Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch sử lớp 7

SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
a) Lý do về mặt lý luận
Nghị quyết Trung ương II, khóa VIII đã khẳng định, phải “đổi mới
phương pháp giáo dục- đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện
thành nếp tư duy sáng tạo của người học.Từng bước áp dụng các phương pháp
tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và
thời gian tự học, tự nghiên cứu học sinh”
Luật giáo dục nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã quy định:
“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực tự giác, chủ động
của học sinh phù hợp với đặc điểm của từng lớp, từng môn học, bồi dưỡng
phương pháp tự học, rèn luyện, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến
tình cảm đem lại niềm vui hứng thú trong học tập của học sinh”
Trong trường THCS, lịch sử là môn học có ý nghĩa và vị trí quan trọng đối
với việc đào tạo thế hệ trẻ theo mục tiêu giáo dục đã được Nhà nước xác định,
giúp học sinh nắm được những kiến thức cơ bản cần thiết về lịch sử thế giới, lịch
sử dân tộc làm cơ sở bước đầu cho sự hình thành thế giới quan khoa học, giáo
dục lòng yêu quê hương, đất nước.Hơn nữa, học sinh biết tự hào về truyền thống
dựng nước, giữ nước và nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Trên nền tảng kiến
thức đã học môn lịch sử còn giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, hành động,
có thái độ ứng xử đúng đắn trong đời sống xã hội, chủ yếu đáp ứng yêu cầu của
sự phát triển con người Việt nam XHCN trong công cuộc công nghiệp hóa-hiện
đại hóa đất nước.Đây là hướng quan trọng trong chỉ đạo thế hệ trẻ, kế tục và phát
triển sự nghiệp cách mạng đi theo con đường mà Đảng và chủ tịch Hồ Chí Minh
đã chọn.
b) Lý do về mặt thực tiễn
Trong thời gian qua, nhất là từ khi Đảng ta tiến hành công cụôc đổi mới,
đã coi giáo dục là quốc sách hàng đầu thì vai trò vị trí của bộ môn sử ở trường

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

1


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

phổ thông đã không ngừng được củng cố và nâng cao.
Thực tế kết quả việc dạy và học môn lịch sử đã thể hiện rõ việc hoàn thành
nhiệm vụ của bộ môn ở những điểm cơ bản sau:
Đã góp phần xứng đáng vào việc thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện
đức dục, trí dục, thể dục và mỹ dục. Đặc biệt, với lợi thế bộ môn đã góp phần
quan trọng trong việc giáo dục tư tưởng và hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ.
Bộ môn lịch sử đã góp phần xứng đáng trong việc xây dựng những con người và
thế hệ tha thiết, gắn bó với lý tưởng cao quý của Đảng. Đó là lớp người có đạo
đức trong sáng, có ý trí kiên cường xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Đó là lớp người
hiểu rõ cội nguồn dân tộc, hiểu rõ công lao của tổ tiên, các vị anh hùng, liệt sỹ đã
dũng cảm thông minh sáng tạo xây dựng và bảo vệ tổ quốc qua các thời đại lịch
sử, nên họ có đủ cơ sở để hiểu tại sao phải biết giữ gìn và phát huy các giá trị văn
hoá của dân tộc.
Do quan niệm không thật đúng của không ít giáo viên cho rằng học Lịch
sử chỉ cần nhớ, không phải tư duy, động não đầu tư nhiều thời gian nên khi giảng
dạy giáo viên không cần đưa ra các câu hỏi để phát triển tư duy cho học sinh, lại
càng không cần ra các bài tập Lịch sử để kiểm tra đánh giá nhận thức của các em
mà đơn giản với một vài câu hỏi ở cuối bài là xong. Những câu hỏi này đối với
học sinh THCS lại khó nên các em thường chán nản, phó mặc làm cho lớp học bị
chìm lắng trong lời giảng liên tục của thầy bằng những phương pháp miêu tả,
tường thuật, kể chuyện...
Hơn nữa do nhu cầu của cuộc sống nên các bậc phụ huynh thường hướng

cho con em mình học các bộ môn Văn, Toán, Lí, Hoá... để kiếm công ăn việc
làm. Vì thế, việc học môn Lịch sử bị xem nhẹ, không đáp ứng được yêu cầu đổi
mới của chương trình SGK Lịch sử lớp. Song nếu giáo viên biết vận dụng sáng
tạo, linh hoạt phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong chương trình bài
giảng thì việc dạy học sẽ thu được kết quả cao hơn, học sinh hiểu bài nhanh hơn,
lắng đọng được những kiến thức cơ bản và đồng thời buộc học sinh phải tư duy,
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

2


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

động não, tập trung suy nghĩ để trả lời các câu hỏi của giáo viên nêu ra, giúp cho
học sinh hiểu sâu, nhớ lâu các sự kiện hiện tượng lịch sử. Ngoài ra, sử dụng hệ
thống câu hỏi còn nâng cao trình độ chuyên môn của người thầy giáo, buộc thầy
phải hiểu sâu sắc về từng vấn đề, từng đơn vị kiến thức, có năng lực chắt lọc,
chọn ra những đơn vị kiến thức cơ bản nhất để đặt câu hỏi, dẫn dắt học sinh tìm
hiểu và giải quyết câu hỏi đó.
Xuất phát từ cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn tôi mạnh dạn nghiên cứu đề
tài: "Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học môn Lịch sử lớp 7 ở
trường THCS, theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh " để phần nào
nâng cao chất lượng dạy học của bộ môn, góp phần đào tạo thế hệ trẻ trở thành
những con người phát triển toàn diện.
2. Mục đích nghiên cứu
Xác định được các biện pháp sử dụng hệ thống câu hỏi theo hướng phát
huy tính tích cực của học sinh nhằm góp phần nâng cao hiệu quả bài học.
Để đạt được mục đích nói trên cần giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu lý
luận về quá trình dạy học, về bản chất quá trình dạy học, sử dụng hệ thống câu

hỏi, về phát huy tính tích cực của học sinh trong học tâp Lịch sử.
Tìm hiểu thực tiễn việc sử dụng hệ thống câu hỏi trong việc dạy học hiện
nay.
Xác định các biện pháp sử dụng hệ thống câu hỏi theo hướng phát huy
tính tích cực chủ động của học sinh.
Phân loại các dạng câu hỏi.
Tiến hành thực nghiệm sư phạm rút ra kết luận.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
Đối tượng là quá trình dạy học lịch sử ở trường THCS.
Phạm vi sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch sử lớp 7 THCS, theo
hướng phát huy tính tích cực của học sinh.
4.Giả thiết khoa học
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

3


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

Sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học môn lịch sử ở lớp 7 theo hướng
phát huy tính tích cực của học sinh ở trường phổ thông, là điều cần thiết,chính vì
vậy đây là đề tài có tính thực tiễn cao,nếu được đưa vào áp dụng trong giảng dạy
sẽ đem lại hiệu quả đối với người giáo viên và học sinh.Học sinh được phát huy
trí lực của bản thân,làm chủ kiến thức cần đạt . Bởi vì: bài giảng kiến thức mới
trên lớp là bước quan trọng để học sinh tự lĩnh hội kiến thức tạo điều kiện cho
việc tiếp tục tự học đạt kết quả cao hơn.
5.Nhiệm vụ nghiên cứu
Đi sâu tìm hiểu lý luận phương pháp dạy học lịch sử.Tập trung nghiên
cứu lý luận phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học

môn lịch sử theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.
Tìm hiểu thực tiễn việc sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học môn lịch
sử ở lớp 7 theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh ở trường phổ thông.
Xác định các biện pháp sư phạm sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học
môn lịch sử theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh ở trường phổ thông.
Vận dụng vào một số bài cụ thể, tiến hành thực nghiệm rút ra những ưu
điểm, những hạn chế của sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học môn lịch sử ở
lớp 7 theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh ở trường phổ thông.
6.Phạm vi nghiên cứu
Đây là đề tài được tìm hiểu và nghiên cứu trong suốt thời gian giảng dạy
môn lịch sử ở trường THCS.
7. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp điều tra
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp thực nghiệm
- Phương pháp so sánh đối chiếu
- Phương pháp phân tích tổng hợp.
8.Cấu trúc của đề tài
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

4


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

Phần 1:Mở đầu
Phần 2:Nội dung
Phần 3:Kết luận

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

5


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

PHẦN 2: NỘI DUNG
Chương 1:Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu
I. Cơ sở lý luận
Xuất phát từ mục tiêu giáo dục là xây dựng thế hệ trẻ có đủ năng lực phẩm
chất đạo đức, có tư tưởng tốt. Muốn đạt được như vậy phải rèn luyện trong môi
trường giáo dục - đào tạo và tự đào tạo. Mục tiêu đào tạo này chi phối nội dung
phương pháp dạy học. Trong phương pháp dạy học, việc sử dụng hệ thống câu
hỏi như thế nào để phát huy tính cực của học sinh, nhằm phát triển tư duy cho
các em đạt hiệu quả cao trong học tập là điều quan trọng nhất. Việc dạy học được
tiến hành trong một quá trình thống nhất là giảng dạy và học tập. Cả việc giảng
dạy và học tập đều là một quá trình nhận thức. Nhận thức trong dạy học được thể
hiện thông qua hoạt động của giáo viên và học sinh. Đối với việc truyền thụ và
tiếp thu một nội dung khoa học được quy định trong chương trình nhằm vào một
mục tiêu phù hợp với từng cấp học, với những phương pháp dạy học thích hợp,
để đạt được kết quả nhất định theo kế hoạch đã đề ra.
Hoạt động nhận thức trong dạy học lấy học sinh làm trung tâm, chủ động,
sáng tạo dưới sự định hướng của giáo viên phải phát huy được tính tích cực của
học sinh, tự giác học tập, nhận thức một cách chủ động, không tiếp thu một cách
máy móc.
Hiện nay, vấn đề đổi mới phương pháp vẫn là vấn đề mang tính thời sự,
bởi phương pháp là chìa khoá mở ra mọi vấn đề. Kết quả giáo dưỡng, giáo dục
và phát triển muốn đạt được kết quả cao thì phải có phương pháp phù hợp,

phương pháp ấy phải phát huy được tính tích cực của học sinh.
Hơn nữa để phát huy, đáp ứng được sự phát triển chung của giáo dục khu
vực và thế giới thì việc dạy học phát huy tính tích cực của học sinh là nhiệm vụ
cấp bách.
Hiện nay cách giảng dạy giáo điều, biến giáo viên thành người thuyết
minh, học sinh thì tiếp thu một cách thụ động, đã bị lên án mạnh mẽ và dần dần
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

6


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

loại trừ. Từ lâu đã xác định được tầm quan trọng của việc sử dụng hệ thống câu
hỏi nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập cho nên vấn đề này
luôn được quan tâm và nghiên cứu. Điều quan trọng là giúp học sinh có được
những kiến thức cơ bản làm cơ sở cho việc tự khám phá kiến thức mới, vận dụng
vào học tập và cuộc sống.
Trong thực tế giáo dục của nước ta, việc phấn đấu cho học sinh tự tìm tòi,
tự hiểu biết để nâng cao trình độ là việc làm thường xuyên không ngừng. Nhưng
hiện tại vẫn còn có giáo viên có quan niệm môn chính, môn phụ và coi môn lịch
sử là một trong những môn phụ. Do vậy, dẫn đến tình trạng học tủ, học lệch vẫn
tồn tại trong chính mỗi học sinh.
Cần chấm dứt tình trạng dạy học nhồi nhét, thụ động trong việc tiếp thu tri
thức của học sinh. Với cách dạy học như vậy sẽ không phát huy được tính tích
cực của người học, học sinh khó có thể năng động sáng tạo trong học tập cũng
như trong cuộc sống.
Việc phát huy tính tích cực của học sinh là vấn đề được quan tâm từ lâu,
đặc biệt là ở các nhà sư phạm tiến bộ. Song đây cũng là bản chất của quá trình

dạy học mới.
II. Cơ sở thực tiễn
Trong quá trình giảng dạy, việc sử dụng hệ thống câu hỏi để hướng dẫn
học sinh lĩnh hội kiến thức là một hoạt động không thể thiếu đối với tất cả các
môn học. Nhưng riêng đối với môn Lịch sử việc sử dụng hệ thống câu hỏi lại giữ
một vai trò quan trọng, vì học tập Lịch sử là quá trình nhận thức những điều đã
diễn ra trong quá khứ. Nó tồn tại trên cơ sở sử liệu mang tính khái quát, trừu
tượng. Do đó, muốn giúp học sinh hiểu đúng, hiểu sâu, hiểu rõ về bản chất của
các sự kiện, hiện tượng lịch sử thì giáo viên phải xây dựng hệ thống câu hỏi,
giúp học sinh khai thác sử liệu, làm sáng tỏ những vấn đề cơ bản của lịch sử đã
diễn ra trong quá khứ để hiểu về hiện tại và chuẩn bị cho tương lai. Thực tế
giảng dạy môn Lịch sử ở trường THCS hiện nay thì hoạt động nhận thức của học
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

7


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

sinh chưa thật sự trở thành trung tâm. Học sinh ít được giao nhiệm vụ và ít được
tạo cơ hội, điều kiện thuận lợi để các em bộc lộ khả năng tư duy của mình để
hình thành những biểu tượng, khái niệm về quá khứ lịch sử. Do đó, kiến thức cơ
bản không được lĩnh hội vững chắc, những kỹ năng học tập lịch sử của học sinh
không được hoàn thiện, chất lượng giáo dục của bộ môn bị hạn chế.
Vì vậy, việc lựa chọn, sắp đặt, sử dụng hệ thống câu hỏi như thế nào để
đảm bảo tính lôgíc, chính xác, khoa học, phát huy được khả năng tư duy độc lập,
sáng tạo của học sinh trong giờ dạy học lịch sử là điều cần thiết.
Chương 2:Thực trạng vấn đề nghiên cứu
I. Những yêu cầu khi sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch sử lớp 7 ở

trường THCS
Sử dụng câu hỏi trong dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng là một
trong những biện pháp quan trọng, rất có ưu thế để phát triển tư duy cho học
sinh. Để sử dụng có hiệu quả cần chú ý các yêu cầu sau:
1. Các câu hỏi nêu ra phải được lựa chọn, đúng nội dung cơ bản của việc
học tập và đạt được yêu cầu, mục đích của việc kiểm tra, khai thác các sự kiện,
hiện tượng lịch sử.
2. Câu hỏi đưa ra phải vừa sức, sát đối tượng học sinh, đúng đặc trưng bộ
môn, phát huy tư duy độc lập, sáng tạo của học sinh. Giáo viên không nên đặt
những câu hỏi quas mà học sinh chỉ cần trả lời một cách đơn giản " có" hay "
không"; " đúng" hay " sai" vì những loại câu hỏi này học sinh đễ đi đến chủ quan
về vốn hiểu biết của mình. Song giáo viên không nên đặt những câu hỏi quá khó
vượt quá khả năng tư duy của học sinh, như “đánh giá, nhận xét, phân
tích’’...tránh tình trạng giáo viên chưa giảng, chưa trình bày sự việc cụ thể, học
sinh chưa có hiểu biết nào về sự kiện, hiện tượng lịch sử mà đã đặt câu hỏi cho
học sinh. Cách đặt câu hỏi như vậy trái với đặc trưng bộ môn, buộc học sinh phải
nhìn vào sách giáo khoa để trả lời chứ hoàn toàn không hiểu gì về câu hỏi mà
giáo viên vừa nêu ra.
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

8


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

3. Mỗi giờ học chỉ sử dụng 5-7 câu hỏi. Sau mỗi chương cần có câu hỏi
bài tập. Các câu hỏi của bài phải tạo thành một hệ thống câu hỏi hoàn chỉnh, có
mối quan hệ lôgic chặt chẽ, làm nổi bật nội dung tư tưởng của bài, phù hợp với
quá trình hình thành nhận thức của học sinh.

4. Câu hỏi phải rõ ràng, trong sáng, nêu được vấn đề cần đặt ra để có thể
hiểu đúng, sâu hơn sự kiện, với câu hỏi như vậy sẽ giúp cho tư duy của học sinh
đi đúng hướng và tìm được câu trả lời đúng. Các câu hỏi phải tạo thành một hệ
thống hoàn chỉnh, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, làm nổi bật nội dung, tư
tưởng của bài.
5. Cần triệt để khai thác các loại câu hỏi trong sách giáo khoa để lựa chọn
nội dung, phương pháp thích hợp cho từng bài cụ thể. Sử dụng câu hỏi trong
sách giáo khoa. Kết hợp với câu hỏi được sáng tạo trong quá trình soạn giảng
của giáo viên, phải đảm bảo tính khoa học, tư tưởng, đồng thời phát triển được tư
duy, rèn luyện được các kỹ năng học tập của các em.
6. Câu hỏi trắc nghiệm cần tạo điều kiện để học sinh bộc lộ được năng lực
tư duy của bản thân, phát huy được tính độc lập sáng tạo của mình trong quá
trình lĩnh hội kiến thức.
II. Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi hệ thống câu hỏi trong dạy học
Lịch sử lớp 7 ở trường THCS, theo hướng phát huy tính tích cực của học
sinh.
Trong các phương pháp dùng lời thì phương pháp sử dụng hệ thống các
câu hỏi giữ vai trò quan trọng, rất có ưu thế để phát triển tư duy và tính tích cực
của học sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức.
Thực tế dạy học ở trường THCS, nhiều giáo viên có kinh nghiệm, có trách
nhiệm, có chuyên môn đã thành công trong việc sử dụng hệ thống các câu hỏi.
Đặc biệt là các kỳ thi giáo viên giỏi hàng năm, học sinh được tích cực làm việc,
không khí học tập sôi nổi, học sinh thêm yêu thích môn sử hơn .

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

9


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch

sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

Trong sách giáo khoa lớp 7 được biên soạn có những điểm mới rất cơ bản.
Câu hỏi trong SGK không còn là 1 hoặc 2 câu hỏi cuối mục, cuối bài nữa mà các
câu hỏi được đưa ra nhiều hơn và hướng vào những đơn vị kiến thức, chính điều
đó lại càng thuận lợi để giờ học thành công hơn. Vì những câu hỏi này là cơ sở
để giáo viên xác định kiến thức cơ bản của bài dạy. Đồng thời, kết hợp với
những câu hỏi trong sách giáo viên ( SGV) để bổ sung, xây dựng một hệ thống
câu hỏi hợp lý, lôgíc đúng mục tiêu, nội dung, phương pháp của bài.
Các câu hỏi đưa ra phải được giáo viên chuẩn bị kỹ lưỡng từ khi soạn giáo
án, phải có dự kiến nêu ra lúc nào? Đáp án phải trả lời ra sao? Rõ ràng, việc sử
dụng câu hỏi trong dạy học là một nghệ thuật đòi hỏi giáo viên phải biết sử dụng
thành thạo, nhịp nhàng, lôgíc theo hướng mở để khơi dậy ở học sinh tính tò mò,
ham hiểu biết.
Thông thường căn cứ vào tính chất, đặc điểm của các kiến thức lịch sử
trong SGK mới, đặc biệt là được tham gia giảng dạy môn Lịch sử lớp 7, tôi thấy
trong các bài học lịch sử từ bài cung cấp kiến thức mới đến bài ôn tập, giáo viên
thường sử dụng các loại câu hỏi sau:
1. Câu hỏi định hướng
Khi giảng dạy, giáo viên cần chú ý đến " nhu cầu tư duy"của học sinh.
Chính vì vậy phải luôn tạo ra tình huống có vấn đề rồi tổ chức hoạt động, thúc
đẩy sự tìm tòi sáng tạo của học sinh để giải quyết vấn đề đã nêu. Bắt đầu vào
một bài học hoặc một phần của bài học, học sinh cần được "khới động" bộ máy
tư duy của mình. Học sinh phải nhận thức rõ: Đối tượng nhận thức đang đến là
gì? Những việc cần làm trong tiết học hoặc một phần của tiết học là gì? Kết quả
học tập cần phải đạt được của bài ( hoặc một phần của bài ) là gì?
Ví dụ: Khi dạy bài 11 : "Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống” (SGK
Lịch sử 7)
Giáo viên nêu câu hỏi định hướng :
- Nhà Lý chuẩn bị kháng chiến chống xâm lược Tống như thế nào?

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

10


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

- Diễn biến kết quả, ý nghĩa của cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống
ra sao?
Trong quá trình dạy, giáo viên vẫn tuân thủ trình tự theo cấu tạo của SGK,
song cần khai thác, nhấn mạnh giúp học sinh trả lời các câu hỏi nêu trên. Sau khi
dạy xong một mục, một bài, giáo viên mới quay lại yêu cầu học sinh trả lời câu
hỏi này tức là các em đã hiểu được kiến thức cơ bản của bài.
2. Câu hỏi khai thác kênh hình và kênh chữ
a. Câu hỏi khai thác kênh hình
Kênh hình trong SGK Lịch sử 7 bao gồm: Những hình ảnh về hiện vật, về
những hoạt động xã hội, lược đồ, bản đồ....Nó giữ một vai trò vô cùng quan
trọng trong quá trình dạy học lịch sử. Vì kênh hình không những có tác dụng tạo
ra biểu tượng, cụ thể hoá các sự kiện, hiện tượng một cách chuẩn mực, giàu hình
ảnh, giàu sức thuyết phục.
Ngoài ra, nó còn là nguồn gốc cung cấp kiến thức cơ bản giúp học sinh
hình thành các khái niệm lịch sử quan trọng, là chỗ dựa vững chắc để hiểu sâu
sắc bản chất của các sự kiện lịch sử, giúp học sinh nắm vững các qui luật phát
triển của xã hội và con người. Vì vậy, khi soạn bài, khi lên lớp, giáo viên luôn
luôn phải căn cứ vào yêu cầu của bài học, vào kênh hình trong SGK mà đưa ra
hệ thống câu hỏi và bài tập yêu cầu học sinh phải nhận xét, so sánh, đối
chiếu...giữa những sự kiện, hiện tượng lịch sử này với hiện tượng lịch sử khác
cùng loại, hoặc yêu cầu học sinh mô tả về một cuộc kháng chiến nào đó...để giúp
các giác quan của các em được tiếp xúc nhiều hơn, phát triển được khả năng

quan sát, trí tưởng tượng, tư duy. Đồng thời ngôn ngữ của học sinh cũng trong
sáng hơn. Nhìn vào bất cứ loại kênh hình nào học sinh cũng thích được nhận xét,
phán đoán, hình dung quá khứ lịch sử được phản ánh, minh hoạ như thế nào? Từ
đó các em sẽ suy nghĩ, tư duy và tìm cách diễn đạt bằng lời nói chính xác, có
hình ảnh rõ ràng, cụ thể về bức tranh cụ thể đã qua.

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

11


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

Ví dụ: Khi dạy bài 11: "Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống” (SGK
Lịch sử 7)
Giáo viên dùng bản đồ mô tả về khúc Sông Cầu, tường thuật trận đánh
trên phòng tuyến Như Nguyệt, giáo viên đặt câu hỏi:
Tại sao Lý Thường Kiệt lại chọn Sông Cầu làm phòng tuyến chống quân
Tống ?
Em hãy trình bày trận chiến đấu trên phòng tuyến Như Nguyệt?
Với những câu hỏi khai thác kênh hình đã góp phần quan trọng vào việc
nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử, gây hứng thú học tập cho học sinh. Nó là
chiếc “cầu nối” giữa quá khứ với hiện tại để phát huy tính tích cực của học sinh
trong học tập
b. Câu hỏi khai thác kênh chữ
Đây là loại câu hỏi mà sau khi giáo viên hướng dẫn, học sinh đọc đoạn sử
liệu trong SGK, tài liệu tham khảo rồi đưa ra câu hỏi yêu cầu học sinh phải tìm
tòi, phát hiện nhằm tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh để giải quyết các
nhiệm vụ học tập phức tạp... Đó chính là một chuỗi câu hỏi lần lượt tìm hiểu

những vấn đề nhỏ, bộ phận có liên quan với nhau, hợp thành vấn đề lớn cơ bản.
Ví dụ: Khi dạy bài 11 : "Cuộc kháng chién chống quân xâm lược Tống” (SGK
Lịch sử 7 )
Giáo viên yêu cầu học sinh đọc một đoạn sử liệu rồi đặt câu hỏi:
Sau khi rút quân khỏi thành Ung Châu Lý Thường Kiệt đã làm gì để chuẩn bị
kháng chiến ?
Hay cũng vẫn trong bài khi dạy mục 2 giáo viên nêu:
Chờ mãi không thấy quân tiêp ứng Quách Quỳ đã làm gì?
Trước hành động ngoan cố của địch, nhà Lý đã đối phó như thế nào?
Đây là loại câu hỏi thường được dùng để gợi mở cho học sinh trong quá
trình lĩnh hội kiến thức phức tạp. Giúp các em biết tìm tòi, biết phát hiện ra

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

12


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

những sự kiện, hiện tượng từ đó rút ra kết luận chung cho từng mục hoặc toàn
bài
3. Xây dựng hệ thống câu hỏi trên lớp
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên còn phải biết đặt ra và giúp học sinh
giải quyết các câu hỏi có tính chất nhận thức kiến thức.Một hệ thống câu hỏi tốt
nêu ra trong quá trình giảng dạy phải phù hợp với khả năng của các em, kích
thích tư duy phát triển, đồng thời tạo ra mối liên hệ bên trong của học sinh và
giữa học sinh với giáo viên, tức là mỗi câu hỏi đưa ra, mỗi học sinh và giáo viên
phải thấy rõ vì sao trả lời được, vì sao không trả lời được. Câu hỏi quá khó hay
không đủ điều kiện, tư liệu để các em trả lời.

Khi xây dựng hệ thống câu hỏi ở trên lớp nhằm gây hứng thú học tập, phát
triển năng lực tư duy của học sinh, giáo viên không nên đặt những câu hỏi mà
các em chỉ cần trả lời một cách đơn giản “có” hay “không” hoặc “đúng” hay
“sai”. Bởi vì những câu hỏi như thế không đòi hỏi học sinh phải suy nghĩ. Đồng
thời cũng không nên đặt câu hỏi quá dễ làm cho học sinh thoả mãn, đi đến chủ
quan về vốn hiểu biết của mình, mà phải làm cho các em hiểu rằng, sự trả lời
đúng, đầy đủ câu hỏi do giáo viên nên ra là tốt, song vẫn phải tiếp tục suy nghĩ
để trả lời hay hơn, sâu sắc hơn và thông minh hơn.
Thông thường, căn cứ vào tính chất, đặc điểm của các kiến thức lịch sử mà
chúng ta có các loại câu hỏi sau:
- Loại câu hỏi về sự phát sinh các sự kiện, hiện tượng lịch sử mà chúng ta
tìm hiểu về nguyên nhân trực tiếp hay hoàn cảnh, bối cảnh lịch
sử của sự kiện, hiện tượng đó.
Ví dụ: Hãy trình bày nguyên nhân bùng nổ, đặc điểm của các cuộ khởi nghĩa
(trước khởi nghĩa Lam Sơn) chống quân Minh (Trang 84 - SGK Lịch sử 7)
Hoặc: Nguyên nhân dẫn đến phong trào khởi nghĩa của nông dân ở đầu thế kỷ
XVI (Trang 106 - SGK Lịch sử 7)

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

13


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

- Loại câu hỏi này thường xuất hiện vào phần đầu của bài giảng; bởi vì bất
kỳ một sự kiện, hiện tượng lịch sử nào đều xuất trong hoàn cảnh lịch sử nhất
định, đều có nguyên nhân phát sinh của nó. Đây là một đặc điểm cúa tư duy lịch
cần hình thành từng bước cho học sinh. Nó đòi hỏi các em khi xem xét bất kỳ

một sự kiện nào cũng phải được đặt trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể, tìm ra những
nguyên nhân làm nảy sinh sự kiện đó.
- Loại câu hỏi về quá trình diễn biến, phát triển của sự kiện, hiện tượng
lịch sử như diễn biến của các cuộc khởi nghĩa; diễn biến của các cuộc cách
mạng; cuộc chiến tranh... Loại này cũng thường gặp ở tất cả các bài.
Ví dụ: Trong sách giáo khoa lịch sử 7, chúng ta thấy một loạt câu hỏi:
Hãy trình bày diễn biến của cuộc kháng chiến chống Tống do Lê Hoàn chỉ
huy.
Hãy trình bày tình hình thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Đinh-Tiền
Lê.
Em hãy trình bày cuộc chiến đấu trên phòng tuyến Như Nguyệt của nhân
ta theo lược đồ.
Dựa vào lược đồ, em hãy trình bày tóm tắt diễn biến cuộc kháng chiến lần
thứ hai chống quân Nguyên.
Em hãy nêu những thành tựu chủ yếu về văn hoá, giáo dục của Đại Việt
thời Lê sơ.
Trong các bài khởi nghĩa, chiến tranh cách mạng đều có những câu hỏi
loại này.Tuy đây là những câu hỏi ít phải suy luận song lại đòi hỏi trí nhớ, phải
biết nhiều sự kiện, địa danh, nhân vật... Để giúp học sinh phát triển trí nhớ, cần
phân chia câu hỏi thành nhiều câu hỏi nhỏ, đồng thời lập các bảng niên biểu, mối
liên hệ giữa các sự kiện...
- Loại câu hỏi nêu nên đặc trưng bản chất của các hiện tượng lịch sử, bao
gốm sự đánh giá và thái độ của học sinh đối với các sự kiện lịch sử ấy.
Ví dụ, ở lớp 7 có một loạt câu hỏi như :
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

14


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch

sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

- Tại sao văn học, khoa học, giáo dục thời Trần phát triển?
- Những cống hiến của Nguyễn Trãi đối với sự nghiệp của Đại Việt
-Tại sao Nguyễn Huệ chọn khúc sông Tiền từ Rạch Gầm đến Xoài Mút
làm trận địa quyết chiến?
Thường thì những câu hỏi này khó đối với học sinh. Nó đòi hỏi các em
phải biết phân tích, đánh giá, biết bày tỏ thái độ của mình đối với sự kiện, hiện
tượng lịch sử, học sinh rất ngại trả lời những câu hỏi này. Tuy nhiên, giáo viên
cần kiên trì, đưa thêm những câu hỏi gợi mở giúp các em trả lời câu hỏi chính.
Ví dụ, Trong sách giáo khoa lịch sử lớp 7, ở các bài về khởi nghĩa, kháng chiến,
chúng ta có thể nêu các câu hỏi:
- Vì sao nhân dân ta chống Tống thắng lợi? ý nghĩa lịch sử của chiến thắng
này.
- Em hãy trình bày những nguyên nhân thắng lợi của ba lần kháng chiến
chống quân xâm lược Mông -Nguyên.
- Hãy nêu những nguyên nhân thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.
- Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn có ý nghĩa lịch sử gì?
- Theo em, chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút có ý nghĩa quan trọng như
thế nào?
Trả lời những câu hỏi loại này, học sinh dựa vào sách giáo khoa để trả lời,
bằng ngôn ngữ của mình chứ không lặp lại sách giáo khoa.
Loại câu hỏi đối chiếu so sánh giữa sự kiện, hiện tượng lịch sử này với sự kiện
hiện tượng lịch sử khác cùng loại.
Đây là loại câu hỏi khó đối với học sinh trung học cơ sở. Ưu điểm của loại
câu hỏi này là vừa giúp cho học sinh củng cố ôn lại kiến thức cũ vừa tiếp nhận
kiến thức mới.
Ví dụ: Khi học bài “ Đời sống kinh tế, văn hoá” thời nhà Lý, có thể so sánh với
thời Đinh - Tiền Lê: "Xã hội thời Lý có những thay đổi như
thế nào so với thời Đinh - Tiền Lê”?

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

15


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

Hay khi dạy bài “Cuộc kháng chiến lần thứ ba chống quân xâm lược Nguyên
(1287 - 1288 )” sách giáo khoa lịch sử 7 có thể nêu câu hỏi: “Cách đánh giặc của
nhà Trần trong cuộc kháng chiến lần thứ ba có gì giống và khác so với lần thứ
hai? ”
Các loại câu hỏi nêu trên tạo thành một hệ thống câu hỏi hoàn chỉnh, giúp
học sinh trong quá trình học tập lịch sử phát hiện ra nguyên nhân, diễn biến, kết
quả và ý nghĩa của một sự kiện hay một quá trình lịch sử. Những câu hỏi đó
không chỉ cho các em biét sự kiện mà đi sâu bản chất của sự kiện; nó không chỉ
đòi hỏi học sinh nhớ sự kiện cơ bản mà phải suy nghĩ, nhận thức sâu sắc bản chất
của sự kiện lịch sử.
Muốn vậy, khi nêu các câu hỏi cụ thể giáo viên phải bám sát trình độ các
đối tượng học sinh. Câu hỏi không được mang tính chất đánh đố máy móc mà
phải gợi mở cho các em suy nghĩ về những vấn đề đang nghiên cứu, gây được
hứng thú, trí tò mò để các em tìm tòi.
- Khi hướng dẫn trả lời câu hỏi, cần yêu cầu học sinh chú ý:
- Đọc kỹ câu hỏi
- Tìm hiểu nội dung câu hỏi và yêu cầu đặt ra giải quyết.
- Vận dụng kiến thức, sưu tầm tài liệu để làm cơ sở cho việc suy nghĩ và
giải quyết vấn đề nêu ra trong câu hỏi.
- Tự kiểm tra câu trả lời xem có đúng và chính xác không?
4. Câu hỏi ôn tập
Câu hỏi ôn tập được sử dụng để khái quát, củng cố lại những kiến thức đã

học sau một bài, một chương, một phần, hoặc một học kỳ. Theo SGK mới, cứ
hết một chương hoặc một phần lại có một bài ôn tập. Vì thế các câu hỏi ôn tập
phải được tính đến, sắp sếp ngay từ khi xác định mục tiêu và thiết kế bài soạn.
Giáo viên cần phải đầu tư thời gian để đưa ra những câu hỏi trọng tâm,
lôgíc, phù hợp với các đối tượng học sinh để từ đó các em biết vận dụng những
kiến thức lịch sử ( qua các câu hỏi của giáo viên) đã có vào thực tiễn cuộc sống.
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

16


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

Đồng thời, qua các câu hỏi này giúp học sinh tự kiểm tra việc nắm kiến thức của
mình qua từng bài, từng chương để có cách điều chỉnh đúng đắn, phù hợp làm
sao tiếp thu được kiến thức cơ bản một cách lôgíc.
Ví dụ: Học xong bài 8 "Nước ta buổi đầu độc lập"(SGK - Lịch sử 7).
Muốn học sinh nắm được kiến thức cơ bản, trọng tâm của bài, giáo viên
đưa ra câu hỏi:
- Em hãy cho biết những biểu hiện về ý thức tự chủ của Ngô Quyền trong
việc xây dựng đất nước.
- Tại sao xảy ra “Loạn 12 sứ quân”?
- Em hãy trình bày công lao của Ngô Quyền và Đinh Bộ Lĩnh đối với
nước ta ở buổi đầu độc lập.
Những câu hỏi ôn tập được nêu nhiều nhất và có hiệu quả cao
nhất là ở các tiết ôn tập, học sinh hệ thống hoá được kiến thức của mình sau một
chương, một phần. Chẳng hạn, sau khi học song chương II và chương SGK có
bài 17 "ôn tập chương II và chương III", giáo viên có thể chuẩn bị hàng loạt các
câu hỏi như sau:

- Thời Lý - Trần, nhân dân ta đã phải đương đầu với những cuộc xâm lược
nào? ( Thời gian? Lực lượng xâm lược)
- Diễn biến các cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý, chống Mông
-Nguyên thời Trần.
- Nước Đại Việt thời Lý Trần có những thành tựu gì nổi bật?
- Lập bảng thống kê những sự kiện lớn đáng ghi nhớ trong lịch sử nước ta
thời Lý - Trần theo trình tự thời gian và nội dung (niên đại và sự kiện)
III.Ứng dụng vào một giáo án cụ thể.Kết quả khảo sát
Bài 11: Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống
(1075 - 1077)
Tiết 16: Giai đoạn thứ hai (1076 - 1077)
I. Mục tiêu bài học
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

17


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

1.Về kiến thức
Giúp học sinh hiểu:
- Âm mưu xâm lược nước ta của nhà Tống là nhằm bành trướng lãnh thổ,
đồng thời giải quyết khó khăn về tài chính và xã hội trong nước.
- Diễn biến sơ lược cuộc kháng chiến chống Tống ở giai đoạn hai và thắng
lợi to lớn của quân dân Đại Việt.
2. Về tư tưởng
- Giáo dục cho học sinh lòng tự hào về tinh thần bất khuất chống giặc
ngoại xâm của dân tộc ta thời Lý.
3. Về kỹ năng

- Rèn luyện kỹ năng sử dụng lược đồ để tường thuật lại cuộc kháng chiến
trên sông Như Nguyệt.
- Phân tích, nhận xét, đánh giá các sự kiện, nhân vật lịch sử
II. Chuẩn bị:
- Bản đồ nước Đại Việt thời Lý – Trần.
- Lược đồ trận chiến tại phòng tuyến Như Nguyệt.
III. Tổ chức các hoạt động dạy học
1. ổn định tổ chức lớp
2. Kiểm tra bài cũ
- Nhà Lý tấn công sang đất Tống trước nhằm mục đích gì?
3. Bài mới
Sau khi bị thất bại nặng nề ở thành Ung Châu nhà Tống hết sức tức tối,
chúng liền xúc tiến ngay cuộc xâm lược ngay sang đất nước ta.
Nêu câu hỏi định hướng:
CH 1: Nhà Lý đã làm gì để chuẩn bị kháng chiến?
CH 2: Diễn biến, kết quả, ý nghĩa cuộc kháng chiến chống Tống giai đoạn
2?
Bài 11: Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075 - 1077)
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

18


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

Tiết 16: giai đoạn thứ hai (1076 - 1077)
Hoạt động của thầy và trò
GV: Hạ song thành Ung Châu Lý Thường

Nội dung
1. Kháng chiến bùng nổ

Kiệt rút quân về nước, ông có dự kiến quân

a. Chuẩn bị kháng chiến

Tống kéo vào nước ta theo hai hướng ( giáo
viên dùng lược đồ chỉ hướng đi của quân
Tống)
GV gọi HS đọc mục 1 SGK (trang 40)

- Lý Thường Kiệt hạ lệnh cho

-Sau khi rút khỏi Ung Châu nhà Lý đã làm

các địa phương ráo riết chuẩn bị

gì để chuẩn bị kháng chiến?

bố phòng

- Đối với cánh quân đi bằng đường bộ ông

+ Bộ: cho quân mai phục những

đã chặn đánh ở đâu?

vị trí chiến Lược quan trọng biên

- Đối với quân thuỷ, Lý Thường Kiệt đã làm giới.
gì để cản bước tiến của giặc?

+ Thuỷ: Cử Lý Kế Nguyên chỉ

- Để chặn đánh cả hai cánh quân nếu tràn

huy chặn địch ở Đông Kênh.

vào nước ta ông đã có kế hoạch gì?

- Chọn phòng tuyến sông Cầu là

- Tại sao Lý Thường Kiệt chọn khúc sông

nơi đối phó với quânTống.

Cầu làm phòng tuyến chống quân xâm lược
Tống?
- Vị trí chặn ngang hướng tấn công của địch
từ Quảng Tây đến Thăng Long.
+ Là chiến hào tự nhiên rất khó vượt qua.
- Phòng tuyến Sông Cầu được xây dựng như
thế nào?( GV trình bày lược đồ )
- Sau khi thất bại ở Ung Châu nhà Tống đã
làm gì ? ( xâm lược nước ta)

b. Diễn biến

- Em hãy kể tóm tắt cuộc hành binh của

* Địch:

quân Tống?

- Bộ: 1076 quân Tống đem 10

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

19


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

Trước sức mạnh tấn công của giặc nhà Lý

vạn bộ binh, 1vạn ngựa, 20 vạn

làm gì để đối phó?

dân phu do Quách Quỳ và Triệu

?Vì sao ta đã bố trí mai phục đón đánh địch

Tiết chỉ huy.

trước và đúng hướng mà vẫn không cản

- Thuỷ: Do Hoà Mâu dẫn đầu

được quân Tống?

tiến vào Quảng Ninh.

+ Quân Tống rất mạnh: cả về thế và lực.

* Ta:

+ Quân ta nhỏ bé, thiếu thốn.

+ Bộ:1077 nhà Lý đánh nhiều

GV tường thuật trận đánh trên bản đồ.

trận để cản bước tiến của giặc.

Chờ mãi không thấy quân tiếp ứng Quách

+ Thuỷ: Lý Kế Nguyên đánh 10

Quỳ đã làm gì ?

trận liên tiếp

Trước hành động ngoan cố của địch nhà Lý
đã làm gì để đối phó?

2. Cuộc chiến đấu trên phòng

Lúc này quân Tống rơi vào tình trạng ra

tuyến như nguyệt.

sao?

a. Diễn biến

Khó khăn: Thiếu lương thực, tinh thần trán

- Địch: Quách Quỳ cho quân

nản, bệnh tật lan tràn.

vượt qua sông đánh vào phòng

GV: Để khích lệ tinh thần chiến đấu của

tuyến nước ta.

quân ta, đồng thời làm khiếp đảm tinh thần
của quân Tống, đêm đêm khi hai bên ngừng

- Ta : Nhà Lý cho quân phản

chiến từ đền thờ hai vị thần Trương Hống,

công quyết liệt, mưu trí đẩy

Trương Hát, Lý Thường Kiệt cho người

chúng về bờ bắc sông Như

ngân vang bài thơ “ Nam Quốc Sơn Hà”

Nguyệt.

Em có nhận xét gì về nội dung bài thơ thần
của Lý Thường Kiệt?
Quách Quỳ rơi vào thế tuyệt vọng, tiến thoái
lưỡng nan. Hắn hạ lệnh “ Ai bàn đánh –

- Năm 1077: Nhà Lý cho quân

chém đầu”

vượt sông đánh bất ngờ vào đồn

Vì sao đang ở thế thắng mà Lý Thường Kiệt giặc.
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

20


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

lại cử người giảng hoà với địch ? (Do tính

b. Kết quả

nhân đạo...)

Quân Tống chết quá nửa

Nêu những nét độc đáo trong cách đánh giặc Rút quân về nước
của Lý Thường Kiệt?

c. Nguyên nhân thắng lợi, ý

Cách tấn công

nghĩa lịch sử

Mai phục – Bố phòng

* Nguyên nhân thắng lợi

Cách kết thúc chiến tranh.

+ Do sự chỉ huy tài tình của Lý

Em hãy nêu nguyên nhân thắng lợi của cuộc Thường Kiệt.
kháng chiến chống Tống?

+ Do sự đoàn kết của toàn dân.

Phát phiếu thảo luận nhóm

* ý nghĩa lịch sử

Thời gian: ( 5 phút)

+ Nền độc lập tự chủ được bảo

Em hiểu gì về người chỉ huy quân sự tài giỏi vệ
Lý Thường Kiệt?

+ Buộc nhà Tống phải từ bỏ

Trong cuộc kháng chiến chống quân Tống,

mộng xâm lược Đại Việt.

các dân tộc ít người đã đóng vai trò như thế
nào?
GV kết luận vấn đề.
Nêu ý nghĩa cuộc chiến đấu trên phòng
tuyến trên sông Như Nguyệt?
4.Củng cố
Học sinh trả lời câu hỏi và làm bài tập củng cố:
1- Em hãy tường thuật cuộc chiến đấu trên phòng tuyến Như Nguyệt theo
lược đồ?
2- Em hãy cho biết nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống
quân xâm lược Tống và “ Những nét độc đáo trong cách đánh giặc của Lý
Thường Kiệt” qua bảng.
5. Hướng dẫn về nhà
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

21

SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

- Bài tập về nhà :
+Lập niên biểu cuộc kháng chiến chống Tống (1075 - 1077).
+Nêu vai trò của các dân tộc ít người trong cuộc kháng chiến chống Tống ?
- Chuẩn bị bài 12 : Đời sống kinh tế- văn hoá
*Kết quả khảo sát học sinh 2 lớp 7a và 7B
Lớp Số học
sinh
7C
7D

32
32

Dưới 5
2
3

%
4
8

Từ

Số bài kiểm tra
%

Từ

5- 6

6,5-7,5

6
9

20
29

10
12

%

Từ

%

8- 10
33
40

13
7

43
23

Chương 3: Đề xuất một số biện pháp thực hiện
Thông qua thực tiễn soạn- giảng các tiết sử dụng hệ thống câu hỏi hệ
thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử lớp 7 ở trường THCS, theo hướng phát huy
tính tích cực của học sinh, cũng như quá trình dự giờ, trao đổi, rút kinh nghiệm
của hầu hết các giáo viên dạy lịch sử ở các trường trong huyện Lục Ngạn, bản
thân tôi thấy rằng: Việc dạy học và tự học có mối quan hệ hữu cơ với nhau, đó là
mối quan hệ giữa “ ngoại lực” và “ nội lực” trong quá trình học tập. Việc dạy học
của thày- ngoại lực- có tác dụng thúc đẩy, hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho trò
tự học, tự phát triển và trưởng thành, còn tự học của trò- nội lực- là nhân tố quyết
định sự phát triển của bản thân học sinh và năng lực dạy học của giáo viên.
Thực tế cho thấy:
1. Các giờ giáo viên soạn, giảng và thực hiện tốt hệ thống câu hỏi hệ thống
câu hỏi trong dạy học Lịch sử lớp 7 ở trường THCS, theo hướng phát huy tính
tích cực của học sinh.
a. Đối với học sinh:
- Tạo ra năng lực tự học sáng tạo của học sinh, học sinh tự lĩnh hội kiến
thức, tự giải quyết vấn đề trên cơ sở kiến thức đã được học.Theo sự hướng dẫn
của giáo viên, học sinh được tự nói lên suy nghĩ của bản thân, được tranh luận và
Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

22


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

đi đến thống nhất về kiến thức và cách giải quyết. Vì vậy kích thích quá trình tự
học, tự tìm hiểu lịch sử của học sinh.
- Hệ thống hoá kiến thức, giúp học sinh được ôn lại kiến thức đã học một

lần nữa. Cung cấp, hoàn chỉnh kiến thức đã học cho học sinh. Bởi vì: bài giảng
kiến thức mới trên lớp chỉ là bước đầu cho công việc tiếp tục tự học ở nhà để
hiểu vấn đề chứ chưa có tính chất khái quát tổng hợp.
- Học sinh được tiếp tục rèn luyện và thể hiện các kỹ năng bộ môn như
phân tích, đánh giá, tổng hợp, lập niên biểu, chỉ bản đồ.
- Khắc phục được tình trạng học thuộc lòng, nhớ máy móc của học sinh,
coi lịch sử là môn phụ. Học sinh có hứng thú tìm hiểu lịch sử. Tìm hiểu lịch sử
sẽ trở thành nhu cầu của học sinh.
b. Đối với giáo viên:
- Thực hiện tốt các tiết sử dụng hệ thống câu hỏi hệ thống câu hỏi trong
dạy học Lịch sử lớp 7 ở trường THCS, theo hướng phát huy tính tích cực của học
sinh từ đó giáo viên có thể rút kinh nghiệm, điều chỉnh cách soạn, phương pháp
dạy học ở các bài, các chương sau sao cho phù hợp, có hiệu quả.
2. Đối với những giáo viên không vững về kiến thức, phương pháp dạy học
hạn chế, lại không đầu tư cho cho việc xây dựng tiết bài tập lịch sử thì kết quả
hoàn toàn ngược lại:
a. Đối với học sinh:
- Thụ động trong việc giải quyết các tình huống, làm việc uể oải hoặc tự
do trong lớp ( nói chuyện riêng, nói leo hoặc coi cóp).
- Lịch sử đối với học sinh chỉ là môn học thuộc lòng, khó nhớ, môn học
không cần thiết, những sự kiện lịch sử chỉ là những việc đã qua không có ý nghĩa
gì trong cuộc sống và cũng không cần thiết phải tìm hiểu.
b. Đối với giáo viên:

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

23


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch

sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

- Hệ thống câu hỏi đưa ra mang tính vụn vặt, chiếu lệ, hình thức, học sinh
không tự giác học tập. Giáo viên phải nói nhiều, quản lí lớp vất vả mà lại không
đánh giá chính xác khách quan được khả năng nhận thức của học sinh.
- Không đánh giá chính xác khách quan được khả năng nhận thức của học
sinh -> khó định hướng trong việc lựa chọn phương pháp phù hợp với đối tượng
học sinh trong một lớp và các lớp trong cùng một khối.
PHẦN 3 : KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
I.KẾT LUẬN
Sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học nói chung, dạy học Lịch sử nói riêng
là một trong những biện pháp quan trọng không thể thiếu được ở một giờ lên lớp,
nó giúp học sinh biết tìm tòi, phát hiện, khám phá ra những nguyên nhân, diễn
biến, kết quả và ý nghĩa của một sự kiện hay một quá trình lịch sử.
Những câu hỏi đó, không chỉ cho các em biết về sự kiện, hiện tượng lịch
sử mà yêu cầu học sinh phải suy nghĩ, tư duy để nhận thức sâu sắc, hiểu bản chất
của sự kiện, hiện tương lịch sử diễn ra trong quá khứ. Rõ ràng, sử dụng hệ thống
câu hỏi là một nghệ thuật. Một bài dạy sẽ thành công nếu giáo viên biết sử dụng
linh hoạt, sáng tạo, đúng đắn hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử, biết
khơi dạy nguồn suy nghĩ cho học sinh, biết đánh thức năng lực nhận thức của
học sinh để các em hiểu đúng về quá khứ và hiện tại, chuẩn bị cho tương lai.
II- MỘT SỐ KIẾN NGHỊ
Nhà trường cần bổ xung thêm tài liệu tham khảo phục vụ bộ môn lịch sử.
Tổ chức các câu lạc bộ tìm hiểu lịch sử để đáp ứng nhu cầu tìm hiểu lịch sử của
học sinh.
Trong quá trình nghiên cứu và viết đề tài này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ
nhiệt tình của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp. Xin bày tỏ lòng biết ơn
chân thành tới các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp đã giúp tôi hoàn thành đề
tài khoa học này.
Xin chân thành cảm ơn!

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

24


SKKN : Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch
sử lớp 7 ở THCS Trần Hưng Đạo.

Lục ngạn, ngày 10 tháng 4 năm 2018
NGƯỜI VIẾT

Đinh Thị Thanh Loan

Đinh Thị Thanh Loan-Gv Trường THCS Trần Hưng Đạo

25