BÀI TIỂU LUẬN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VAI TRÒ CỦA VĂN HÓA TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN XÃ HỘI. VẬN DỤNG VÀO VIỆC PHÁT TRIỂN VĂN HÓA HIỆN NAY

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HCM

KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ


QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VỊ TRÍ
VAI TRÒ CỦA VĂN HÓA TRONG QUÁ TRÌNH
PHÁT TRIỂN XÃ HỘI. VẬN DỤNG VÀO VIỆC
PHÁT TRIỂN VĂN HÓA HIỆN NAY
Tiểu luận
(Môn học: Tư tưởng Hồ Chí Minh)
BUỔI HỌC: SÁNG THỨ 6
NHÓM THỰC HIỆN: 2
HỌC KỲ: 1 – NĂM HỌC: 2017-2018
GIẢNG VIÊN: THÁI NGỌC TĂNG


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HCM

KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ


QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VỊ TRÍ
VAI TRÒ CỦA VĂN HÓA TRONG QUÁ TRÌNH
PHÁT TRIỂN XÃ HỘI. VẬN DỤNG VÀO VIỆC
PHÁT TRIỂN VĂN HÓA HIỆN NAY
Tiểu luận
(Môn học: Tư tưởng Hồ Chí Minh)
BUỔI HỌC: SÁNG THỨ 6
NHÓM THỰC HIỆN: 2
HỌC KỲ: 1 – NĂM HỌC: 2017-2018

GIẢNG VIÊN: THÁI NGỌC TĂNG


Họ tên SV thực hiện đề tài:
1. Huỳnh Quốc Việt

MSSV 16142492

(nhóm trưởng)

SĐT: 0909139764

2. Nguyễn Tường

MSSV 16146306

Hân
3. Trần Tiến Kỳ

MSSV 14146114

4. Đặng E Mon

MSSV 16142559

5. Nguyễn Quang

MSSV 16146512

Thịnh

Giảng viên hướng dẫn: THÁI NGỌC TĂNG

ĐIỂM:

NHẬN XÉT CỦA GV:

GV ký tên


MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU…………………………………………………………..5
NỘI DUNG……………………………………………………………..6
Chương 1: VỊ TRÍ VAI TRÒ CỦA VĂN HÓA TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT
A.
B.

TRIỂN XÃ HỘI……………………………………………………6
1. Khái niệm về văn hóa……………………………………………….6
2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vị trí và vai trò của văn hóa trong đời
sống xã hội…………………………………………………………..6
3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về chức năng của văn hóa trong đời sống
xã hội………………………………………………………………...9
Chương 2: VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VÀO VIỆC PHÁT
TRIỂN VĂN HÓA HIỆN NAY……………………………………………9
Nền văn hóa hiện nay “Nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân
tộc”……………………………………………………………………10
2. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn hóa
Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc…………………………..11
C. KẾT LUẬN……………………………………………………………..16

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………17
1.

4


A.

LỜI MỞ ĐẦU.

Hồ Chí Minh là một vị lãnh tụ vĩ đại của Việt Nam. Người không chỉ cống
hiến cả cuộc đời mình cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc, xây dựng
đất nước xã hội chủ nghĩa mà còn để lại những di sản vô cùng quý giá cho nước
ta. Tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ là hệ tư tưởng của đảng, của dân tộc ta mà
còn là kim chỉ nam cho mọi đường lối, chính sách của Đảng để tiếp tục sự
nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước.
Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, tư tưởng về văn hóa chiếm một vị trí
quan trọng. Văn hóa có vai trò to lớn trong đời sống của mỗi quốc gia dân tộc.
Theo Người, tiến lên chủ nghĩa xã hội phải có cả vật chất lẫn tinh thần, song con
người là nhân tố quyết định. Để đưa đất nước đi lên, không thể không đặt trọng
tâm vào kinh tế, nhưng chủ thể của hoạt động kinh tế lại chính là con người và
thước đo trình độ con người lại chính là văn hóa. Người nhấn mạnh: “Trong
công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề chú ý đến, cùng phải coi trọng
ngang nhau: chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội”. Vì thế, văn hóa không thể đứng
ngoài “mà phải ở trong kinh tế và chính trị” và ngược lại kinh tế, chính trị cũng
nằm “trong văn hóa”. Tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với phát triển văn hóa và
giải quyết những vấn đề xã hội; nếu chỉ coi tăng trưởng kinh tế là mục tiêu duy
nhất thì chẳng những môi trường văn hóa – xã hội bị hủy hoại mà mục tiêu kinh
tế cũng không đạt được. Hơn nữa, văn hóa là linh hồn, bản sắc dân tộc. Hồ Chí
Minh cho rằng, văn hóa không thể tách rời với quốc gia dân tộc, văn hóa trước

hết là văn hóa của một dân tộc, nó mang tâm hồn, diện mạo dân tộc, đó chính là
bản sắc dân tộc của văn hóa. Từ đó nhóm chúng em xin chọn đề tài “Quan
điểm của Hồ Chí Minh về vị trí vai trò của văn hóa trong quá trình phát
triển xã hội. Vận dụng vào việc phát triển văn hóa hiện nay.”

5


B.

NỘI DUNG.
Chương 1
VỊ TRÍ VAI TRÒ CỦA VĂN HÓA TRONG QUÁ TRÌNH
PHÁT TRIỂN XÃ HỘI
Khái niệm về văn hóa
Khái niệm “văn hóa” có nghĩa rộng, bao gồm nội hàm phong phú. Chính vì
1.

vậy có rất nhiều định nghĩa về văn hóa. Trong Mục đọc sách ở phần cuối tác
phẩm Nhật ký trong tù được viết trong thời gian bị chính quyền Tưởng Giới
Thạch giam cầm từ 29-8-1942 đến 10-9-1943 tại Quảng Tây (Trung Quốc), lãnh
tụ Hồ Chí Minh viết: "Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài
người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa
học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về
mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó
tức là văn hóa. Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với
biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời
sống và đòi hỏi của sự sinh tồn". Định nghĩa về văn hóa của Hồ Chí Minh có rất
nhiều điểm gần với quan niệm hiện đại về văn hóa, đồng thời, khắc phục được
quan niệm phiến diện về văn hóa trong lịch sử và hiện tại, hoặc chỉ đề cập đến

lĩnh vực tinh thần, trong văn học nghệ thuật, hoặc chỉ đề cập đến lĩnh vực giáo
dục, phản ánh trình độ học vấn... Trên thực tế, văn hóa bao gồm toàn bộ những
giá trị vật chất và những gía trị tinh thần mà loài người đã sáng tạo ra, nhằm đáp
ứng sự sinh tồn và cũng là mục đích cuộc sống của loài người.
2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vị trí và vai trò của văn hóa trong
đời sống xã hội.
Ngay sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám Hồ Chí Minh đã đưa ra
quan điểm này. Ở đây, Hồ Chí Minh đặt văn hóa ngang hàng với chính trị. kinh
tế, xã hội, tạo thành bốn vấn đề chủ yếu của đời sống xã bội và các vấn đề này
có quan hệ với nhau rất mật thiết. Cho nên trong công cuộc xây dựng đất nước,
cả bốn vấn đề này phải được coi trọng như nhau.
Một là, văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng
tầng.
6


Ngay sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám Hồ Chí Minh đã đưa ra
quan điểm này. Ở đây, Hồ Chí Minh đặt văn hóa ngang hàng với chính trị. kinh
tế, xã hội, tạo thành bốn vấn đề chủ yếu của đời sống xã bội và các vấn đề này
có quan hệ với nhau rất mật thiết. Cho nên trong công cuộc xây dựng đất nước,
cả bốn vấn đề này phải được coi trọng như nhau.
Trong quan hệ với chính trị xã hội: Hồ Chí Minh cho rằng, chính trị, xã hội
có được giải phóng thì văn hóa mới được giải phóng. Chính trị giải phóng sẽ mở
đường cho văn hóa phát triển. Người nói: "Xã hội thế nào, văn nghệ thế ấy...
Dưới chế độ thực dân và phong kiến, nhân dân ta bị nô lệ, thì văn nghệ cũng bị
nô lệ, bị tồi tàn, không thể phát triển được". Để văn hóa phát triển tự do, phải
làm cách mạng chính trị trước, ở Việt Nam, tiến hành cách mạng chính trị thực
chất là tiến hành cuộc cách mạng giải phóng dân tộc để giành chính quyền, giải
phóng chính trị, giải phóng xã hội, từ đó giải phóng văn hóa, mở đường cho văn
hóa phát triển.

Trong quan hệ với kinh tế, Hồ Chí Minh chỉ rõ kinh tế là thuộc về cơ sở hạ
tầng, là nền tảng của việc xây dựng văn hóa. Từ đó Người đưa ra luận điểm:
Phải chú trọng xây dựng kinh tế, xây dựng cơ sở hạ tầng để có điều kiện xây
dựng và phát triển văn hóa. Người viết: Văn hóa là một kiến trúc thượng tầng:
nhưng cơ sở hạ tầng của xã hội có kiến thiết rồi, văn hóa mới kiến thiết được và
có đủ điêu kiện phát triển được.
Như vậy, vấn đề đặt ra ở đây là kinh tế phải đi trước một bước. Người viết:
"Muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội thì phải phát triển kinh tế và văn hóa. Vì sao
không nói phát triển văn hóa và kinh tế. Tục ngữ ta có câu: có thực mới vực
được đạo, vì thế kinh tế phải đi trước".
Hai là, văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế và chính
trị, phải phục vụ nhiệm vụ chính trị và thúc đẩy sự phát triển của kinh tế.
Đứng trên lập trường của chủ nghĩa Mác-Lênin,Hồ Chí Minh không nhấn
mạnh một chiều về sự phụ thuộc "thụ động” của văn hóa vào kinh tế, chờ cho
kinh tế phát triển xong rồi mới phát triển văn hóa. Người cho rằng, văn hóa có
tính tích cực, chủ động, đóng vai trò to lớn như một động lực thúc đẩy sự phát
triển của kinh tế và chính trị. Người nói: "Trình độ văn hóa của nhân dân nâng
cao sẽ giúp cho chúng ta đẩy mạnh công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển dân
chủ. Nâng cao trình độ văn hóa của nhân dân cũng là một việc cần thiết để xây
dựng nước ta thành một nước hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu
mạnh".
Văn hóa phải ở trong kinh tế và chính trị, có nghĩa là văn hóa phải tham gia
thực hiện những nhiệm vụ chính trị. thúc đẩy xây dựng và phát triển kinh tế.
Quan điểm này không chỉ định hướng cho việc xây dựng một nền văn hóa mới ở
Việt Nam mà còn định hướng cho mọi hoạt động văn hóa. Trong kháng chiến
chống thực dân Pháp, quan điểm 'Văn hóa cũng là một mặt trận", ''Kháng chiến
7


hóa văn hóa, văn hóa hóa kháng chiến"... mà Người đưa ra đã tạo nên một phong

trào văn hóa văn nghệ sôi động chưa từng thấy. Văn hóa không đứng ngoài mà ở
trong cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc. Và cuộc kháng chiến trở thành
cuộc kháng chiến có tính văn hóa. Chính điều này đã đem lại sức mạnh vượt trội
cho nhân dân Việt Nam đánh thắng: cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân
Pháp và đế quốc Mỹ.
Văn hóa phải ở trong kinh tế và chính trị, điều đó cũng có nghĩa là kinh tế
và chính trị cũng phải có tính văn hóa, điều mà chủ nghĩa xã hội và thời đại đang
đòi hỏi. Ngày nay, trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, dưới ánh sáng tư
tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta chủ trương gắn văn hóa với phát triển, chủ trương
đưa các giá trị văn hóa thấm sâu vào kinh tế và chính trị, làm cho văn hóa thực
sự vừa là mục tiêu, vừa là động lực của công cuộc xây dựng và phát triển đất
nước.
Ngay sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Hồ Chí Minh đã bắt
tay ngay vào việc xây dựng một nền văn hóa mới. Nhiều vấn đề về văn hóa đã
được đặt ra và giải quyết ngay trong những ngày đầu của chính quyền cách
mạng, như: giải quyết nạn dốt, giáo dục nhân dân tinh thần cần, kiệm, liêm,
chính: cấm hút thuốc phiện, lương giáo đoàn kết và tự do tín ngưỡng... Như vậy
nền văn hóa mới ra đời đã gắn liền với nước Việt Nam mới. Nền văn hóa Việt
Nam trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp là nền văn hóa kháng
chiến, kiến quốc, nền văn hóa dân chủ mới. Khi miền Bắc bước vào thời kỳ quá
độ lên chủ nghĩa xã hội nền văn hóa được xây dựng là nền văn hóa xã hội chủ
nghĩa.
Mặc dù có nhiều cách diễn đạt khác nhau song nền văn hóa mới mà chúng
ta xây dựng theo tư tưởng Hồ Chí Minh luôn bao hàm ba tính chất: tính dân tộc,
tính khoa học và tính đại chúng.
Tính dân tộc của nền văn hóa được Hồ Chí Minh biểu đạt bằng nhiều khái
niệm, như đặc tính dân tộc, cốt cách dân tộc, nhằm nhấn mạnh đến chiều sâu bản
chất rất đặc trưng của văn hóa dân tộc, giúp phân biệt, không nhầm lẫn với văn
hóa của dân tộc khác. Người cho rằng, để được như vậy, phải "trau dồi cho văn
hóa, văn nghệ có tinh thần thuần túy Việt Nam", phải "lột tả cho hết tinh thần

dân tộc", đó là chủ nghĩa yêu nước, đoàn kết, khát vọng độc lập, tự chủ, tự lực,
tự cường... của dân tộc. Người cho rằng, "nếu dân tộc hóa mà phát triển đến cực
điểm thì tức là đến chỗ thế giới hóa nó vì lúc bấy giờ văn hóa thế giới sẽ phải
chú ý đến văn hóa của mình và văn hóa của minh sẽ chiếm được địa vị ngang
với các nền văn hóa thế giới". Tính dân tộc của nền văn hóa không chỉ thể hiện ở
chỗ biết giữ gìn, kế thừa, phát huy những truyền thống tốt đẹp của dân tộc, mà
còn phải phát triển những truyền thống tốt đẹp ấy cho phù hợp với điều kiện lịch
sử mới của đất nước.
Tính khoa học của nền văn hóa mới thể hiện ở tính hiện đại, tiên tiến, thuận
với trào lưu tiến hóa của thời đại. Tính khoa học của văn hóa đòi hỏi phải đấu
8


tranh chống lại những gì trái với khoa học, phản tiến bộ, phải truyền bá tư tưởng
triết học mácxít đấu tranh chống lại chủ nghĩa duy tâm, thần bí, mê tín dị đoan,
phải biết gạn đục khơi trong, kế thừa truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tiếp thu
tinh hoa văn hóa nhân loại.
Tính đại chúng của nền văn hóa được thể hiện ở chỗ nền văn hóa ấy phải
phục vụ nhân dân và do nhân dân xây dựng nên, Hồ Chí Minh nói, "văn hóa
phục vụ ai? cố nhiên, chúng ta phải nói là phục vụ công nông binh, tức là phục
vụ đại đa số nhân dân"; "Quần chúng là những người sáng tạo, còn nông là
những người sáng tạo. Nhưng quần chúng không chỉ sáng tạo ra những của cải
vật chất cho xã hội. Quần chúng còn là người sáng tác nữa...".
3.

Quan điểm của Hồ Chí Minh về chức năng của văn hóa trong đời
sống xã hội.

Một là, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và những tình cảm cao đẹp.
Tư tưởng và tình cảm là hai vấn đề chủ yếu nhất của đời sống tinh thần của

con người. Tư tưởng có thể đúng đắn hoặc sai lầm, tình cảm có thể thấp hèn
hoặc cao đẹp. Chức năng cao quý nhất của văn hóa là phải bồi dưỡng, nêu cao tư
tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp cho nhân dân, loại bỏ được những sai lầm
và thấp hèn có thể có trong tư tưởng, tình cảm mỗi con người. Tư tưởng và tình
cảm rất phong phú, văn hóa phải đặc biệt quan tâm đến những tư tưởng và tình
cảm lớn, chi phối đời sống tinh thần của mỗi con người và cả dân tộc.
Lý tưởng là điểm hội tụ của những tư tưởng lớn của một Đảng, một dân tộc.
Đối với nhân dân Việt Nam đó là lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa
xã hội. Một khi lý tưởng này phai nhạt thì không thể nói đến thắng lợi của sự
nghiệp cách mạng. Chính vì vậy Hồ Chí Minh đã chỉ ra chức năng hàng đầu của
văn hóa là phải làm thế nào cho ai cũng có lý tưởng tự chủ độc lập, tự do; phải
làm thế nào cho ai cũng "có tinh thần vì nước quên mình, vì lợi ích chung và
quên lợi ích riêng". Tình cảm lớn, theo Hồ Chí Minh là lòng yêu nước, thương
dân, thương yêu con người yêu tính trung thực, chân thành, thủy chung, ghét
những thói hư tật xấu, sự sa đọa..
Hai là, mở rộng hiểu biết, nâng cao dân trí.
Nói đến văn hóa là phải nói đến dân trí . Đó là trình độ hiểu biết, là vốn kiến
thức của người dân. Nâng cao dân trí phải bắt đầu từ chỗ biết đọc, biết viết để có
thể hiểu biết các lĩnh vực khác của đời sống xã hội, như: Kinh tế, chính trị, lịch
sử, khoa học — kỹ thuật, thực tiễn Việt Nam và thế giới... Vấn đề nâng cao dân
trí thực sự chỉ có thể thực hiện sau khi chính trị đã được giải phóng, toàn bộ
chính quyền đã về tay nhân dân.
Mục tiêu nâng cao dân trí của văn hóa trong từng giai đoạn cách mạng có
thể có những điểm chung và riêng. Song, tất cả đều hướng vào mục tiêu chung
là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Nâng cao dân trí là để nhân dân có thể
9


tham gia sáng tạo và hưởng thụ văn hóa, góp phần cùng Đảng "biến một nước
dốt nát, cực khổ thành một nước văn hóa cao và đời sống tươi vui hạnh phúc".

Đó cùng là mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ công bằng, văn minh" mà
Đảng ta đã vạch ra trong công cuộc đổi mới.
Ba là, bồi dưỡng những phẩm chất, phong cách và lối sống đẹp, lành
mạnh; hướng con người đến chân, thiện, mỹ để hoàn thiện bản thân.
Phẩm chất và phong cách được hình thành từ đạo đức, lối sống, từ thói
quen của cá nhân và phong tục tập quán của cả cộng đồng. Phẩm chất và phong
cách thường có mối quan hệ gắn bó với nhau. Mỗi người thường có nhiều phẩm
chất, trong đó có phẩm chất chung và phẩm chất riêng, tùy theo nghề nghiệp, vị
trí công tác. Các phẩm chất thường được thể hiện qua phong cách, tức là lối sinh
hoạt, làm việc, lối ứng xử trong đời sống. Căn cứ vào yêu cầu của nhiệm vụ
cách mạng, Hồ Chí Minh đã đề ra những phẩm chất và phong cách cần thiết để
mỗi người tự tu dưỡng. Đối với cán bộ, đảng viên, Hồ Chí Minh đặc biệt quan
tâm đến phẩm chất đạo đức - chính trị. Bởi vì, nếu không có những phẩm chất
này thì họ không thể hoàn thành được những nhiệm vụ cách mạng, không thể
biến lý tưởng thành hiện thực.
Những phẩm chất và phong cách tốt đẹp làm nên giá trị của con người. Văn
hóa giúp con người hình thành những phẩm chất phong cách và lối sống tốt đẹp,
lành mạnh thông qua phân biệt cái đẹp, lành mạnh với cái xấu xa. hư hòng, cái
tien bộ với cải lạc hậu, bảo thủ. Từ đó giúp con người phấn đâu lảm cho cái tôt
đẹp. lành mạnh ngày càng tăng, càng nhiều, càng lạc hậu, bảo thủ, ngày càng
giảm, vươn tới cái chân, cái thiện, cái mỹ để hoàn thiện bản thân. Với ý nghĩa đó
Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Phải làm thế nào cho văn hóa thấm sâu vào tâm lý quốc
dân, nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được những tham nhũng, lười biếng, phù hoa
xa xỉ văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi.

Chương 2
VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VÀO VIỆC
PHÁT TRIỂN VĂN HÓA HIỆN NAY
Nền văn hóa hiện nay “Nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân
tộc”.

Theo Hiến pháp sửa đổi (1993) thì nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc tức
là nền văn hóa mang đầy đủ các nội dung về yếu tố dân tộc, dân chủ, nhân văn
và hiện đại. Tính dân tộc thể hiện qua 3 khía cạnh : là nền văn hóa có cội nguồn,
gốc rễ dân tộc, phát triển dựa trên điều kiện sức mạnh của dân tộc và phát triển
luôn luôn vì lợi ích dân tộc, vì hạnh phúc, phồn vinh của dân tộc. Tính dân chủ
được biểu hiện thông qua sự mở rộng và phát triển dân chủ để khẳng định chủ
thể của nền văn hóa thuộc về nhân dân, để khai thác triệt để tiềm nặng văn hóa
dân tộc, phát hiện và phát triển những tài năng văn hóa. Tính nhân văn của nền
văn hóa biểu hiện sự trân trọng những giá trị của con người, nền văn hóa thấm
1.

10


nhuần những giá trị nhân đạo sâu sắc và phát triển nhấn mạnh quy luật quan hệ
nhân tính, khẳng định vai trò văn hóa ở con người, khoan dung và mang nặng
tính người. Tính hiện đại của nền văn hóa thể hiện qua việc phát triển nền văn
hóa dựa trên cơ sở vật chất ngày càng hiện đại, dựa trên khoa học - công nghệ
hiện đại và phục vụ cho việc đào tạo, giáo dục con người theo hướng hiện đại,
phát triển dựa trên tư tưởng tiến bộ xã hội.
Như vậy, nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc được hiểu qua hai
đặc trưng: tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc. Nền văn hóa tiên tiến là nền văn
hóa yêu nước và tiến bộ xã hội mà nội dung cốt lõi là lý tưởng độc lập dân tộc
gắn liền với chủ nghĩa xã hội theo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí
Minh, mang tinh thần dân chủ, nền văn hóa mà trong đó dân chủ là yếu tố làm
thay đổi nhiều mặt của đời sống văn hóa dân tộc, là tiền đề quan trọng cho sự
phát triển văn hóa, tạo động lực cho sự phát triển tài năng, nhu cầu sáng tạo của
quần 9 chúng nhân dân. Đó là nền văn hóa mang tính nhân văn, nhân đạo sâu
sắc, phản ánh mối quan hệ hài hòa giữa con người và con người, giữa con người
với tự nhiên, phát triển vì sự phát triển toàn diện và hạnh phúc của con người,

mang tính hiện đại về trình độ dân trí, khoa học, công nghệ ... Nền văn hóa tiên
tiến không chỉ trong nội dung tư tưởng mà cả trong hình thức biểu hiện, trong
các phương tiện chuyển tải nội dung. Nền văn hóa tiên tiến cũng là nền văn hóa
đậm đà bản sắc dân tộc. Tính chất dân tộc luôn luôn gắn bó với tính chất tiên
tiến của nền văn hóa và hai mặt này liên quan biện chứng với nhau. Bản sắc văn
hóa của một dân tộc là những đặc trưng về văn hóa, về đời sống tinh thần dân
tộc ấy, là những nét đặc biệt, độc đáo về tinh thần, về văn hóa, về cách sống và
sức sáng tạo để phân biệt dân tộc này với dân tộc khác. Bản sắc văn hóa dân tộc
Việt Nam là hạt nhân của tinh thần sáng tạo của dân tộc, truyền từ đời này sang
đời khác, được làm giàu thêm bằng kinh nghiệm cuộc sống và sự sáng tạo của
các thế hệ. Qua các thời đại lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước, yêu nước
đã trở thành một giá trị truyền thống của văn hóa dân tộc. Nó trở thành giá trị
cao nhất trong các thang bậc giá trị văn hóa Việt Nam và là một động lực cực kỳ
to lớn. Chính vì vậy, nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc trước hết là nền văn
hóa yêu nước. Có thể nói yêu nước và tiến bộ vừa là đặc trưng bao quát nhất của
nền văn hóa tiên tiến, vừa là đặc trưng của bản sắc dân tộc.
2. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào xây dựng nền văn
hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc chỉ có thể phát triển bền vững và phát
huy đầy đủ bản sắc của nó trên cơ sở tiếp thu được những tinh hoa trí tuệ của
loài người, nền văn hóa tiên tiến phải là nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc
nhưng không thể tách khỏi quan hệ với thế giới. Bởi xu thế toàn cầu hóa đang
diễn ra là tất yếu xu thế đó là khách quan, mang tính thời đại. Hơn nữa, toàn cầu
hóa là một 10 quá trình đầy mâu thuẩn, phức tạp, mặt tất yếu kỹ thuật, kinh tế là
mặt tích cực có lợi ta phải tận dụng, song cũng không thể bỏ qua mặt xã hội kinh
tế, mặt bản chất giai cấp của quá trình toàn cầu hóa.
11


Yêu cầu đó đòi hỏi phải quán triệt sâu sắc di sản văn hóa Hồ Chí Minh.

Tăng cường và đổi mới công tác lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước và
phát huy vai trò của các đoàn thể nhân dân đối với các hoạt động văn hóa, xã
hội, đồng thời tạo nên sự tham gia tích cực hơn nữa của toàn xã hội trong công
tác này. Trước những yêu cầu bức xúc của sự nghiệp đổi mới, đòi hỏi phải quan
tâm sâu sắc, vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa nhằm xây
dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là yêu cầu khách
quan. Chúng ta cần triển khai thực hiện những biện pháp cơ bản sau:
Một là, nâng cao nhận thức về vai trò của văn hóa đối với sự phát triển
những giá trị xã hội chủ nghĩa.
Văn hóa là sản phẩm hoạt động sáng tạo của con người. Nó không phải là
cái gì tồn tại tự nó, bên ngoài cộng đồng nhân loại, mà là toàn bộ những giá trị
bao gồm hệ thống tri thức, hành động, kinh nghiệm xã hội, tạo thành môi trường
văn hóa nuôi dưỡng đời sống tinh thần của con người, hướng con người vươn
tới những lý tưởng cao đẹp và quyết tâm phấn đấu vì tương lai, hạnh phúc và sự
hoàn thiện con người. Phong trào văn hóa, đấu tranh trên lĩnh vực văn hóa nghệ thuật và những thắng lợi trên lĩnh vực này tạo thêm những tiền đề cho sự
nghiệp giải phóng và sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩ. Thực tiễn cách
mạng Việt Nam đã chứng minh hùng hồn sức mạnh của văn hóa Việt Nam khi
nó được khơi dậy trong lòng dân tộc. Với sức mạnh truyền thống văn hóa Việt
Nam, kết hợp với tinh hoa văn hóa nhân loại, nhân dân ta đã giành được thắng
lợi huy hoàng trong kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc xâm lược Mỹ.
Trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền, chủ nghĩa xã hội là lý tưởng, nguyện
vọng của quần chúng, trở thành động lực cách mạng to lớn; phong trào văn hóa,
đấu tranh trên 11 lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật và những thắng lợi trên lĩnh vực
này tạo thêm những tiền đề cho sự nghiệp giải phóng và sự nghiệp cách mạng xã
hội chủ nghĩa. Sức mạnh diệu kỳ của văn hóa đã nâng tầm vóc dân tộc Việt Nam
trong hơn nửa thế kỷ qua nhắc nhở chúng ta phải đặc biệt coi trọng yếu tố văn
hóa trong quá trình đổi mới đất nước hiện nay. Trong bối cảnh ngày nay, cần có
sự thống nhất cao về nhận thức trong toàn bộ hệ thống chính trị và toàn xã hội
về tầm quan trọng của văn hóa cả về lĩnh vực lý luận, thực tiễn và công tác chỉ
đạo xây dựng phát triển văn hóa. Đường lối phát triển văn hóa là hình ảnh phản

chiếu bản chất của chế độ xã hội. Thể hiện bản chất khác nhau giữa chủ nghĩa tư
bản và chủ nghĩa xã hội, không chỉ ở hệ thống chính trị, hệ thống kinh tế, mà
còn ở chính sách văn hóa, phát triển văn hóa lành mạnh, phát triển những giá trị
công bằng, bình đẳng, nhân đạo, tiến bộ là mục tiêu hướng tới của công cuộc đi
lên xã hội chủ nghĩa. Xây dựng và phát triển văn hóa liên quan và tác động chặt
chẽ với các lĩnh vực khác, cùng nhằm đảm bảo đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã
hội, nhu cầu giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính vì vậy, xét trên cả
khía cạnh nội dung và hình thức, phát triển văn hóa chiếm một vị trí đặc biệt
quan trọng trong quá trình đổi mới đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa
mà mỗi tổ chức Đảng và toàn bộ hệ thống chính trị và toàn xã hội phủ nhận thức
rõ và thực hiện nghiêm túc. Do vậy cần phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền
12


trước tiên là trong các cấp ủy Đảng, và toàn bộ Đảng viên, sau đó là tuyên
truyền cho toàn xã hội nhận thức một cách đúng đắn, đầy đủ tư tưởng của Hồ
Chí Minh về văn hóa, vai trò của văn hóa, yêu cầu xây dựng nền văn hóa tiên
tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội
nhập kinh tế quốc tế.
Hai là, tăng cường sự lãnh đạo của Đáng, phát huy vai trò quản lý của
Nhà nước, phát huy vai trò của các đoàn thể nhân dân, đồng thời đẩy mạnh
công tác xã hội hóa trong xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm
đà bản sắc dân tộc.
Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và quản lý của Nhà nước xã hội
chủ nghĩa đối với mọi hoạt động văn hóa là vấn đề có tính nguyên tắc, là nhân tố
quyết định thắng lợi của sự nghiệp xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản
sắc dân tộc ngày nay. Sự lãnh đạo của Đảng là vấn đề bảo đảm về chính trị, tư
tưởng để xây dựng nền văn hóa trên nền tảng của hệ tư tưởng của giai cấp công
nhân, đi đúng quỹ đạo và mục tiêu xác định. Có phát huy vai trò quản lý của
Nhà nước mới tập trung được nguồn đầu tư đúng hướng đi liền với tăng cường

quản lý, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời phát huy vai trò của
các đoàn thể nhân dân, thực hiện xã hội hóa công tác xã hội, nhằm phát huy cao
nhất tiềm năng, sức mạnh của các đoàn thể, của cá nhân, cộng đồng và của toàn
xã hội vào việc đầu tư, lưu giữ, củng cố các giá trị văn hóa vào giải quyết các
vấn đề xã hội. Nhà nước cần phải tăng cường quản lý văn hóa, tuy nhiên sự quản
lý của Nhà nước thông qua hệ thống pháp luật và có những cách thức phù hợp,
linh hoạt. Nhà nước đầu tư vào những lĩnh vực, những khía cạnh không hoặc ít
có khả năng xã hội hóa. Xã hội hóa xây dựng, phát triển văn hóa trước hết ở việc
huy động các nguồn lực đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa.
Có những chính sách mang lại quyền lợi thiết thân cho chính người dân, thì đó
chính là "đem tài dân, sức dân làm lợi cho dân". Xã hội hóa không chỉ có ý
nghĩa giải quyết vấn đề tài chính, mà còn khẳng định truyền thống nhân nghĩa,
tăng thêm trách nhiệm của cộng đồng, xây dựng tinh thần đoàn kết dân tộc... nếu
không phát huy sức mạnh của toàn dân, của mọi thành phần kinh tế, thì Nhà
nước tự mình không thể đảm đương nổi. Thực tế những năm qua cho thấy, nhiều
chương trình xoá đói, giảm nghèo, lao động và việc làm, để đền ơn đáp nghĩa,
hỗ trợ nhân đạo, toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư...
chỉ thành công khi phát huy đầy đủ vai trò của các tổ chức đoàn thể xã hội,
doanh nghiệp và cá nhân trong xã hội. Đó chính là thực hiện phương châm cái gì
xã hội làm tốt hơn Nhà 13 nước thì để xã hội làm, Nhà nước chỉ hướng dẫn, hỗ
trợ bằng định chế luật pháp; cái gì mà xã hội không thể làm hoặc làm không tốt,
thì Nhà nước có trách nhiệm phải làm; mặt khác Nhà nước phải quan tâm xây
dựng, hoàn thiện cơ chế chính sách, chế tài ổn định đáp ứng yêu cầu xã hội hóa
hoạt động văn hóa.
Ba là, giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với xây
dựng và phát triển văn hóa, xã hội.
13


Thống nhất giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, đòi hỏi việc xác

định mỗi chính sách kinh tế đều nhằm thực hiện mục tiêu văn hóa. Đảng và Nhà
nước phải lãnh đạo, tìm giải pháp tạo động lực phát triển kinh tế từ trong cội
nguồn và sức mạnh văn hóa, không chạy theo mục tiêu kinh tế đơn thuần với bất
cứ giá nào. Mặt khác, mỗi chính sách phát triển văn hóa của Nhà nước đều phải
dựa trên cơ sở và khả năng kinh tế nhất định và phù hợp với thực lực kinh tế của
đất nước. Trong điều kiện hiện nay, để đẩy mạnh phát triển nền văn hóa tiên tiến
đậm đà bản sắc dân tộc, Đảng, Nhà nước phải tập trung lãnh đạo phát triển kinh
tế, nhằm tạo điều kiện vật chất để phát triển văn hóa. Bởi chúng ta không thể
thực hiện các mục tiêu phát triển văn hóa, xã hội nếu tách rời với các khả năng
kinh tế, không xuất phát từ thực trạng kinh tế - xã hội. Tuy vậy cũng không phải
cứ có tăng trưởng kinh tế là tự nó giải quyết được các vấn đề văn hóa. Trong
nhiều trường hợp có tăng trưởng kinh tế mà không có quan điểm đúng đắn về
văn hóa thì thành quả tăng trưởng kinh tế cũng chệch khỏi các mục tiêu văn hóa,
xã hội. Do đó, không phải chờ đến khi kinh tế phát triển mới giải quyết các vấn
đề văn hóa, mà trong từng hoàn cảnh, điều kiện, bước đi của tăng trưởng kinh tế
cần lựa chọn mức độ, hình thức và biện pháp phát triển văn hóa cho phù hợp.
Đường lối phát triển văn hóa - xã hội đúng đắn thì sẽ tạo ra động lực đối với sự
phát triển của đất nước. Trong điều kiện nền kinh tế thị trường và hội nhập kinh
tế quốc tế, nếu không có quan điểm phát triển văn hóa, xã hội đúng đắn, sẽ có
nguy cơ đẩy xã hội đi đến phân cực thái quá, giữa người giàu và người nghèo,
giữa nông thôn và 14 thành thị, giữa vùng thuận lợi và vùng khó khăn... cùng
nhiều tệ nạn xã hội sẽ xuất hiện, giá trị truyền thống bị mai một, văn hóa - văn
nghệ chạy theo thị hiếu thấp hèn... Những biểu hiện ấy nếu để tích tụ lâu ngày sẽ
không chỉ kìm hãm sự phát triển kinh tế - xã hội, mà còn đe dọa đến sự ổn định
chính trị. Do vậy Đảng và Nhà nước cần quan tâm đề ra cách tổ chức, thực hiện
có hiệu quả đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật để giải quyết đúng đắn,
hài hòa quan hệ giữa phát triển kinh tế với xây dựng phát triển văn hóa.
Bốn là, xây dựng văn hóa phải bắt đầu với tư cách là chủ thể của văn
hóa.
Con người là chủ thể chân chính sáng tạo ra những giá trị văn hóa, đồng

thời là sản phẩm của môi trường văn hóa. Những phẩm chất cá nhân của con
người được hình thành và phát triển trong quá trình phát triển của nền văn hóa.
Hồ Chí Minh đã chỉ dẫn: Phải làm thế nào cho văn hóa đi sâu vào tâm lý quốc
dân, nghĩa là làm cho văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, xa hoa,
xa xỉ. Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi. Ngày nay, trước tác động của
kinh tế thị trường và hội nhập, những cơ hội và thách thức, trước cả thăng hoa
và cám dỗ, văn hóa phải trở thành nhân tố thúc đẩy con người tự hoàn thiện
nhân cách, kế thừa truyền thống cách mạng, phát huy truyền thống yêu nước, ý
chí tự lực, tự cường, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Văn hóa phải tham gia tích
cực vào việc phát triển nguồn nhân lực, đào luyện nhân tài cho đất nước. Đảng
và Nhà nước phải lãnh đạo để mọi hoạt động văn hóa đều nhằm vào xây dựng
con người Việt Nam phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, thể
14


chất, năng lực, tính sáng tạo, có ý thức cộng đồng, lòng nhân ái, khoan dung, tôn
trọng nghĩa tình, có lối sống văn hóa, quan hệ hài hòa trong gia đình, cộng đồng
và xã hội.
Năm là, giữ vững và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình
giao lưu hội nhập quốc tế.
Trước xu thế khu vực hóa, toàn cầu hóa của thế giới hiện nay, không một
quốc gia nào có thể phát triển trong sự tách biệt với thế giới. Tình hình đó đang
mở ra thời cơ lớn để tiếp thu những tinh hoa văn hóa, văn minh nhân loại, làm
phong 15 phú thêm cho văn hóa dân tộc.Tuy nhiên, quá trình đó không phải chỉ
diễn ra theo chiều thuận, mà có cả chiều nghịch. Nếu không có một bản lĩnh
vững vàng, một chiến lược phát triển văn hóa đúng đắn thì việc mở cửa giao lưu
sẽ dẫn đến nguy cơ sùng ngoại, đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc, văn hóa chỉ
còn là bản sao vụng về, mờ nhạt của một thứ văn hóa vay mượn, ngoại lai. Do
vậy, chúng ta ghi nhớ tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh: Bảo vệ bản sắc văn hóa
dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại là hai mặt của một quá trình, hai

mặt đó luôn luôn kết hợp chặt chẽ với nhau, bất cứ một sự lệch lạc nào cũng đưa
đến những tổn hại cho việc xây dựng nền văn hóa mới. Trong lãnh đạo, xây
dựng phát triển văn hóa, Đảng ta nhấn mạnh: Phải lấy bản sắc văn hóa dân tộc
làm nền tảng, làm bản lĩnh, nền tảng, bản lĩnh có vững vàng thì mới tiếp thu
được những tinh hoa văn hóa nhân loại đúng đắn; mới chắt lọc được những gì
thực sự là tinh hoa và mới vứt bỏ được những gì là phế thải của bất cứ loại phản
văn hóa nào từ bên ngoài. Bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc phải gắn liền với lãnh
đạo việc nâng cao nhận thức, tư tưởng, nâng cao những hiểu biết về văn hóa,
khoa học hiện đại của quần chúng nhân dân, để quần chúng phân biệt được
những gì thực sự là chân, thiện, mỹ với những cái giả, cái ác, cái xấu; nhận cái
hay, bỏ cái dở. Cần quán triệt sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh: Cái gì cũ mà tốt thì
phải phát triển thêm, cũ mà xấu thì phải bỏ; mới mà hay thì phải làm; mới mà
dở, hoặc không phù hợp với con người Việt Nam thì không tiếp nhận.Giữ gìn và
phát huy những giá trị truyền thống, vun trồng những giá trị nội sinh của dân
tộc, tạo cơ sở vững chắc để tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại và thời đại
ngày nay đang là yêu cầu khách quan trong quá trình xây dựng nền văn hóa tiên
tiến đậm đà bản sắc dân tộc ở Việt Nam. Điều đó đòi hỏi Đảng, Nhà nước, các
đoàn thể nhân dân phải tiếp tục quan tâm sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh để xây
dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

15


C.

KẾT LUẬN.

Vận dụng tốt tư tưởng Hồ Chí Minh về Đời sống văn hóa mới là điều cần
thiết, cấp bách trong thời đại hiện nay - thời đại kinh tế thị trường kéo theo
nguy cơ biến đổi các giá trị văn hóa truyền thống. Thực hiện câu nói của Bác

Hồ: "Văn hóa soi đường cho quốc dân đi", việc xây dựng và phát triển văn hóa
Việt Nam trong những năm sắp tới là khát vọng to lớn và quyết tâm chiến lược
của Ðảng ta nhằm phát triển mạnh mẽ văn hóa dân tộc, chấn hưng đất nước,
đưa nước ta thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, vươn lên sánh vai với các nước trên
thế giới. Điều đó đòi hỏi phải có sự đồng lòng của toàn dân tộc ta trong việc
xây dựng một nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, từ đó làm nền tảng
để thực hiện công cuộc đổi mới đất nước, đi lên xã hội chủ nghĩa.
Thế hệ trẻ là những chủ nhân tương lai của đất nước, gánh trên vai trách
nhiệm xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước. Là thế hệ trẻ - những người
được lĩnh hội tri thức, thế hệ sinh viên cần góp sức của mình vào công cuộc xây
dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, lấy đó làm nền tảng phát
triển kinh tế, chính trị, xã hội cho đất nước. Muốn thế, mỗi sinh viên phải luôn
có ý thức nỗ lực học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Có như
vậy, nền văn hóa của dân tộc ta mới thực sự là nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản
sắc dân tộc, Việt Nam ta mới có thể “bước tới đài vinh quang để sánh vai cùng
các cường quốc năm châu”.

D.

TÀI LIỆU THAM KHẢO.
16


1.

PSG. TS Phạm Ngọc Anh, Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb.

2.

Chính trị Quốc gia – Sự thật, Hà Nội.

Tạ Ngọc Tấn, Vấn đề văn hóa trong tư tưởng Hồ Chí Minh về phát
triển

đất

nước,

Trang

Tạp

Chí

Cộng

Sảng.

/>
van-hoa-trong-tu-tuong-Ho-Chi-Minh-ve-phat.aspx
Thi An, Tư Tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, Trang Tên Người Đẹp
Nhất.
/>%C6%B0%E1%BB%9Fng-h%E1%BB%93-chi-minh-v%E1%BB
%81-van-hoa/

17