KHẢO sát TÌNH HÌNH NHIỄM GIUN sán TRÊN ĐƯỜNG TIÊU hóa ở bò tại lò mổ THỊ xã SA đéc TỈNH ĐỒNG THÁP

TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C

NG D NG

….– & —….

HU NH TH NG C CHÂU

KH O SÁT TÌNH HÌNH NHI M GIUN SÁN TRÊN
NG TIÊU HÓA BÒ T I LÒ M TH XÃ SA
ÉC T NH
NG THÁP

Lu n v n t t nghi p
Ngành: BÁC S THÚ Y

n Th , 12/ 2010


TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C

NG D NG

….– & —….

Lu n v n t t nghi p
Ngành: BÁC S THÚ Y

Tên

tài:

KH O SÁT TÌNH HÌNH NHI M GIUN SÁN TRÊN
NG TIÊU HÓA BÒ T I LÒ M TH XÃ SA
ÉC T NH
NG THÁP

Giáo viên h
ThS:

Sinh viên th c hi n
HU NH TH NG C CHÂU
MSSV: 3064504
p: Thú y K32

ng d n

TRUNG GIÃ

n Th , 2010

i


TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C

NG D NG

….– & —….

tài: KH O SÁT TÌNH HÌNH NHI M GIUN SÁN TRÊN
HÓA BÒ T I LÒ M TH XÃ SA ÉC T NH
NG THÁP

C n Th , ngày
tháng
n m 2010
Duy t Giáo viên h ng d n

C n Th , ngày tháng n m 2010
Duy t B Môn

C n Th , ngày

NG TIÊU

tháng

n m 2010

Duy t Khoa Nông Nghi p & SH D

ii


I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a b n thân. Các s li u, k t qu
trình bày trong lu n v n là trung th c và ch a t ng
c ai công b trong b t k
công trình lu n v n nào tr c ây.

Tác gi lu n v n
Hu nh Th Ng c Châu

iii


IC MT
Thành kính bi t n!
Cha M ã h t lòng ch m sóc, nuôi d y con nên ng i. Ng i luôn luôn
bên c nh ng viên con nh ng lúc khó kh n con
c nh nga hôm nay.
Th y

Trung Giã, Nguy n H u H ng ã t n tình h
trong su t th i gian làm lu n v n t t nghi p.

ng d n, giúp

em

Chân thành c m n!
Th y Tr n Ng c Bích c v n h c t p, cùng các quý th y cô trong B Môn
Thú Y và Ch n Nuôi Thú Y nh ng th y cô ã h t lòng d y d em trong quá trình
h c t p t i tr ng.
Cô Bùi Th Lê Minh ã ch b o, giúp
t o

em th c hi n

tài.

Cô Nguy n Th Di p Trang và t p th cán b Tr m Thú Y th xã Sa
u ki n giúp
tôi thu th p m u trong quá trình làm lu n v n.

B n Lê Phan Thùy D ng, Tr ng Th Thanh H
trong th i gian thu th p m u làm lu n v n.

ng ã

éc ã

ng hành cùng tôi

T p th các b n l p Thú y K32 ã giúp tôi trong th i gian h c t p và hoàn
thành lu n v n t t nghi p.

HU NH TH NG C CHÂU

iv


CL C
Trang t a

i

Trang duy t

ii

L i cam oan

iii

L ic mt

iv

M cl c

v

Danh sách ch vi t t t

vii

Danh sách b ng và bi u

viii

Danh sách hình

ix

Tóm l

x

c

CH

NG 1.

TV N

CH

NG 2. C S LÝ LU N

2.1

l

1
2

c v quá trình nghiên c u ký sinh trùng trâu bò trên th gi i và trong

c

2

2.1.1 Tình hình nghiên c u ký sinh

bò trên th gi i

2.1.2 Tình hình nghiên c u ký sinh trên bò
2.2 S l

trong n

2
c

c v các loài giun sán ký sinh

3
7

2.2.1 Sán lá gan và tác h i c a sán lá gan

7

2.2.2 Sán lá d c và tác h i c a sán lá d c

14

2.2.3 Sán dây và b nh sán dây

19

2.2.4 B nh giun xo n d múi kh bò

22

CH

NG 3.N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

28

3.1 N i dung nghiên c u

28

3.2 Th i gian ti n hành

28

3.3

28

a

3.4 Ph

m ti n hành
ng pháp nghiên c u

28

v


3.4.1 i u ki n t nhiên xã h i th xã Sa éc

28

3.4.2

ng v t thí nghi m

30

3.5 Ph

ng ti n và ph

30

ng pháp thí nghi m

3.5.1 D ng c thí nghi m và hóa ch t

30

3.5.2 Ph

31

ng pháp thí nghi m

3.5.3 Ch tiêu theo dõi

33

CH

34

NG 4. K T QU VÀ TH O LU N

4.1 K t qu tình hình nhi m giun sán t i lò m th xã Sa éc

34

4.2 K t qu tình hình nhi m giun sán theo tu i bò

35

4.3 Thành ph n loài giun sán ký sinh

36

bò t i lò m th xã Sa éc

4.4 K t qu nhi m ghép các loài giun sán ký sinh
CH

NG 5. K T LU N VÀ

NGH

bò theo tu i

38
40

5.1 K t Lu n

40

5.2

40

ngh

TÀI LI U THAM KH O

41

PH CH

44

NG

vi


DANH SÁCH CH
KST: Ký sinh trùng
SMKT: S m u ki m tra
SMN: S m u nhi m
TLN : T l nhi m
Ctv: C ng tác viên
Cs: C ng s
B. forskali: Buhnus forskali
F. gigantica: Fasciola gigantica
F. hepatica: Fasciola hepatica
L. swinhoei: Lymnaea swinhoei
L. viridis: Lymnaea viridis
P. cervi: Paramphistomum cervi
P. contortus: Planorbis contortus
P. planorbis: Planorbis planorbis
G. obvius: Galumna obvius
G. nigara: Galumna nigara

S. latipes: Scheloribates latipes
M. expansa: Moniezia expansa
M. benedeni: Moniezia benedeni
H. contortus: Haemonchus contortus
M. digitatus: Mecistocirrus digitatus

vii

VI T T T


DANH SÁCH B NG VÀ BI U
B ng 2.1: M t s

c

m c a các loài sán lá d c

17

B ng 4.1 T l nhi m giun sán trên bò t i lò m th xã Sa éc

34

B ng 4.2 t l nhi m giun sán theo tu i bò

35

B ng 4.3: T l nhi m thành ph n loài giun sán ký sinh trên bò

36

B ng 4.4 T l nhi m ghép các loài giun sán ký sinh

38

bò theo tu i

Bi u

4.2: So sánh t l nhi m theo tu i bò

Bi u

4.3: So sánh t l thành ph n loài giun sán ký sinh

Bi u

4.4: So sánh t l nhi m ghép các loài giun sán ký sinh

viii

35
bò m khám
bò theo tu i

38
39

DANH SÁCH HÌNH
Hình 2.1 : Fasciola gigantica

7

Hình 2.2 : Fasciola hepatica

8

Hình 2.3 : Vòng

i phát tri n c a Fasciola spp

10

Hình 2.4 : c Lymnaea viridi

11

Hình 2.5 : c Lymnaea swinhoei

11

Hình 2.6 : Paramphistomum cervi

15

Hình 2.7 :

19

t gi a Moniezia expansa

Hình 2.8 : Moniezia expansa

19

Hình 2.9 : Moniezia benedeni

20

Hình 2.10 :

20

t gi a Moniezia benedeni

ix


TÓM L

C

Qua th i gian th c hi n tài “Kh o sát tình hình nhi m giun sán
ng tiêu
hóa bò t i lò m th xã Sa éc t nh
ng Tháp” B ng ph ng pháp m khám,
chúng tôi ti n hành m kh o sát 100 con bò có ngu n g c thu c t nh
ng Tháp

thu
c các k t qu sau:
T l nhi m giun sán

bò t i lò m th xã Sa éc là 96%.

Bò nhi m giun sán theo tu i nh sau: Bò nh h n 2 n m tu i nhi m v i t l
33,33%, 2-4 n m tu i nhi m v i t l %, bò >4 n m tu i nhi m v i t l 100%.
Bò nhi m giun sán ch y u 2 l p: Trematoda nhi m v i t l 100%,
Cestoda nhi m v i t l 1,04%, không phát hi n l p Nematoda.
Thành ph n loài giun sán ký sinh
bò g m 12 loài thu c l p :
Paramphistomum cervi, Paramphistomum gotoi, paramphistomum liorchis,
Fischoederius elongatus, Paramphistomum japonicus, Ceylonocotyle scolicoelium,
Ceylonocotyle dicranocoelium, Ceylonocotyle atriptocoelium, Ceylonocotyle
orthocoelium,
Gastrothylax
glandiflormis,
Cotilophoron
cotilophorum,
Gigantocotyle bathycotyle, trong ó Parsphistomum cervi nhi m v i t l cao
74,23% loài th p nh t là Ceylonocotyle atriptocoelium v i t l 2,06%.
L p Cestoda chúng tôi phát hi n loài Moniezia benedeni v i t l nhi m là
1,04% ây là loài ít phát hi n nh ng gây thi t h i l n i v i trâu, bò.

x


CH

NG 1

TV N
i v i ngành ch n nuôi nói chung, ngành ch n nuôi gia súc nói riêng, thì
ch n nuôi trâu bò chi m v trí r t quan tr ng nh m th c hi n m c tiêu kinh t l n
c a nhà n c: L ng th c th c ph m, hàng tiêu dùng, hàng xu t kh u.
áp ng
yêu c u trên, trong t ng lai s phát tri n àn trâu bò v i qui mô r ng l n h n. Bên
c nh s phát tri n ó công tác thú y óng vai trò r t quan tr ng, v n
ph bi n
ki n th c thú y t i ng i ch n nuôi là r t c n thi t. Nh ng t lâu ch n nuôi trâu bò
g p r t nhi u khó kh n các b nh truy n nhi m nguy hi m và có kh n ng lây lan r t
nhanh trên àn gia súc nh : b nh t huy t trùng, b nh l m m long móng… M t
nguyên nhân khác c ng gây thi t h i không nh cho ngành ch n nuôi ó là b nh ký
sinh trùng. B nh ký sinh trùng không phát tri n nhanh và gây ch t hang lo t nh
m t s b nh truy n nhi m nh chúng gây tác h i lâu dài làm ch m s phát tri n c a
gia súc gây thi t h i không nh
i v i l i ích ng i ch n nuôi.
Xu t phát t nh ng lý do trên và
c s ch p thu n c a B Môn Thú Y Khoa Nông Nghi p và Sinh H c ng D ng, tr ng
i H c C n Th , chúng tôi
ti n hành th c hi n
tài “ Kh o Sát Tình Hình Nhi m Giun Sán Trâu Bò B ng
Ph ng Pháp M Khám T i Lò M Th Xã Sa éc T nh ng Tháp”.
›M c tiêu c a

tài nh m:

Tình hình nhi m giun sán
T l nhi m, c

ng

trâu bò

nhi m c a m i lo i giun sán.

Thành ph n loài giun sán ký sinh.
ra bi n pháp phòng và i u tr có hi u qu các lo i giun sán trâu, bò.

1


CH

NG 2

S

LÝ LU N

2.1
l c v quá trình nghiên c u ký sinh trùng trâu bò trên th gi i và
trong n c
2.1.1 Tình hình nghiên c u ký sinh

bò trên th gi i

Sán lá
c bi t n t n m 1370. N m 1379, l n u tiên Jehan De Brie mô

t toàn b sán lá gan trên c u.
m 1752, Swammerdam phát hi n nh ng v u
(cercaria) c a sán Fasciola hepatica m t con c Gasteropoda.
n n m 1758
Fasciola hepatica
c Linnaeus mô t .
m 1845, Rudolphi phát hi n
Dicrocoelium dendriticum, Creplin (1847) phát hi n ra Paramphistomum
explanatum, Cobbold (1885) phát hi n ra Fasciola gigantica. Vào n m 1882,
Thomas và Leuckart nghiên c u chu k sinh h c hoàn ch nh c a sán lá gan (
ng Thái, Tr nh V n Th nh, 1978).
Ravichandra cho r ng c ký ch trung gian c a sán m i n c khác nhau
Lymnaea auricularia
n , Lymnaea rulfesceus Pakistan, Lymnaea natalensis
caillaudi Malayxia (trích d n
Tr ng Minh, 1999).
Dawes (1962) ghi nh n gia súc b suy nh c và thi u máu là do c t c a
Fasciola gigantica tác ng gây ra hi n t ng m trong máu thi u, l ng albumin
gi m và globulin t ng (Ph m S L ng, Phan ch Lân, 2001).
Soulby (1977) cho r ng Dicrocoelium dendriticum có 2 ký ch trung gian ó
là c và ki n, micracidium không n t tr ng mà n trong ký ch trung gian,
trong ru t c.
Theo Phan ch Lân et al (1985), b nh sán lá gan làm gi m s c cày kéo c a
trâu bò, nh t là vào th i gian làm vi c n ng nh c và nuôi d ng kém.
Hope-Cawdery et al (1977) cho th y bò b nhi m 40-140 con sán lá thì t ng
tr ng gi m 8-28%.
Aitken et al (1978) ghi nh n trâu bò b nhi m sán lá gan d nhi m các b nh
Salmonella dublin, Clostridium oedematiens.
Urquhart, J.Armour, L.Ducan, F.W Jenings (1987) cho r ng chu trình phát
tri n c a Fasciola gigantica m i giai

n u dài h n Fasciola hepatica.
Theo FAO (1992), phía nam Brazil và vùng Andes khi ki m tra phân bò
tìm th y tr ng sán lá gan Paramphistomum explanatum v i t l nhi m sán lá gan
61% bò tr ng thành và 50% bê.
Patzelt, Ralf (1993), Pakistan, trong kho ng th i gian 2 n m, qua kh o sát
trên 2.320 con bò tìm tác gi cho bi t bò nhi m sán lá gan nhi m s m nh t bê 9
tháng tu i. T l nhi m t ng d n theo tu i. C th t l nhi m sán lá gan thú non
là 10% và thú già nhi m 72%.
2


Sandra Marcia Tietzmarques và Maria Luccia Scroffrneker (1999) ki m tra
482 gan trâu bò (377 gan bò và 105 gan trâu) bang Rio Grand do Sul, Brazil cho
th y t l nhi m Fasciola hepatica là 10,34% bò và 20% trâu.
2.1.2 Tình hình nghiên c u ký sinh trên bò

trong n

c

Vi t Nam ã có nh ng nghiên c u xác nh các loài v t ký ch trung gian
c a sán lá gan Fasciola gigantica. Tr c Cách m ng tháng Tám n m 1945 ã phát
hi n thành ph n loài giun sán
trâu bò nh Paramphistomum cervi,
Paramphistomum explanatum, Fasciola hepatica, Fasciola gigantica ký sinh trâu,
bò và bò b u t i mi n B c ( D ng Thái-Tr nh V n Th nh, 1978).
Phan ch Lân và Lê H ng C n (1972) xác nh c ký ch trung gian ch
y u Vi t Nam là Lymnaea swinhoei và Lymnaea viridis. T l c mang trùng n
90%. i u tra m t
c Lymnaea viridis chân ru ng m th y trung bình 126

2
con/m , m t
c Lymnaea swinhoei trôi n i là 25 con/m2.
Phan ch Lân et al (1974) i u tra t ng vùng cho k t qu nh vùng n a i
núi (Ninh Bình) thì t l nhi m Fasciola trâu là 54-56,3% (có c ký ch trung
gian Lymnaea viridis, Lymnaea swinhoei và Gyraulus chinensis, Paramphistomum
100%. vùng cao (Lào Cai) th y trâu bò nhi m sán lá gan 20,8-26,6% ít h n ng
b ng và c ký ch trung gian Lymnaea viridis phân b r t r ng, chúng nhi m u
trùng sán lá gan r t cao.
Tr nh V n Th nh (1978) công b trâu bò vùng
ng b ng B c B nhi m sán
lá gan v i t l 50-70%. Ông cho bi t trâu m c b nh giun sán t l cao, giai
n
non ch y u là giun tròn, tu i tr ng thành ch y u là các loài sán lá Fasciola
gigantica, Fasciola hepatica, Dicrocoelium dendriticum,...
các nông tr ng qu c doanh mi n B cVi t Nam, Ph m Xuân D nh n xét
loài nhai l i t l nhi m cao nh t là Fasciola. C ng
nhi m sán lá gan bò nh p
n i cao h n bò gi ng a ph ng.
i v i h Fasciolidae, loài Fasciola gigantica
ph bi n trâu bò, dê c u. Loài Paramphistomum explanatum gan trâu bò, dê
c u và gây thành d ch, loài này th ng k t h p v i sán lá h Fasciolidae. T l
nhi m bò vùng núi cao h n trung du, nh ng loài sán có t l nhi m cao và t ng
theo tu i bò là Paramphistomum cervi, Fasciola gigantica,... (
D ng Thái,
Tr nh V n Th nh, 1978).
K t qu
u tra nghiên c u cho n n m 1978 Tr nh V n Th nh ã phát hi n
c 37 loài Trematoda, 7 loài Cestoidae, 40 loài Nematoda ký sinh p gia súc nhai
l i n c ta.

Tr nh V n Th nh và
D ng Thái (1980) qua i u tra các t nh phía B c có
k t lu n trâu bò vùng ông b ng có t l nhi m sán lá là 55%, trung du 48%, mi n
núi là 40%.
Phan ch Lân (1985) qua kh o sát th y t l trâu bò nhi m mi n núi t 30
n 35%, vùng ng b ng và trung du t 40-70%. Các c s ch n nuôi bò t p trung
và bò s a t l nhi m 28-30%. Tác gi cho bi t qua
u tra t n m 1979-1984, t
3


l nhi m sán lá gan trên bò Holstein
M c Châu là 32,5%.

Nông tr

ng Sao

là 25% và Nông tr

ng

Phan ch Lân (1985) khi
u tra các loài c ký ch trung gian c a sán lá
gan trên 15 t nh phía B c nh n th y có s hi n di n c a 2 loài c Lymnaea viridis
và Lymnaea swinhoei, m t v ông xuân l n h n v hè thu.
V

ông xuân:

V hè thu:

Lymnaea viridis

123 ± 54 con/m2

Lymnaea swinhoei

146 ± 49 con/m2

Lymnaea viridis

64 ± 17 con/m2

Lymnaea swinhoei

59 ± 33 con/m2

H Th Thu n và Nguy n Ng c Ph ng (1986) cho bi t qua ki m tra phân t
l nhi m sán lá gan trâu bò Lâm ng là 34,55%; khu v c Sài Gòn, C n Th nhi m
33,66%; Minh H i nhi m 2,47-7%. Khi m khám t l nhi m bò là 21,93% và
trâu là 91,66%.
H Th Thu n (1986) kh o sát trên 626 bò nuôi Thành Ph H Chí Minh,
tìm th y 159 bò nhi m sán lá gan, chi m t l 25,39%. Khi kh o sát t i tr i bò
ng L c t nh
ng Nai, H Th Thu n báo cáo có 18 bò nhi m trên t ng àn 46
con chi m 39,12%. H Th Thu n còn cho r ng vùng ông Nam B ch có 2 loài
c ký ch trung gian Lymnaea viridis và Lymnaea swinhoei.
Theo V S Nhân và
Tr ng Minh (1989) nghiên c u tình hình nhi m

Fasciola gigantica bò ng b ng t nh Phú Khánh t 21,92-30%, không tìm th y
Fasciola Hepatica.
Theo báo cáo c a
Trung Giã (1985-1990) tinh hình nhi m giun sán
ng B ng Sông C u Long, v i k t qu :
a

m

Trematoda

Nematoda

Kiên Giang

100%

66,64%

H u Giang

100%

69,72%

An Giang

100%

36,63%

bò

Nguy n H u H ng et al (1993) qua m khám trên 130 trâu bò (86 trâu, 44
bò) và qua ki m tra phân 82 trâu bò (49 trâu, 33 bò) t i Th t N t cho bi t trâu bò
huy n Th t N t nhi m sán lá v i t l cao, trong ó t l nhi m sán lá 100%. S
d ng Dertil B, u ng tr c ti p, không gây ph n ng ph , hi u l c t 100%.
Phan ch Lân (1994) t ng k t Vi t Nam là m t trong 5 n c Châu Á tr ng
lúa n c có t l nhi m sán lá gan m c cao nh t, trâu bò càng l n tu i thì t l
nhi m càng cao.
Nguy n Tr ng Kim (1995) công b vùng bi n Ngh An bò nhi m sán lá gan
t 22,25-32,65%.

4


Ph
60-70%.
th lên
Trâu bò t

m V n Khuê (1996) Vi t Nam t l nhi m Fasciola trâu khá cao là
Nh ng vùng l y l i m th p vào mùa nóng m, m a nhi u t l nhi m có
n 90%. Do tái nhi m nên trâu bò càng l n tu i t l nhi m càng cao.
13-24 tháng tu i nhi m 30%, trên 24 tháng tu i nhi m 47%.

Phan L c (1996) khi ki m tra tình hình nhi m sán lá gan
H ng th y t l nhi m trên trâu 70%; trên bò 61,20%.

ng b ng Sông

Khu t Duy Tân (1996) thông báo Ch ng M , Thanh Oai (Hà Tây) trâu bò
nhi m sán lá gan t 48,64-66,77%, trâu nhi m n ng h n bò, c ng
nhi m t i
365 sán trên 1 cá th trâu.
Nguy n Th Lê (1996) kh o sát trung tâm nghiên c u bò và ng c Ba Vì
th y bò s a nhi m sán lá gan là 46,23%, tác gi còn công b c Parasisaralus
sriatulus là loài ký ch trung gian c a sán lá gan.
ki m tra
100%.

ng T Thu et al (1996) cho bi t t l nhi m sán lá gan trâu bò qua
lò m lên t i 76%, gan b x hóa, ho i t , canxi hóa ph i h y b 80-

Nguy n H u H ng (1996) b ng ph ng pháp m khám trên 150 trâu bò (64
trâu, 86 bò) cho bi t àn trâu bò t nh An Giang nhi m sán lá gan chi m t l t ng
i cao, trâu 85,93%, bò 83,72% và ki m tra phân trên 130 bò hai huy n Tri Tôn
và T nh Biên cho bi t t l nhi m sán lá gan là 46,15%.
ng V n Hu n et al (1997) i u tra trên 11 t nh phía Nam thì t l nhi m
sán lá gan bò qua soi phân t 28,10-45,20% tùy theo l a tu i và qua m khám t
20-32,20% tùy theo a ph ng.
nh sau:

ng T Thu (1997) qua
u tra 4 t nh phía B c có t l nhi m sán lá gan
ng b ng là 55,50%; trung du là 31,50% và mi n núi là 23%.

Tô Du (1999) b nh sán lá gan th ng x y ra trâu nhi u h n bò, do trâu
thích n c d i n c, b nh th ng r t n ng v i trâu bò nh p n i. Th i gian phát
tri n c a b nh sán lá gan th ng d i 6 tháng, con v t ch t vì ki t s c không au

n, không co gi t.
35%,

Phan ch Lân (2000) thông báo vùng núi Vi t Nam trâu bò nhi m 30ng b ng và trung du t l nhi m 40-70% sán lá gan.

Theo Phan ch Lân (2000), nh n xét thì trâu tr ng thành phía B c nhi m
ch y u là Fasciola gigantica, phía Nam qua i u tra trên bò lò m Chánh H ng
Sài Gòn th y t l nhi m sán lá gan là 60%.
Ph m S L ng (2000) sán tr ng thành gây t n th ng cho gan và m t,
th i ti t c t gây r i lo n tiêu hóa, viêm ru t c p và mãn tính.

ng

Phan ch Lân (2000) t ng k t Vi t Nam là m t trong 5 n c Châu Á tr ng
lúa n c có t l nhi m sán lá gan m c cao nh t, trâu bò càng l n tu i t l nhi m
càng cao.

5


Lê V n Kh ng, Nguy n V n Khanh và Hu nh H u L i (2001)
u tra
nhi u vùng sinh thái trong c n c cho bi t tình hình nhi m sán lá gan bò t
25,90% n 58,46% tùy theo mi n, cao nh t là vùng núi và trung du B c B .
Nguy n Quang Tuyên et al (2002) ki m tra 1.428 con trâu bò
phát hi n 135 con nhi m v i t l là 9,45%.

Thái Nguyên

Chann Bory (2003) kh o sát trên 2000 gan trâu bò (1400 gan trâu và 600 gan

bò) lò m Vissan Thành Ph H Chí Minh th y t l nhi m sán lá gan trên bò là
14,83% và trên trâu là 22,92%.
Tr n M nh Giang, Phan L c, Tr ng V n Dung (2004) qua i u tra Sóc
n và Hà N i cho th y t l nhi m sán lá gan trâu là 59,67% và bò là 55,19%.
C ng theo các ông t l nhi m theo l a tu i nh sau: < 2 tu i t l nhi m trâu là
26,31% và bò là 36%; 2 – 6 tu i t l nhi m trâu là 71,40% và bò là 73,68%.
Nguy n
c Tân et al (2004) qua i u tra bê nuôi t i m t s t nh Nam Trung
B và Tây Nguyên cho bi t t l nhi m sán lá gan bê là 14,41%.
Trong th i gian t tháng 11 n m 2006, phòng khám chuyên khoa c a Vi n
S t Rét-Côn Trùng Qui Nh n ã i u tr kho ng 1500 b nh nhân nhi m sán lá gan
Fasciola t 15 t nh Mi n Trung Tây Nguyên.
Nguy n V n
(2004) tu i th c a sán lá gan trong c th ng i t 9 n
13,5 n m. Ông còn cho bi t g n ây s ng i b nhi m sán lá gan ngày càng nhi u
trên c n c do n g i cá, rau t i có u trùng c m nhi m xâm nh p và gây b nh.
Bò s a nh p n i, c bi t là bê d i 6 tháng tu i d b b nh sán lá gan th
c p tính và ch t v i t l cao h n trâu bò nh p n i (Ph m S L ng, 2006).
Phan L c (2006) qua ki m tra 179 m u phân bò t i
kL k cho bi t t l
nhi m sán lá r t cao là 82,40% và qua m khám 29 bò th y t l nhi m sán lá gan là
58,63%.
Nguy n H u H ng (2009), qua ki m tra 2437 m u phân bò t i 10 huy n
thu c 3 t nh: Sóc Tr ng,
ng Tháp và An Giang v i 3 l a tu i <1; 1-2; >2 n m
tu i thu c 3 gi ng bò: bò s a, bò lai Sind và bò a ph ng; ng th i m khám
801 con bò, kh o sát b nh tích trên gan bò nhi m sán t i các huy n trong 3 t nh và
ti n hành th nghi m v i 3 l ai thu c t y Praziquantel, Nitroxinil và Bilevor-M
t y tr 105 bò nhi m sán lá gan c ng
nhi m t 2+ tr lên cho bi t tình hình

nhi m sán lá gan qua ki m tra phân t i ba t nh thu c vùng
ng B ng Sông C u
Long chi m t l nhi m khá cao 51,91% trong ó bò t nh Sóc Tr ng có t l
nhi m th p nh t 49,45%, bò
ng Tháp nhi m cao h n 53,31% và nhi m cao
nh t bò t nh An Giang 53,45%. Bò a ph ng có t l nhi m 58,68% cao h n t
l nhi m c a bò lai Sind 51,01% và nhi m th p nh t bò s a 37,11%. Có s sai
khác v t l nhi m t ng d n theo l a tu i bò, nhi m th p nh t l a tu i < 1 n m
tu i (30,43%) và t ng d n l a tu i 1-2 n m tu i (49,12%) và nhi m cao nh t
bò trên 2 n m tu i (62,81%). Có 2 loài sán lá gan: Fasciola spp và
Paramphistomum explanatum
c tìm th y, trong ó loài Fasciola spp nhi m ph
6


bi n chi m t l 43,58%, Paramphistomum explanatum 21,01%.
ghép 2 loài trên cá th là khá cao 12,68%.

ng

nhi m

Nguy n
c Tân, Lê
c Quy t và ctv (2010) k t qu
u tra qua 963 m u
phân gia súc nhai l i (bò, dê, c u) t l nhi m sán dây các t nh
t L t, Ninh
Thu n, Khánh Hòa l n l t là 13,88%, 13,06%, 15,76 %. Trong ó bò có t l
nhi m sán dây th p nh t 5,41%.

Nguy n
c Tân và ctv (2010) k t qu xét nghi m 335 m u phân bò, bê;
102 m u phân trâu cho th y : T l nhi m chung b nh sán lá gan bò bê là 47,16%,
trong ó Phú Yên là 59,32%, Khánh Hòa là 47,5%, Bình nh 43,36%, T l nhi m
trâu là 37,74%, trong ó Phú Yên 26,41%, Khánh Hòa 44,06% và Bình nh là
43,58%.
2.2

l

c v các loài giun sán ký sinh

2.2.1 Sán lá gan và tác h i c a sán lá gan
Hình thái phân loài
Phân lo i
Ngành: Platyhelminths
L p

: Trematoda

B

: Fasciolidae

H

: Fasciolidae và Paramphistomidae

Gi ng : Fasciola và Gigantocotyle (Paramphistomum)
§Fasciola gigantica

Hình thái: sán có hình d ng gi ng chi c lá, th ng có màu xám nâu, dài 2575 mm, r ng 5-12 mm,th ng chi u dài g p ba l n chi u r ng.
u sán có chóp,
không có vai, ph n u phình ra. Hai rìa bên thân sán i song song nhau, ph n cu i
thân tù kín l i. Giác b ng tròn l n l i ra, giác mi ng nh
ngay nh u, túi sinh
d c l n n m g n giác b ng. H u dài h n th c qu n, ru t phân thành nhi u nhánh
nh , bu ng tr ng phân thành nhi u nhánh n m g n gi a tr c thân. Hai tinh hoàn
phân nhánh n m ch ng lên nhau, tuy n noãn hoàng x p d c 2 bên thân.

Hình 2.1 Fasciola gigantica
(Cobbold phát hi n n m 1885)
7


Tr ng to, hình b u d c, màu vàng chanh, v m ng, có n p, bên trong t bào
phôi phân b
u kín v tr ng, kích th c tr ng 0,125-0,177mm x 0,060-0,1mm.
Ký ch cu i cùng: trâu, bò, dê, c u, l c à và c con ng
Ký ch trung gian: c thu c h Lymnaeidae.
và Lymnaea swinhoei.

i.

Vi t Nam là Lymnaea viridis

V trí ký sinh: ng d n m t, gan.
Phân b
a lý: Châu Phi, B c M , Nam Châu Âu, Châu Á (Trung Qu c, n
, Nh t B n, Pakistan, Malayxia, Th Nh K , Vi t Nam).
§ Fasciola hepatica

Hình thái: thân sán d p hình lá cây, th ng có màu nâu nh t, dài t 20-30
mm và r ng t 4-16 mm. Ph n thân tr c phình to r i thon l i d n phía cu i thân
t o thành vai. Nh ng ng d n tuy n noãn hoàng ch y ngang chia vùng gi a sán ra
ph n tr c và ph n sau thân. Ph n sau có tinh hoàn, b ph n sinh d c c. T
cung ph n gi a thân tr c t o m t m ng l i r i nh t vò. Phía sau t cung là
bu ng tr ng có nhánh. Giác mi ng nh , tròn n m chóp u con sán. Giác b ng
i to h n, hình ba c nh cách giác mi ng 3-5mm.

Hình 2.2 Fasciola hepatica
(Linnaeus phát hi n n m 1758)

Tr ng có kích th
Schulz, 1973).

c 0,13–0,145mm x 0,07–0,09mm (theo Skarjabin và

Ký ch cu i cùng: trâu, bò, dê, c u, ng

i.

Ký ch trung gian: quan tr ng nh t là c Galba truncatula.
m i vùng khí h u là m t loài c khác, u thu c h Lymnaeidae.
V trí ký sinh: ng m t, có khi l c vào ph i, d

m in

c và

i da, t ch c xung quanh

th n.
Phân b : nhi u vùng trên th gi i nh M , phía ông Canada, Nam M , B c
M , m t s n c Châu Phi, Châu Á và Châu Âu.

8


Vòng
§ Vòng

i và s phát tri n c a sán lá gan
i c a Fasciola gigantica và Fasciola hepatica

Theo Urquhart et al (1987) thì chu trình phát tri n c a Fasciola gigantica và
Fasciola hepatica thì gi ng nhau nh ng th i gian cho t ng giai
n phát tri n c a
Fasciola gigantica dài h n.
G m 2 giai

n:

Giai o n phát tri n bên ngoài ký ch
Tr ng sán theo phân c a v t ch ra ngoài, g p nhi t
thích h p (25-30oC),
oxy, tr ng s n sau 9-21 ngày thành Micracidium (mao u) dài kho ng 130 µm.
Chúng b i l i t do trong n c nh lông xung quanh, s ng không quá 48 gi
môi
tr ng ngoài và r t m n c m v i các ch t hóa h c. Chúng ch
ng tìm c n c
ng t gi ng Lymnaea, chui vào gan t y c a c bi n i thành Sporocyst (bào u) có

kích th c kho ng 300 µm. Sau 3-7 ngày c m t Micracidium bi n i thành m t
Sporocyst. M t Sporocyst sinh s n vô tính t o ra 5-10 Redia (lôi u) c n 18 ngày,
chúng gia t ng kích th c n 1,6 mm; r i 13-14 ngày sau Redia sinh s n vô tính
cho ra 3-6 Cercaria (v u) có kích th c 300µm x 230µm. Sau ó Cercaria chui
ra kh i c, b i l i t do trong n c t 10-14 gi , r ng uôi và t o kén Aldolescaria
có
ng kính 200 µm. Sau 2-24 gi bám vào cây c d i n c hay g n n c, v
cây, t, n c. Khi v t ch cu i cùng nu t vào s phát tri n thành sán tr ng thành.
Giai o n phát tri n bên trong c th ký ch
Khi v t ch cu i cùng n ph i kén Aldolescaria, tùy theo tình tr ng s c kh e,
kh n ng kháng, tính c m th c a v t ch mà kén có th di hành v gan theo m t
trong hai con
ng sau ây
Theo h th ng tu n hoàn

n gan.

u trùng Aldolescaria chui qua màng ru t i vào xoang b ng r i t n công
vào gan.Trong th i k di hành, u trùng c a Fasciola spp có th i qua các c quan
nh ph i, h ch lâm ba, d i da, tuy n t y. Chúng trú
ó và gây ra nh ng t n
th ng, n gan chúng phá thành mao m ch r i xâm nh p vào ng d n m t và phát
tri n thành d ng tr ng thành. Theo Phan ch Lân (2000) th i gian t khi trâu bò
n ph i kén n khi phát tri n thành sán tr ng thành là 79-88 ngày. Fasciola spp
tr ng thành có th s ng trong c th trâu bò g n 11 n m. Tr nh V n Th nh,
ng Thái (1978) th y th i gian ng n nh t t tr ng cho n lúc thành kén c a
Fasciola gigantica là kho ng 70 ngày.
Nh v y vòng i c a sán lá gan khá dài, kho ng 4 tháng. Phát tri n bên
ngoài c th v t ch (h n 1 tháng trong c), 3 tháng phát tri n bên trong c th ký
ch .

9


Th c n ch a
u

u

cn

c ng t
Túi
t

Mao u

Tr ng hình thành
micracidium (mao u)

Tr ng sán

Hình2.3 Vòng

Sán lá tr ng
thành

i phát tri n c a Fasciola spp

Ký ch trung gian

Ký ch trung gian c a sán lá gan là m t loài c n c ng t không có n p nh
Lymnaea truncatula, Lymnaea auricularia, Lymnaea viridis, Lymnaea swinhoei,
Lymnaea cubensis.
Vi t Nam có 2 loài là Lymnaea swinhoei ph bi n
ng
B ng Sông C u Long và Lymnaea viridis vùng núi và trung du.
c

m 2 loài c:

Lymnaea viridis ( c chanh)
c có v m ng d v , không có n p mi ng, kích th c 10mm, v c d v ,
s vòng xo n t 4,5-5 vòng, vòng xo n ph i và l i, vòng xo n cu i cùng l n. c có
màu vàng nâu l m m en. L mi ng hình b u d c h i dài không loe r ng. m t
s cá th l mi ng có xu th h p l i làm cho v c có hình con thoi.
c thích s ng n i n c xâm x p, th ng
tr ng 7-10 qu , sau 7 ngày
n thành c con, trong
u ki n nhi t
n c ta c
c quanh n m và n
thành con.

10


Hình2.4

c Lymnaea viridi (H. Adams, 1866)

Lymnaea swinhoei ( c vành tai)
c có hình d ng không ng nh t, v m ng d v , không có n p mi ng, kích
th c trung bình 20 mm, nh bé và nh n. S vòng xo n t 3,5 n 4, vòng xo n
cu i cùng r t l n chi m g n h t ph n thân, v loe ra nh cái vành tai. L r n nh
không rõ. Võ thu ng có màu en ho c vàng. L mi ng g n nh hình bán nguy t
loe r ng, Chi u dài l mi ng g p ba l n chi u cao tháp c.
n i

c
tr ng quanh n m, m i
c ng, rãnh, ao, h .

tr ng có t 60-150 qu , c th

ng s ng trôi

Hình2.5 c Lymnaea swinhoei
(H. Adams, 1866)

Tác h i c a sán lá gan
i v i ch n nuôi
B nh sán lá gan th c p tính gây ch t súc v t nuôi, th mãn tính thì làm
gi m n ng su t v t nuôi nh gi m ch t l ng s a và n ng su t s a t 15-35%, th m
11


chí t i 50%, gi m sinh tr ng, sinh s n, gây s y thai,
non, khó th tinh… B nh
làm t n th ng t ch c và ho t ng sinh lý c a con v t, gi m s c
kháng, gia

súc d c m nhi m v i các m m b nh khác nh Salmonella dublin, Clostridium
oedematien (Aitken et al, 1978). Hope -Cawdery et al (1997) cho th y bò b nhi m
40-140 con sán lá gan thì t ng tr ng gi m t 8-28% và kh ng nh tác h i c a sán lá
gan i v i trâu bò là gây thi u máu và d ng khi c m nhi m n ng.
i v i con ng

i

B nh sán lá gan có th lây t gia súc sang ng i hay ng c l i. B nh có th
d n n t vong do v gan, xu t huy t... M c dù trong th i gian g n ây ch a có
tr ng h p b nh gây ch t ng i nh ng nó c ng gây nên nh ng b nh nguy hi m
nh h ng không ít n s c kh e con ng i.
c bi t n c ta trong th i gian g n
ây, theo ghi nh n c a Vi n S t Rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung
ng ã có
tr ng h p sán khoét ng c ng i chui ra (www.ykhoanet.com).
B nh sán lá gan do Fasciola còn
c tìm th y gây tác h i cho ng i. Tr n
Th Kim Dung ghi nh n
c Vi t Nam trong 3 n m 1997-2000 cho bi t sán lá
gan Fasciola bùng phát ng i c th t i TP. HCM qua ki m tra m t b nh nhân
nh p vi n, các bác s ã phát hi n túi m t c a b nh nhân 19 tu i c ng to b t th ng.
B ng con
ng n i soi, t túi m t c a b nh nhân, m t m u mô hình thoi di ng
ã
c g p ra, các bác s t i B môn Ký sinh trùng,
i h c Y D c TP HCM,
kh ng nh, ó là m t con sán lá gan Fasciola. ây là m t trong 500 ca b nh sán lá
gan và c ng là tr ng h p u tiên Vi t nam g p
c sán lá gan qua

ng n i
soi.S li u này ã gây
c s chú ý c a các nhà ký sinh trùng h c vì sán lá gan lâu
nay ch tìm th y các ng v t n c nh trâu, bò, dê và r t hi m khi phát hi n
c ng i. Th nh ng, hi n nay, t i TP HCM, vi c b nh nhân vào vi n vì sán lá
gan không còn là chuy n l n a (www. ykhoanet.com).
Nguy n V n Ch ng (2008) cho bi t t n m 2003-2005, khoa Ký sinh trùng
c a Vi n S t Rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nh n ã ti n hành
tài c p B :
Nghiên c u m t s
c m d ch t h c c a b nh sán lá gan l n m t s
mc a
2 t nh mi n Trung .
tài
c th c hi n t i 2 t nh Phú Yên và Khánh Hoà và k t
qu cho th y: m 8 gan bò t i 4
m nghiên c u thu th p
c 223 sán lá gan l n
tr ng thành trong gan; thu th p tr ng sán lá gan l n trong phân ng i b nh nuôi
c y thành u trùng (miracidium); sau khi nh lo i b ng k thu t sinh h c phân t
(PCR: Polymerase Chain reaction) t i Vi n xác nh loài sán lá gan l n ng i và
ng v t (bò) u là F.gigantica. i u tra t i các m nghiên c u cho th y loài c
Lymnaea swinhoei nhi m u trùng sán lá gan l n v i t l 1,26%. Ngoài ra tháng
12/2006 Khoa Ký sinh trùng ti p t c thu nh n 2 con sán tr ng thành chui t
b ng và t b p chân ra 2 b nh nhân u t nh Bình nh (1 huy n Tây S n, 1
thành ph Quy Nh n). K t qu xác nh b ng PCR u là loài sán lá gan l n
F.gigantica. Nh v y t i 3 t nh mi n Trung (Bình nh, Phú Yên, Khánh Hoà) ã
xác nh loài sán lá gan l n ký sinh trên ng i và ng v t u là loài sán lá gan
l n Fasciola gigantica (www.impe-qn.org.vn).

12


Vi t Nam cho n nay b nh sán lá gan l n ã xu t hi n 47 t nh, thành
ph ; t l nhi m cao nh t m t s t nh mi n Trung, Tây Nguyên (Bình nh, Phú
Yên, Qu ng Nam, Qu ng Ngãi, Khánh Hòa, Gia Lai và TP. à N ng). (www.impeqn.org.vn)
Phòng và i u tr sán lá gan
Hi n nay, có th t y sán lá gan cho súc v t nhai l i b ng m t trong các lo i
thu c
Thu c Dertil: Dertil là thu c có tác d ng c hi u v i sán lá gan Fasciola. Tên
khác:Menichlofolan, Bayer ME 3625, Bayer 9015A, Bilevon M. Dertil
c bào
ch thành viên to, màu xanh lá cây m.. Viên Dertil "O" có ch a 100 mg ho t ch t,
viên Dertil "B" ch a 300 mg ho t ch t.
Dertil có tác d ng di t sán lá gan tr ng thành gia súc nhai l i, v i li u cao
còn di t
c c sán non ang di hành trong nhu mô gan. Thu c ch c n dùng m t
l n, không c n
u tr l p l i.
c ch nh
u tr b nh sán lá gan c p tính và
mãn tính cho gia súc nhai l i.
Li u l

ng:

Bò: 5-6 mg/kgTT.
Trâu: 8-9 mg/kgTT
Dê, c u: 5-8 mg/kgTT (th
8mg/kgTT).

mãn tính: 5-6 mg/kgTT, th

c p tính: 7-

Cho t ng cá th u ng thu c, ho c gói thu c vào lá chu i non,
mi ng cho con v t nu t.

a sâu vào

Thu c Fasciolid (tên khác: Fasciolidum)
Thu c
c bào ch d i d ng dung d ch màu vàng nâu, ch a 25% ho t ch t
là Nitroxynil. Fasciolid có tác d ng t y sán lá gan Fasciola d ng tr ng thành và
các giun tròn
ng tiêu hoá loài nhai l i,
c ch nh t y sán lá gan cho gia súc
nhai l i.
Li u l ng: 0,04 ml/kgTT (l ml/25 kgTT, t
ch t/kgTT). Tiêm d i da.

ng

ng 1 mg ho t

t y sán lá gan, nên dùng thu c 2-3 l n, cách nhau 25-30 ngày.
Thu c Fasinex (ch ph m c a Triclabendazole): thu c có tác d ng di t c
sán non và sán tr ng thành ký sinh
ng d n m t ho c ang di hành trong các nhu
mô gan. Fasinex

c ch nh dùng i u tr b nh sán lá gan cho súc v t nhai l i.
Li u l ng: 10-12 mg/kgTT. Cho u ng m t l n duy nh t. Thu c có hi u l c
cao và an toàn cho gia súc dùng thu c.

13


Ngoài các thu c trên, Albendazole, Bithionol, Closantel.... c ng có tác d ng
t y sán lá Fasciola súc v t nhai l i.
ng T Thu và cs (1997) ã nh n nh v các thu c tr sán lá gan và k t
qu th nghi m trâu, bò Vi t Nam. Các tác gi khuy n cáo r ng, trên th tr ng
Vi t Nam hi n nay nên s d ng Fasinex - 900 d ng viên (l viên/75 - 100 kim) ho c
Fasinex- 900 d ng s a (l0 ml/100 kgTT), cho hi u l c cao.
S d ng Fasinex li u 12 mg/kgTT t y sán lá gan cho trâu, Phan L c và Tr n
Ng c Th ng (1999) cho bi t, thu c có hi u l c và hi u l c t y s ch sán
100%.

u

t

Nguy n Th Kim Lan và cs (2000) ã th nghi m m t s thu c t y sán lá gan
chodê a ph ng t nh Thái Nguyên và B c Kim, k t qu th y: thu c Dertil (li u
5-8mg/kgTT) có tác d ng t y s ch 100% và an toàn i v i dê; thu c Fasciolid (li u
0,04ml/kgTT) có hi u l c t y s ch là 95% và t ng i an toàn cho dê; thu c
Vermitan (ch a 20% Albendazole, li u 35 mg/kgTT) t hi u l c t y s ch và an
toàn u là 100%, ngoài ra Vermitan còn có tác d ng t y c sán dây và giun tròn
dê.
2.2.2 Sán lá d c và tác h i c a sán lá d c
H th ng phân lo i

Sán lá d c n m trong l p sán lá (Trematoda Rudolphi, 1808) thu c ngành
sán d p (Platheminrhes Schneider, 18731. N m 1754, Daubenton ã phát hi n sán
lá d c
u tiên nh ng ch a nh
c loài. Sau ó, Falk (1782) ã phân lo i sán lá
d c d a vào v trí ký sinh.
Theo Skrjabin et al (1977), Nguy n Th Lê et al (1996), v trí c a nh ng sán
lá d c ký sinh gia súc nhai l i Vi t Nam trong h th ng phân lo i ng v t h c
nh sau:
Ngành Plathelminthes Schneider, 1873
L p Trematoda Rudolphi, 1808
B Paramphistomatida Szidat, 1936
H Paramph istomatidae Fischoeder, 1901
Gi ng Paramphistomum Fischoeder, 1901
Hình thái và c u t o c a sán lá d c
V c u trúc vi hình thái c a sán lá d c , tr c n m 1980 ch a có tác gi
nào nghiên c u Eduardo S. L. (1983) ã công b k t qu nghiên c u v hình thái và
c u t o giác mi ng, h u, th c qu n, gai sinh d c và b m t bi u bì c a sán lá d c
i kính hi n vi
n t : b m t bi u bì, trên mi ng, phía trong giác b ng và h u
c a sán lá d c có hàng tr m m u l i (gai th t) có tác d ng h tr sán lá d c bám

14