Quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18 tuổi theo pháp luật tố tụng hình sự việt nam từ thực tiễn tỉnh quảng ngãi ( Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THÙY DƯƠNG

QUYỀN BÀO CHỮA CỦA NGƯỜI BỊ BUỘC TỘI
DƯỚI 18 TUỔI THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG
HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN
TỈNH QUẢNG NGÃI

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI, năm 2018


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THÙY DƯƠNG

QUYỀN BÀO CHỮA CỦA NGƯỜI BỊ BUỘC TỘI
DƯỚI 18 TUỔI THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG
HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN
TỈNH QUẢNG NGÃI
Chuyên ngành : Luật Hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số

: 838.01.04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. ĐINH THỊ MAI

HÀ NỘI, năm 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Học viên thực hiện

Nguyễn Thùy Dương


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN BÀO CHỮA CỦA NGƯỜI
BỊ BUỘC TỘI DƯỚI 18 TUỔI .......................................................................................... 8
1.1. Khái niệm về quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18 tuổi ..................................... 8
1.2. Đặc điểm và vai trò của quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18 tuổi .............. 13
1.3. Nội dung và các hình thức thực hiện quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18
tuổi ....................................................................................................................................... 17
CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VỀ QUYỀN BÀO
CHỮA CỦA NGƯỜI BỊ BUỘC TỘI DƯỚI 18 TUỔI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG
TẠI TỈNH QUẢNG NGÃI .............................................................................................. 233
2.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về quyền bào chữa của người bị
buộc tội dưới 18 tuổi .......................................................................................................... 233
2.2. Thực tiễn thực hiện quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18 tuổi trên địa bàn

tỉnh Quảng Ngãi ................................................................................................................. 377
CHƯƠNG 3. CÁC GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYỀN BÀO CHỮA CỦA NGƯỜI BỊ
BUỘC TỘI DƯỚI 18 TUỔI TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ ........................................ 58
3.1. Yêu cầu và quan điểm về bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18 tuổi
trong Tố tụng hình sự Việt Nam hiện nay ........................................................................... 58
3.2. Các giải pháp bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18 tuổi ................ 61
KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 73
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


CÁC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BLTTHS

: Bộ luật tố tụng hình sự

CTN

: Chưa thành niên

NBC

: Người bào chữa

QBC

: Quyền bào chữa

THTT

: Tiến hành tố tụng

TTHS

: Tố tụng hình sự


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU
Số hiệu
Bảng 2.1.

Tên bảng

Trang

Số người dưới 18 tuổi phạm tội bị Viện kiểm sát truy

38

tố từ năm 2013 đến năm 2017
Bảng 2.2.

Thống kê số lượng và tỷ lệ vụ án đưa ra xét xử sơ

38

thẩm có bị cáo là người dưới 18 tuổi từ năm 2013
đến năm 2017
Bảng 2.3.

Thống kê số lượng và tỷ lệ bị cáo là người dưới 18

39

tuổi bị xét xử sơ thẩm từ năm 2013 đến năm 2017
Bảng 2.4.

Thống kê số người dưới 18 tuổi được trợ giúp pháp
lý từ năm 2013 đến năm 2017

42


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quyền con người là vấn đề luôn được các quốc gia trên thế giới quan
tâm. Để đảm bảo quyền con người trong xã hội nói chung, các bản Hiến pháp
của nước ta đều đã có nhiều điều khoản nhấn mạnh quyền con người, quyền
công dân trong đó không thể không kể đến quyền bào chữa (QBC) và những
bảo đảm cần thiết để quyền đó được thực hiện.
QBC là một trong những quyền cơ bản của công dân. Đây là một nguyên
tắc Hiến định được ghi nhận tại Hiến Pháp năm 2013, đồng thời cũng là
nguyên tắc cơ bản của pháp luật Tố tụng hình sự (TTHS) Việt Nam. Việc ghi
nhận và thực hiện nguyên tắc này góp phần quan trọng vào việc bảo vệ
quyền, lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội, giúp cơ quan tiến hành tố tụng
(THTT) giải quyết vụ án khách quan, toàn diện và chính xác, không để lọt tội
phạm và không làm oan người vô tội.
Đất nước ta đang trên đường đổi mới toàn diện với mọi lĩnh vực của đời
sống, trong đó có công cuộc cải cách tư pháp nhằm xây dựng Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa. Trong giai đoạn hiện nay, với mục tiêu xây dựng nền
tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng

bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ
nghĩa, hoạt động xét xử của Tòa án được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực
cao, cải cách tư pháp sẽ khắc phục những bất cập, hạn chế của công tác tư
pháp nhằm bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền công dân. Đặc biệt, khi
đối tượng bị buộc tội là người dưới 18 tuổi, đây là lứa tuổi đang phát triển về
tâm sinh lý và nhân cách, khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của họ
còn nhiều hạn chế vì vậy việc quy định QBC cho họ càng có ý nghĩa to lớn.
Xuất phát từ tư tưởng người dưới 18 tuổi bị buộc tội là đối tượng được
áp dụng đường lối đấu tranh, xử lý và cải tạo đặc thù, luật TTHS bảo vệ các

1


em theo cách riêng của mình. Đó là trao cho các em những quyền tố tụng để
các em tự bảo vệ quyền lợi của mình, đồng thời quy định những điều khoản
đảm bảo cho việc điều tra, truy tố xét xử vụ án hình sự được khách quan, toàn
diện, đúng pháp luật, tránh làm oan người vô tội.
Tuy nhiên trong thực tiễn vận dụng vẫn còn nhiều bất cập, tình trạng
oan, sai trong điều tra, truy tố, xét xử vẫn còn nhiều, chất lượng của hoạt động
tố tụng chưa cao dẫn đến việc giải quyết vụ án chưa đạt hiệu quả, xâm hại
quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi, chưa đáp ứng được đòi hỏi
của tiến trình đổi mới tư pháp ở Việt Nam.
Bên cạnh đó những quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS)
hiện hành đối với người dưới 18 tuổi phạm tội đã tương đối hoàn thiện nhưng
vẫn còn nhiều vấn đề gây tranh luận, có những quy định chưa chặt chẽ, chưa
đầy đủ, chưa đáp ứng với yêu cầu thực tế nên tạo nhiều kẻ hở cho những vi
phạm, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi.
Đứng trước những vần đề đó quy định của pháp luật TTHS đối với người
dưới 18 tuổi phạm tội đặt ra những vấn đề cần phải hoàn thiện, vì vậy cần có
những điều chỉnh sửa đổi cho phù hợp, thống nhất hơn nữa trong BLTTHS.

Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đó, BLTTHS năm 2015 ra đời với những sửa
đổi, bổ sung hợp lý, quy định một cách cụ thể, thống nhất hơn về thủ tục tố
tụng đối với người bị buộc tội dưới 18 tuổi.
Tại địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, những năm vừa qua việc áp dụng thủ tục
đặc biệt khi tiến hành hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử đối với
những vụ án mà người bị buộc tội là đối tượng người dưới 18 tuổi tuy đạt
được những kết quả nhất định nhưng vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế và bất cập.
Điều này là do một phần chưa nắm vững và vận dụng chính xác, triệt để quy
định của pháp luật tố tụng liên quan đến việc giải quyết vụ án mà người dưới
18 tuổi phạm tội, một phần người THTT lạm quyền, không tôn trọng, coi nhẹ
các quyền lợi của người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi.
2


Từ những lý do trên cho thấy việc nghiên cứu làm sáng tỏ vấn đề bảo
đảm quyền con người nói chung và QBC của người bị buộc tội dưới 18 tuổi
trong TTHS nói riêng là vấn đề có ý nghĩa lớn và mang tính cấp thiết. Do đó
tác giả chọn đề tài “Quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18 tuổi theo
pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” làm luận
văn tốt nghiệp Cao học chuyên ngành Luật Hình sự - Tố tụng hình sự.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
QBC của người bị buộc tội dưới 18 tuổi trong TTHS là vấn đề được
nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu, tiếp cận theo những góc độ khác
nhau. Cho đến nay đã có một số công trình trực tiếp hoặc gián tiếp nghiên cứu
đề cập đến đề tài này trong các Giáo trình, sách chuyên khảo, bình luận hay
đề cập chung khi nghiên cứu vấn đề về QBC đối với người bị buộc tội nói
chung và đối với người bị buộc tội dưới 18 tuổi nói riêng như Luận án “Thực
hiện QBC của bị can, bị cáo trong TTHS” của Hoàng Thị Sơn, Nguyễn Hữu
Thế Trạch với Luận án “QBC của bị can, bị cáo là người CTN trong TTHS
Việt Nam”, Luận án “Bảo đảm quyền có người bào chữa (NBC) của người bị

buộc tội – so sánh giữa luật TTHS Việt Nam, Đức và Mỹ” của Lương Thị Mỹ
Quỳnh, Luận án “ Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành
niên theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam” của TS Trần Hưng Bình; sách
chuyên khảo “Đảm bảo quyền con người trong tư pháp hình sự Việt Nam”
trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2010 do TS. Võ Thị Kim
Oanh chủ biên mà điểm hình là bài viết của TS. Nguyễn Bá Ngừng “Đảm
bảo quyền bào chữa của bị can, bị cáo – Một trong những nguyên tắc quan
trọng góp phần đảm bảo quyền con người trong tố tụng hình sự”…; Một số
Giáo trình nổi bật như: Giáo trình Luật TTHS Việt Nam, Nxb Công an nhân
dân năm 2002, Giáo trình Luật TTHS Việt Nam, Nxb Tư pháp Hà Nội năm
2006…; Sách Bình luận khoa học BLTTHS Việt Nam năm 2003 của tác giả
Đinh Văn Quế, NXB Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh năm 2007 …
3


Bên cạnh đó có một số bài viết trong các tạp chí, tài liệu hội thảo chuyên
ngành như bài viết của PGS, TS. Nguyễn Thái Phúc “Sự tham gia bắt buộc
của người bào chữa trong tố tụng hình sự” đăng trong tạp chí Khoa học Pháp
lý số 4 năm 2017; bài viết “Hoàn thiện quy định của pháp luật nhằm đảm bảo
quyền bào chữa của bị can, bị cáo chưa thành niên” của ThS Nguyễn Hải
Ninh đăng trên Tạp chí Luật học số 11 năm 2009…
Tất cả các công trình nghiên cứu này đã có những đóng góp nhất định về
mặt lý luận và thực tiễn trong việc khái quát về QBC của người bị buộc tội
dưới 18 tuổi, đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường bảo đảm QBC nói
chung. Chính vì vậy, việc nghiên cứu vấn đề này nhằm phân tích đánh giá về
QBC của người bị buộc tội dưới 18 tuổi với những nét riêng đặc thù xảy ra tại
tỉnh Quảng Ngãi, qua đó đưa ra những giải pháp tăng cường bảo đảm QBC
đối với người bị buộc tội dưới 18 tuổi nhằm nâng cao hiệu quả thực thi cơ chế
bảo đảm QBC cho đối tượng này trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống những vấn đề lý
luận và thực tiễn về QBC của người bị buộc tội dưới 18 tuổi trong TTHS Việt
Nam, từ đó đóng góp về mặt khoa học đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu
quả bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội dưới 18 tuổi từ thực tiễn
tỉnh Quảng Ngãi, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật tố tụng Hình sự
Việt Nam về quyền bào chữa nói chung, quyền bào chữa của người bị buộc
tội dưới 18 tuổi nói riêng.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, trong quá trình thực hiện đề tài tác giả đặt ra
cho mình các nhiệm vụ sau đây:
Một là, làm rõ những lý luận về QBC của người bị buộc tội dưới 18 tuổi.

4


Hai là, khảo sát, đánh giá thực trạng quy định của pháp luật về QBC của
người bị buộc tội dưới 18 tuổi và đánh giá thực tiễn áp dụng tại địa bàn tỉnh
Quảng Ngãi từ năm 2013 đến năm 2017.
Ba là, rút ra những kết quả đạt được, những tồn tại, thiếu sót, vướng mắc
và đề xuất các giải pháp cơ bản hoàn thiện pháp luật để bảo đảm QBC cho
người bị buộc tội dưới 18 tuổi trong thời gian tới.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng mà đề tài luận văn nghiên cứu là những vấn đề lý luận và thực
trạng, quy định của pháp luật TTHS Việt Nam và thực trạng thực hiện về
QBC của người bị buộc tội dưới 18 tuổi trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung phân tích các quy định của pháp luật TTHS Việt
Nam từ trước năm 1988 cho đến nay. Đồng thời, đánh giá tình hình thực tiễn

thi hành QBC đối với người bị buộc tội dưới 18 tuổi từ giai đoạn 2013 - 2017
trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận
Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở lý luận và phương pháp luận MácLêNin tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và
Nhà nước ta về đảm bảo quyền con người để thấy rằng QBC là một quyền cơ
bản, mang tính lịch sử và có sức ảnh hưởng lớn đến hiện thực xã hội. Ngoài ra
việc nghiên cứu còn dựa trên cơ sở lý luận khoa học của các lĩnh vực có liên
quan như khoa học luật hình sự, luật tố tụng hình sự,...
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài còn vận dụng một số phương
pháp cụ thể sau đây:

5


- Phương pháp phân tích, tổng hợp nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận,
khái quát, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật
về chế định QBC của người bị buộc tội dưới 18 tuổi.
- Phương pháp phân tích lịch sử, thống kê, so sánh được sử dụng để đánh
giá quá trình phát triển, thực trạng pháp luật về QBC của người bị buộc tội
dưới 18 tuổi từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi.
- Phương pháp khảo sát, thống kê thu thập số liệu, tài liệu.
- Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
6.1. Ý nghĩa lý luận
Luận văn nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống về vấn đề QBC
của người bị buộc tội dưới 18 tuổi trong TTHS, góp phần làm sáng tỏ thêm
những vấn đề lý luận về QBC của đối tượng này. Tạo cơ sở cho việc hoàn
thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi cơ chế bảo đảm QBC của người

bị buộc tội dưới 18 tuổi ở Việt Nam nói chung và tỉnh Quảng Ngãi nói riêng.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Thông qua việc nghiên cứu, đề tài sẽ đánh giá được thực tiễn áp dụng
của quy định của pháp luật TTHS về QBC của người bị buộc tội dưới 18 tuổi
là cơ sở cho các cơ quan xây dựng pháp luật, hoàn thiện hơn nữa các quy định
của BLTTHS về chế định này. Với những kết quả mà luận văn mang lại có
thể sử dụng làm tài liệu tham khảo, nghiên cứu trong thực tiễn điều tra, truy
tố, xét xử cũng như trong nghiên cứu giảng dạy về TTHS.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, danh mục
các từ viết tắt và bảng thống kê số liệu, nội dung của luận văn được kết cấu
gồm 3 chương:

6


Luận văn đầy đủ ở file:Luận văn Full