Nghiên cứu sự biến đổi một số chỉ tiêu lâm sàng, phi lâm sàng và thử nghiệm biện pháp phòng, trị hội chứng viêm tử cung, viêm vú, mất sữa MMA ở lợn nái sinh sản ( Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

NGUYỄN THỊ HỒNG MINH

NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỔI MỘT SỐ CHỈ TIÊU LÂM
SÀNG, PHI LÂM SÀNG VÀ THỬ NGHIỆM BIỆN PHÁP
PHÒNG, TRỊ HỘI CHỨNG VIÊM TỬ CUNG, VIÊM VÚ,
MẤT SỮA (MMA) Ở LỢN NÁI SINH SẢN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: SINH SẢN VÀ BỆNH SINH SẢN GIA SÚC

HÀ NỘI, 2014


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

NGUYỄN THỊ HỒNG MINH

NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỔI MỘT SỐ CHỈ TIÊU LÂM SÀNG,
PHI LÂM SÀNG VÀ THỬ NGHIỆM BIỆN PHÁP PHÒNG, TRỊ
HỘI CHỨNG VIÊM TỬ CUNG, VIÊM VÚ, MẤT SỮA (MMA) Ở
LỢN NÁI SINH SẢN

CHUYÊN NGÀNH : SINH SẢN VÀ BỆNH SINH SẢN GIA SÚC
MÃ SỐ : 62 64 01 06

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS. NGUYỄN VĂN THANH
2. TS. TRỊNH ĐÌNH THÂU

HÀ NỘI, 2014


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các
số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, chính xác và chưa được công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ thực hiện luận án đã được cảm ơn và các
thông tin trích dẫn trong luận án đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày 08 tháng 4 năm 2014
Nghiên cứu sinh

Nguyễn Thị Hồng Minh

i


LỜI CẢM ƠN

Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã

nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động
viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.
Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và
biết ơn sâu sắc PGS.TS Nguyễn Văn Thanh; TS Trịnh Đình Thâu đã tận tình
hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá
trình học tập và thực hiện đề tài.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo,
Bộ môn Ngoại Sản, Khoa Thú y - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp
đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ công chức, viên chức Chi
cục Thú y tỉnh Bắc Ninh, cảm ơn các trang trại chăn nuôi, các công ty lợn giống đã
giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo
mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi
hoàn thành luận án./.
Hà Nội, ngày 08 tháng 4 năm 2014
Nghiên cứu sinh

Nguyễn Thị Hồng Minh

ii


MỤC LỤC
Lời cam đoan

i

Lời cảm ơn

ii

Mục lục

iii

Danh mục các chữ viết tắt

vii

Danh mục bảng

viii

Danh mục hình

x

MỞ ĐẦU

1

1

Tính cấp thiết của đề tài

1

2

Mục tiêu của đề tài

3

3

Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài

3

4

Phạm vi nghiên cứu

3

5

Những đóng góp mới của đề tài

3

Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1

4

Khái quát hội chứng viêm tử cung (Metritis), viêm vú (Mastitis),
mất sữa (Agalactia) - MMA

4

1.1.1

Viêm tử cung (Metritis)

5

1.1.2

Viêm vú (Mastitis)

10

1.1.3

Mất sữa (Agalactia)

15

1.2

Những nghiên cứu về hội chứng viêm tử cung, viêm vú, mất sữa (MMA)

17

1.2.1

Nghiên cứu ở nước ngoài

17

1.2.2

Nghiên cứu trong nước

28

1.3

Ảnh hưởng của hội chứng MMA

35

1.3.1

Khả năng sinh sản của lợn nái

35

1.3.2

Sinh trưởng và phát triển của lợn con

35

Chương 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

37

2.1

Đối tượng nghiên cứu

37

2.2

Địa điểm và thời gian nghiên cứu

37

2.3

Nội dung nghiên cứu

37

iii


2.3.1

Điều tra dịch tễ học hội chứng MMA

37

2.3.2

Ảnh hưởng của hội chứng MMA đến năng suất sinh sản của lợn nái

37

2.3.3

Theo dõi một số chỉ tiêu phi lâm sàng

38

2.3.4

Theo dõi một số chỉ tiêu về thành phần, tính chất của sữa lợn

38

2.3.5

Phân lập và giám định các loài vi khuẩn

38

2.3.6

Kiểm tra kháng sinh đồ

38

2.3.7

Thử nghiệm phác đồ điều trị hội chứng MMA

38

2.3.8

Đề xuất các biện pháp phòng hội chứng MMA

39

2.4

Phương pháp nghiên cứu

39

2.4.1

Xác định một số chỉ tiêu lâm sàng

39

2.4.2

Phương pháp điều tra hồi cứu để nắm được tình hình dịch tễ của
lợn mắc hội chứng MMA

2.4.3

39

Phương pháp xác định các chỉ tiêu sinh sản để đánh giá ảnh hưởng
của hội chứng MMA đến năng suất sinh sản của lợn nái

40

2.4.4

Phương pháp lấy mẫu

40

2.4.5

Các phương pháp dùng trong xét nghiệm một số chỉ tiêu phi lâm
sàng: sinh lý, sinh hóa máu

2.4.6

41

Phương pháp phân tích các chỉ tiêu chất béo, protein, đường, vật
chất khô và đo pH của sữa

41

2.4.7

Phương pháp phân lập và giám định vi khuẩn trong mẫu sữa lợn

42

2.4.8

Phương pháp phân lập và giám định vi khuẩn hiếu khí có trong dịch
tử cung

2.4.9

43

Phương pháp kiểm tra kháng sinh đồ của các vi khuẩn phân lập từ
sữa và dịch viêm tử cung lợn mắc hội chứng MMA với 10 loại
kháng sinh thông dụng

46

2.4.10 Ứng dụng điều trị hội chứng MMA

47

2.4.11 Thử nghiệm biện pháp phòng hội chứng MMA

48

2.4.12 Xử lý số liệu

49

Chương 3 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

50

3.1

Xác định một số biểu hiện lâm sàng của lợn nái mắc hội chứng MMA

iv

50


3.2

Tình hình mắc hội chứng MMA trên đàn lợn nái tại các trang trại
nghiên cứu

52

3.3

Ảnh hưởng của lứa đẻ đến tỷ lệ mắc hội chứng MMA

53

3.4

Ảnh hưởng của mùa vụ đến tỷ lệ mắc hội chứng MMA

55

3.5

Ảnh hưởng của hội chứng MMA đến năng suất sinh sản của lợn nái

56

3.6

Kết quả kiểm tra huyết cầu và huyết sắc tố của lợn mắc hội chứng MMA

60

3.7

Số lượng và công thức bạch cầu của lợn nái mắc hội chứng MMA

62

3.8

Kết quả kiểm tra hàm lượng protein tổng số, các tiểu phần protein huyết
thanh của lợn nái mắc hội chứng MMA và của lợn nái bình thường

3.9

Hàm lượng đường huyết và hoạt độ của enzyme GOT, GPT trong
máu lợn mắc hội chứng MMA

3.10

65

Kết quả phân lập, giám định vi khuẩn trong sữa lợn mắc hội
chứng MMA

3.11

66

Sự biến động số lượng vi khuẩn phân lập được trong sữa lợn mắc
hội chứng MMA và trong sữa lợn bình thường

3.12

70

Kết quả phân lập và giám định vi khuẩn hiếu khí trong dịch tử cung
lợn mắc hội chứng MMA

3.14

72

Kết quả kiểm tra số lượng vi khuẩn hiếu khí trong dịch tử cung lợn
nái mắc hội chứng MMA

3.15

68

Kết quả khảo sát một số chỉ tiêu chất lượng, thành phần và tính chất
của sữa lợn

3.13

63

74

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của các vi khuẩn hiếu khí phân lập
được từ mẫu sữa, mẫu dịch tử cung lợn mắc hội chứng MMA với
10 loại kháng sinh thông dụng

76

3.15.1 Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của các vi khuẩn hiếu khí phân lập
từ mẫu sữa lợn mắc hội chứng MMA với 10 loại kháng sinh

76

3.15.2 Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của các chủng vi khuẩn hiếu khí
phân lập từ dịch tử cung lợn mắc hội chứng MMA với 10 loại
kháng sinh thông dụng

82

v


3.16

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ với tập đoàn vi khuẩn trong mẫu
dịch tử cung của lợn mắc hội chứng MMA

93

3.17

Kết quả thử nghiệm điều trị hội chứng MMA

95

3.18

Kết quả thử nghiệm các biện pháp phòng hội chứng MMA bằng vệ
sinh thú y và chăm sóc nuôi dưỡng

97

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

103

1

Kết luận

103

2

Kiến nghị

104

Danh mục công trình đã công bố có liên quan đến luận án

105

Tài liệu tham khảo

106

Phụ lục

112

vi


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Ý nghĩa của chữ viết tắt

BA

Blood Agar: thạch máu

CFU

Clony Forming Unit: đơn vị khuẩn lạc

cs

Cộng sự

ĐVT

Đơn vị tính

ELISA

Enzyme Linked Immuno Sorbent Assay: hấp phụ miễn dịch liên
kết với enzyme

FSH

Follicle Stimulating Hormone: Hormon làm trúng chín

GOT

Glutamate Oxalate Transaminase:

GPT

Glutamate Pyruvate Transaminase: men chuyển hóa

LH

Lutenizing Hormone: Hormon làm rụng trứng

MC

Thạch Maconkey

MIC

Minimum inhibitory concentration: nồng độ ức chế tối thiểu

MMA

Metritis, mastitis, agalactia: hội chứng viêm tử cung, viêm vú, mất sữa

OR

Odds Ratio: hệ số tương quan

P

Khối lượng cơ thể

PGF

Prostaglandin F: hormon sinh sản

PPDS

Post partum dysgalactia syndrome: hội chứng rối loạn tiết sữa sau đẻ

PRRS

Porcine reproductive and respiratory syndrome: hội chứng rối loạn
sinh sản và hô hấp ở lợn

PTNT

Phát triển Nông thôn

SE

Standard Error: Sai số chuẩn

Spp

species Plural: loài

YCW

yeast cell wall: men vách tế bào

vii

men chuyển hóa


DANH MỤC BẢNG
TT

Tên bảng

Trang

2.1

Bảng qui chuẩn lâm sàng phòng xét nghiệm NCCS 1999

47

2.2

Bố trí thử nghiệm biện pháp tổng hợp phòng hội chứng MMA

48

3.1

Kết quả theo dõi một số biểu hiện lâm sàng ở lợn nái mắc hội
chứng MMA

50

3.2

Tỷ lệ lợn nái mắc hội chứng MMA tại các địa phương

52

3.3

Tỷ lệ lợn nái mắc hội chứng MMA theo lứa đẻ

54

3.4

Tỷ lệ lợn nái mắc hội chứng MMA qua các mùa trong năm

55

3.5a

Ảnh hưởng của hội chứng MMA đến một số chỉ tiêu sinh sản ở lợn nái

57

3.5b

Ảnh hưởng của hội chứng MMA đến năng suất sinh sản của lợn nái

58

3.6

Kết quả kiểm tra một số chỉ tiêu huyết học của lợn nái mắc hội
chứng MMA và lợn nái bình thường

3.7

Số lượng bạch cầu và công thức bạch cầu ở lợn nái mắc hội chứng

MMA và lợn nái bình thường

3.8

62

Kết quả kiểm tra hàm lượng protein huyết thanh của lợn mắc hội
chứng MMA và lợn bình thường

3.9

65

Số loài vi khuẩn trong sữa lợn nái mắc hội chứng MMA và lợn nái
bình thường

3.11

63

Hàm lượng đường huyết và hoạt độ men sGOT, sGPT ở lợn nái
mắc hội chứng MMA và lợn nái bình thường

3.10

60

67

Kết quả xác định số lượng vi khuẩn hiếu khí trong sữa lợn mắc hội

chứng MMA và sữa lợn bình thường

69

3.12

Một số chỉ tiêu về thành phần, tính chất của sữa lợn

70

3.13

Kết quả phân lập vi khuẩn trong dịch tử cung của lợn nái mắc hội
chứng MMA và lợn nái bình thường

3.14

72

Kết quả xác định số lượng vi khuẩn hiếu khí trong dịch tử cung của
lợn nái mắc hội chứng MMA và lợn nái bình thường

viii

75


3.15

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của vi khuẩn E. coli phân lập từ

sữa lợn mắc hội chứng MMA (n = 62)

3.16

77

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của 54 chủng vi khuẩn
Staphylococcus spp phân lập từ mẫu sữa lợn mắc hội chứng MMA

3.17

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của 17 chủng vi khuẩn
Streptococcus spp phân lập từ mẫu sữa lợn mắc hội chứng MMA

3.18

Tỷ lệ các chủng vi khuẩn E. coli, Staphylococcus spp

80
và

Streptococcus spp mẫn cảm với 10 loại kháng sinh kiểm tra
3.19

90

Kết quả kiểm tra tính mẫn cảm của 5 loại vi khuẩn với 10 loại
kháng sinh

3.25

88

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của 34 chủng vi khuẩn
Pseudomonas spp với 10 loại kháng sinh thông dụng

3.24

86

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của 83 chủng vi khuẩn Salmonella
spp với 10 loại kháng sinh thông dụng

3.23

85

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của 119 chủng vi khuẩn
Streptococcus spp với 10 loại kháng sinh thông dụng

3.22

83

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của 135 chủng vi khuẩn
Staphylococcus spp với 10 loại kháng sinh thường dùng

3.21

81

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của 135 chủng vi khuẩn E. coli
phân lập từ dịch tử cung lợn mắc hội chứng MMA

3.20

78

91

Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ của tập đoàn vi khuẩn có trong dịch
tử cung của lợn mắc hội chứng MMA

93

3.26

Kết quả điều trị hội chứng MMA

96

3.27

Kết quả thử nghiệm các biện pháp phòng hội chứng MMA ở lợn nái

3.28

Kết quả theo dõi các đàn lợn con của những lợn nái được phòng
ngừa hội chứng MMA

100
101

ix


DANH MỤC HÌNH
TT

Tên hình

Trang

1.1

Tiết diện núm vú và phân loại khả năng hoạt động của núm vú lợn cái

3.2

Lô thí nghiệm phòng hội chứng MMA

101

3.3

Lô đối chứng phòng hội chứng MMA

101

11

DANH MỤC SƠ ĐỒ
Tên sơ đồ

TT

Trang

1.1

Cơ chế phát sinh chứng mất sữa

20

1.2

Cơ chế phát sinh chứng viêm tử cung

20

1.3

Cơ chế phát sinh chứng viêm vú

20

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Tên biểu đồ

TT

Trang

3.1

Tính mẫn cảm của các vi khuẩn trong sữa với 10 loại kháng sinh

3.2

Tính mẫn cảm của vi khuẩn trong dịch tử cung lợn nái với 10 loại
kháng sinh

82
92

x


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chăn nuôi lợn đóng vai trò quan trọng trong sản xuất nông nghiệp của
Việt Nam nói chung và của các tỉnh phía bắc nói riêng. Trong những năm qua
thịt lợn đã trở thành hàng hoá tiêu thụ trong nước và xuất khẩu, góp phần tăng
thu nhập cho nông dân. Trong chiến lược phát triển chăn nuôi đến năm 2020,
ngành chăn nuôi sẽ được tổ chức lại theo hướng gắn với thị trường; Chăn nuôi sẽ
cơ bản chuyển sang hướng sản xuất hàng hóa, theo phương thức chăn nuôi tập
trung công nghiệp, nhằm đảm bảo an toàn dịch bệnh, vệ sinh thú y và vệ sinh an
toàn thực phẩm; nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả chăn nuôi và cải thiện
điều kiện an sinh xã hội. Để đạt được mục tiêu đó, việc nâng cao năng suất sinh
sản của đàn lợn nái, đăc biệt là đàn lợn nái ngoại luôn là mối quan tâm, là mục

tiêu hàng đầu của các nhà chăn nuôi và các nhà khoa học.
Trong những năm gần đây, cùng với những thiệt hại do các bệnh truyền
nhiễm nguy hiểm gây ra cho đàn lợn như: dịch tả, lở mồm long móng, tai xanh…
các bệnh về sinh sản cũng không ngừng gia tăng, ảnh hưởng không nhỏ tới năng
suất sinh sản của lợn nái. Theo các nhà chăn nuôi, một trong những nguyên nhân
làm hạn chế khả năng sinh sản của lợn nái ở nước ta hiện nay là hội chứng viêm
tử cung (metritis), viêm vú (mastitis), mất sữa (agalactia) viết tắt là MMA. Thuật
ngữ MMA được dùng nhiều ở các nước châu Âu (Martin et al., 1967;
Waldmann, 2001), đặc trưng bởi việc giảm tiết sữa 12 - 48 giờ sau đẻ, viêm tử
cung, viêm vú ở lợn mẹ, còi cọc, dễ nhiễm bệnh và chết đói ở lợn con.
Ngày nay, hội chứng MMA còn được gọi là hội chứng rối loạn tiết sữa sau
đẻ (Post - Partum Dysgalactia Syndrome - PPDS/PDS), hoặc hội chứng giảm sữa
sau đẻ (Post - patrum Hypogalactia Syndrome - PHS). Lợn nái có tỉ lệ mắc bệnh
cao, tỉ lệ chết khoảng 2% nhưng lợn con có thể chết đến 80%, gây tổn thất lớn về
kinh tế (Shrestha, 2012).
Trong nghiên cứu đánh giá thiệt hại do ảnh hưởng của hội chứng MMA tại

1


Cộng Hòa Liên Bang Đức cho thấy: hội chứng này gây tổn thất kinh tế cho chăn
nuôi khoảng 15.000 Euro/1.000 lợn nái/năm (During and Friton, 2003).
Hội chứng MMA không những ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, khả
năng sinh sản, sức sản xuất của lợn nái mà còn ảnh hưởng đến chất lượng lợn
con. Trên thế giới, mặc dù hội chứng MMA đã được biết đến từ lâu nhưng chỉ từ
khi có một số công bố về tỷ lệ mắc hội chứng MMA từ 30 đến 35% ở một số đàn
lợn nái sinh sản thì mới có nhiều nghiên cứu chi tiết về tổn thương vú (Jensen et
al., 2006), về mối tương quan giữa viêm nhiễm đường sinh dục với hội chứng
MMA (Busse, 2006; Hulten et al., 2006), về xác định các yếu tố nguy cơ mắc hội
chứng (Perestrelo et al., 1994) và thử nghiệm điều trị (Gevaert et al., 2006; Heber

et al., 2010). Cùng với những đặc điểm lợn nái kém ăn, mệt mỏi, sốt, sưng vú,
viêm tử cung sau đẻ từ 12 đến 48 giờ, hội chứng MMA còn làm giảm tiết sữa và
đặc biệt làm thay đổi thành phần của sữa qua đó làm tăng tỷ lệ chết ở lợn sơ sinh
tới 80% (Shrestha, 2012).
Ở Việt Nam, đã có một số công trình nghiên cứu về hội chứng MMA
nhưng chủ yếu các nghiên cứu mới đánh giá tỷ lệ mắc, phân lập vi khuẩn gây
bệnh, thử nghiệm phác đồ điều trị (Lê Minh Chí và Nguyễn Như Pho, 1985;
Trịnh Đình Thâu và cs., 2010). Tuy nhiên, việc xác định sự thay đổi các chỉ tiêu
sinh lý, sinh hóa máu, xác định sự biến động hàm lượng vi khuẩn và thành phần
hóa học, tính chất của sữa lợn mắc hội chứng MMA thì chưa được nghiên cứu
một cách hệ thống. Chính vì thế, việc tiếp cận nghiên cứu tổng thể từ nguyên
nhân, biểu hiện lâm sàng, phi lâm sàng, các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ mắc và
đánh giá hiệu quả của một số giải pháp phòng, trị hội chứng MMA là yêu cầu cấp
thiết trong thực tế sản xuất hiện nay.
Để hạn chế tác hại của hội chứng MMA, góp phần nâng cao năng suất sinh
sản của đàn lợn nái và góp thêm tư liệu khoa học cho việc hoàn thiện chương
trình phòng chống, hạn chế dịch bệnh trên đàn lợn ở khu vực và trên toàn quốc,
chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu sự biến đổi một số chỉ tiêu lâm sàng,
phi lâm sàng và thử nghiệm biện pháp phòng, trị hội chứng viêm tử cung, viêm
vú, mất sữa (MMA) ở lợn nái sinh sản”

2


2. Mục tiêu của đề tài
Xác định đặc điểm bệnh lý lâm sàng, phi lâm sàng, đặc điểm dịch tễ và tỷ lệ
lưu hành hội chứng MMA trên đàn lợn nái ngoại nuôi tập trung tại các trang trại
ở các tỉnh, thành phố thuộc đồng bằng sông Hồng gồm: Bắc Ninh, Hải Dương,
Hưng Yên và thành phố Hà Nội, từ đó đưa ra các giải pháp phòng, trị hội chứng
MMA có hiệu quả, góp phần nâng cao năng suất sinh sản và phát triển chăn nuôi

lợn bền vững.
3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài
Ý nghĩa khoa học: là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách có hệ thống
về hội chứng MMA trên đàn lợn nái ngoại sinh sản nuôi tại một số trang trại của
các tỉnh, thành phố thuộc đồng bằng sông Hồng.
Ý nghĩa thực tiễn: đưa ra các giải pháp phòng, trị hội chứng MMA có hiệu
quả, góp phần nâng cao năng suất sinh sản và phát triển chăn nuôi bền vững.
4. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện trên một số trang trại chăn nuôi lợn nái ngoại
tại các tỉnh: Bắc Ninh, Hải Dương, Hưng Yên và thành phố Hà Nội và đàn lợn
con được sinh ra từ những lợn nái nghiên cứu.
5. Những đóng góp mới của đề tài
Nghiên cứu một cách hệ thống về hội chứng MMA, từ biểu hiện triệu
chứng lâm sàng đến các chỉ tiêu phi lâm sàng, chất lượng sữa, thành phần vi
khuẩn trong sữa, trong dịch tử cung của lợn nái, làm kháng sinh đồ và đề xuất
các giải pháp phòng, trị hội chứng MMA.

3


Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Khái quát hội chứng viêm tử cung (Metritis), viêm vú (Mastitis), mất
sữa (Agalactia) - MMA
Hội chứng viêm tử cung, viêm vú, mất sữa được gọi bằng nhiều tên khác
nhau trên thế giới: theo Martin et al. (1967) hội chứng MMA là tên thường được
dùng ở các nước châu Âu; hội chứng rối loạn tiết sữa sau đẻ (postpartum
dysgalactia syndrome - PPDS/PDS) được dùng ở các nước nói tiếng Anh
(Klopfenstein et al., 2006), ngoài ra còn một số tên gọi khác như: hội chứng mất
sữa (Peny, 1970); hội chứng mất sữa sau đẻ (Hermannson et al., 1978)… Tuy
nhiên, dù ở tên gọi nào cũng phản ánh căn nguyên gây nên những bệnh lý của hội

chứng và được biểu hiện bằng các triệu chứng đặc trưng: kém ăn hoặc bỏ ăn, lười
uống nước, bồn chồn, sốt > 39,50C, sưng tuyến vú, viêm tử cung, tiết nhiều dịch
viêm và giảm tiết sữa từ 12 đến 48 giờ sau đẻ, lợn con chết đói tỷ lệ cao (Hoy,
2004; Shrestha, 2012). Hội chứng do vi khuẩn gây ra và là nguyên nhân làm tăng
tỷ lệ chết, kém tăng trọng ở lợn con (BPEX, 2011) và gây tổn thất kinh tế trong
chăn nuôi lợn sinh sản trên thế giới (Bertschinger, 1999).
Theo Heber et al. (2010), bệnh ở lợn nái sau đẻ được gọi là hội chứng
MMA khi xuất hiện một trong những triệu chứng hoặc bao gồm các triệu chứng
sau: viêm tử cung, viêm vú, pH âm đạo > 8,0, bỏ ăn hoặc ăn ít và thân nhiệt >
39,40C, tỷ lệ lợn nái mắc bệnh trong đàn lên tới 35 - 40%.
Theo Đặng Đắc Thiệu (1978); Lê Minh Chí và Nguyễn Như Pho (1985);
Berstchinger and Pohlenz (1980); Ross (1981); Smith (1985); Mercy (1990);
Radostits and Blood (1997), những biểu hiện lâm sàng ở lợn nái sau sinh 12 - 72
giờ bao gồm hiện tượng sốt (Persson et al., 1989), tử cung tiết nhiều dịch viêm
(viêm tử cung); vú sưng cứng, nóng và đỏ (viêm vú); sữa giảm hay mất sữa, được
gọi là hội chứng viêm tử cung, viêm vú, mất sữa (Gardner et al., 1990). Trên từng
cá thể, có thể bệnh xuất hiện với từng triệu chứng riêng biệt hoặc kết hợp 2 - 3
triệu chứng cùng lúc, trong đó chứng viêm tử cung thường xuất hiện với tần xuất

4


cao hơn (Lê Minh Chí và Nguyễn Như Pho, 1985). Theo Taylor (1995), hội chứng
MMA phải là sự kết hợp cả 3 chứng viêm tử cung, viêm vú và mất sữa trên cùng
một cá thể lợn nái. Trong nghiên cứu này, chúng tôi sử dụng thuật ngữ hội chứng
MMA theo quan điểm của các tác giả Đặng Đắc Thiệu (1978); Lê Minh Chí và
Nguyễn Như Pho (1985); Berstchinger and Pohlenz (1980) để diễn tả những cá thể
bị viêm tử cung kèm mất sữa hoặc viêm tử cung kèm viêm vú được xem là mắc
hội chứng MMA. Trường hợp viêm tử cung, viêm vú, mất sữa cùng xuất hiện trên
một cá thể được gọi là thể điển hình của hội chứng MMA.

1.1.1. Viêm tử cung (Metritis)
Đặc điểm: Là một quá trình bệnh lý thường xảy ra ở gia súc cái sinh sản
sau khi đẻ, quá trình viêm phá hủy các tế bào tổ chức của các lớp hay các tầng
của thành tử cung gây rối loạn sinh sản, từ đó gây ảnh hưởng lớn đến khả năng
sinh sản, thậm chí làm cho gia súc cái mất khả năng sinh sản.
Nguyên nhân: Theo Sobko and Gadenko (1978), nguyên nhân của bệnh
viêm tử cung là do tử cung bị tổn thương, do sót nhau khi đẻ. Bệnh phát triển do
nuôi dưỡng không đủ chất, do đưa vào đường sinh dục những chất kích thích đẻ,
chúng phá hủy hoặc làm kết tủa chất nhày ở bộ máy sinh dục lợn.
Theo Đào Trọng Đạt và cs. (2000), bệnh viêm tử cung ở lợn nái thường do
các nguyên nhân sau:
- Công tác phối giống không đúng kỹ thuật, nhất là phối giống bằng
phương pháp thụ tinh nhân tạo làm xây sát niêm mạc tử cung; dụng cụ dẫn tinh
không được vô trùng khi phối giống đưa vi khuẩn từ ngoài vào tử cung lợn nái
gây viêm.
- Khi phối giống trực tiếp, lợn đực mắc bệnh viêm bao dương vật hoặc
mang vi khuẩn từ những lợn nái khác bị viêm tử cung, viêm âm đạo truyền sang
cho lợn khỏe.
- Lợn nái đẻ khó phải can thiệp bằng thủ thuật gây tổn thương niêm mạc
tử cung, theo đó vi khuẩn xâm nhập gây viêm tử cung kế phát.
- Lợn nái sau đẻ bị sót nhau xử lý không triệt để dẫn đến viêm tử cung.

5


- Do kế phát từ một số bệnh truyền nhiễm như: sẩy thai truyền nhiễm, phó
thương hàn, lao…
- Do vệ sinh chuồng đẻ, vệ sinh bộ phận sinh dục lợn nái trước và sau đẻ
không sạch; trong thời gian lợn đẻ cổ tử cung mở, tạo điều kiện cho vi sinh vật
xâm nhập và gây viêm.

- Do nấm xâm nhập.
Ngoài các nguyên nhân trên, viêm tử cung còn có thể là biến chứng nhiễm
trùng do vi khuẩn xâm nhập vào tử cung trong thời gian động dục (do lúc đó cổ
tử cung mở) (Lê Văn Năm, 1997).
Theo Madec and Neva (1995), bệnh viêm tử cung và các bệnh ở đường
tiết niệu có mối quan hệ với nhau, vi khuẩn trong nước tiểu cũng phát triển trong
âm đạo và việc gây nhiễm ngược lên tử cung là rất dễ xảy ra.
Hậu quả của bệnh viêm tử cung
Theo Madec and Neva (1995), hiện tượng viêm tử cung âm ỉ kéo dài từ
lứa đẻ trước đến lần động dục tiếp theo có thể giải thích cho nguyên nhân làm
giảm độ mắn đẻ, từ đó làm giảm năng suất sinh sản.
Theo Trần Tiến Dũng và cs. (2002); Trần Thị Dân (2004), khi lợn nái bị
viêm tử cung sẽ dẫn tới một số hậu quả chính sau:
- Sẩy thai: Lớp cơ trơn thành tử cung có đặc tính co thắt. Khi gia súc cái
mang thai, sự co thắt của cơ tử cung giảm dưới tác dụng của Progesterone, nhờ
vậy phôi thai mới bám chặt vào thành tử cung. Khi tử cung bị viêm cấp tính do
nhiễm trùng, tế bào lớp nội mạc tử cung tiết nhiều Prostaglandin F2α (PGF2α) gây
phân hủy thể vàng ở buồng trứng bằng cách bám vào tế bào của thể vàng, làm
chết tế bào, gây co mạch hoặc thoái hóa các mao quản ở thể vàng nên giảm lưu
lượng máu đến thể vàng. Thể vàng bị phá hủy dẫn đến giảm tiết Progesterone
vào máu, hàm lượng Progesterone trong máu giảm, làm tăng trương lực cơ tử
cung do đó gia súc chửa rất dễ sẩy thai.
- Bào thai phát triển kém hoặc thai chết lưu: Lớp nội mạc tử cung có
nhiệm vụ tiết các chất vào lòng tử cung để nuôi dưỡng phôi thai. Khi lớp nội mạc

6


Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full