nhận diện văn hóa nhà trường

Hãy nhận diện văn hóa của đơn vị mình công tác. Đề xuất các giải pháp khắc
phục những điểm hạn chế, duy trì và phát huy những điểm mạnh.
Văn hóa là những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra. Tất
cả các lĩnh vực của đời sống xã hội đều có những giá trị văn hóa của nó; chẳng hạn
như: văn hóa tổ chức, văn hóa cộng đồng, văn hóa giao thông, văn hóa giao tiếp
văn hóa nhà trường... Văn hóa bao giờ cũng gắn với giáo dục và giáo dục luôn đi
liền với văn hóa. Xã hội loài người muốn tồn tại và phát triển thì phải duy trì, bảo
tồn và phát triển giáo dục và văn hóa.
I. KHÁI NIỆM CHUNG
1. Văn hóa, văn hóa tổ chức và văn hóa nhà trường.
1.1. Khái niệm văn hóa
Trên thế giới hiện có tới ngoài 300 định nghĩa khác nhau; mỗi quan niệm là
chính kiến từ một góc nhìn, với rất nhiều cách hiểu khác nhau. Tuy nhiên, điểm cốt
lõi và nhất quán thể hiện phổ biến qua hầu hết các khái niệm văn hoá, đó là sự nhấn
mạnh tới yếu tố con người.
Về mặt thuật ngữ khoa học khái niệm văn hóa được lí giải theo hai nguồn
gốc phương Đông và phương Tây. Trong tiếng Hán, “văn” nghĩa là đẹp, “hóa”
nghĩa là thay đổi, biến đổi, từ đó “văn hóa” được hiểu là làm cho đẹp đẽ. Về sau,
“văn hóa” được hiểu là dùng Thi, Thư, Lễ, Nhạc… để giáo hóa dân chúng, đối lập
với dùng uy quyền, vũ lực, áp chế. Với phương Tây, văn hóa có nguồn gốc từ một
từ tiếng La Tinh là Cultura, tiếng Pháp là Culture, tiếng Anh là Culture, tiếng Đức
là Kultur. Cultura gốc Cultus nghĩa khởi nguyên là canh tác, vun trồng, vốn là một
thuật ngữ trong lĩnh vực nông nghiệp, trồng trọt. Cultus Agri là nghĩa là trồng trọt
nông nghiệp. Một hạt giống nếu được vun trồng, chăm sóc cẩn thận đúng cách sẽ
lớn nhanh, ra hoa kết trái, phục vụ lợi ích con người. Ngược lại nếu không được
chăm sóc sẽ lụi tàn, cằn cỗi, hoang dại..Sau đó người ta thấy sự chăm sóc này cũng
cần thiết đối với quá trình trưởng thành của một con người. Do đó, Cultus Animi
1


mang theo nét ngĩa mở rộng là trồng trọt tinh thần tức là sự giáo dục bồi dưỡng

tâm hồn con người.
Khi nhấn mạnh đến các quan niệm về giá trị văn hóa thì “Văn hóa là các giá
trị vật chất và xã hội của bất kỳ nhóm người nào bao gồm các thiết chế, tập tục,
phản ứng cư xử…” (William Isaac Thomas).
Các định nghĩa văn hóa từ góc độ nguồn gốc của nó thì nhấn mạnh “Với
nghĩa rộng nhất, văn hóa chỉ tổng thể những gì được tạo ra, hay được cải biến bởi
hoạt động có ý thức hay vô thức của hai hay nhiều cá nhân tương tác với nhau và
tác động đến lối ứng xử của nhau” (Pitirim Alexandrovich Sorokin).
Chú trọng khía cạnh tổ chức cấu trúc của văn hóa thì “Văn hóa suy cho cùng
là các phản ứng lặp lại ít nhiều có tổ chức của các thành viên xã hội;Văn hóa là sự
kết hợp giữa lối ứng xử mà các thành tố của nó được các thành viên của xã hội đó
tán thành và truyền lại nhờ kế thừa” (Ralph Linton)
Định nghĩa văn hóa theo những gì mà văn hóa bao hàm thì “Văn hóa hay văn
minh hiểu theo nghĩa rộng trong dân tộc học là một tổng thể phức hợp gồm kiến
thức, đức tin, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, phong tục, và bất cứ những khả năng,
tập quán nào mà con người thu nhận được với tư cách là một thành viên của xã hội”
(Edward Burnett Tylor)
Nhấn mạnh các quá trình kế thừa xã hội, truyền thống thì “Văn hóa chính là
bản thân con người, cho dù là những người hoang dã nhất sống trong một xã hội
tiêu biểu cho một hệ thống phức hợp của tập quán, cách ứng xử và quan điểm được
bảo tồn theo truyền thống” (Edward Sapir)
Nhấn mạnh vào quá trình thích nghi, học hỏi, hình thành thói quen thì “Tổng
thể những thích nghi của con người với các điều kiện sinh sống của họ chính là văn
hóa, hay văn minh. Những sự thích nghi này được bảo đảm bằng con đường kết
hợp những thủ thuật như biến đổi, chọn lọc và truyền đạt bằng kế thừa” (William
Graham Sumner và Albert Galloway Keller)
2


Chủ tịch Hồ Chí Minh, Danh nhân văn hóa Thế giới đã nêu lên định nghĩa về

văn hóa như sau : “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới
sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo,
văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các
phương thức sử dụng.
Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn hóa là sự tổng
hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản
sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”
Theo Đại từ điển tiếng Việt (Trung tâm Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam Bộ Giáo dục và đào tạo, do Nguyễn Như Ý chủ biên) thì “Văn hóa là những giá trị
vật chất, tinh thần do con người sáng tạo ra trong lịch sử”.
Theo UNESCO (2012): “Văn hóa theo nghĩa rộng là một tổng thể các đặc
trưng diện mạo về tinh thần, vật chất, tri thức, tinh cảm, khắc hoạ lên bản sắc của
một cộng đồng, gia đinh, xã hội. Văn hóa không chỉ bao gồm nghệ thuật văn chương mà cả những lối sống, những quyền cơ bản của con người, những truyền thống
tín ngưỡng”.
Văn hóa hiểu theo nghĩa hẹp: “Văn hóa là một tổng thể những hệ thống biểu
trưng (kí hiệu) chi phối cách ứng xử và giao tiếp trong một cộng đồng khiến cộng
đồng ấy có đặc thù riêng. Văn hóa bao gồm hệ thống những giá trị để đánh giá một
sự việc, một hiện tượng (đẹp hay xấu, có đạo đức hay vô đạo đức, đúng hay sai…)
theo cộng đồng ấy.
Văn hóa (theo nghĩa hẹp) là một tổng thể những hệ thống biểu trưng (kí hiệu)
chi phối cách ứng xử và sự giao tiếp trong một cộng đồng khiến cộng đồng ấy có đặc
thù riêng… Văn hóa bao gồm hệ thống những giá trị để đánh giá một sự việc, một
hiện tượng (đẹp hay xấu, đúng hay sai, tích cực hay tiêu cực… của cộng đồng ấy.
Như vậy, văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và giá trị tinh thần do con

3


người sáng tạo ra trên nền của thế giới tự nhiên. Văn hoá là những gì gắn với con
người, thuộc con người và đời sống của con người. Theo đó, tất cả những gì mang
bản chất tự nhiên đều không phải là văn hoá.

1.2. Khái niệm văn hóa tổ chức
Có nhiều khái niệm về văn hóa tổ chức theo những cách tiếp cận khác nhau
Theo Eldrige và Crombie, (1974): Khi nói đến văn hóa tổ chức hay văn hóa
của một tổ chức là nói đến các tiêu chuẩn, giá trị, tín ngưỡng, cách đối xử... được
thể hiện qua việc các thành viên liên kết với nhau để làm việc.
Michel Amiel, Francis Bonnet, Joseph Jacobs, (1993): “Văn hoá tổ chức là
toàn bộ các giá trị, niềm tin, truyền thống và thói quen có khả năng quy định hành
vi của mỗi thành viên trong tổ chức, mang lại cho tổ chức một bản sắc riêng, ngày
càng phong phú thêm và có thể thay đổi theo thời gian.”
Greert Hofstede, (1991) “Đó là một tập hợp các giá trị, niềm tin và hành vi
trí tuệ của một tổ chức tạo nên sự khác biệt của các thành viên của tổ chức này với
các thành viên của tổ chức khác.”
A. Williams, P. Dobson & Walters: “Văn hoá tổ chức là những niềm tin, thái
độ và giá trị tồn tại phổ biến và tương đối ổn định trong tổ chức”
J.P. Kotter, & J.L. Heskett: “Văn hoá thể hiện tổng hợp các giá trị và cách
hành xử phụ thuộc lẫn nhau phổ biến trong tổ chức và có xu hướng tự lưu truyền
trong thời gian dài”
Như vậy, văn hóa tổ chức liên quan đến toàn bộ đời sống vật chất, tinh thần
của một tổ chức. Nó biểu hiện trước hết trong tầm nhìn, sứ mạng, mục tiêu, triết lý,
các giá trị, phong cách lãnh đạo, quản lý…, bầu không khí tâm lý. Thể hiện thành
một hệ thống các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin, quy tắc ứng xử được xem là tốt
đẹp và được mỗi người trong tổ chức chấp nhận.
1.3. Khái niệm văn hóa nhà trường
4


Văn hoá nhà trường có đầy đủ đặc tính của văn hoá tổ chức song nó có
những đặc trưng riêng.
Theo Christopher R. Wagner, “Văn hóa nhà trường là sự chia sẻ những kinh
nghiệm cả trong và ngoài nhà trường (truyền thống và lễ kỉ niệm), tạo nên những

cảm xúc về cộng đồng, gia đình và thành viên của một nhóm”.
Phillips, (1996) “Văn hóa nhà trường chứa đựng các niềm tin, thái độ và các
hành vi điển hình cho nhà trường”
Kent D.Peterson and Terrence E. Deal định nghĩa “Văn hóa nhà trường là
một dòng chảy ngầm của những chuẩn mực, giá trị, niềm tin, truyền thống và nghi
lễ được hình thành theo thời gian do con người làm việc cùng nhau, giải quyết các
vấn đề và đối mặt với các thách thức… định hình suy nghĩ, cảm xúc và hành động
của con người trong nhà trường… tạo cho nhà trường sự khác biệt” và “trường học
cũng là một nền văn hóa có cá tính độc đáo của riêng mình”.
Joan Richardson nhấn mạnh vào sự hình thành của văn hóa nhà trường: “Văn
hóa nhà trường là sự tích lũy các giá trị và chuẩn mực của nhiều người. Đó là sự
đồng thuận về những gì quan trọng. Đó là những kì vọng của tập thể chứ không
phải những kì vọng của một cá nhân”
Các tác giả Urben G.C., Hugies L.W., Noris C.J. đưa ra định nghĩa về văn
hóa nhà trường gắn liền với chất lượng giáo dục: “Một nhà trường tốt có chuẩn chất
lượng cao, có kì vọng cao đối với học sinh, có môi trường giảng dạy và học tập tốt,
hay nói cách khác là có văn hóa nhà trường tốt”
Từ những định nghĩa trên có thể rút ra những mối liên hệ giữa văn hóa và
nhà trường đó là:
+ Nhà trường là nơi bảo tồn và lưu truyền các giá trị văn hoá nhân loại
+ Nhà trường là nơi đào luyện những lớp người mới, chủ nhân gìn giữ và
sáng tạo văn hoá cho tương lai
+ Nhà trường là nơi con người với con người (người dạy với người học)
cùng hoạt động để chiếm lĩnh các mục tiêu văn hoá, theo những cách thức văn hoá,
5


dựa trên những phương tiện văn hoá, trong môi trường văn hoá đại diện cho mỗi
vùng, miền, địa phương.
Xét về bản chất, mỗi nhà trường là một tổ chức hành chính - sư phạm. Đó là

một thế giới thu nhỏ với những cơ cấu, chuẩn mực, quy tắc hoạt động, những giá
trị, điểm mạnh và điểm yếu riêng do những con người cụ thể thuộc mọi thế hệ tạo
lập. Với tư cách là một tổ chức, mỗi nhà trường đều tồn tại, dù ít hay nhiều, một
nền văn hoá nhất định.
Như bất kỳ một cơ quan, công sở hoặc doanh nghiệp nào, văn hoá nhà
trường có đầy đủ đặc tính của văn hoá tổ chức song nó có những đặc trưng riêng
thông qua hàng loạt các dấu hiệu: hoặc hiển hiện dễ thấy, hoặc ngầm định khó thấy.
Mỗi nhà trường đều tự mình biểu lộ ra bên ngoài một hình ảnh tốt đẹp hoặc tầm
thường nào đó. Hình ảnh này được tạo nên bởi người dạy, người học, người quản lý
trong nhà trường, được chuyển tải và phản ánh bởi đồng nghiệp trong địa phương
và phụ huynh cũng như cộng đồng xã hội xung quanh, bởi cơ quan quản lý và
người sử dụng sản phẩm giáo dục - những đối tượng phản ảnh chất lượng sản phẩm
giáo dục của nhà trường một cách rõ nét và khách quan.
Kent.D.Peterson cho rằng, văn hóa nhà trường là tập hợp các chuẩn mực, giá
trị và niềm tin, các lễ nghi và nghi thức, các biểu tượng và truyền thống tạo ra vẻ bề
ngoài của nhà trường.
Với Stephen Stolp, văn hóa nhà trường như là một cấu trúc, một quá trình và
bầu không khí của các giá trị và chuẩn mực dẫn dắt giáo viên và học sinh đến việc
giảng dạy và học tập có hiệu quả.
Như vậy, có thể hiểu văn hóa nhà trường là một hệ thống phức hợp các giá trị,
các chuẩn mực xung quanh chức năng đào tạo con người của nhà trường, được
chấp nhận tự nguyện, được cam kết tôn trọng để theo đó mà các thành viên của nhà
6


trường cùng nhau thực thi các hoạt động dạy và học, nhằm hoàn thành ngày càng
tốt sứ mệnh cao cả của mình.
Các giá trị và chuẩn mực này phải tương đối bền vững, nghĩa là phải qua
trải nghiệm và thử thách của thời gian, phải biến thành niềm tin trong hành động
của mọi thành viên, và trở thành biểu tượng trong từng mặt hoạt động của nhà

trường. Do đó văn hóa nhà trường là sự thể hiện bản sắc tập thể, thông qua đó mà
các thành viên của nhà trường được kết nối với nhau để phấn đấu cho mục tiêu
chung, trách nhiệm chung.
1.3.1. Các yếu tố cấu thành văn hóa nhà trường
Có thể coi các yếu tố sau đây là những thành phần cơ bản của văn hóa nhà
trường, gồm 5 nhóm sau:
+ Các mục tiêu và chính sách, các chuẩn mực và nội quy
+ Biểu tượng. Các giá trị và truyền thống của nhà trường
+ Niềm tin. Các loại thái độ. Cảm xúc và ước muốn cá nhân
+ Các mối quan hệ giữa các nhóm và các thành viên
+ Nghi thức và hành vi. Đồng phục.

7


Các yếu tố cấu thành văn hóa nhà trường được thể hiện qua sơ đồ 1.2
Chuẩn mực

Niềm tin

Giá trị

Các loại thái độ

Chính sách

Văn hóa Nhà trường
Các mối quan hệ

Biểu tượng

Cảm xúc và ước muốn cá
nhân

Văn hóa Nhà trường

Văn hóa Nhà trường
v.v…

Nghi thức và hành vi

Sơ đồ 1.1: Các yếu tố cấu thành văn hóa nhà trường

1.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng văn hóa nhà trường
Văn hóa nhà trường theo Frank Gonzales và (sinh 1928, giáo sư người Mỹ),
và Cliver Dimmock có những phần nổi và phần chìm của nó.
8


Trong một tổ chức nói chung và một nhà trường nói riêng các giá trị văn hóa
biểu hiện rõ ràng dễ nhìn thấy, dễ quan sát được và dễ thay đổi (văn hóa chung của
tổ chức) nhưng cũng có những giá trị văn hóa ẩn chìm trong mỗi cá nhân (là các giá
trị, niềm tin và các ý nghĩ của con người…) mà chúng ta khó quan sát được hoặc
khó thay đổi tạo nên sự khác biệt về văn hóa của các thành viên trong nhà trường.
Những sự khác biệt này được mồ tả trong sơ đồ số 1.2 (Cliver Dimmock)

Phần nổi của tảng băng
* Mục đích đã công bố
* Các mục tiêu thể hiện trên văn bản
* Chính sách và các quá trình

* Mô tả công việc

Phần chìm của tảng băng

Phần nổi của

* Nhu cầu, cảm xúc, ước muốn của cá nhân
* Các ý tưởng khác biệt về vai trò và sứ mạng
* Quyền lực và cách thức ảnh hưởng
* Cạnh tranh và hợp tác
* Quan điểm về mối quan hệ và tầm quan trọng

tảng băng

Phần chìm của
tảng băng

Sơ đồ 1.2: Mô hình tảng băng của văn hóa nhà trường

Nghiên cứu của Peter Smith tại trường Đại học Sunderland cũng cho thấy
văn hóa nhà trường cũng ảnh hưởng vô cùng to lớn đối với chất lượng cuộc sống và
9


hiệu quả hoạt động của nhà trường. Ông cho rằng phần chìm của tảng băng văn hóa
tạo thêm giá trị, hay tạo thêm cái giá phải trả cho một người lãnh đạo.
Nếu một người lãnh đạo thất bại với việc đối mặt và làm thay đổi các phần
chìm của tảng băng thì trước hay sau ông ta cũng thất bại trong công việc. Những
giá trị văn hóa có tác động tiêu cực đến đội ngũ giáo viên bao gồm: sự buộc tội, sự
kiểm soát chặt chẽ đánh mất quyền tự do và tự chủ cá nhân quan liêu, hành chính,

máy móc và sự cạnh tranh nội bộ. Những giá trị được giáo viên đề cao bao gồm sự
sáng tạo,sự thích nghi, trung thực, sự chia sẻ và lợi ích.
* Những biểu hiện của văn hoá nhà trường:
+ Nuôi dưỡng bầu không khí cởi mở, dân chủ, hợp tác, tin cậy và tôn trọng
lẫn nhau;
+ Mỗi cán bộ, giáo viên đều biết rõ công việc mình phải làm, hiểu rõ trách
nhiệm, luôn có ý thức chia sẻ trách nhiệm, tích cực tham gia vào việc ra các quyết
định dạy và học;
+ Coi trọng con người, cổ vũ sự nỗ lực hoàn thành công việc và công nhận
sự thành công của mỗi người;
+ Nhà trường có những chuẩn mực để luôn luôn cải tiến, vươn tới;
+ Sáng tạo và đổi mới;
+ Khuyến khích giáo viên cải tiến phương pháp nâng cao chất lượng dạy và
học; giáo viên được khuyến khích tham gia đóng góp ý kiến trong mọi hoạt động
của nhà trường;
+ Khuyến khích đối thoại và hợp tác, làm việc nhóm;
10


+ Chia sẻ kinh nghiệm và trao đổi chuyên môn;
+ Chia sẻ quyền lực, trao quyền, khuyến khích tính tự chịu trách nhiệm;
+ Chia sẻ tầm nhìn;
+ Nhà trường thể hiện sự quan tâm, có mối quan hệ hợp tác chặt chẽ, lôi kéo
cộng đồng cùng tham gia giải quyết những vấn đề của giáo dục.
* Những biểu hiện tiêu cực, không lành mạnh (phi văn hoá) trong nhà trường:
+ Sự buộc tội, đổ lỗi cho nhau;
+ Sự kiểm soát quá chặt chẽ đánh mất quyền tự do và tự chủ của cá nhân;
+ Quan liêu, nguyên tắc một cách máy móc;
+ Trách mắng học sinh vì các em không có sự tiến bộ;
+ Thiếu sự động viên khuyến khích;

+ Thiếu sự cởi mở, thiếu sự tin cậy;
+ Thiếu sự hợp tác, thiếu sự chia sẻ học hỏi lẫn nhau;
+ Mâu thuẫn xung đột nội bộ không được giải quyết kịp thời.
Văn hóa nhà trường được hình thành và phát triển trong quá trình xây dựng
và phát triển của nhà trường, không thể tự nhiên là có ngay, mà phải qua thời gian.
Sự phong phú, sâu sắc và bền vững của văn hóa nhà trường sẽ được nhân lên theo
cùng với sự trưởng thành của nhà trường. Mặt khác văn hóa nhà trường còn chịu
ảnh hưởng từ trình độ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, từ chất lượng đời
sống văn hoá của địa phương. Do đó, nhìn vào trình độ của văn hóa nhà trường
11


người ta có thể suy ra, nhận ra trình độ chất lượng giáo dục của nhà trường và phần
nào hình dung ra được bộ mặt của đời sống văn hoá địa phương.
2. Tầm quan trọng của việc phát triển văn hóa nhà trường
Văn hóa nhà trường có vai trò quan trọng, tác động mạnh mẽ tới chất lượng
giáo dục. Có thể coi văn hóa nhà trường là kỹ năng sống của học sinh, giúp học
sinh thích nghi với xã hội, có thể tự điều chỉnh mình phù hợp với hoàn cảnh, ứng
xử hợp lẽ với cuộc sống xung quanh. Trong mỗi nhà trường, văn hóa được xây
dựng trên các mối quan hệ: quan hệ giữa con người với thiên nhiên, cảnh quan;
quan hệ giữa con người với con người (thầy - thầy, thầy - trò, thầy - phụ huynh, trò
- trò). Trong đó, quan hệ thầy - thầy, thầy - trò có vai trò quan trọng nhất.

Do

vậy, văn hóa nhà trường có ảnh hưởng đến tất cả các hoạt động diễn ra trong nhà
trường đó.
Theo Deal và Peterson (2002): Khi nhấn mạnh đến khía cạnh văn hóa và
hiệu quả thì “Ở một mức độ sâu hơn, tất cả các tổ chức, đặc biệt là trường học, cải
thiện hiệu suất bằng cách tăng cường sự chia sẻ một hệ thống các chuẩn mực, các

giá trị, và truyền thống. Nó đem đến cho tổ chức niềm đam mê, tính hướng đích và
giá trị tinh thần. Nếu không có một nền văn hóa mạnh mẽ, tích cực, nhà trường sẽ
rơi vào bế tắc và thất bại.”
Thật vậy, văn hóa sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả của nhà trường. Nhà trường có
một nên văn hóa mạnh mẽ, tích cực thì sẽ đem đến cho các thành viên trong nhà
trường đó niềm đam mê, gắn bó với công việc, đoàn kết với nhau. Khi đó mọi
người sẽ có nỗ lực phấn đấu, mang lại hiệu quả cao hơn cho nhà trường.
Nhấn mạnh vào yếu tố ảnh hưởng đến hiệu suất và tinh thần thì “Chìa khóa
của thành công là trái tim và tinh thần truyền vào các mối quan hệ giữa con người,

12


những nỗ lực của họ để phục vụ tất cả học sinh, và ý thức chia sẻ trách nhiệm trong
dạy học.
Nếu không có trái tim và tinh thần được nuôi dưỡng bằng nhiều cách thức
văn hóa, trường học trở thành nhà máy học tập, không có linh hồn và niềm đam
mê” (Peterson and Deal, 2002)
“Văn hóa là một sức mạnh to lớn tồn tại trong mọi tổ chức, trong đó mọi
người cùng chung một lịch sử.
Văn hoá hình thành khi con người cùng làm việc, cùng giải quyết vấn đề, đối
phó với các cuộc xung đột, đạt được thành công, và giải quyết những khó khăn”
(Schein, 1985; Deal and Peterson, 2009)
Văn hóa có tác động rất lớn đến chất lượng giáo dục trong nhà trường thông
qua những ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến người dạy và người học. Mặt
khác, văn hóa nhà trường có ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục còn bởi bản thân
văn hóa nhà trường cũng là một phần của chương trình đào tạo trong nhà trường.
•

Văn hóa nhà trường được coi là chương trình đào tạo ẩn

Trong nhà trường, bên cạnh những chương trình trong sách giáo khoa được

lưu truyền còn có chương trình đào tạo nhân cách con người. Đó chính là chương
trình đào tạo ẩn. Chương trình đào tạo ẩn là một chương trình được các nhà khoa
học, nhà giáo dục đề cập đến từ đầu thế kỷ XX.
Theo John Capozzi, “Cùng với những vấn đề quan trọng được giảng dạy trên
lớp, chúng ta còn có chương trình đào tạo ẩn. Chương trình đào tạo ẩn góp phần tạo
dựng các mối quan hệ giữa học sinh với học sinh, học sinh với giáo viên và hình
thành nên những đặc điểm, tính cách của người học”
Roland Meighan, (1981) đã viết rằng “Chương trình đào tạo ẩn được giảng
dạy thông qua nhà trường, chứ không phải thông qua bất cứ một giáo viên nào. Nó
là những gì thâm nhập vào học sinh, nhưng có thể là những điều không bao giờ
13


được giảng dạy trên lớp. Nó hình thành nên định hướng cuộc sống và thái độ đối
với việc học tập cho người học”. Theo đó, chương trình đào tạo ẩn được tạo nên
bởi sự kết hợp, phối hợp của tất cả các lực lượng trong và ngoài nhà trường. Nó bao
gồm tất cả các yếu tố ảnh hưởng tới các phong trào, hoạt động của người dạy,
người học trong nhà trường.
Michael Haralambos trong cuốn (Xã hội học: Những chủ đề và viễn cảnh/
Sociology: Themes and Perspectives, 1991) đã nói rằng “Chương trình đào tạo ẩn
bao gồm những vấn đề mà học sinh học được thông qua mọi hoạt động trong nhà
trường chứ không phải những gì được trình bày trong mục tiêu đào tạo của nhà trường”.
Trên thực tế, chương trình đào tạo ẩn được thể hiện qua các dấu hiệu như: cảnh
quan nhà trường, mối quan hệ thầy trò, bè bạn, các tổ chức đoàn thể, các phong
trào, hoạt động... và cả những băng rôn, khẩu hiệu trong nhà trường.
Có thể khẳng định rằng, giữa chương trình đào tạo ẩn và văn hóa nhà trường
có sự liên quan chặt chẽ. Chương trình đào tạo ẩn giúp cho hình thành tính cách
của con người, giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với giáo viên. Cùng với

chương trình đào tạo chính thức, mỗi nhà trường còn cần xây dựng và chuyển tải
chương trình đào tạo ẩn tới mỗi người học. Chương trình đào tạo ẩn trong mối nhà
trường chính là văn hóa nhà trường. Nếu thực hiện tốt chương trình đào tạo ẩn,
nghĩa là nhà trường đã thành công trong việc nâng cao chất lương dạy học.
•

Văn hóa nhà trường tạo nên động lực làm việc

•

Văn hóa nhà trường là con đường không chính thức kiểm soat, điều

chỉnh hành vi
•

Văn hóa nhà trường hạn chế tiêu cực và xung đột

•
•

Văn hóa giúp nâng cao chất lượng dạy và học
Văn hóa nhà trường ảnh hưởng tích cực đến giáo viên
14


•

Văn hóa nhà trường ảnh hưởng tích cực đến học sinh

•

Ảnh hưởng của văn hóa nhà trường đến mối quan hệ giữa giáo viên và

học sinh trong nhà trường
4. Vai trò của Hiệu trưởng trong lãnh đạo phát triển văn hoá nhà trường
4.1. Hiệu trưởng có vai trò quyết định/chi phối đến sự phát triển văn hoá
nhà trường:
+ Tư duy phát triển giáo dục của người hiệu trưởng ảnh hưởng đến văn hoá nhà trường;
+ Hiệu trưởng có vai trò quan trọng trong việc hình thành các chuẩn mực, các
giá trị cốt lõi, niềm tin;
+ Sự quan tâm, chú ý của hiệu trưởng đến cái gì…sẽ ảnh hưởng chi phối văn
hoá nhà trường;
+ Hiệu trưởng xác định, tập hợp tạo lập hệ thống giá trị cốt lõi của trường;
Hiệu trưởng xác định các đặc trưng và chia sẻ tầm nhìn.
4.2. Những cách ảnh hưởng của Hiệu trưởng đến văn hóa nhà trường
+ Hiệu trưởng phải là người lãnh đạo gương mẫu trong hành động (người hiệu
trưởng luôn là tấm gương cho giáo viên, nhân viên, học sinh);
+ Hiệu trưởng hình thành văn hóa nhà trường thông qua các hoạt động tương
tác hàng ngày với cán bộ, giáo viên, học sinh, phụ huynh và cộng đồng;
+ Hiệu trưởng chú ý đến nhu cầu của giáo viên và nhu cầu của học sinh;
+ Cách phản ứng của người hiệu trưởng đối với những biến động trong nhà trường;
+ Hiệu trưởng xác lập cơ chế đánh giá, thi đua khen thưởng (đúng người, đúng việc);
+ Phong cách lãnh đạo dân chủ, tăng cường đối thoại, cùng tham gia, phân
công trách nhiệm rõ ràng;
+ Khả năng biết lắng nghe của hiệu trưởng nuôi dưỡng bầu không khí tâm lý
cởi mở, tin cậy, tôn trọng lẫn nhau ở nơi làm việc;
+ Xác định các đặc trưng và chia sẻ tầm nhìn đối với cán bộ, giáo viên.
15

5. Những đặc điểm của một nhà trường thành công
Một nhà trường được xem là thành công khi họ đạt được mục tiêu dài hạn
mà mình đặt ra. Tuy nhiên những mcj tiêu đó phải được xác định dựa trên những
đặc điểm sau:
1. Dạy học hướng vào học sinh, lấy học sinh làm trung tâm
2.

Chương trình học đảm bảo tính học thuật, tính khoa học

3.

Phương pháp giảng dạy tích cực hoá người học, kích thích tự học

4.

Khuyến khích trao đổi chia sẻ kinh nghiệm

5.

Thúc đẩy, cổ vũ tinh thần hợp tác, kỹ năng làm việc nhóm

6.

Đẩy mạnh bồi dưỡng, phát triển chuyên môn cho đội ngũ giáo viên

7.

Chia sẻ vai trò lãnh đạo (hiệu trưởng và các giáo viên phải cùng làm việc,

cùng hoạt động với tinh thần hợp tác và cộng tác)

8. Nuôi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề một cách sáng tạo
9. Xây dựng mối quan hệ thân thiện, hỗ trợ, gần gũi với cộng đồng.
Đó là cơ sở nâng cao uy tín, thương hiệu của nhà trường, tạo đà cho các bước
phát triển tốt hơn.
II. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG
1. Khái quát lịch sử phát triển của nhà trường
Nhà trường đã đào tạo khoảng 2.000 sinh viên mỗi năm, với mục tiêu nhằm
cung cấp nguồn lao động chất lượng cao cho sự nghiệp phát triển kinh tế Nông lâm nghiệp - công nghiệp, những năm qua trường đã thực hiện có hiệu quả nhiệm
vụ mà Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Lao động - Thương binh và Xã
hội giao cho đào tạo đội ngũ công nhân, trung cấp, cao đẳng có kỹ thuật không
những giỏi chuyên môn, nghiệp vụ mà còn có tác phong công nghiệp, phẩm chất và
đạo đức tốt. Những con số thống kê của Nhà trường trong suốt 45 năm xây dựng và
phát triển cho thấy, Trường đã đào tạo được hơn 40.000 công nhân kỹ thuật lành
nghề, trong đó con em đồng bào dân tộc các tỉnh phía Bắc chiếm 60%, ngoài ra
16


Nhà trường còn phối hợp với các tỉnh: Thái Nguyên, Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái,
Phú Thọ, Hải Dương… đào tạo cho trên 15.000 học viên các nghề: trồng nấm, chăn
nuôi gia súc gia cầm, trồng cây ăn quả, quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng và tham
gia các dự án đào tạo phát triển nông nghiệp nông thôn.
Đội ngũ cán bộ giáo viên nhà trường hiện có tổng số 157 cán bộ, giáo viên,
công nhân viên. Trong đó: 02 tiến sĩ, 27 thạc sĩ, 103 ĐH, 25 CĐ và khác
Phấn đấu xây dựng trường trở thành trường chất lượng cao, đào tạo nghề có
uy tín của Việt Nam, trong đó có một số nghề đạt cấp độ khu vực ASEAN. Đào
tạo nguồn nhân lực kỹ thuật cao, đa cấp, đa ngành, đa dạng hoá các loại hình đào
tạo, trong đó đào tạo và nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực lâm nghiệp, chế biến
gỗ (mộc xây dựng và trang trí nội thất; gia công và thiết kế sản phẩm mộc), công
nghệ ô tô, vận hành xe-máy làm trọng điểm. Tạo dựng được thương hiệu, mở rộng
quan hệ hợp tác với các trường trong nước và quốc tế.

Trong những năm qua, nhà trường tiếp tục thực hiện các cuộc vận động “Đổi
mới phương pháp dạy học và quản lý”, “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh,
sinh viên tích cực”… trong đó việc vận dụng rộng rãi và đẩy mạnh phương pháp
giáo dục “kỷ luật tích cực” đã thực sự là “chất xúc tác” quan trọng trong việc xây
dựng và phát triển văn hóa nhà trường hiện nay. Để làm tốt nhiệm vụ này, theo tôi,
các nhà trường cần thực hiện các công việc sau đây:
+ Xây dựng quy chế văn hóa để thống nhất và hướng dẫn hành vi ứng xử
của mọi thành viên trong nhà trường theo các giá trị và chuẩn mực đã xác định.
+ Đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với mô hình văn hóa tổ chức nhà trường
như không gian, trang thiết bị làm việc, trang phục... sẽ giúp giáo viên và học sinh
dễ cảm nhận vì tính trực quan, hữu hình của nó, giúp tin tưởng và gắn bó hơn với
nhà trường.
+ Tạo điều kiện cho đội ngũ cán bộ, giáo viên Nhà trường trong việc học
17


tập, nghiên cứu và có cơ chế khuyến khích phù hợp trong việc thực hiện văn hóa
nhà trường.
Hiện nay, Phần lớn thế hệ trẻ trong nhà trường có kiến thức rất rộng, nhanh
nhạy trong nắm bắt thông tin có sức khoẻ tốt, tinh thần cầu thị trong học tập, khả
năng ứng dụng những kiến thức học vào thực tiễn cao, quý trọng thầy cô, đoàn kết
với bạn bè sống có kỷ cương, không ngừng phấn đấu vươn nên trong học tập và
trong cuộc sống. Bên cạnh đó, tác động của kinh tế thị trường đã ảnh hưởng không
nhỏ đến thanh thiếu niên, nhất là học sinh, sinh viên trong các trường đại học, cao
đẳng. Vì vậy, thực trạng học sinh, sinh viên vô lễ, trộm cắp, bỏ học, sa vào các tệ
nạn xã hội ngày càng trở thành vấn đề nóng được toàn xã hội quan tâm.
III. GIẢI PHÁP NÂNG CAO CÔNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ
TRƯỜNG TRONG NHÀ TRƯỜNG
- Đối với nhà trường:
+ Tuyên truyền, nâng cao nhận thức Cán bộ , công nhân viên, đội ngũ giáo

viên và toàn thể học sinh sinh viên về công tác xây dựng văn hóa nhà trường;
+ Nhà trường cần xây dựng quy chế văn hóa dựa trên triết lý riêng của mình
để khẳng định được phong cách, xác định hệ thống giá trị, chuẩn mực đạo đức của
Nhà trường. Theo đó, thống nhất và hướng dẫn hành vi ứng xử của mọi thành viên
trong Nhà trường theo các giá trị và chuẩn mực đã xác định;
+ Đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho nhu cầu hưởng
thụ văn hóa của sinh viên một cách thiết thực như thư viện, phòng học, phòng tự
học, sân bãi thể thao. Không thể yêu cầu hay phát động mọi người xây dựng môi
trường văn hóa, sống có văn hóa mọi lúc mọi nơi trong khi các cơ sở vật chất cần
thiết để hỗ trợ thực hiện điều đó lại thiếu hoặc không có. Chính yếu tố vật chất
18


cũng góp phần tạo nên ý thức con người, như không gian, trang thiết bị làm việc,
trang phục... sẽ giúp họ dễ cảm nhận vì tính hữu hình của nó, khiến họ tin tưởng và
gắn bó hơn với nhà trường;
+ Tạo điều kiện cho đội ngũ cán bộ, giáo viên Nhà trường trong việc học tập,
nghiên cứu và có cơ chế khuyến khích phù hợp trong việc thực hiện văn hóa nhà
trường;
+ Đưa các quy định về văn hóa học đường vào làm một trong số các tiêu chí
đánh giá kết quả rèn luyện cũng như xét kết quả thi đua của từng cá nhân, đơn vị.
-

Đối với cá nhân
+ Cần xây dựng mô hình nhân cách văn hóa con người Việt nam theo hướng
phát triển cân đối, hài hòa giữa tâm lực, trí lực và thể lực. Trong đó, lấy tâm lực
làm nền tảng cho phát triển nhân cách. Khi thiếu kiến thức, kỹ năng do nhu cầu
công việc người ra có thể học thêm và trau dồi để có được, nhưng khi thiếu đạo đức
và lương tâm tối tăm thì sẽ rất khó để cải thiện được nhân cách. Do vậy, cần phải
chú trọng đến giáo dục chữ “tâm” - lấy nó là cốt cách để làm người. Người có

lương tâm trong sáng sẽ biết cảm nhận và có quan niệm đúng về cái đẹp, và người
biết rung cảm trước cái đẹp thì rất khó làm điều xấu. Văn hóa người Việt nam
chúng ta có lối sống trọng tình, coi trọng lễ nghĩa, tôn sư trọng đạo. Như vậy, phát
huy được mô hình nhân cách này cũng là phát huy lợi thế về bản sắc văn hóa người
Việt. Mô hình nhân cách ấy phải được giáo dục cho mọi thành viên trong nhà
trường mà trước hết phải chính là các Thày cô giáo. Hơn ai hết, người Thày sẽ là
nhân tố ảnh hưởng trực tiếp nhân cách học trò. Tình yêu thương, sự tận tâm dạy
bảo của người Thày sẽ là những bài học về đạo đức thiết thực nhất, là cách cảm hóa
hữu hiệu nhất học trò của mình.

19


Có thể nói, văn hóa là mặt tinh thần của xã hội. Một xã hội nói chung và một tổ
chức nói riêng không thể gọi là phát triển toàn diện nếu thiếu đi mặt tinh thần đó.
Mong rằng với những vấn đề đã được trình bày trong bài viết, với sự nỗ lực của tập
thể nhà trường và sự gương mẫu của mỗi cán bộ, giảng viên và sự ủng hộ cũng như
đồng lòng của toàn thể sinh viên, mỗi nhà trường sẽ thiết lập được những chuẩn
mực cụ thể và đúng đắn cho việc xây dựng và phát triển một môi trường văn hóa
tiên tiến, lành mạnh góp phần vào sự ổn định và phát triển không ngừng.

20