Nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

ĐINH TRƯƠNG HOÀNG

NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA CÁC TỘI XÂM
PHẠM TÍNH MẠNG, SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI TRÊN
ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2018


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

ĐINH TRƯƠNG HOÀNG

NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA CÁC TỘI XÂM
PHẠM TÍNH MẠNG, SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI TRÊN
ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NAM

Chuyên ngành : Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm
Mã số

: 838.01.05

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. PHẠM VĂN TỈNH

HÀ NỘI - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả
nghiên cứu được trình bày trong luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ
công trình khoa học nào khác. Các số liệu, trích dẫn được sử dụng trong luận văn
đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực, có dẫn chiếu, tham chiếu đầy đủ
nguồn theo quy định của một công trình khoa học. Tôi xin chịu trách nhiệm về nội
dung công trình nghiên cứu của mình./.

Tác giả Luận văn

Đinh Trương Hoàng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGUYÊN NHÂN VÀ
ĐIỀU KIỆN CỦA CÁC TỘI XÂM PHẠM TÍNH MẠNG, SỨC KHỎE CỦA
CON NGƯỜI .............................................................................................................9
1.1. Khái niệm và ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của các tội
xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người ...........................................................9
1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe
của con người ............................................................................................................12
1.3. Cơ chế tác động của các nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính

mạng, sức khỏe của con người ..................................................................................19
1.4. Mối quan hệ giữa nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng,
sức khỏe của con người với tình hình các tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe
của con người, với nhân thân người phạm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của
con người và với phòng ngừa các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
...................................................................................................................................21
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA CÁC
TỘI XÂM PHẠM TÍNH MẠNG, SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI TRÊN ĐỊA
BÀN TỈNH QUẢNG NAM GIAI ĐOẠN 2013 - 2017 .........................................25
2.1. Thực trạng nhận thức nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam ..................................25
2.2. Thực trạng các nguyên nhân và điều kiện cụ thể của các tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2013-2017 34
2.3. Thực trạng làm sáng tỏ các nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm
tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam thông qua các chủ
thể phòng, chống tội phạm ........................................................................................47
CHƯƠNG 3. NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA CÁC TỘI XÂM PHẠM
TÍNH MẠNG, SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH
QUẢNG NAM VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI PHÒNG NGỪA
CÁC TỘI PHẠM NÀY ...........................................................................................52


3.1. Dự báo tình hình các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa
bàn tỉnh Quảng Nam .................................................................................................52
3.2. Các giải pháp phòng ngừa các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con
người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam ..........................................................................54
KẾT LUẬN ..............................................................................................................72
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ANTT:

An ninh trật tự

BLHS:

Bộ luật Hình sự

BLTTHS:

Bộ luật tố tụng hình sự

CQĐT:

Cơ quan điều tra

TAND:

Tòa án nhân dân

THTP:

Tình hình tội phạm

UBND:

Ủy ban nhân dân

VKSND:

Viện kiểm sát nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU
Bảng 2.1. Mức độ tổng quan của tình hình tội phạm và tình hình các tội xâm
phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam giai đoạn từ năm
2013 – 2017
Bảng 2.2. Mức độ tổng quan của các tội phạm xâm phạm tính mạng, sức
khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người và các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe
của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam giai đoạn từ năm 2013 – 2017
Bảng 2.3. Cơ số tội phạm và cơ số các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe con
người giai đoạn 2013-2017 trên địa bàn tỉnh Quảng Nam
Bảng 2.4. Diễn biến các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe con người giai
đoạn 2013-2017 trên địa bàn tỉnh Quảng Nam (so sánh định gốc)
Bảng 2.5. Cơ cấu về mức độ của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe con
người giai đoạn 2013-2017 trên địa bàn tỉnh Quảng Nam phân theo dân cư 11 đơn
vị hành chính cấp huyện
Bảng 2.6. Cơ cấu về mức độ của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe con
người giai đoạn 2013-2017 trên địa bàn tỉnh Quảng Nam phân theo diện tích 11 đơn
vị hành chính cấp huyện
Bảng 2.7. Cơ cấu xét theo chế tài đã áp dụng
Bảng 2.8. Cơ cấu xét theo giới tính
Bảng 2.9. Cơ cấu xét theo độ tuổi
Bảng 2.10. Cơ cấu xét theo nơi cư trú của bị cáo
Bảng 2.11. Cơ cấu xét theo tôn giáo của bị cáo
Bảng 2.12. Cơ cấu xét theo trình độ học vấn của bị cáo
Bảng 2.13. Cơ cấu xét theo nghề nghiệp của bị cáo

Bảng 2.14. Cơ cấu xét theo hoàn cảnh gia đình
Bảng 2.15. Cơ cấu xét theo thời gian phạm tội
Bảng 2.16. Cơ cấu xét theo tiền án, tiền sự của bị cáo
Bảng 2.17. Công cụ phạm tội do 175 bị cáo bị xét xử các tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của con người từ năm 2013 đến 2017 trên địa bàn tỉnh Quảng Nam
Bảng 2.18. Cơ cấu theo động cơ phạm tội
Bảng 2.19. Đặc điểm nhân thân người bị hại và quan hệ giữa nạn nhân với
người thực hiện tội phạm


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quảng Nam là một tỉnh ven biển thuộc vùng phát triển kinh tế trọng điểm của
miền Trung, phía Bắc giáp thành phố Đà Nẵng và tỉnh Thừa Thiên - Huế, phía Đông
giáp biển Đông với trên 125 km bờ biển, phía Tây giáp tỉnh Kon Tum và nước cộng
hoà Dân chủ Nhân dân Lào, phía Nam giáp tỉnh Quảng Ngãi. Quảng Nam có 16
huyện và 2 thành phố, trong đó có 9 huyện miền núi là Tây Giang, Đông Giang, Nam
Giang, Phước Sơn, Bắc Trà My, Nam Trà My, Hiệp Đức, Tiên Phước và Nông Sơn;
9 huyện, thành đồng bằng: thành phố Tam Kỳ, thành phố Hội An, huyện Điện Bàn,
Duy Xuyên, Đại Lộc, Thăng Bình, Quế Sơn, Núi Thành và Phú Ninh.
Tỉnh Quảng Nam được trung ương xác định là vùng kinh tế trọng điểm khu
vực duyên hải miền Trung, là địa bàn có vị trí quan trọng nối liền huyết mạch Quốc
lộ 1A giữa thành phố Đà Nẵng với Khu Kinh tế Dung Quất, với Đường Hồ Chí
Minh, đường Đông Trường Sơn, đường Nam Quảng Nam đi Kon Tum, đường sắt
Bắc - Nam, sân bay Chu Lai, cảng biển Kỳ Hà, cửa khẩu biên giới... tạo thuận lợi
cho việc lưu thông hàng hóa và hành khách cũng như giao thương quốc tế. Bên
cạnh đó, việc hình thành các khu, cụm công nghiệp, khu kinh tế mở Chu Lai là một
trong những động lực để phát triển kinh tế của tỉnh, sớm đưa tỉnh trở thành tỉnh
công nghiệp trước năm 2020.
Với những yếu tố và điều kiện thuận lợi như trên, trong thời gian qua tỉnh

Quảng Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế, đảm bảo đời sống
về vật chất cũng như đảm bảo các nhu cầu khác về mọi mặt cho nhân dân trên địa
bàn tỉnh. Để đạt được những thành quả như trên, lãnh đạo và các cơ quan chức năng
của tỉnh ngoài việc quan tâm, chú trọng tới vấn đề phát triển kinh tế, thì đã quan
tâm, thực hiện tốt công tác đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn toàn tỉnh.
Công tác đấu tranh phòng chống tội phạm trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong
thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, tỷ lệ điều tra khám phá các
vụ án đạt kết quả cao. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được thì THTP trên
địa bàn tỉnh vẫn còn diễn biến phức tạp, đặc biệt là các tội xâm phạm tính mạng,
sức khỏe của con người.

1


Theo kết quả báo cáo của TAND tỉnh Quảng Nam, trong 5 năm từ năm 2013
đến 2017, TAND các cấp của tỉnh Quảng Nam đã thụ lý, giải quyết 3821 vụ án các
loại với 6272 bị cáo; trong đó đã xét xử các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe con
của con người là 713 vụ chiếm tỷ lệ 18,66% với 1040 bị cáo chiếm tỷ lệ 16,58%.
Như vậy so với cả nước tỷ lệ các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe con của con
người với THTP trên địa bàn tỉnh Quảng Nam là khá cao. Đây là các tội phạm trực
tiếp đến tính mạng, sức khỏe của con người, một khách thể quan trọng được pháp
luật hết sức coi trọng và bảo vệ. Nếu các tội này không được phòng ngừa tốt sẽ ảnh
hưởng tới sự phát triển chung của tỉnh Quảng Nam, ảnh hưởng đến uy tín của Đảng
ủy, UBND và các cơ quan chức năng khác, làm giảm đi chất lượng của cuộc sống
nhân dân, tăng sự lo lắng, hoang mang trong quần chúng nhân dân.
Chính vì vậy, trong những năm qua xác định được sự nguy hiểm của tội
phạm nói chung và tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người nói
riêng. Đảng ủy, UBND tỉnh Quảng Nam đã ban hành nhiều văn bản nhằm thực hiện
có hiệu quả các văn bản của Đảng và Nhà nước trong đấu tranh phòng chống tội
phạm như: Thực hiện Chỉ thị số 48 CT/TW ngày 22/10/2010 của Bộ chính trị về

“Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tội phạm trong
tình hình mới”, Quyết định số 1217/2012/QĐ-TTg ngày 06/9/2012 của Thủ tướng
Chính phủ về phê duyệt Chương trình quốc gia phòng chống tội phạm giai đoạn
2012 - 2015 và Quyết định số 623/2012/QĐ-TTg ngày 14/4/2016 của Thủ tướng
Chính phủ về phê duyệt Chương trình quốc gia phòng chống tội phạm giai đoạn
2016 - 2025 và định hướng đến năm 2030. Tỉnh ủy ban hành chương trình hành
động số 14-CTr/TU ngày 18/5/2012 và UBND tỉnh ban hành Kế hoạch số
2140/KH-UBND ngày 15/6/2012 về thực hiện Chỉ thị số 09-CT/TW ngày
01/12/2011 của Ban Bí thư Trung ương Đảng. UBND tỉnh ban hành Chỉ thị số
02/CT-UBND, ngày 12/01/2009 về tăng cường quản lý vũ khí, vật liệu nổ, công cụ
hỗ trợ trên địa bàn tỉnh...
Những văn bản chỉ đạo của Đảng và Nhà nước đối với công tác đấu tranh
phòng chống tội phạm nói trên, là cơ sở quan trọng để các cơ quan chức năng và
các nhà nghiên cứu tội phạm học trên địa bàn tỉnh Quảng Nam có chỗ dựa vững
chắc về mặt tư tưởng về THTP, về nguyên nhân và điều kiện của THTP và hệ thống

2


các biện pháp phòng ngừa nói chung và các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của
con người nói riêng. Tuy nhiên, những giải pháp của Đảng ủy, UBND và các cơ
quan chức năng tỉnh Quảng Nam áp dụng thời gian qua vẫn còn trên tinh thần đấu
tranh phòng chống chung với các loại tội phạm, chưa có văn bản, giải pháp cụ thể
cho việc phòng ngừa các tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
nói riêng. Điều này một phần xuất phát từ việc chưa nhận thức đầy đủ về nguyên
nhân, điều kiện làm phát sinh các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Vì vậy, việc tìm ra các giải pháp phòng ngừa thật sự
hiệu quả và phù hợp đối với các tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con
người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam là vấn đề quan trọng cấp thiết. Do đó, việc làm
rõ được nguyên nhân, điều kiện phát sinh, tồn tại của tội phạm xâm phạm tính

mạng, sức khỏe của con người đó trên địa bàn tỉnh Quảng Nam là cần thiết. Trên cơ
sở đó, các cơ quan chức năng sẽ đưa ra được các giải pháp phù hợp nhằm phòng
ngừa các loại tội phạm này trên địa bàn tỉnh có hiệu quả, giúp tỉnh Quảng Nam có
thể kiểm soát được các loại tội phạm này. Chính vì thế, tác giả đã lựa chọn nghiên
cứu đề tài “Nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe
của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam” làm đề tài nghiên cứu Thạc sĩ Luật
học, chuyên ngành Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm; mã số: 60.38.01.05
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Để có cơ sở lý luận cho việc thực hiện đề tài Luận văn, các công trình khoa
học sau đây đã được tham khảo:
- GS.TS Võ Khánh Vinh (chủ biên), Giáo trình tội phạm học, NXB. Công an
nhân dân, 2009;
- GS.TS Nguyễn Văn Cảnh và PGS.TS Phạm Văn Tỉnh (chủ biên), Một số
vấn đề tội phạm học Việt Nam, Tài liệu Học viện Cảnh sát nhân dân 2013;
- Nguyễn Minh Đức, Nguyên nhân, điều kiện người chưa thành niên vi phạm
pháp luật hình sự và giải pháp phòng ngừa, Nxb Tư pháp, 2014.
- TS. Phạm Hồng Hải, Tội phạm học Việt Nam, Một số vấn đề lý luận và
thực tiễn, NXB. Công an nhân dân, 2000;
- GS.TS. Đào Trí Úc (chủ biên), Tội phạm học, Luật Hình sự và Luật tố tụng
hình sự Việt Nam, NXB. Chính trị quốc gia, 1994;

3


- PGS.TS Phạm Văn Tỉnh, Phòng ngừa tội phạm và chiến lược phòng ngừa
tội phạm, Tạp chí Nhà nước & Pháp luật (3/2014), tr. 74-84;
- Trịnh Tiến Việt, Khái niệm phòng ngừa tội phạm dưới góc độ tội phạm
học, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế-Luật 24 (2008), 185-199.
- PGS.TS Phạm Văn Tỉnh, Phòng ngừa tội phạm và vấn đề bảo vệ quyền con
người – một nghiên cứu liên ngành tội phạm học và nhân quyền học, Thông tin tội

phạm học/Số 7 (29)-2011, tr. 7-14.
- PGS.TS Phạm Văn Tỉnh, Cơ chế hành vi phạm tội - cơ sở để xác định
nguyên nhân và biện pháp phòng ngừa tội phạm, Tạp chí kiểm sát Số 1 và số
3/1996.
- PGS.TS Phạm Văn Tỉnh, Phòng ngừa tội phạm và chiến lược phòng ngừa
tội phạm, Tạp chí Nhà nước & Pháp luật (3/2014), tr. 74-84;
- PGS.TS Phạm Văn Tỉnh, Phòng ngừa tội phạm và vấn đề bảo vệ quyền con
người – một nghiên cứu liên ngành tội phạm học và nhân quyền học, Thông tin tội
phạm học/Số 7 (29)-2011, tr. 7-14.
- PGS.TS Phạm Văn Tỉnh, Cơ chế hành vi phạm tội - cơ sở để xác định
nguyên nhân và biện pháp phòng ngừa tội phạm, Tạp chí kiểm sát Số 1 và số
3/1996.
- Trường đại học luật Hà Nội (2008), Giáo trình tội phạm học, Nxb Công an
nhân dân, Hà Nội.
Các công trình nghiên cứu nêu trên đã làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về
nguyên nhân và điều kiện của THTP nói chung, bao gồm khái niệm, nguyên nhân
và điều kiện của tội phạm, phân biệt khái niệm nguyên nhân và điều kiện của tội
phạm với một số khái niệm khác có liên quan, các đặc điểm nguyên nhân và điều
kiện của tội phạm, sự tác động qua lại của các yếu tố tiêu cực trong cơ chế hành vi
phạm tội. Đây là những lý luận hết sức cơ bản và quan trọng, để tác giả dựa vào đó
nghiên cứu sâu hơn về nguyên nhân và điều kiện các tội xâm phạm tính mạng, sức
khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam.
Ngoài ra, về nguyên nhân và điều kiện của các tội phạm cụ thể; phòng ngừa
các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người nói chung; phòng ngừa các tội

4


xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam nói
riêng đã có một số công trình khoa học sau nghiên cứu:

- Nguyễn Thị Soa (năm 2017), Nguyên nhân và điều kiện của tình hình các
tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, Luận văn Thạc sĩ Luật
học – Học viện khoa học xã hội;
- Nguyễn Hoàng Chiến (năm 2017), Nguyên nhân và điều kiện của tình hình
tội cướp giật tài sản trên địa bàn quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh, Luận văn
Thạc sĩ Luật học – Học viện khoa học xã hội;
- Trần Thanh Thuận (năm 2015), Các tội xậm phạm tính mạng, sức khỏe của
con người trên địa bàn tỉnh Tiền Giang: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng
ngừa, Luận văn Thạc sĩ Luật học – Học viện khoa học xã hội;
- Nguyễn Thị Mỹ Lệ (năm 2013), Các tội xậm phạm tính mạng, sức khỏe,
danh dự, nhân phẩm của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam: tình hình,
nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa, Luận văn Thạc sĩ Luật học – Học viện khoa
học xã hội;
- Lê Thị Mai (năm 2013), Các tội xậm phạm tính mạng, sức khỏe của con
người trên địa bàn thành phố Đà Nẵng: tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng
ngừa, Luận văn Thạc sĩ Luật học – Học viện khoa học xã hội;
Các công trình khoa học nêu trên đã phần nào làm rõ hơn lý luận nguyên
nhân và điều kiện của tình hình một số tội phạm cụ thể, đồng thời cũng đã đề cập
tới tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa các tội xậm phạm tính mạng,
sức khỏe của con người trên một số địa phương. Tuy nhiên, cho tới nay chưa có
công trình khoa học nào nghiên cứu chuyên sâu về nguyên nhân và điều kiện của
các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam
trong thời gian gần đây. Vì vậy, để làm Luận văn tốt nghiệp Cao học Luật, tôi chọn
đề tài “Nguyên nhân và điều kiện của các tội xậm phạm tính mạng, sức khỏe của
con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam” nhằm nghiên cứu một cách toàn diện và
có hệ thống những vấn đề lý luận cũng như thực tiễn về nguyên nhân và điều kiện
của các tội xậm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng
Nam thời gian vừa qua; đồng thời đưa ra các giải pháp phòng ngừa các tội phạm nói
trên trong thời gian tới tại địa bàn tỉnh Quảng Nam.

5


3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Đề tài đi sâu nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện các tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam để làm sáng tỏ các yếu
tố tác động làm phát sinh các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên
địa bàn tỉnh Quảng Nam như một hiện tượng xã hội tiêu cực. Từ đó, đề tài đưa ra
các giải pháp nhằm hạn chế, xóa bỏ các nguyên nhân và điều kiện đó, góp phần
nâng cao hiệu quả phòng ngừa các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con
người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong thời gian tới.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Thứ nhất: Hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về nguyên nhân và điều
kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người.
Thứ hai: Nghiên cứu, phân tích làm rõ các yếu tố giữ vai trò là nguyên nhân
và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn
tỉnh Quảng Nam.
Thứ ba: Dự báo các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người và
hoàn thiện hệ thống giải pháp phòng ngừa các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe
của con người từ khía cạnh nguyên nhân và điều kiện của tình hình các tội xâm
phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam.
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
“Nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của
con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam” là cái trừu tượng trong thế so sánh với
các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam,
cái cụ thể và vốn được phản ánh qua số liệu thống kê thường xuyên cùng các bản
án. Vì thế, tội phạm học xếp vấn đề “Nguyên nhân và điều kiện” vào đối tượng
nghiên cứu, còn tình hình các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên

địa bàn tỉnh Quảng Nam là khách thể nghiên cứu, cái chứa đựng hay phản ánh đối
tượng nghiên cứu. Tóm lại, đối tượng nghiên cứu của đề tài này chính là Nguyên
nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa
bàn tỉnh Quảng Nam.

6


4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Đề tài được nghiên cứu dưới góc độ Tội phạm học thuộc
chuyên ngành Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm;
- Về tội danh: Đề tài nghiên cứu các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của
con người được quy định trong Bộ Luật hình sự năm 1999 (được sửa đổi bổ sung
năm 2009) từ điều 93 đến điều 110;
- Về không gian: Đề tài nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Quảng Nam;
- Về thời gian: Đề tài nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm
phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam giai đoạn từ
năm 2013 đến năm 2017.
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật
biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh và hệ thống các quan điểm của Đảng và nhà nước về phòng ngừa, đấu tranh
tội phạm, cùng với việc kế thừa và sử dụng những thành tựu của các lĩnh vực khoa
học pháp lý, xã hội khác có liên quan.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành việc nghiên cứu, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên
cứu cụ thể như:
- Phương pháp thống kê;
- Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh;

- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm;
- Phương pháp phỏng vấn chuyên gia;
- Phương pháp điều tra xã hội học;
- Phương pháp lựa chọn điển hình.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn
Về mặt lý luận: Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm rõ hơn lý luận
của tội phạm học về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm nói chung và
của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người nói riêng.

7


Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài đã làm rõ về nguyên nhân
và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn
tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2013-2017, đồng thời kết quả nghiên cứu có thể vận
dụng trong công tác điều tra, truy tố, xét xử, là tài liệu tham khảo cho việc hoạch
định chính sách nhằm góp phần nâng cao hiệu quả của công tác phòng ngừa tình
các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam.
7. Cơ cấu của Luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn có ba
chương, cụ thể như sau:
Chương 1: Những vấn đề lý luận chung về nguyên nhân và điều kiện của
các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
Chương 2: Thực trạng nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam
Chương 3: Nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức
khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam và những vấn đề đặt ra đối với
phòng ngừa các tội phạm này

8

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN
CỦA CÁC TỘI XÂM PHẠM TÍNH MẠNG, SỨC KHỎE CỦA CON NGƯỜI
1.1. Khái niệm và ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện
của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
1.1.1. Khái niệm nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của con người
Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội pháp lý tiêu cực, được thay đổi
về mặt lịch sử, bao gồm tổng thể thống nhất (hệ thống) các tội phạm thực hiện trong
một xã hội (quốc gia) nhất định và trong khoảng thời gian nhất định. Với tính cách
là hiện tượng xã hội, THTP có nguyên nhân và điều kiện xã hội của nó.
Theo Triết học Mác – xít, nguyên nhân là một phạm trù chỉ sự tác động qua
lại giữa các mặt trong một sự vật, một hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng
với nhau gây ra sự biến đổi nhất định gọi là kết quả. Như vậy, về bản chất, nguyên
nhân chỉ có thể là sự tác động qua lại, để nguyên nhân sinh ra kết quả nhất định nào
đó như THTP chẳng hạn, thì quá trình tương tác phải diễn ra trong điều kiện nhất
định. Điều kiện, tuy không sản sinh ra kết quả, song tạo thuận lợi, hỗ trợ, thúc đẩy
sự tương tác sinh ra kết quả. Về bản chất, điều kiện là những sự kiện, hiện tượng,
tình huống, hoàn cảnh nhất định.
Quan điểm của các nhà tội phạm học Việt Nam hiện nay cho rằng nguyên
nhân của THTP là những hiện tượng xã hội tiêu cực ở trong mối liên hệ tương tác
hai mức độ sinh ra và tái sản xuất ra THTP như là hậu quả tất yếu của mình. Điều
kiện của THTP là những hiện tượng xã hội tiêu cực, tự mình không sinh ra THTP
và các tội phạm, mà là hỗ trợ, làm dễ dàng và tăng cường cho sự hình thành và hoạt
động của các nguyên nhân. Nếu thiếu nguyên nhân hoặc điều kiện thì không có khả
năng làm phát sinh THTP.
Theo GS.TS Võ Khánh Vinh: “Nguyên nhân và điều kiện của THTP được
hiểu là hệ thống các hiện tượng xã hội tiêu cực trong hình thái kinh tế-xã hội tương

ứng quyết định sự ra đời của THTP như là hậu quả của mình” và “các nguyên
nhân và điều kiện của tình hình tội phạm tạo thành một hệ thống gồm nhiều bộ

9


phận cấu thành nó” [53, tr.87].
Về mặt lý thuyết, nguyên nhân và điều kiện của THTP là hai phạm trù khác
nhau, giữ vai trò khác nhau trong việc sản sinh ra kết quả – THTP. Thế nhưng,
trong lĩnh vực xã hội nói chung và tội phạm học nói riêng, sự phân biệt đâu là
nguyên nhân, đâu là điều kiện chỉ mang tính tương đối. Hơn nữa, thực tế đấu tranh
và phòng ngừa tội phạm lại luôn luôn đòi hỏi phải loại trừ cả hai, tức là phải loại trừ
những gì thuộc về nguyên nhân và loại trừ cả những gì thuộc về điều kiện phát sinh
tình hình tội phạm. Chính vì tính phức tạp của sự tác động qua lại, tính muôn hình
muôn vẻ của sự tác động, cũng như sự đòi hỏi của thực tế đấu tranh và phòng ngừa
tội phạm ở nước ta mà việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của THTP chỉ có
thể mang lại kết quả hữu ích và khả thi khi làm rõ được các hiện tượng, các yếu tố
tham gia vào sự tác động qua lại này.
Theo quy định của BLHS năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009 quy định các
tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người thuộc Chương XII từ điều 93 đến
điều 110. Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người là một bộ phận của
THTP, và các tội này cũng có nguyên nhân, điều kiện phát sinh nhất định và nó
mang đầy đủ các đặc điểm, tính chất của THTP nói chúng. Như vậy có thể hiểu
nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
là sự tác động qua lại giữa các yếu tố tiêu cực của môi trường sống bên ngoài với
các yếu tố tâm – sinh lý tiêu cực bên trong cá nhân con người mà trong những tình
huống, hoàn cảnh nhất định đã dẫn đến việc thực hiện các hành vi nguy hiểm cho xã
hội mà Luật hình sự quy định thuộc các tội nói trên.
Trên cơ sở này, tác giả đi sâu vào nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của
các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Quảng Nam.

1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của các tội
xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
1.1.2.1. Ý nghĩa lý luận của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của
các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
- Kết quả nghiên cứu làm rõ nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm
tính mạng, sức khỏe của con người sẽ góp phần vào việc hoàn thiện hệ thống lý
luận của nguyên nhân và điều kiện của THTP nói riêng và tội phạm học nói chung.

10


Nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe
của con người giúp các nhà khoa học có cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn về
nguyên nhân, điều kiện THTP. Đồng thời, qua đó cũng có cơ sở để so sánh, đối
chiếu giữa nguyên nhân, điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của
con người với nguyên nhân, điều kiện của các nhóm tội khác được quy định trong
BLHS và với THTP nói chung. Từ đó, tìm ra được đâu là nguyên nhân chung của
THTP nói chung đâu là nguyên nhân, điều kiện của từng nhóm tội phạm cụ thể.
Trên cơ sở đó, về mặt lý luận có thể đề ra các giải pháp phòng ngừa tội phạm vừa
mang tính đồng bộ thống nhất chung vừa phù hợp với từng nhóm tội phạm cụ thể.
- Kết quả nghiên cứu làm rõ nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm
tính mạng, sức khỏe của con người sẽ được các ngành khoa học khác có liên quan
kế thừa, sử dụng nhằm bổ sung hoàn thiện thêm cho hệ tống lý luận của các ngành
khoa học đó. Đồng thời, về mặt lý luận khi đề cập tới các biện pháp phòng ngừa tội
phạm dưới góc độ của các ngành khoa học khác, thì các ngành khoa học đó cần phải
tính toán tới yếu tố nguyên nhân, điều kiện của THTP trong đó có nguyên nhân và
điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người.
1.1.2.2. Ý nghĩa thực tiễn của việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của
các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
- Trên cơ sở kết quả nghiên cứu nguyên nhân, điều kiện của các tội xâm

phạm tính mạng, sức khỏe của con người sẽ giúp cho các cơ quan chức năng có liên
quan trên lĩnh vực đấu tranh phòng chống loại tội phạm này có thể đề xuất, soạn
thảo và tiến hành các giải pháp phòng ngừa các tội phạm xâm phạm tính mạng, sức
khỏe của con người phù hợp và hiệu quả. Với mục đích là tác động nhằm triệt tiêu
đi những nguyên nhân, điều kiện nói trên sao cho phù hợp nhất với từng lĩnh vực,
từng ngành, từng địa phương, phù hợp và hài hòa với đặc điểm về chính trị, kinh tế,
văn hóa, xã hội tại nơi mà các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
đang diễn ra. Thực tế chỉ ra rằng, không thể áp dụng biện pháp phòng, chống các tội
xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người khi chúng ta chưa hiểu được nguồn
gốc của loại tội phạm này, chưa hiểu được nguyên nhân, điều kiện nào mà chúng
tồn tại, phát triển trong những khoảng không gian và thời gian nhất định. Đấu tranh
phòng chống các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người chỉ có thể đạt

11


hiệu quả thật sự khi đảm bảo thủ tiêu được những nguyên nhân và điều kiện của
tình hình các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người. Nếu không xác định
được hoặc xác định không đúng các nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm
phạm tính mạng, sức khỏe của con người, thì trong thực tiễn việc đề ra và triển khai
các giải pháp sẽ không mang lại hiệu quả hoặc hiệu quả sẽ không cao. Từ đó, mục
đích phòng ngừa tội phạm với các giải pháp trên sẽ không có hiệu quả, lãng phí rất
nhiều về lực lượng, phương tiện, thời gian trong khi đó thì tội phạm vẫn tiếp tục
diễn biến theo chiều hướng xấu. Do vậy, về mặt thực tiễn của việc nghiên cứu
nguyên nhân, điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
đề ra các giải pháp phòng ngừa tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con
người có ý nghĩa vô cùng quan trọng.
1.2. Phân loại nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của con người
Việc phân loại nguyên nhân, điều kiện của THTP nói chung và các tội xâm

phạm tính mạng, sức khỏe của con người cũng dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau.
Tuy nhiên, để tạo cơ sở khoa học và thuận lợi cho việc nghiên cứu những nội dung
tiếp theo của đề tài, tác giả phân loại phân loại nguyên nhân, điều kiện của các tội
xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người dựa trên cơ sở của cơ chế hành vi
phạm tội. Cơ chế hành vi phạm phạm tội, có thể được chia thành hai quá trình kế
tiếp nhau và phụ thuộc lẫn nhau, đó là quá trình tương tác nhập tâm và quá trình
tương tác xuất tâm. Hai quá trình trong cơ chế hành vi phạm tội có vai trò khác
nhau trong việc hình thành hình vi phạm tội, xóa bỏ một trong hai quá trình trên đều
có ý nghĩa trong việc phòng ngừa tội phạm nói chung. Trên cơ sở lý luận đó,
nguyên nhân, điều kiện của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
được tác giả phân loại như sau:
1.2.1. Những nguyên nhân và điều kiện thuộc quá trình tương tác nhập
tâm
1.2.1.1. Những nguyên nhân và điều kiện khách quan
Sự hình thành, phát triển nhân cách của một con người với tính chất là một
thực thể xã hội bắt đầu từ khi người đó sinh ra và trải qua một quá trình tương tác
lâu dài giữa các yếu tố khách quan thuộc môi trường sống với các yếu tố chủ quan

12


thuộc về ý thức của con người. Trong quá trình tương tác đó cá nhân chịu sự tác
động của môi trường sống về cả những yếu tố tốt và yếu tố xấu, trong đó những yếu
tố không tốt thuộc về môi trường được xem là những nguyên nhân, điều kiện của
các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người với tư cách là những tác nhân
tạo nên những tính cách, đặc điểm tâm lý không tốt ở một con người. Chính những
đặc điểm nhân cách xấu này kết hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể dễ làm phát
sinh hành vi phạm tội.
a) Những yếu tố tiêu cực thuộc môi trường gia đình
Gia đình là môi trường đầu tiên, có vai trò quan trọng trong việc hình thành

và phát triển nhân cách của một con người, cũng chính trong gia đình mỗi con
người học được cách cư xử với người xung quanh và xã hội. Những kiểu gia đình
sau đây có thể hình thành những đặc điểm nhân thân xấu và dẫn đến hành vi phạm
tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người:
- Gia đình khuyết thiếu: (không có cha, không có mẹ, hoặc không có cả cha và
mẹ, cha mẹ ly hôn). Trường hợp này có thể nhận thấy là thiếu sự quan tâm, chăm
sóc, giáo dục từ cha mẹ đối với các em. Từ đó các em thiếu tự tin, thấy có sự bất
công với bạn bè cùng lứa tuổi, thiếu động lực sống, bi quan chán nản, căm hận, coi
thường sự dạy bảo của cha, mẹ, người lớn, coi trọng vật chất. Từ đó tìm bạn bè
đồng cảm để chia sẽ nên dễ bị người khác lợi dụng, lôi kéo vào con đường phạm tội
xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người.
- Gia đình không hòa thuận, hạnh phúc, thường xuyên cãi, chửi nhau, thậm chí
đánh đập trẻ. Sống trong môi trường gia đình này trẻ thường ám ảnh về mặt tinh
thần, tâm lý trẻ thường xuyên buồn chán, thất vọng, coi thường bố mẹ, không tôn
trọng, không vâng lời, lì lượm, coi thường những giá trị đạo đức, không có ý thức
tôn trọng pháp luật.
- Gia đình thiếu sự quan tâm giáo dục đối với con cái, đấy là những gia đình
không quan tâm tới việc giáo dục dạy dỗ con cái hoặc chưa có phương pháp giáo
dục con em một cách khoa học, quá chiều chuộng hoặc quá hà khắc với con cái. Do
quá chiều chiều chuộng con cái, không cho con cái làm những nghĩa vụ phù hợp với
khả năng của chúng dẫn tới ỷ lại, lười lao động, ích kỷ, coi thường các giá trị đạo
đức, thờ ơ, thiếu quan tâm đến người khác, sống buông thả, thiếu kỷ luật, thiếu khả

13


năng thích nghi, coi thường sự dạy bảo của thầy, cô, cha, mẹ, thiếu động lực trong
cuộc sống. Bởi thế, khi tách rời sống xa gia đình, sa vào hoàn cảnh thiếu thốn, thì
khó thích nghi dễ phạm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người.
b) Những yếu tố tiêu cực thuộc môi trường nhà trường

Nếu gia đình là môi trường đầu tiên có vai trò quan trọng trong việc hình
thành và phát triển nhân cách của một con người thì môi trường giáo dục là môi
trường thứ hai giáo dục và rèn luyện nhân cách con người. Nếu sống trong môi
trường giáo dục có nhiều nhân tố không lành mạnh thì có thể ảnh hưởng đến quá
trình hình thành và phát triển nhân cách lệch lạc của cá nhân và cũng có thể dẫn tới
các hành vi phạm tội nói chung, các hành vi phạm tội xâm phạm tính mạng, sức
khỏe của con người nói riêng. Những nhân tố không lành mạnh đó có thể là:
- Môi trường kỷ luật của nhà trường chưa được quan tâm, còn lỏng lẻo, việc
xử lý những biểu hiện sai trái của học sinh, sinh viên còn chưa triệt để dẫn đến
những hiện tượng tiêu cực trong nhà trường có nguy cơ lan rộng. Điều này có thể
dẫn đến việc mất niềm tin vào sự công bằng trong nhà trường, thậm chí là mất công
bằng trong xã hội của các em, làm cho một số em chán nản, không còn động lực
học hành, dễ bị lôi kéo tham gia vào các hoạt động tiêu cực, không lành mạnh.
Chình môi trường như vậy đã dần dần hình thành nên những tính cách xấu của học
sinh, sinh viên như: thờ ơ, thậm chí là ủng hộ với cái xấu, thích chống đối để thể
hiện bản thân, thích dùng bạo lực để giải quyết các vấn đề gặp phải... và đó là
những đặc điểm tâm lý xấu dễ dẫn đến việc học sinh, sinh viên thực hiện các hành
vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người sau này.
- Nhà trường thiếu sự gương mẫu trong lối sống, đạo đức và hành xử với học
sinh, sinh viên của một số ít cán bộ giáo viên. Như vậy sẽ hình thành nên tâm lý coi
thường kỷ luật, kỷ cương, coi thường pháp luật ở học sinh, sinh viên. Đây là đặc
điểm tâm lý hết sức nguy hiểm có thể trực tiếp dẫn đến việc học sinh, sinh viên
tham gia vào các tệ nạn xã hội và các hành vi phạm tội về xâm phạm tính mạng, sức
khỏe con người sau này.
- Nội dung, chương trình giáo dục chưa phù hợp, chưa coi trọng việc giáo
dục kỹ năng sống, nội dung nhiều và phức tạp, phương pháp giảng dạy không phù
hợp, không khơi dậy được sự thích thú từ người học. Vì những lý do trên, đã khiến

14

cho nhiều học sinh học yếu hay trung bình dễ bi quan, chán nản, chây lười học tập,
kết quả học tập sút kém dẫn đến bỏ bê học tập hoặc trốn học tham gia các hoạt động
tiêu cực trong xã hội...Chính những điều này có thể dẫn việc đến học sinh, sinh viên
rất dễ thực hiện các hành vi cố ý gây thương thích cho người khác, thậm chí là giết
người khi có những mâu thuẫn xảy ra hoặc để đáp ứng những nhu cầu lệch lạc của
mình khi tham gia vào các tệ nạn của xã hội.
- Nhà trường và gia đình thiếu sự phối hợp, trao đổi với nhau quá trình giáo
dục học sinh tại trường cũng như tại nhà. Thiếu sự thông tin thường xuyên giữa gia
đình và nhà trường nên học sinh có thể lợi dụng vào đó để nói dối, tự tạo cho mình
thời gian rảnh rỗi ngoài sự kiểm soát của gia đình và nhà trường để tụ tập với bạn
bè, tham gia vào các vấn đề tiêu cực.
c) Những yếu tố tiêu cực thuộc môi trường làm việc
Môi trường làm việc tác động đến hành vi của con người ở đây rất đa dạng, đó
có thể là môi trường trong một hợp tác xã, một công ty, doanh nghiệp hoặc trong một
cơ quan nhà nước. Đối với những người đã trưởng thành và có việc làm thì môi
trường làm việc chiếm lượng thời gian khá lớn và chi phối rất nhiều về mặt hành
động cũng như tư tưởng của họ. Do vậy, nếu môi trường làm việc không thuận lợi, có
nhiều áp lực và hay xảy ra những mâu thuẫn thì sẽ nảy sinh những tâm lý, tính cách
cục cằn, khó chịu với mọi người xung quanh, có xu hướng sử dụng bạo lực để giải
quyết những vấn đề gặp phải mà bản thân không kiềm chế được trong những tình
huống cụ thể. Hoặc môi trường làm việc không tốt sẽ là nơi thường xuyên xảy ra
những mâu thuẫn, ganh ghét lẫn nhau và rất dễ thực hiện các hành vi xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của người khác để giải quyêt những mâu thuẫn và sự ganh ghét đó.
d) Những yếu tố tiêu cực thuộc môi trường xã hội với Nhà nước là chủ thể quản lý
Trong những năm gần đây cùng với sự phát triển của nền kinh tế thì cũng
bộc lộ một số vấn đề như: sự yếu kém trong việc quản lý kinh tế dẫn đến lạm phát,
giá cả tăng cao, các vấn đề phúc lợi xã hội chưa đảm bảo; các chính sách pháp luật
còn hạn chế, tỉ lệ thất nghiệp còn cao.
Bên cạnh đó, sự phát triển kinh tế xã hội không đồng đều giữa thành thị và

nông thôn, sự phân hóa giàu nghèo giữa hai khu vực thành thị và nông thôn ngày
càng rõ rệt. Những đặc điểm đó là yếu tố có tác động hình thành một số đặc điểm

15


nhân thân tiêu cực của người phạm tội nói chung và người phạm tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của con người như: coi trọng đồng tiền, bất công, chán nản, thích
hưởng thụ vật chất, lười lao động, sa đà vào các tệ nạn xã hội, coi thường các giá trị
đạo đức, coi thường pháp luật, thậm chí nảy sinh tâm lí chống đối xã hội, dễ dàng
thực hiện hành vi phạm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người.
Việc xây dựng đời sống văn hóa, môi trường văn hóa lành mạnh còn nhiều
hạn chế, công tác giáo dục đạo đức, lối sống ở cơ sở, trong cộng đồng dân cư chưa
cao. Công tác quản lý nhà hàng, khách sạn, quán trọ, quán cà phê sân vườn...còn
hạn chế, quản lý còn lỏng lẻo, yếu kém, thiếu kinh phí, thiếu lực lượng đã tạo điều
kiện sơ hở cho hành vi phạm tội. Việc quản lý chưa có giải pháp hữu hiệu trong
việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động văn hóa. Ngoài ra, những giá trị đạo
đức hiện nay trong xã hội cũng đang bị xuống cấp, đã có sự tác động không nhỏ đến
hành vi của con người. Nhà nước chưa thật sự có những giải pháp hữu hiệu trong
việc nhìn nhận và nâng cao giá trị đạo đức của con người trong xã hội hiện tại.
e) Những bất cập, hạn chế của cơ quan quản lý nhà nước trên lĩnh vực bảo
vệ an ninh trật tự
Đây là những thiếu sót, bất cập trong hoạt động quản lý của các Cơ quan chức
năng có thẩm quyền quản lý trong lĩnh vực bảo vệ ANTT. Nguyên nhân này có thể
là các nhân tố như: thiếu cơ chế, thiết chế, buông lỏng quản lý, đùn đẩy trách
nhiệm, không hợp tác trong giải quyết công việc có liên quan đến bảo vệ ANTT; hệ
thống pháp luật chưa hoàn thiện, các phương tiện kỹ thuật phục vụ công tác điều tra
chưa hiện đại đảm bảo mọi tội phạm xảy ra đều được phát hiện, xử lý. Việc chậm
giải quyết các vụ án, kể cả án giết người gây nhiều dư luận, bức xúc trong nhân dân
hoặc công tác xử lý tội phạm chưa nghiêm, chưa triệt để, chưa đủ tính răn đe trong

đấu tranh với các tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người dẫn đến
việc xem thường pháp luật cũng là điều kiện dẫn đến các tội xâm phạm tính mạng,
sức khỏe của con người.
1.2.1.2. Nguyên nhân và điều kiện chủ quan
Nguyên nhân, điều kiện chủ quan trong quá trình tương tác nhập tâm được
hiểu là tất cả những yếu tố thuộc về người phạm tội bao gồm những tiêu cực thuộc
ý thức cá nhân và đặc điểm tâm sinh lý riêng có của người phạm tội. Các yếu tố

16


thuộc về chủ quan người phạm các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con
người gồm có quá trình “động cơ hóa hành vi phạm tội” diễn ra trong suy nghĩ
người phạm tội, còn những động lực của hành vi như nhu cầu, sở thích, lợi ích, thói
quen... lại là những yếu tố không phải lúc nào cũng ở trong con người, mà chúng do
môi trường bên ngoài quy định. Điều đó có nghĩa là, động cơ hóa hành vi là quá
trình tâm – sinh lý – xã hội. Quá trình này có cơ sở khách quan do điều kiện xã hội,
do hoàn cảnh sống cụ thể của mỗi con người mang lại [38, tr.33.]
Yếu tố ý thức của người phạm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con
người có ý nghĩa quyết định thực hiện hành vi phạm tội của họ. Trong cùng một
hoàn cảnh, một tình huống giống nhau những không phải ai cũng thực hiện hành vi
phạm tội, điều này chịu sự tác động bởi các trạng thái tâm lý ở dưới các góc độ tâm
lý như: tâm lý cá nhân, tâm lý xã hội, tâm lý pháp luật. Những người có hành vi
phạm tội nói trên đa phần trong ý thức của họ sai lệch về nhu cầu, sở thích, cách
thỏa mãn nhu cầu của mình và sai lệch về cách để đạt được những nhu cầu đó, dẫn
đến hành động theo thói quen cảm tính, xâm phạm tới tính mạng, sức khỏe của
người khác. Người phạm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người thường
là người có trình độ học vấn thấp, quan niệm sai về các giá trị cuộc sống, không
hiểu biết hoặc hiểu biết rất ít pháp luật nên thường có thái độ thờ ơ, coi thường pháp
luật những sai lệch trong ý thức pháp luật cũng là một trong những yếu tố tác động

trong cơ chế làm phát sinh tội phạm khi gặp những hoàn cảnh, tình huống cụ thể họ
sẽ không kiềm chế, kiểm soát được hành vi của mình, xử sự không đúng đắn và có
hành vi vi phạm pháp luật.
1.2.2. Nguyên nhân và điều kiện thuộc quá trình tương tác xuất tâm
Quá trình tương tác xuất tâm là quá trình bộc lộ tâm lý, ý thức, đặc biệt là ý
thức pháp luật ra bên ngoài thông qua hoạt động kế hoạch hóa và hiện thực hóa
hành vi. Kế hoạch hóa hành vi là bước chuẩn bị cho việc thực hiện hành vi phạm
tội. Chủ thể xác định những vấn đề như mục đích, đối tượng tác động, phương tiện,
địa điểm, thời gian thực hiện và xác định cả phương thức giải quyết hậu quả sau khi
thực hiện hành vi phạm tội. Ở bước này, chủ thể chuẩn bị cả điều kiện vật chất và
điều kiện tinh thần cho việc thực hiện hành vi phạm tội. Còn hiện thực hóa hành vi
là bước chủ thể trực tiếp thực hiện hành vi bằng các hành động cụ thể.

17


1.2.2.1. Nguyên nhân và điều kiện khách quan
- Nguyên nhân và điều kiện thuộc về yếu tố tình huống trong các tội xâm
phạm tính mạng, sức khỏe con người
“Tình huống phạm tội là nói đến những sự kiện khách quan xảy ra trên thực tế
tại một địa điểm và thời gian nhất định có ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm phát sinh
tội phạm.”[21, tr.75]. Trong các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
thì thời gian địa điểm phạm tội đóng vai trò khá quan trọng. Hầu hết các vụ án đều
xảy ra vào những thời gian, địa điểm thuận lợi cho các đối tượng trong việc thực hiện
hành vi phạm tội. Hoặc vào những thời gian, địa điểm đó dễ phát sinh những mâu
thuẫn dẫn tới hành vi phạm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người.
- Nguyên nhân và điều kiện thuộc về sự yếu kém của các cơ quan quản lý nhà
nước trên lĩnh vực bảo vệ ANTT
Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người thường diễn ra do sự
buông lỏng quản lý, sự thiếu kiên quyết và xử lý kịp thời, nghiêm minh của các cơ

quan có thẩm quyền. Do vậy, nếu các hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe của
con người không được kịp thời phát hiện, xử lý hoặc một số lĩnh vực nhạy cảm có
liên quan tới ANTT không được quản lý tốt thì đây là những nguyên nhân, điều
kiện khách quan làm nảy sinh các hành xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con
người.
1.2.2.2. Nguyên nhân và điều kiện chủ quan
- Những nguyên nhân và điều kiện thuộc về chủ thể thực hiện hành vi phạm
tội
Nguyên nhân xuất phát từ sự kiên quyết của chủ thể hành vi phạm tội. Các yếu
tố chủ quan thuộc về người phạm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người
gồm: Trí tuệ; sai lệch về sở thích; sai lệch về nhu cầu và cách thức thỏa mãn nhu
cầu; sai lệch trong ý thức pháp luật. Do chủ thể thiếu tri thức cả về pháp luật và đạo
đức, chưa được phổ biến, thiếu hiểu biết về pháp luật hoặc có học nhưng trình độ
nhận thức và hiểu biết pháp luật cũng khác biệt. Do lối sống ăn chơi, đua đòi, thích
hưởng thụ, ỷ lại, lười lao động, thích tụ tập, xem phim ảnh, chơi game có nội dung
kích động bạo lực của nhiều người có ảnh hưởng rất nhiều đối với hành vi, cách
ứng xử của họ. Do sự coi thường pháp luật, thích giải quyết mâu thuẫn bằng bạo lực

18