĐƯỢC CHO TỪNG LOẠI KIẾN THỨC ---- 46
4.4. BIÊN SOẠN HỆ THỐNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM ----------------------------- 48
4.4.1. Ánh sáng tự nhiên và ánh sáng phân cực (14 câu)---------------------------------- 48
4.4.2. Hiện tượng phân cực do phản xạ (13 câu) -------------------------------------------- 51
4.4.3. Hiện tượng phân cực do khúc xạ qua môi trường dị hướng (18 câu)----------- 53
4.4.4. Giao thoa với ánh sáng phân cực (17 câu) -------------------------------------------- 56
4.4.5. Bản tinh thể mỏng (15 câu) -------------------------------------------------------------- 59
4.4.6. Phân cực quay tự nhiên (3 câu) --------------------------------------------------------- 61
4.5. KẾT QUẢ BIÊN SOẠN -------------------------------------------------------------------- 61
4.5.1. Về số lượng ---------------------------------------------------------------------------------- 61
4.5.2. Phân loại ------------------------------------------------------------------------------------- 61
4.5.3. Mức độ nhận thức ------------------------------------------------------------------------- 61
4.5.4. Mức độ đáp ứng yêu cầu của luận văn ------------------------------------------------ 62
4.5.5. Số lượng câu hỏi dùng để khảo sát ----------------------------------------------------- 62
4.6. KẾT QUẢ KHẢO SÁT TỪ SINH VIÊN ----------------------------------------------- 62
Phần KẾT LUẬN --------------------------------------------------------------------------------- 65
TÀI LIỆU THAM KHẢO ----------------------------------------------------------------------- 66

SVTH: Lê Trường Duy

iv


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Phần MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong những thập niên gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế thế giới,

của khoa học kĩ thuật. Thế giới đã tạo ra được rất nhiều công trình khoa học có ý nghĩa
thực tiễn cũng như ý nghĩa khoa học, phục vụ trực tiếp hoặc gián tiếp đến cuộc sống của
con người. Để có được những thành tựu như vậy giáo dục đóng vai trò rất quan trọng.
Tuy vậy, nền giáo dục ở mỗi quốc gia, mỗi châu lục lại có nội dung và cách thức thực
hiện khác nhau. Chính điều đó đã làm cho chất lượng giáo dục ở mỗi quốc gia có được
những thành tựu khác nhau. Đối với Việt Nam – là một đất nước đang phát triển, chắc
chắn chưa thể có một nền giáo dục hiện đại và hoàn chỉnh. Nghị quyết đại hội lần thứ IX
của Đảng đã nêu rõ: “ Tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung,
phương pháp dạy và học, phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo của học sinh,
sinh viên, đề cao năng lực tự học, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề .” Muốn vậy, chúng
ta cần phải tiến hành đổi mới cho giáo dục: đổi mới về nội dung chương trình, về phương
thức thực hiện, về kiểm tra đánh giá, về công tác quản lí…ở tất cả các cấp học bậc học.
Trong các công tác cần phải đổi mới đó, việc đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá chất
lượng học sinh là rất quan trọng. Vì vậy; trong quá trình dạy học người ta đã sử dụng
hình thức kiểm tra bằng trắc nghiệm khách quan. Tuy nhiên; lượng câu hỏi trắc nghiệm
khách quan về phân cực ánh sáng nằm rải rác chưa tập hợp lại thành một hệ thống nên
người học ở học phần này không được thuận lợi trong việc tìm kiếm để tham khảo.
Với mong muốn cho sinh viên dễ dàng tìm kiếm tài liệu ở học phần này, tôi đã chọn
đề tài “Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương Phân cực ánh sáng bổ
sung nguồn học liệu học phần SP139” Đây được xem như một trong những chương có
nhiều kiến thức quan trọng mà sinh viên cần hiểu rõ.

2. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI
Soạn ra hệ thống câu hỏi trắc nghiệm trong chương “Phân cực ánh sáng” chọn câu
hỏi hay để bổ sung vào nguồn học liệu cho học phần SP139.

3. ĐỐI TƯỢNG NGHIỆN CỨU
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hệ thống các câu hỏi trắc nghiệm trong chương
“Phân cực ánh sáng”
Nguồn tài liệu, hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan

4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là ứng dụng của bài tập Vật lý trong giảng dạy và biên
soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan trong chương “Phân cực ánh sáng” trong
học phần SP139.

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
 Về mặt lý thuyết:
Nghiên cứu những tài liệu có liên quan về việc xây dựng các hệ thống câu hỏi trắc
nghiệm.
GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 1

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Tham khảo các tài liệu chuyên môn liên quan đến chương “Phân cực ánh sáng” trong
phần Quang học bậc đại học.
 Về mặt thực hành:
Soạn ra một hệ thống câu hỏi trắc nghiệm, nhằm khảo sát kiến thức trong học phần
SP139.
 Về mặt phương tiện:
Tìm kiếm tài liệu thông qua sách giáo trình, Internet.

6. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH
Bước 1: Nhận đề tài từ giáo viên hướng dẫn
Bước 2: Phân tích đề tài để hiểu rõ hơn về đề tài

Bước 3: Nghiên cứu một số tài liệu có liên quan đến đề tài
Bước 4: Tiến hành thực hiện, viết đề cương
Bước 5:Viết luận văn
Bước 6: Chỉnh sữa
Bước 7: Khảo sát hệ thống câu hỏi trắc nghiệm từ sinh viên
Bước 8: Nộp luận văn

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 2

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Phần NỘI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ BẰNG
TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN
1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐO LƯỜNG:
1.1.1. Nhu cầu đo lường trong giáo dục:
- Trong cuộc sống hằng ngày, nhu cầu đo lường đánh giá chiếm một tỉ lệ lớn. Con
người phải đối chiếu các hoạt động đang triển khai với mục đích đã định, hoặc thẩm định
các kết quả đã làm để từ đó cải tiến.
- Muốn đánh giá chính xác thì phải đo lường trước. Không có số đo thì không thể
đưa ra những nhận xét hữu ích.
- Trong giáo dục, việc đo lường, đánh giá cũng hết sức quan trọng. Nhờ đo lường
đánh giá mà giáo viên biết được trình độ học sinh từ đó có phương pháp, hình thức dạy
học hợp lý, hiệu quả.
- Một dụng cụ đo lường tốt cần có những đặc điểm: độ tin cậy và tính giá trị.

1.1.2. Các dụng cụ đo lường:
Trong giáo dục, các dụng cụ đo lường là các hình thức kiểm tra, đánh giá học sinh,
gọi chung là trắc nghiệm.
Trắc nghiệm có các hình thức thông dụng sau:
Sơ đồ các hình thức thông dụng của Trắc nghiệm
Tiểu luận
Vấn đáp
Luận đề
Trắc
nghiệm

Viết

Trắc
nghiệm

Báo cáo
khoa học
Câu đúng - sai
Câu nhiều lựa chọn

Quan sát

Câu ghép cặp
Câu điền khuyết

1.1.3. So sánh hình thức luận đề và hình thức trắc nghiệm khách quan:
1.1.3.1. Điểm giống nhau:
- Có thể đo lường kết quả học tập của người cần kiểm tra.
- Đòi hỏi sự vận dụng, phán đoán chủ quan.

- Giá trị của chúng tùy thuộc vào tính khách quan và độ tin cậy của chúng.

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 3

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

1.1.3.2. Điểm khác nhau:
Bảng 1.1. Bảng so sánh điểm khác nhau giữa luận đề và trắc nghiệm khách quan

Luận đề
- Thí sinh phải tự mình soạn câu
trả lời và diễn đạt bằng ngôn ngữ
của chính mình.
- Số câu hỏi trong một bài tương
đối ít, tính tổng quát không cao.
- Thí sinh bỏ ra phần lớn thời
gian để suy nghĩ và viết.
- Điểm số phụ thuộc nhiều vào
chủ quan của người chấm.
- Chất lượng bài phụ thuộc vào
người làm bài và kĩ năng của
người chấm bài.
- Bài thi tương đối dễ soạn, khó
chấm, khó cho điểm chính xác.
- Người chấm thấy được lối tư

duy, khả năng diễn đạt của thí
sinh.
- Người chấm có thể kiểm soát
sự phân bố điểm số.

Trắc nghiệm khách quan
- Thí sinh chỉ cần lựa chọn câu trả lời đúng trong số những
đáp án cho sẵn.
- Số câu hỏi nhiều => khảo sát được nhiều khía cạnh, vấn
đề => tính tổng quát cao.
- Thí sinh dùng nhiều thời gian để đọc và suy nghĩ.
- Điểm số không phụ thuộc vào chủ quan của ngườ chấm.
- Chất lượng bài xác định phần lớn do kĩ năng của người
soạn đề trắc nghiệm.
- Bài thi khó soạn, dễ chấm, điểm số chính xác.
- Hạn chế khả năng diễn đạt tổng hợp vấn đề bằng lời một
cách logic của học sinh.
- Sự phân bố điểm số được quyết định chủ yếu từ bài trắc
nghiệm.

1.1.3.3. Các trường hợp sử dụng luận đề:
- Khi nhóm dự thi kiểm tra hay kiểm tra không quá đông, đề thi chỉ được sử dụng
một lần.
- Khi khuyến khích kĩ năng diễn đạt bằng văn viết của thí sinh
- Khi muốn thăm dò thái độ hoặc tìm hiểu tư tưởng của thí sinh về một vấn đề nào
đó
- Khi người giáo viên tự tin vào tài năng phê phán, chấm bài luận đề một cách vô
tư và chính xác
- Khi không có nhiều thời gian soạn thảo và khảo sát nhưng lại có thời gian chấm
bài.

1.1.3. 4. Các trường hợp sử dụng trắc nghiệm khách quan:
- Khi cần khảo sát thành quả học tập của một số đông học sinh, hoặc muốn bài
khảo sát ấy được dùng lại.
- Khi muốn có những điểm số đáng tin cậy, không phụ thuộc chủ quan của người
chấm bài.
- Khi đề cần những yếu tố công bằng, vô tư, chính xác.
- Khi có nhiều câu trắc nghiệm tốt đã được dự trữ sẵn để có thể lựa chọn và soạn
lại một bài trắc nghiệm mới, muốn chấm nhanh để sớm công bố điểm
- Khi muốn ngăn ngừa nạn học vẹt, học tủ, gian lận trong thi cử.
GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 4

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

1.1.3.5. Trường hợp sử dụng cả luận đề và trắc nghiệm khách quan:
- Đo lường mọi thành quả học tập mà một bài khảo sát viết có thể đo được.
- Khảo sát khả năng hiểu và suy nghĩ có phê phán.
- Khảo sát khả năng giải quyết vấn đề mới
- Khảo sát khả năng lựa chọn những sự kiện thích hợp và các nguyên tắc để tổ hợp
chúng lại với nhau nhằm giải quyết những vấn đề phức tạp.
- Khuyến khích học tập để nắm vững kiến thức.
1.1.3. 6. Ưu và nhược điểm của hình thức trắc nghiệm khách quan:
 Ưu điểm:
-Do số lượng câu cho bài trắc nghiệm nhiều nên kiểm tra được nhiều nội dung
kiến thức của môn học
- Nội dung trong bài kiểm tra tương đối rộng do đó hạn chế được tình trạng học

tủ, buộc người học phải ôn tập cẩn thận, nghiêm túc
- Với đáp án của mỗi bài trắc nghiệm đã có sẵn nên điểm số của bài trắc nghiệm
không phụ thuộc vào chủ quan của người chấm bài
- Thời gian chấm bài nhanh
- Độ tin cậy cao
- Có thể so sánh, đánh giá trong giáo dục.
 Nhược điểm:
-Tốn công sức trong việc biên soạn đề thi
- Hạn chế khả năng tư duy, diễn đạt, sáng tạo của học sinh.

1.2. CÁC HÌNH THỨC CÂU TRẮC NGHIỆM
1.2.1. Có 4 hình thức thông dụng:
 Loại câu trắc nghiệm hai lựa chọn (Đúng – Sai)
 Loại câu một lựa chọn
 Loại câu điền khuyết
 Loại câu ghép đôi
Bảng 1.2. Cấu trúc các hình thức trắc nghiệm thông dụng

Hình thức câu
trắc nghiệm

Câu hỏi đúng
sai

Câu một lựa
chọn

Đặc điểm cơ bản

Cấu trúc

- Trong thời gian ngắn có thể soạn được
nhiều câu hỏi
- Là hình thức đơn giản nhất, có thể áp
dụng rộng rãi.
- Độ may rủi cao (50%) do đó khuyến
khích đoán mò
- Gồm 2 phần
- Phổ biến hiện nay
+ Một lựa chọn đúng (đáp án)
- Độ may rủi thấp (25% đối với câu 4
+ Những lựa chọn còn lại là sai lựa chọn và 20% đối với câu 5 lựa
nhưng có vẻ đúng và hấp dẫn (mồi chọn)
nhử)
- Càng nhiều lựa chọn, tính chính xác
- Gồm 2 phần
+ Phần gốc: Một câu phát biểu
+ Phần lựa chọn: Đúng – Sai

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 5

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Câu ghép đôi

Câu điền
khuyết

càng cao.
- Gồm 3 phần
- Số câu ở hai cột không bằng nhau.
+ Phần chỉ dẫn cách trả lời
- Các lựa chọn quá dài làm mất thời
+ Phần gốc (cột 1): gồm những câu gian của thí sinh.
ngắn, đoạn, chữ, số.
+ Phần lựa chọn (cột 2): cũng gồm
những câu ngắn, chữ, số.
- Có 2 dạng:
- Chỗ để trống điền vào là duy nhất
+ Dạng 1: Gồm những câu hỏi với đúng.
lời giải đáp ngắn.
-Thường thể hiện ở mục tiêu nhận thức
+ Dạng 2: Câu phát biểu với 1 hay thấp.
nhiều chỗ để trống, người trả lời
điền vào một từ hay nhiều nhóm từ.

1.2.2. Ưu và nhược điểm của các loại câu trắc nghiệm nhiều lựa chọn:
 Ưu điểm:
- Độ may rủi thấp (25% đối với câu 4 lựa chọn và 20% đối với câu 5 lựa chọn).
- Nếu soạn đúng qui cách, kết quả có tính tin cậy và tính giá trị cao.
- Có thể khảo sát thành quả học tập của một số đông học sinh, chấm nhanh, kết
quả chính xác.
- Có thể phân tích được tính chất của mỗi câu hỏi, xác định được câu nào là dễ,
khó hay không có giá trị.
- Tăng tính chất khách quan khi chấm bài.

 Nhược điểm:
- Khó soạn câu hỏi.
- Cần đầu tư nhiều thời gian và tuân thủ đầy đủ các bước soạn thảo câu trắc
nghiệm.
- Không kiểm tra được khả năng diễn đạt, tư duy của học sinh.
 Nhận xét:
Đây là loại câu trắc nghiệm phong phú.
1.2.3: Những yêu cầu khi soạn câu trắc nghiệm nhiều lựa chọn:
- Số lựa chọn nên từ 4 đến 5 câu để xác suất may mắn chọn đúng là thấp.
- Khi soạn phần gốc phải trình bài ngắn gọn, rõ ràng, chỉ hỏi một vấn đề và soạn
đáp án (đúng) trước. Vị trí đáp án đúng được đặt một cách ngẫu nhiên.
- Soạn mồi nhử. “Mồi nhử hay” thì nên chọn những câu sai mà học sinh thường
gặp.
1.2.4. Những hình thức tiết lộ câu lựa chọn (đúng) khi viết các câu trắc nghiệm:
- Tiết lộ qua chiều dài câu trắc nghiệm (câu đúng thường dài)
- Dùng danh từ khó so với các lựa chọn khác, cách dùng chữ hay chọn ý (không bao
giờ, thường thường…) tiết lộ qua những câu đối chọi phản nghĩa nhau
- Tiết lộ do những mồi nhử quá giống nhau về tính chất.
GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 6

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

- Tiết lộ qua mồi nhử sai một cách rõ rệt.

1.3. CÁC BƯỚC SOẠN THẢO MỘT BÀI TRẮC NGHIỆM

Để soạn thảo một bài trắc nghiệm cần thực hiện các bước sau:
 Xác định mục đích bài kiểm tra.
 Xác định mục tiêu học tập.
 Phân tích nội dung, lập bảng phân tích nội dung.
 Thiết kế dàn bài trắc nghiệm.
 Lựa chọn câu hỏi cho bài trắc nghiệm
 Trình bày bài kiểm tra.
1.3.1. Xác định mục đích bài kiểm tra
Tùy từng mục đích mà bài trắc nghiệm sẽ có nội dung, mức độ khó, dễ của bài, số
lượng câu và thời gian làm bài khác nhau.
Mục đích của bài kiểm tra thực hiện trong đề tài này:
Kiểm tra kiến thức của sinh viên trong chương “Phân cực ánh sáng” trong học phần
Quang học. Thông qua việc khảo sát bằng trắc nghiệm khách quan, sau đó sẽ lựa chọn
những câu hỏi tốt, độ tin cậy cao để bổ sung vào nguồn học liệu SP139.
1.3.2. Xác định mục tiêu học tập:
Xây dựng mục tiêu có nghĩa là xác định những tiêu chí, kĩ năng, kiến thức mà học
sinh cần đạt được khi kết thúc chương trình đào tạo. Sau đó xây dựng qui trình công cụ
đo lường nhằm đánh giá xem học sinh có đạt được các tiêu chí đó không.
 Những lợi điểm khi xác định rõ ràng mục tiêu cần đạt:
- Tạo thuận lợi cho việc kiểm tra và chấm điểm công bằng.
- Thấy rõ ràng sự đối chiếu kết quả đào tạo giữa nội dung giảng viên truyền đạt và
nội dung học sinh tiếp thu.
 Phân loại mục tiêu giảng dạy:
Theo Bloom mục tiêu thuộc lĩnh vực nhận thức có 6 mức độ từ thấp đến cao. Dưới
đây là các động từ hành động ứng với 6 mức độ nhận thức đó:
 Kiến thức:
Định nghĩa
Mô tả
Thuật lại
Viết

Nhận biết
Nhớ lại
Gọi tên
Kể ra
Lựa chọn
Tìm kiếm
Tìm ra cái phù hợp
Kể lại
Chỉ rõ vị trí
Chỉ ra
Phát biểu
Tóm lược
 Thông hiểu:
Giải thích
Cắt nghĩa
So sánh
Đối chiếu
Chỉ ra
Minh họa
Suy luận
Đánh giá
Cho ví dụ
Chỉ rõ
Phân biệt
Tóm tắt
Trình bày
Đọc
Áp dụng:
Sử dụng
Tính toán

Thiết kế
Vận dụng
Giải quyết
Ghi lại
Chứng minh
Hoàn thiện
GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 7

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Dự đoán
Tìm ra
Thay đổi
Làm
Ước tính
Sắp xếp thứ tự
Điều khiển
 Phân tích:
Phân tích
Phân loại
So sánh
Tìm ra
Phân biệt
Phân cách
Đối chiếu

Lập giả thiết
Lập sơ đồ
Tách bạch
Phân chia
Chọn lọc
Tổng hợp:
Tạo nên
Soạn
Đặt kế hoạch
Kết luận
Kết hợp
Đề xuất
Giảng giải
Tổ chức
Thực hiện
Làm ra
Thiết kế
Kể lại
Đánh giá:
Chọn
Thảo luận
Đánh giá
So sánh
Quyết định
Phán đoán
Tranh luận
Cân nhắc
Phê phán
Ủng hộ
Xác định

Bảo vệ
1.3.3. Phân tích nội dung, lập bảng phân tích nội dung
 Tiến trình phân tích nội dung:
Bước 1: Tìm ra những ý tưởng chính của nội dung cần kiểm tra.
Bước 2: Tìm ra những khái niệm quan trọng để đem ra khảo sát (chọn những từ,
nhóm chữ, kí hiệu mà học sinh cần giải nghĩa)
Bước 3: Phân loại thông tin: có 2 loại
- Những thông tin nhằm lí giải, minh họa
- Những khái niệm quan trọng
Bước 4: Lựa chọn một số thông tin và ý tưởng đòi hỏi học sinh phải có khả năng
ứng dụng để giải quyết những vấn đề trong một tình huống mới.
1.3.4. Thiết lập dàn bài trắc nghiệm:
 Định nghĩa:
Dàn bài trắc nghiệm thành quả học tập là bảng dự kiến phân phối hợp lý các câu
hỏi của bài trắc nghiệm theo mục tiêu và nội dung của môn học, sao cho có thể đo lường
chính xác các khả năng mà ta muốn đo
 Khi thiết kế dàn bài cần chú ý những vấn đề sau:
- Tầm quan trọng thuộc phần nào, ứng với những mục tiêu nào.
- Cần trình bài câu hỏi dưới hình thức nào để hiệu quả.
- Xác định mức độ dễ, khó của bài trắc nghiệm.
Thiết kế dàn bài qui định số câu trắc nghiệm cho mỗi phần và lập thành bảng qui
định hai chiều để thể hiện số câu và tỉ lệ phần trăm cho từng nội dung.
 Minh họa lập dàn bài trắc nghiệm:
Bảng 1.3. Bảng minh họa lập dàn bài trắc nghiệm
Nội dung
Chủ đề 1

Chủ đề 2

Chủ đề 3

Tỉ lệ

Mục tiêu
GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 8

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Biết
Hiểu
Vận dụng
Tổng cộng

3
5
2
10

5
8
4
17

6
12

5
23

28%
50%
22%
100%

 Số câu trong bài trắc nghiệm:
- Số câu trong bài trắc nghiệm khách quan tùy thuộc lượng thời gian dành cho việc
kiểm tra. Thời gian càng dài thì số câu càng nhiều.
- Tổng số câu của bài trắc nghiệm nên là số chẵn.
- Số câu trong bài trắc nghiệm thường được quyết định bởi các yếu tố:
+ Mục tiêu đánh giá đặt ra.
+ Thời gian và điều kiện cho phép.
+ Độ khó của câu trắc nghiệm.
- Thời gian cho một bài trắc nghiệm chỉ nên trên dưới 1 giờ. Tối đa 120 phút.
 Những điều kiện cần thiết giúp giáo viên soạn trắc nghiệm:
- Yêu câu chung:
+ Giỏi chuyên môn.
+ Am hiểu kỹ thuật soạn trắc nghiệm.
+ Khả năng viết ngắn gọn, rõ, chính xác ý tưởng.
- Về mặt kỹ năng:
+ Muốn có một bài trắc nghiệm tốt đòi hỏi nhiều thời gian và công sức.
+ Tuân thủ các yêu cầu về nội dung trọng tâm, các mục tiêu về nhận thức.
+ Các chủ điểm kiến thức quan trọng thì có nhiều câu hơn.
+ Độ khó, độ phức tạp về sự đan chen mức độ hiểu, biết, vận dụng….
1.3.5. Lựa chọn câu trắc nghiệm cho bài kiểm tra:
- Với cùng một mục tiêu nhưng có thể có nhiều câu trắc nghiệm khác nhau, do đó
người ra đề phải lựa chọn các câu hỏi có mức độ khó phù hợp với mục đích, đối tượng

tham gia bài kiểm tra.
- Ban đầu, độ khó của câu trắc nghiệm là do chủ quan của người ra đề. Sau khi khảo
sát, người ra đề phải thống kê để phân tích độ khó, độ phân cách của các câu. Trên cơ sở
đó, sẽ chọn ra những câu hỏi tốt cho lần kiểm tra mới.
1.3.6. Trình bày bài kiểm tra:
- Các câu trắc nghiệm phải viết rõ ràng, không viết tắt, có chú thích rõ ràng.
- Những từ cần nhấn mạnh cho thí sinh thì in đậm, gạch chân.
- Có phiếu trả lời. Trên phiếu ghi đầy đủ cách hướng dẫn thí sinh làm bài.
- Tạo tối thiểu 4 mã đề khác nhau (đảo đề) nhằm tránh tình trạng trùng đề.

1.4. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ BÀI TRẮC NGHIỆM
1.4.1. Phân tích câu trắc nghiệm
1.4.1.1. Mục đích của việc phân tích:
Phân tích câu trắc nghiệm giúp ta:
GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 9

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

- Biết được độ khó, độ phân cách của mỗi câu => biết được câu nào quá khó, câu
nào quá dễ.
- Lựa chọn được câu có độ phân cách cao => phân biệt được học sinh giỏi và học
học sinh kém.
- Biết được giá trị của đáp án và mồi nhử => hiểu được lí do vì sao câu trắc
nghiệm không đạt được hiệu quả như mong muốn.
- Đánh giá câu trắc nghiệm và ra quyết định chọn, sửa hay bỏ câu trắc nghiệm đó.

- Làm gia tăng tính tin cậy của bài trắc nghiệm.
1.4.1.2. Các bước phân tích câu trắc nghiệm:
- Thẩm định độ khó của từng câu.
- Xác định độ khó của từng câu trắc nghiệm.
- Phân tích các mồi nhử.
1.4.1.3. Độ khó của câu trắc nghiệm:
 Công thức tính:
Đ

I
T

Đ: Độ khó của câu
I: Số người làm đúng câu i
T: Tổng số người làm bài trắc nghiệm
 Đánh giá câu trắc nghiệm dựa vào độ khó:
+ Công thức:
Đ1 

100%  m
2

Đ1: Độ khó vừa phải của câu i
m: % may rủi
 Loại câu Đúng – Sai: tỉ lệ may rủi là 50%
 Loại câu 4 lựa chọn: tỉ lệ may rủi là 25%
 Loại câu 5 lựa chọn: tỉ lệ may rủi là 20%
=> Câu trắc nghiệm 4 lựa chọn:

Đ2 

100%  25%
 62.5%  0.625
2

Đ2: Độ khó vừa phải
+ Để đánh giá câu trắc nghiệm, ta so sánh độ khó của câu với độ khó vừa phải
 Nếu độ khó của câu > độ khó vừa phải thì câu trắc nghiệm dễ so với trình độ
học sinh.
GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 10

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

 Nếu độ khó của câu < độ khó vừa phải thì câu trắc nghiệm khó so với trình độ
của học sinh.
 Nếu độ khó của câu ≈ độ khó vừa phải thì câu trắc nghiệm vừa sức với trình độ
học sinh.
1.4.1.4. Độ phân cách câu trắc nghiệm:
 Định nghĩa:
Độ phân cách của một câu trắc nghiệm là một chỉ số giúp ta phân biệt được học
sinh giỏi với học sinh kém.
 Cách tính:
Sau khi đã chấm điểm và cộng tổng điểm của từng bài trắc nghiệm, ta thực hiện
các bước sau để tính độ phân cách cho các câu:
Bước 1: Xếp các bài của học sinh theo thứ tự từ điểm thấp đến cao.

Bước 2: Lấy 27% của tổng số bài làm có điểm từ cao nhất xuống => nhóm Cao
Lấy 27% tổng số bài có điểm từ thấp nhất trở lên => nhóm Thấp
Bước 3: Tính tỉ lệ phần trăm học sinh làm đúng câu trắc nghiệm bằng cách đếm số người
làm đúng trong mỗi nhóm => đúng (Cao) và đúng (Thấp)
Bước 4: Tính độ phân cách theo công thức: = −
Trong đó:
D: độ phân cách, A: Tỉ lệ % nhóm Cao làm đúng câu trắc nghiệm, B: Tỉ lệ % nhóm Thấp
làm đúng câu trắc nghiệm.
 Ý nghĩa của độ phân cách:
Độ phân cách của một câu trắc nghiệm nằm trong khoảng giới hạn từ: -1→1
Để kết luận một câu trắc nghiệm, ta căn cứ vào qui định sau:
 D≥0. 4 → Câu trắc nghiệm có độ phân cách rất tốt.
 0.3≤D≤0.39 → Câu trắc nghiệm có độ phân cách khá tốt, nhưng có thể làm
cho tốt hơn.
 0.2≤D≤0.29 → Câu trắc nghiệm có độ phân cách tạm được, cần phải điều
chỉnh.
 D≤0.19 → Câu trắc nghiệm có độ phân cách kém, cần phải loại bỏ hay gia
công sữa chữa nhiều.
1. 4.1.5. Phân tích đáp án và mồi nhử:
- Đáp án: là lựa chọn được xác định là đúng nhất trong số các lựa chọn của phần
trả lời
- Mồi nhử: là những lựa chọn được xác định là sai trong phần trả lời
- Đáp án được gọi là tốt khi: - Học sinh thuộc nhóm Thấp ít chọn nó
- Học sinh thuộc nhóm Cao chọn nó nhiều
- Mồi nhử được gọi là tốt khi: - Học sinh thuộc nhóm Cao ít chọn nó
- Học sinh thuộc nhóm Thấp chọn nó nhiều
1.4.1.6. Một số tiêu chuẩn chọn câu trắc nghiệm:

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 11

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

- Những câu trắc nghiệm có độ khó quá thấp hay quá cao, đồng thời độ phân cách
quá âm hoặc quá thấp là những câu kém, cần phải xem lại để loại hay sữa chữa cho tốt
hơn.
- Với đáp án trong câu trắc nghiệm, số người nhóm Cao chọn nhiều hơn số người
nhóm Thấp.
- Với các mồi nhử, số người trong nhóm Cao phải chọn ít hơn số người trong
nhóm Thấp.
1.4.2. Phân tích bài trắc nghiệm
1.4.2.1: Đánh giá bài trắc nghiệm dựa vào Điểm số trung bình:
- Để biết một bài trắc nghiệm là dễ, vừa sức hay khó so với trình độ hiện tại của
học sinh => ta đối chiểu Điểm trung bình bài làm của học sinh với Điểm trung bình lí
thuyết.
 Điểm trung bình (Mean):
+ Cách tính: Cộng tất cả các điểm số (bài làm của học sinh) sau đó chia cho tổng
số bài (hay số học sinh làm bài)
+ Công thức:

Mean 

Ths
Tsb

Ths: Tổng điểm các bài làm của học sinh

Tsb: Tổng số bài
 Điểm trung bình lí thuyết (Mean LT):
+ Công thức:

Mean LT 

Đt  Đm
2

Đt: Điểm tối đa của bài trắc nghiệm
Đm: Điểm may rủi tối đa
Trong đó: đói với câu trắc nghiệm 4 lựa chọn:
Điểm may rủi = Điểm tối đa x 25%
 Đánh giá bài trắc nghiệm:
 Mean < Mean LT => Bài trắc nghiệm là dễ đối với học sinh.
 Mean ≈ Mean LT => Bài trắc nghiệm là vừa sức đối với học sinh.
 Mean > Mean LT => Bài trắc nghiệm là khó đối với học sinh.
- Để chính xác hơn ta xác định các giá trị biên trên và biên dưới bằng thống kê:

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 12

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Gd: Giá trị biên dưới
S

Gt : Giá trị biên trên
Gd  Mean  Z .
N
Trong đó:
S
Mean: trị trung bình điểm các bài làm của học sinh
Gt  Mean  Z
N
N: số học sinh
S: độ lệch chuẩn
Z: trị số phụ thuộc xác suất tin cậy định trước (thường chọn Z=1.96 khi xác suất tin cậy
là 95% hoặc Z=2.58% khi xác suất tin cậy là 99%)
1.4.3. Các loại điểm số trắc nghiệm
1.4.3.1. Điểm thô trên một bài trắc nghiệm:
+ Định nghĩa: Là tổng các điểm số của từng câu trắc nghiệm.
+ Đặc điểm: Điểm thô không giúp so sánh giữa các bài trắc nghiệm có độ khó
khác nhau. Nên thường qui đổi điểm thô thành các loại điểm khác cho phù hợp với việc
nghiên cứu. trình bài, giải thích.
1.4.3.2. Điểm phần trăm đúng X(%):
+ Công thức:
X  100.

Cđ
Tc

Cđ: Số câu học sinh làm đúng
Tc: Tổng số câu bài trắc nghiệm
+ Ý nghĩa: Điểm phần trăm đúng dùng so sánh điểm của học sinh này với điểm tối đa có
thể đạt được.
Yếu tố xác định điểm số này là độ khó của nội dung bài trắc nghiệm.

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 13

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Chương 2: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ CÔNG TÁC GIẢNG DẠY BÀI
TẬP VẬT LÝ VÀ CÁC LOẠI BÀI TẬP VẬT LÝ
2.1. VAI TRÒ CỦA BÀI TẬP TRONG GIẢNG DẠY VÀ HỌC TẬP VẬT
LÝ
Việc giảng dạy bài tập Vật lý trong nhà trường không chỉ giúp học sinh hiểu được
một cách sâu sắc và đầy đủ những kiến thức quy định trong chương trình mà còn giúp các
em vận dụng những kiến thức đó để giải quyết những nhiệm vụ của học tập và những vấn
đề mà thực tiễn đã đặt ra.
Muốn đạt được điều đó, phải thường xuyên rèn luyện cho học sinh những kỹ năng,
kỹ xảo vận dụng kiến thức vào cuộc sống hằng ngày.
Kỹ năng vận dụng kiến thức trong bài tập và trong thực tiễn đời sống chính là thước
đo mức độ sâu sắc và vững vàng của những kiến thức mà học sinh đã thu nhận được. Bài
tập Vật lý với chức năng là một phương pháp dạy học có một vị trí đặc biệt trong dạy học
Vật lý ở trường phổ thông.
Trước hết, Vật lý là một môn khoa học giúp học sinh nắm được qui luật vận động của thế
giới vật chất và bài tập Vật lý giúp học sinh hiểu rõ những qui luật ấy, biết phân tích và
vận dụng những qui luật ấy vào thực tiễn. Trong nhiều trường hợp mặt dù người giáo
viên có trình bày tài liệu một cách mạch lạc, hợp lôgic, phát biểu định luật chính xác, làm
thí nghiệm đúng yêu cầu, qui tắc và có kết quả chính xác thì đó chỉ là điều kiện cần chứ
chưa đủ để học sinh hiểu và nắm sâu sắc kiến thức . Chỉ thông qua việc giải các bài tập

Vật lý dưới hình thức này hay hình thức khác nhằm tạo điều kiện cho học sinh vận dụng
kiến thức đã học để giải quyết các tình huống cụ thể thì kiến thức đó mới trở nên sâu sắc
và hoàn thiện.
Trong quá trình giải quyết các tình huống cụ thể do các bài tập Vật lý đặt ra, học sinh
phải sử dụng các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa , trừu
tượng hóa …để giải quyết vấn đề, do đó tư duy của học sinh có điều kiện để phát triển.
Vì vậy có thể nói bài tập Vật lý là một phương tiện rất tốt để phát triển tư duy, óc tưởng
tượng, khả năng độc lập trong suy nghĩ và hành động, tính kiên trì trong việc khắc phục
những khó khăn trong cuộc sống của học sinh.
Bài tập vật lý là cơ hội để giáo viên đề cập đến những kiến thức mà trong giờ học lý
thuyết chưa có điều kiện để đề cập qua đó nhằm bổ sung kiến thức cho học sinh.
Đặc biệt, để giải được các bài tập Vật lý dưới hình thức trắc nghiệm khách quan học sinh
ngoài việc nhớ lại các kiến thức một cách tổng hợp, chính xác ở nhiều phần, nhiều
chương, nhiều cấp học thì học sinh cần phải rèn luyện cho mình tính phản ứng nhanh
trong từng tình huống cụ thể, bên cạnh đó học sinh phải giải thật nhiều các dạng bài tập
khác nhau để có được kiến thức tổng hợp, chính xác và khoa học.

2.2. PHÂN LOẠI BÀI TẬP VẬT LÝ
2.2.1. Bài tập Vật lý định tính hay bài tập câu hỏi lý thuyết.

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 14

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Là bài tập mà học sinh không cần phải tính toán (Hay chỉ có các phép toán đơn

giản) mà chỉ vận dụng các định luật, định lý, qui luật để giải thích hiện tượng thông qua
các lập luận có căn cứ, có lôgic.
Nội dung của các câu hỏi khá phong phú, và đòi hỏi phải vận dụng rất nhiều kiến thức
Vật lý.
 Thông thường để giải các bài toán này cần tiến hành theo các bước:
* Phân tích câu hỏi.
* Phân tích hiện tượng Vật lý có đề cập đến trong câu hỏi để từ đó xác định các định
luật, khái niệm Vật lý hay một qui tắcVật lý nào đó để giải quyết câu hỏi.
*Tổng hợp các điều kiện đã cho với các kiến thức tương ứng để trả lời câu hỏi.
2.2.2. Bài tập vật lý định lượng.
Đó là loại bài tập Vật lý mà muốn giải quyết nó ta phải thực hiện một loạt các phép
tính. Dựa vào mục đích dạy học ta có thể phân loại bài tập dạng này thành 2 loại:
2.2.2.1. Bài tập tập dượt: Là bài tập đơn giản được sử dụng ngay khi nghiên cứu
một khái niệm hay một qui tắc Vật lý nào đó để học sinh vận dụng kiến thức vừa mới tiếp
thu.
2.2.2.2. Bài tập tổng hợp: Là những bài tập phức tạp mà muốn giải nó học sinh vận
dụng nhiều kiến thức ở nhiều phần, nhiều chương, nhiều cấp học và thuộc nhiều lĩnh vực.
Đặc biệt, khi các câu hỏi loại này được nêu dưới dạng trắc nghiệm khách quan thì yêu
cầu học sinh phải nhớ kết quả cuối cùng đã được chứng minh trước đó để giải nó một
cách nhanh chóng. Vì vậy, yêu cầu học sinh phải hiểu bài một cách sâu sắc để vận dụng
kiến thức ở mức độ cao .
2.2.3 Bài tập đồ thị.
Đó là bài tập mà dữ kiện đề bài cho dưới dạng đồ thị hay trong quá trình giải nó ta
phải sử dụng đồ thị. Ta có thể phân loại dạng câu hỏi này thành các loại:
2.2.3.1. Đọc và khai thác đồ thị đã cho: Bài tập loại này có tác dụng rèn luyện cho
học sinh kỹ năng đọc đồ thị, biết cách đoán nhận sự thay đổi trạng thái của vật thể, hệ
Vật lý, của một hiện tượng hay một quá trình Vật lý nào đó. Biết cách khai thác từ đồ thị
những dữ liệu để giải quyết một vấn đề cụ thể.
2.2.3.2.Vẽ đồ thị theo những dữ liệu đã cho: Bài tập này rèn luyện cho học sinh kỹ
năng vẽ đồ thị, nhất là biết cách chọn hệ tọa độ và tỉ lệ xích thích hợp để vẽ đồ thị chính

xác.
2.2.4. Bài tập thí nghiệm.
Là loại bài tập cần phải tiến hành các thí nghiệm hoặc để kiểm chứng cho lời giải lý
thuyết, hoặc để tìm những số liệu, dữ kiện dùng trong việc giải các bài tập.Tác dụng cụ
thể của loại bài tập này là Giáo dục, giáo dưỡng và giáo dục kỹ thuật tổng hợp.
Đây là loại bài tập thường gây cho học sinh cảm giác lí thú và đặc biệt đòi hỏi học sinh ít
nhiều tính sáng tạo.

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 15

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Chương 3: TÓM LƯỢC KIẾN THỨC CƠ BẢN CHƯƠNG PHÂN
CỰC ÁNH SÁNG
3.1. ÁNH SÁNG TỰ NHIÊN VÀ ÁNH SÁNG PHÂN CỰC

Hình 3.1: Hình mô tả sóng điện từ

Khi nghiên cứu về hiện tượng giao thoa và nhiễu xạ người ta thừa nhận tính chất
sóng của ánh sáng mà không cần biết đó là sóng ngang hay sóng dọc. Khi nghiên cứu
hiện tượng phân cực ánh sáng, người ta chứng minh được ánh sáng là sóng ngang.
 Ánh sáng là sóng điện từ có bước sóng ( λ = 0,4µm
0,8 µm )
 Ánh sáng tự nhiên được coi gồm các dao động thẳng phân bố điều theo tất cả mọi
phương thẳng góc với phương truyền của tia sáng, không có một dao động nào được ưu

đãi hơn một phương dao động khác.
 Khi có sự mất đối xứng của các dao động sáng thì ánh sáng được gọi là ánh sáng
phân cực.
 Lịch sử: [1]
 Hiện tượng phân cực ánh sáng được phát hiện lần đầu tiên vào khoảng năm 1669
khi Erasmus Bartholin phát hiện thấy tinh thể khoáng chất Spar Iceland (loại chất canxi
trong suốt, không màu) tạo ra một ảnh kép khi các vật được nhìn qua tinh thể trong ánh
sáng truyền qua. Trong thí nghiệm của ông, Bartholin cũng quan sát thấy một hiện tượng
khá lạ thường. Khi tinh thể canxit quay xung quanh một trục nhất định, một trong hai ảnh
cũng chuyển động tròn xung quanh ảnh kia, mang lại bằng chứng 80 mạnh mẽ cho thấy
tinh thể bằng cách nào đó đã tách ánh sáng thành hai chùm tia khác nhau.

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 16

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Hình 3.2: Hình mô tả sự khúc xạ kép trong tinh thể Canxi

 Hơn một thế kỉ sau, nhà Vật lý người Pháp Etienne Malus đã xác định được ảnh
tạo ra với ánh sáng phản xạ trên tinh thể canxi. Ông nhận thấy rằng ánh sáng ban ngày
thông thường gồm hai dạng ánh sáng khác nhau truyền qua tinh thể canxi theo các đường
đi độc lập. Ánh sáng ban ngày bao gồm những ánh sáng dao động trong mọi mặt phẳng,
trong khi ánh sáng phản xạ thường chỉ trong một mặt phẳng song song với bề mặt mà từ
đó ánh sáng bị phản xạ.
 Phân loại:

Chỉ có véctơ cường độ điện trường ⃗ mới có tác dụng lên mắt nên gọi là véctơ
chấn động sáng

⃗= E 0 sin

(t - )

 Nếu ⃗ phân bố xung quanh phương truyền → ánh sáng tự nhiên
 Nếu sự phân bố của ⃗ không đối xứng → ánh sáng phân cực
 Phân cực một phần (phân cực Elip và phân cực tròn): đầu múc của véctơ điện
trường chuyển động trên đường tròn hay Elip.
 Phân cực hoàn toàn (ánh sáng phân cực thẳng): ánh sáng có véctơ ⃗ luôn song
song với một phương hoàn toàn xác định trong quá trình truyền.

P

P

P
⃗

Ánh sáng tự nhiên

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

⃗

⃗

Phân cực tròn

P

Phân cực elip

Trang 17

⃗

Phân cực thẳng

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

Hình 3.3: Hình vẽ mô tả ánh sáng tự nhiên và các loại ánh sáng phân cực

 Chú ý:
Có nhiều phương pháp làm phân cực ánh sáng:
 Phản xạ
 Khúc xạ qua môi trường dị hướng
 Tán xạ
Nhưng trong đề tài này chỉ tập trung vào hai loại là phản xạ và khúc xạ qua môi trường
dị hướng.

3.2. HIỆN TƯỢNG PHÂN CỰC ÁNH SÁNG DO PHẢN XẠ
3.2.1. Thí nghiệm Malus
 Mô tả:

Etienne Louis Malus 1809

Hình 3. 4: Mô hình thí nghiệm Malus

 M1, M2 : gương phẳng giống hệt nhau, mặt sau bôi đen.
 E: màn ảnh
 Tia tới SI tới M1 góc tới 570
 Màn E hứng tia phản xạ IJ
 Tiến hành:

 Giữ tia tới SI cố định, quay gương M1 xung quanh tia tới SI với góc tới 570 không
đổi → cường độ của tia phản xạ IJ không đổi.
GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 18

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

 Giữ tia tới IJ cố định, quay gương M2 quanh phương của tia tới IJ với góc tới 570
không đổi.
Quan sát cường độ tia phản xạ JR trên màn E, ta thấy:

 Cường độ tia phản xạ JR trải qua những cực đại và những cực tiểu triệt tiêu.
 Khi 2 mặt phẳng chính: SIN1 và IJN2 song song trùng nhau ứng với A1 và A3 trên
màn E thì cường độ tia phản xạ cực đại.

 Khi 2 mặt phẳng tới vuông góc với nhau ứng với điểm A2 và A4 thì cường độ tia

phản xạ triệt tiêu.

 Lặp lại thí nghiệm với góc tới khác 570 thì cường độ cực tiểu không triệt tiêu.
 Giải thích:

 Tia tới SI do nguồn phát ra là ánh sáng tự nhiên nên véctơ chấn động ⃗ đối xứng
quanh phương truyền.
 Cường độ của tia phản xạ IJ tỉ lệ với hình chiếu của các véctơ ⃗ lên mặt phẳng của
gương M1.

 Khi quay gương M1 hình chiếu này không thay đổi nên cường độ tia phản xạ IJ
không đổi.

 Hiện tượng phản xạ trên gương M1 biến tia phản xạ IJ thành ánh sáng phân cực
thẳng.

 Cường độ của tia phản xạ JR tỉ lệ với hình chiếu ⃗ lên mặt phẳng của gương M2.
Khi ta quay gương M2, hình chiếu này thay đổi nên cường độ của tia phản xạ JR thay đổi.
Trải qua những cực đại, cực tiểu triệt tiêu.

 Nếu góc tới khác 570 thì tia phản xạ IJ là ánh sáng phân cực elip.
 Kết luận:
Hiện tượng phản xạ ánh sáng trên gương M1 đã biến ánh sáng tự nhiên thành ánh
sáng phân cực → gọi là phân cực ánh sáng do phản xạ.
Gương M1: kính phân cực
Gương M2: kính phân tích (cho biết ánh sáng IJ là ánh sáng gì)
3.2.2. Định luật Brewster

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Trang 19

SVTH: Lê Trường Duy


Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan chương “Phân cực ánh sáng” bổ sung nguồn học liệu học phần SP139

S

P

Hình 3.5: Hình mô tả sự phân cực do phản xạ trên tinh thể trong suốt – Định luật Brewster

Khi có hiện tượng ánh sáng từ môi trường có chiết suất n trên môi trường có chiết suất n’
R
→ tia phản xạ là ánh sáng phân cực hoàn toàn. Khi đó góc tới thỏa mãn điều kiện:
tgiB =

′

(iB là góc Brewster)

Với thí nghiệm Malus: n = 1, n’ = 1.5 => tgiB =

′

=

.

= 1.5 => iB = 570

 Định luật:
“Khi góc tới là góc Brewster thì tia phản xạ và tia khúc xạ vuông góc nhau”

Hình 3.6: Hình vẽ mô tả sự phân cực do phản xạ

3.2.3. Khảo sát lý thuyết về phân cực ánh sáng do phản xạ
 Xét sóng điện từ phân cực thẳng tới một mặt lưỡng chất của hai môi trường
có chiết suất n và n’ (giả sử n’>n)
Xét trường hợp véctơ điện ⃗ của sóng tới nằm trong mặt phẳng tới
 Et1. cos i  E p1. cos i  Ek1 cos r

 H t1  H p1  H k1

Với: Ht1 =


,Hp1 =

,Hk1 =

′
′

,n= =

nEt1 + nEp1 = n’Ek1

Et1 - Ep1 = Ek1

Et1 + Ep1 =

Ek1=

GVHD: Nguyễn Hữu Khanh

Ek1
Trang 20

SVTH: Lê Trường Duy