Phân tích bài học AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG

AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG ?
Hoàng Phủ Ngọc Tường

I.

TÌM HIỂU CHUNG:

1. Tác giả (đề cương)
- Văn Hoàng Phủ Ngọc Tường có sự kết hợp hài hoà giữa các yếu tố,
trí tuệ và trữ tình, nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều được tổng
hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa
lí…
- Lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.
2. Hoàn cảnh sáng tác:
- “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường được
viết tại Huế ngày 4/1/1981, in trong tập sách cùng tên.
- Bài bút kí gồm ba phần, đoạn trích nằm ở phần một của tác phẩm.
3. Ý nghĩa nhan đề:
“Ai đã đặt tên cho dòng sông ?” là câu hỏi tu từ đặt ra ở nhan
đề tác phẩm gợi cho mọi người suy nghĩ về tên gọi “sông Hương”. Từ
đó tác phẩm đưa độc giả đến với hành trình lịch sử tìm về cội nguồn và
văn hoá dân tộc. (Thành phố Huế là một di sản văn hóa gắn liền với
sông Hương, dòng sông được miêu tả về nhiều phương diện địa lý, lịch
sử, văn hóa, thi ca, âm nhạc….)
Nhan đề gợi liên tưởng đến một huyền thoại rất đẹp ở cuối tác
phẩm, bộc lộ cái tôi trữ tình suy tư của tác giả. Kết thúc thiên bút ký là
câu trả lời cho câu hỏi ở nhan đề: “Con người ở hai bờ đã nấu nước
trăm loài hoa đổ xuống dòng sông, để làn nước thơm tho mãi”. Như vậy,
con người đã đặt tên cho dòng sông như nhà thơ chọn bút hiệu của
mình.
Với nhan đề và kết thúc tác phẩm, tác giả gửi gắm ước vọng

muốn đem cái Đẹp và tiếng Thơm để xây đắp văn hoá và lịch sử dân
tộc. Qua đó, tác giả bày tỏ tình yêu, niềm tự hào về đất nước, con
người, lịch sử, văn hóa Huế và của dân tộc ta.
4.Tóm tắt tác phẩm:
Sông Hương hiện ra từ lúc ở rừng già hoang sơ, lúc ở vùng đồi núi
hùng vĩ, lúc ở ngoại ô đến lúc uốn lượn mềm mại vào thành phố… Dưới
nhiều góc nhìn khác nhau nhu địa lí, lịch sử, văn hóa, thơ ca, âm nhạc, hình
ảnh sông Hương hiện ra thật thơ mộng trữ tình.
Kết thúc thiên tùy bút t/giả trở lại với nhan đề tác phẩm “Ai đã đặt
tên cho dòng sông” và trả lời câu hỏi bằng một huyền thoại rất đẹp “Con
người ở hai bên bờ đã nấu nước trăm loài hoa đổ xuống dòng sông để làn
nước thơm tho mãi”… “Con người đã đặt tên cho dòng sông như nhà thơ


chọn bút hiệu của mình”, tác giả gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn
đem cái Đẹp và tiếng Thơm để xây đắp văn hóa và lịch sử”
5. Chủ đề ( Thông điệp):
Qua tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông ?” ,tác giả ca ngợi vẻ đẹp
của sông Hương, ca ngợi thành phố Huế. Qua đó, ông thể hiện tình yêu,
niềm tự hào về vẻ đẹp thiên nhiên kì diệu,về nền văn hóa và lịch sử hào
hùng của dân tộc Việt Nam. Đoạn trích thể hiện lòng yêu nước và ngòi bút
tài hoa của một trí thức có khả năng liên tưởng mạnh mẽ, tư duy khoáng
đạt, ngôn ngữ trong sáng , giản dị.

II.

ĐỌC – HIỂU ĐOẠN TRÍCH .

A. Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên
1. Sông Hương ở thượng nguồn

Sông Hương có vẻ đẹp mãnh liệt, hoang dại , đầy cá tính
- Với trí tưởng tượng và niềm say mê, HPNT đả miêu tả dòng sông Hương
ờ thượng nguồn có vẻ đẹp mãnh liệt. Sông Hương như “một bản trường ca
của rừng già rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt vượt qua ghềnh
thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu”-> Phép so sánh
cùng nhiều tính từ giàu sức gợi miêu tả vẻ đẹp đa dạng, hữu tình dữ dội của
sông Hương
- Không chỉ vậy sông Hương còn mang vẻ đẹp hoang dã, phóng khoáng.
Hình ảnh so sánh , nhân hóa sông Hương như “cô gái Di-gan phóng
khoáng và man dại”, với một “bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và
trong sáng” -> cô gái Di- gan thể hiện vẻ đẹp vừa huyền bí, dữ dội , vừa tự
do, trong sáng của sông Hương giữa lòng Trường Sơn- một vẻ đẹp còn đầy
tính bản năng.
- Nhưng cũng có lúc sông Hươngtrở nên “dịu dàng và say đắm giữa
những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”-> Những tính từ
“dịu dàng, say đắm, chói lọi” -> Sông Hương đẹp quyến rũ dễ làm say lòng
người.
2. Sông Hương về đến đồng bằng
-Vừa ra khỏi rừng “sông Hương đổi dòng liên tục, giửa nhửng khúc
quanh đột ngột, uốn mình theo nhửng đường cong thật mềm’’. Sự
chuyển dòng ấy,trong cách cảm nhận của HPNT giống như một cuộc tìm
kiếm có ý thức để đi tới gặp thành phố tương lai của nó. Sông Hương là
một nét vẽ kì diệu của thiên nhiên.
-Có lúc cảnh sắc sông Hương như một bức tranh có đường nét,hình
khối với vẻ đẹp hoang sơ và lãng mạn.
+ Qua phát hiện thú vị và trí tưởng tượng tài hoa của tác giả, Dòng sông
như “người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa
đầy hoa dại”, chờ chàng hoàng tử của lòng mình đến đánh thức. Rồi sông
Hương “tươi vui hẳn lên , khi đi qua “những biền bãi xanh biếc của
vùng ngoại ô Kim Long”, lúc lại “mơ màng trong sương khói”

- Sông Hương đẹp ở vóc dáng .
+ Sông Hương “uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường
cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng “vâng” không nói
ra của tình yêu” ”-> Sông Hương được nhân hóa thành một người tình đa
cảm
+ Qua cái nhìn đầy cảm xúc của nhà văn, dòng sông “mềm như tấm lụa
với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi” .-> Phép so
sánh cho thấy Sông Hương thật mềm mại, thật gợi cảm.
- Sông Hương đẹp ở sắc nước: phản chiếu nhiều màu sắc của nền trời
:“sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” -> Nhờ có sông Hương mà giờ đây Huế
mang vẻ đẹp của bức tranh sơn thủy hữu tình với nhiều màu sắc biến ảo kì
diệu .
- Sông Hương có vẻ đẹp trầm mặc: khi lặng lẽ chảy dưới chân “những
rừng thông u tịch , những lăng tẩm của các vua chúa triều Nguyễn”->
Đó là nét đẹp cổ kích rất riêng của Huế.
- Sông Hương mang vẻ đẹp như triết lí, cổ thi: khi đi trong âm hưởng
của “tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga , giữa những xóm làng
trung du bát ngát tiếng gà”-> Hình ảnh so sánh thú vị -> sông Hương
càng trở nên huyền bí, hấp dẫn.
3. Sông Hương trong lòng thành phố Huế .
- Sông Hương mang vẻ đẹp dịu dàng , thơ mộng .
+ Hương giang còn được tô điểm bởi hình ảnh của cầu Tràng Tiền bắc
ngang dòng sông. Ngòi bút tác giả thật sự thăng hoa khi vẽ nên hình ảnh
đầy ấn tượng “chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ
nhắn như một vầng trăng non” -> Hình ảnh so sánh độc đáo -> sông
Hương mang vẻ đẹp thật nên thơ.
+ Sông Hương đẹp rực rỡ, lung linh , mang lời nguyện cầu , với “trăm
nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội”.

- Sông Hương đẹp ở dòng chảy thật chậm .
+ “Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”-> Sự am hiểu về âm
nhạc của nhà văn tô đậm vẻ đẹp độc đáo của dòng chảy lặng lờ đó, càng
làm cho sông Hương trở nên quyến rũ lạ thường.
+ Sông Hương như “một tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”: → hình ảnh
nhân hóa miêu tả khoảnh khắc chùng lại trong dòng chảy lặng lờ , thật
chậm của sông Hương, bao nhiêu thần thái của sông Hương dồn tụ cả vào
hình ảnh người tài nữ đánh đàn trên sông nước ấy.
+ Nhà văn so sánh sông Hương với sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét, sông Sen
của Pari, sông Nêva của Lê-nin-grat để tôn lên vẻ đẹp độc đáo của dòng
chảy sông Hương .
khi rời thành phố Huế sông Hương mang vẻ đẹp thi vị , lãng mạn .


+ Rời khỏi kinh thành , “ Sông Hương “mơ màng trong sương khói đang
xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và
của những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ”.
-> Hình ảnh nhân hoá cùng từ láy “mơ màng” , “lưu luyến” -> sương
khói phảng phất trên sông Hương hòa vào màu xanh biếc của những
khu nhà vườn thôn Vĩ Dạ -> tâm trạng không muốn rời xa sứ Huế của
nàng Hương giang.
+ Sông Hương như lưu luyến. “Nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang
hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh
cổ xưa… khúc quanh này thực bất ngờ...Đấy là nỗi vấn vương, cả một
chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu.”
+ Trước khi từ biệt Huế, Sông Hương giống như “người tình dịu dàng và
chung thủy”. Con sông như “nàng Kiều trong đêm tình tự”, “trở lại tìm
Kim Trọng để nói một lời thề” trước lúc đi xa. : “ Còn non, còn nước ,
còn dài, còn về, còn nhớ ...”. “ Lời thề ấy khắp lưu vực sông Hương
thành giọng hò dân gian ; ấy là tấm lòng người dân nơi Châu Hoá xưa

mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở” .
-> Hình ảnh so sánh lãng mạn, thú vị + hình ảnh nhân hóa tài tình ->Sông
Hương là người tình thủy chung của Huế-> Trái tim đa tình và phát hiện
độc đáo, mới lạ, tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường .
=> Nhà văn mượn mối tình riêng để khái quát tình cảm chung , làm
cho tình yêu xứ Huế , tình yêu quê hương đất nước càng trở nên đằm
thắm , tinh tế và sâu sắc hơn .
B.Vẻ đẹp của sông Hương nhìn từ phương diện lịch sử:
1. Thời chiến: Sông Hương - dòng sông anh hùng
- Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca, ghi dấu những thế kỉ vinh
quang từ chỗ còn là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước, của các
vua Hùng.
-Tên dòng sông được khắc ghi trong " Dư địa chí" của Nguyễn Trãi là "
Linh giang" .
Sông Hương từng là dòng sông chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên thùy
Tổ quốc thời Đại Việt.
Sông Hương từng soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng
Nguyễn Huệ ở thế kỉ 18
-

Sông Hương “ đã sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX”

Sông Hương “đi vào thời đại cách mạng tháng Tám bằng những
chiến công rung chuyển … trong mùa xuân Mậu Thân 1968”.
-> Sông Hương đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc. Nó là chứng
nhân của một giai đoạn lịch sử hào hùng.Sông Hương không chỉ là bản
hùng ca tấu lên bao chiến công của lịch sử, sông Hương còn là một nhân
chứng nhẫn nại và kiên cường qua những thăng trầm của cuộc đời.

2. Thời bình: Sông Hương mang vẻ đẹp giản dị như người con gái dịu
dàng của Đất nước
Tác giả đã tả sông Hương như một cô gái để gợi lên vẻ đẹp tâm hồn
con người xứ Huế ;tài hoa và rất mực chân tình; dịu dàng và sâu sắc ; đa
tình và kín đáo ; giống như cô dâu Huế ngày xưa mang vẻ đẹp nền nã trong
sắc áo điều lục. “ Đấy cũng chính là màu của sương khói trên sông
Hương , giống như tấm voan huyền ảo của tự nhiên , sau đó ẩn giấu
khuôn mặt thật của dòng sông…”
C. Vẻ đẹp của sông Hương nhìn từ phương diện văn hóa .
1.Sông Hương đẹp trong âm nhạc:
- Sông Hương đã trở thành “ một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”,
“toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được hình thành trên mặt nước
của dòng sông này”-> so sánh bất ngờ, liên tưởng thú vị
- Nhìn dòng sông Hương, tác giả liên tưởng đến Nguyễn Du và truyện Kiều.
“Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này, với một phiến
trăng sầu” -> dòng sông thấm đẫm chất nhạc, mang hồn văn hoá dân tộc đã
đi vào truyện Kiều. “Tứ đại cảnh” (tên 1 bản nhạc cổ của Huế, tương truyền
do vua Tự Đức sáng tác, được miêu tả qua tiếng đàn của Thúy Kiều).
“Trong như tiếng hạc bay qua
Đục như tiếng suối mới sa nửa vời”
2.Sông Hương đẹp trong thi ca:
- Dòng sông không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ.
Đó là vẻ đẹp thanh khiết mơ màng trong thơ Tản Đà:
“Dòng sông trắng – lá cây xanh”
- Đó là vẻ đẹp hùng tráng trong khí phách Cao Bá Quát:
“Như kiếm dựng trời xanh”
- Đó là vẻ đẹp phục sinh trong thơ Tố Hữu:
“Cô ơi! tháng rộng ngày dài
Mở lòng ra đón ngày mai huy hoàng
Trên dòng Hương giang...”

3.Sông Hương đẹp trong tên gọi:
Tên gọi của dòng sông là sông Hương (sông thơm) gắn với một huyền thoại
đẹp đẽ “người dân hai bên bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ
xuống sông cho làn nước thơm tho mãi”.
→ Tên gọi của sông Hương là hóa thân của huyền thoại, hóa thân của
những khát vọng của con người.
D.Vẻ đẹp của Sông Hương gắn liền với Huế - một di sản văn hóa của
nhân loại:


Tác giả sử dụng đoạn văn của Hội đồng hoà bình thế giới (UNESSCO)
“các trung tâm lớn của chúng ta về lịch sử, văn hoá, học thuật, về chính
quyền rất nhiều. Phải hiểu rằng Huế là một thành phố kết hợp tất cả
những cái đó, giống như các thành phố Luân Đôn, Paris, Berlin...”

III. ĐÁNH GIÁ:
Nghệ thuật.
-

Lối viết kí tài hoa, phóng túng, giàu kiến thức.

-

Bút pháp kể , tả đan xen hài hòa

Ngôn ngữ đậm chất thơ, vừa mang màu sắc trữ tình , lãng mạn vừa
đậm chất trí tuệ .
-

Hình ảnh phong phú, mới mẻ, hấp dẫn, giàu sức gợi tả, gợi cảm

Các biện pháp tu từ được sử dụng khéo léo như so sánh , nhân hóa …
khiến sông Hương hiện ra như một sinh thể có hồn, có cốt cách và làm nổi
bật những nét đối cực trong tính cách của sông Hương, gia tăng chất trữ
tình, chất thơ cho lời văn tùy bút
-

Sự liên tưởng, tưởng tượng kì diệu, thú vị, đa dạng, đa tính cách.

-

Giọng điệu say đắm, tha thiết, tự hào

Cái nhìn đa chiều đã phát hiện vẻ đẹp sông Hương trên nhiều phương
diện.
->Tất cả đều bắt nguồn từ tình yêu đằm thắm , sâu nặng đối với dòng
Hương giang, với Huế . Sông Hương hiện ra thật quyến rũ trong mọi
không gian và thời gian.
Nội dung : “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là bài bút ký xuất sắc của
Hoàng Phủ Ngọc Tường có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và
chất trữ tình lãng mạn.
Tác phẩm tiêu biểu cho lối viết kí tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể
hiện tình yêu, niềm tự hào về quê hương đất nước.