Kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần xây dựng đắk lắk

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
ðẠI HỌC ðÀ NẴNG

TRẦN THỊ MỸ LAN

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY
CỔ PHẦN XÂY DỰNG ðĂK LĂK

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ðà Nẵng - Năm 2016


BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
ðẠI HỌC ðÀ NẴNG

TRẦN THỊ MỸ LAN

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY
CỔ PHẦN XÂY DỰNG ðĂK LĂK

Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 60.34.03.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN ðÌNH KHÔI NGUYÊN

ðà Nẵng - Năm 2016


LỜI CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng
ñược ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả

Trần Thị Mỹ Lan


MỤC LỤC
MỞ ðẦU ....................................................................................................... 1
1. Sự cần thiết của ñề tài nghiên cứu .................................................... 1
2. Mục ñích và câu hỏi nghiên cứu ....................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................. 3
5. Kết cấu của luận văn ........................................................................ 3
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu .......................................................... 4
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP ......................................................................... 9
1.1. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ................. 9
1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm............................................... 9
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm ............................................... 9
1.2. MỤC TIÊU VÀ VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ............ 14
1.2.1. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm ............................................. 14
1.2.2. Vai trò của kế toán trách nhiệm ................................................ 14
1.3. PHÂN CẤP QUẢN LÝ TÀI CHÍNH VÀ CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ
TOÁN TRÁCH NHIỆM .............................................................................. 15
1.3.1. Khái niệm, ý nghĩa của phân cấp quản lý tài chính ................... 15
1.3.2. Các nguyên tắc của phân cấp quản lý trong doanh nghiệp ........ 17
1.3.3. Lợi ích của việc phân cấp quản lý ............................................. 18
1.3.4. Khó khăn của việc phân cấp quản lý ......................................... 19

1.3.5. Nội dung của phân cấp quản lý trong doanh nghiệp ................... 20
1.4. NỘI DUNG TỔ CHỨC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH
NGHIỆP ....................................................................................................... 22
1.4.1. Xác ñịnh các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp .......... 22
1.4.2. Các chỉ tiêu ño lường thành quả của trung tâm trách nhiệm ...... 28


1.4.3. Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm ......................... 36
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................. 40
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG ðĂK LĂ K ................................................... 41
2.1 GIỚI THIỆU VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG ðĂK LĂK ........ 41
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển............................................. 41
2.1.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý tại Công ty .............................. 41
2.2. ðẶC ðIỂM HOẠT ðỘNG KINH DOANH VÀ TỔ CHỨC QUẢN LÝ
TẠI CÔNG TY ............................................................................................ 42
2.2.1. ðặc ñiểm ngành nghề kinh doanh của Công ty ......................... 42
2.2.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý tại Công ty .............................. 43
2.3. THỰC TRẠNG PHÂN CẤP QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÔNG TY ... 47
2.3.1. Phân cấp quản lý tài chính tại Công ty ...................................... 47
2.3.2. Phân cấp quản lý tại các chi nhánh thành viên (chi nhánh Tân
Kiến Tạo, chi nhánh ðăk Nông) ................................................................... 48
2.4. TÌNH HÌNH TỔ CHỨC KẾ TOÁN PHỤC VỤ ðÁNH GIÁ TRÁCH
NHIỆM TẠI CÁC ðƠN VỊ, BỘ PHẬN TRỰC THUỘC CÔNG TY ............ 49
2.4.1. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán tại Công ty ............................ 49
2.4.2. Tổ chức báo cáo kế toán nội bộ biểu hiện kế toán của trách nhiệm
tại Công ty.................................................................................................... 52
CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC KẾ
TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG ðĂK
LĂK............................................................................................................. 74

3.1. NGUYÊN TẮC TỔ CHỨC CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG ðĂK LĂK ......................................... 74
3.1.1. Xây dựng mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty...... 75
3.1.2. Mục tiêu nhiệm vụ của các trung tâm trách nhiệm ................... 75


3.2. HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THÔNG TIN QUẢN LÝ Ở CÁC TRUNG
TÂM CHI PHÍ .............................................................................................. 77
3.2.1. Phân loại chi phí phục vụ cho việc thu thập thông tin .............. 77
3.2.3. Phân tích số liệu và dự báo tình hình xây dựng dự toán ............ 84
3.3.2. Hoàn thiện báo cáo ñánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận
..................................................................................................................... 87
3.3.3. Hoàn thiện báo cáo ñánh giá thành quả của trung tâm ñầu tư ... 92
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................. 94
KẾT LUẬN ................................................................................................. 95
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 96
QUYẾT ðỊNH GIAO ðỀ TÀI
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BCTC

Báo cáo tài chính

BTC

Bộ tài chính

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

TT

Thông tư

DN

Doanh nghiệp

SXKD

Sản xuất kinh doanh

TK

Tài khoản

UBND

Uỷ ban nhân dân

HðQT

Hội ñồng quản trị

HðCð

Hội ñồng cổ ñông

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

KPCð

Kinh phí công ñoàn

GTGT

Giá trị gia tăng

CPBð

Chi phí biến ñổi

CPCð

Chi phí cố ñịnh

CPHH

Chi phí hỗn hợp

KTTC

Kế toán tài chính

KTQT

Kế toán quản trị

ðTPN

ðối tượng pháp nhân

ðTTH

ðối tượng tập hợp

NXB

Nhà xuất bản


DANH MỤC SƠ ðỒ
Số hiệu

Tên sơ ñồ

sơ ñồ
1.1
1.2
1.3
1.4

1.5
1.6
1.7
2.1

Sơ ñồ tiến trình của một trung tâm trách nhiệm
Sơ ñồ mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
trách nhiệm
Sơ ñồ mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
chi phí ñịnh mức
Sơ ñồ mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
chi phí tùy ý
Sơ ñồ mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
doanh thu
Sơ ñồ mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
lợi nhuận
Sơ ñồ mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
ñầu tư
Sơ ñồ tổ chức bộ máy quản lý và sản xuất của Công
ty

Trang
12
23
24
25
26
27
27
43

2.2

Sơ ñồ tổ chức bộ máy kế toán tại văn phòng Công ty

50

2.3

Sơ ñồ bộ máy kế toán tạicác chi nhánh thành viên

52


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Số hiệu
bảng

Tên bảng biểu

Trang

2.1

Bảng phân tích ñơn giá chi tiết

54

2.2

Bảng tổng hợp dự toán chi phí xây dựng

56

2.3

Bảng dự toán xây dựng công trình

58

2.4

Bảng tổng hợp các báo cáo nội bộ tại Công ty

60

2.5

Bảng tổng hợp kinh phí giao khoán

62

2.6

Bảng tổng hợp sản lượng giao khoán

64

2.7

Bảng tổng hợp tiền lương

65

2.8

Bảng tổng hợp ñơn gía

67

2.9

Báo cáo bộ phận kinh doanh năm 2014

69

3.1

Khoản mục chi phí và tiêu thức phân loại

79

3.2

Bảng ñịnh mức hao hụt NVL dùng trong xây lắp

82

3.3

Báo cáo thực hiện trung tâm chi phí

87

3.4

Báo cáo lợi nhuận Chi nhánh ðăk Nông

88

3.5

Báo cáo KQKD năm 2014 Chi nhánh Tân Kiến Tạo
– Công ty Cổ phần Xây dựng ðăk Lăk

90

3.6

Báo cáo thực hiện trung tâm lợi nhuận

91

3.7

Báo cáo thực hiện trung tâm ñầu tư

93

1

MỞ ðẦU
1. Sự cần thiết của ñề tài nghiên cứu
Trong ñiều kiện cạnh tranh gay gắt của nền kinh tế thị trường hiện
nay, doanh nghiệp phải ñối mặt với nhiều thách thức trong sản xuất kinh
doanh. ðể tồn tại và phát triển, các doanh nghiệp phải có những thông tin
quan trọng ñể ñiều hành và ra quyết ñịnh trong kinh doanh. Tuy nhiên, các
doanh nghiệp nói chung và các doanh nghiệp xây dựng nói riêng mới chỉ
quan tâm thiết lập thông tin kế toán tài chính mà chưa quan tâm nhiều ñến
vai trò của kế toán quản trị trong doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm là lĩnh
vực ñược nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới xem xét từ ñầu của thế kỷ XX,
xuất phát từ ñòi hỏi nâng cao hiệu quả hoạt ñộng của doanh nghiệp. Ở Việt
Nam, kế toán trách nhiệm là một lĩnh vực vẫn còn khá mới mẽ, kế toán
trách nhiệm chỉ bắt ñầu ñược quan tâm trong khoảng hơn một thập kỷ trở
lại ñây. Nó giúp cho các nhà quản trị kiểm soát ñược chi phí, lợi nhuận của
mình, từ ñó ñưa ra những quyết ñịnh ñầu tư ñúng ñắn. Có thể nói hiệu quả
của công tác kế toán trách nhiệm ảnh hưởng trực tiếp ñến chất lượng và
hiệu quả quản lý, ñiều hành của tổ chức ñể ñạt ñược các mục tiêu ñề ra. Do
ñó, kế toán trách nhiệm ñưa ra các công cụ, các chỉ tiêu, phương pháp ñể
ñánh giá hoạt ñộng của từng bộ phận và ñể thiết lập các khu vực trách
nhiệm riêng biệt trong một tổ chức phân quyền, thông qua ñó hướng các bộ
phận ñến việc thực hiện mục tiêu chung của tổ chức. Áp dụng thành công
mô hình kế toán trách nhiệm, doanh nghiệp sẽ có ñược một hệ thống cung
cấp thông tin ñáng tin cậy và sự kiểm soát chặt chẽ. Ngoài ra, việc áp dụng
Kế toán trách nhiệm còn giúp doanh nghiệp ñảm bảo mỗi sự việc, nghiệp
vụ phát sinh ñều phải có người chịu trách nhiệm, có ñược chế ñộ thưởng
phạt phân minh ñể doanh nghiệp ngày càng phát triển.
Công ty Cổ phần Xây dựng ðăk Lăk ñược thành lập từ năm 1976 là
doanh nghiệp có phạm vi hoạt ñộng rộng khắp các tỉnh Tây Nguyên. Công

2
ty có trụ sở chính và 1 chi nhánh ñang hoạt ñộng trên ñịa bàn tỉnh ðăk Lăk
và 1 chi nhánh tại tỉnh ðăk Nông chuyên về hoạt ñộng kinh doanh xây
dựng các công trình dân dụng, công nghiệp, giao thông, thuỷ lợi, . . . Công
ty Cổ phần Xây dựng ðăk Lăk vẫn chưa có sự rõ ràng về trách nhiệm, phân
quyền tại các ñơn vị. Vì vậy việc nâng cao năng lực về phân cấp quản lý và
ñánh giá trách nhiệm tại các ñơn vị, bộ phận và cá nhân là vấn ñề cấp thiết
của Công ty.
Với những lý do ñó tôi ñã chọn ñề tài “ Kế toán trách nhiệm tại
Công ty Cổ phần Xây dựng ðăk Lăk ”, với mong muốn sẽ làm rõ những
lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm và hỗ trợ về mặt thực tiễn cho nhà quản
trị trong Công ty.
2. Mục ñích và câu hỏi nghiên cứu
a. Mục ñích nghiên cứu
Phân tích, ñánh giá thực trạng tổ chức công tác kế toán trách nhiệm
trong Công ty. Qua ñó, ñề xuất nội dung hoàn thiện kế toán trách nhiệm
cho Công ty Cổ phần Xây dựng ðăk Lăk.
b. Câu hỏi nghiên cứu
ðể ñạt ñược mục tiêu luận văn cần phân tích các vấn ñề liên quan
ñến kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Xây dựng ðăk Lăk ñể trả lời
các câu hỏi như:
- Nhu cầu sử dụng thông tin kế toán trách nhiệm của nhà quản lý và
mức ñộ thỏa mãn của họ ñối với các thông tin mà kế toán cung cấp như thế
nào?
- Tìm hiểu cách thức phân quyền quản lý tại Công ty và mối quan hệ
giữa các bộ phận trong Công ty?
- Công tác tổ chức kế toán trách nhiệm và thông tin kế toán trách
nhiệm ñáp ứng nhu cầu quản lý theo phân cấp ở mức ñộ như thế nào?

3
3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
- ðối tượng nghiên cứu là hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty
Cổ phần Xây dựng ðăk Lăk. Nó bao gồm các trung tâm trách nhiệm, các
chỉ tiêu ñánh giá, các công cụ cung cấp thông tin lựa chọn cho việc ra quyết
ñịnh ñấu thầu, giao khoán và ñánh giá thành quả quản lý của trong các doanh
nghiệp xây lắp.
- Phạm vi nghiên cứu của luận văn chỉ giới hạn trong Công ty Cổ
phần Xây dựng ðăk Lăk, bao gồm tất cả các bộ phận tham gia vào hoạt
ñộng sản xuất của công ty.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Luận văn sử dụng phương pháp tiếp cận phỏng vấn trực tiếp, thu
thập thông tin, tổng hợp số liệu từ các cấp quản lý trong Công ty, từ Hội
ñồng quản trị ñến các Tổng giám ñốc, ban giám ñốc các ñơn vị thành viên,
các trưởng (phó) phòng kế toán, các ñội trưởng, tổ trưởng tổ thi công công
trình và các phòng ban có liên quan.
- Sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp. Trong phương pháp
này, tác giả ñã sử dụng phương pháp nghiên cứu ñịnh tính trong nghiên cứu
các vấn ñề thực tiễn. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng các phương pháp như:
Phân tích, ñánh giá , thống kê mô tả, . . . ðồng thời, ñưa ra các giải pháp ñể
tổ chức công tác kế toán trách nhiệm trong Công ty Cổ phần Xây dựng ðăk
Lăk.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần lời cam ñoan, phần mở ñầu, kết luận, tài liệu tham khảo
và phụ lục, luận văn ñược chia làm ba chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp
Chương 2: Thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Xây
dựng ðăk Lăk.

4
Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện công tác kế toán trách nhiệm
tại Công ty Cổ phần Xây dựng ðăk Lăk.
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Kế toán trách nhiệm nói riêng và kế toán quản trị nói chung mới
ñược ñề cập và nghiên cứu tại Việt nam gần 27 năm, khi nền kinh tế thị
trường ngày càng phát triển ñòi hỏi hệ thống kế toán cần ñược hoàn thiện.
Kế toán trách nhiệm là một phần của Kế toán quản trị nên hầu hết các
doanh nghiệp ñã sử dụng mô hình kế toán trách nhiệm trong quá trình lập
dự toán và kiểm tra, kiểm soát tình hình kinh doanh của ñơn vị theo dõi các
quyền và trách nhiệm của người ñiều hành quản lý tổ chức hệ thống ño
lường báo cáo ñánh giá các hoạt ñộng từ cấp ñộ thấp nhất ñến cấp ñộ cao
nhất ñưa ra các chỉ tiêu theo dõi và ñánh giá thường kỳ kết quả công việc
của mỗi cá nhân, mỗi bộ phận trong tổ chức.
Qua quá trình học tập và nghiên cứu, bản thân cũng ñã nghiên cứu
nhiều ñề tài nghiên cứu khoa học liên quan ñến thực tiễn của công tác kế
toán quản trị, nhất là kế toán trách nhiệm. Tác giả ñã nghiên cứu một số
luận văn của các học viên trường ðại học kinh tế ðà Nẵng, trường ðại học
kinh tế TP Hồ Chí Minh, trường ðại học kinh tế Quốc dân ñể phân tích và
áp dụng vào công tác kế toán trách nhiệm.Ngoài ra, tác giả còn thu thập
thông tin thông qua các trang website ñể từ ñó ñưa ra các giải pháp hoàn
thiện cho công tác Kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Xây dựng ðăk
Lăk.
Kế toán trách nhiệm là nội dung ñược nhiều tác giả nghiên cứu với
những góc ñộ khác nhau cụ thể là số ñề tài sau:
+ Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Thúy năm 2013 “ Nghiên cứu tìm hiểu
thực trạng tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây
dựng thuộc bộ giao thông vận tải”. Luận văn ñã hệ thống hóa ñược cơ sở

lý luận về kế toán trách nhiệm và ñặc ñiểm tổ chức báo cáo kế toán trách


5
nhiệm trong các Công ty xây dựng. Tác giả ñã phản ánh ñược thực trạng kế
toán trách nhiệm tại Công ty như ñặc ñiểm tổ chức, nội dung tổ chức, lập
báo cáo nội bộ. Qua tìm hiểu và phân tích hệ thống công tác kế toán trách
nhiệm tìm ra những ưu ñiểm và hạn chế của thông tin nhận từ hệ thống kế
toán trách nhiệm: cơ cấu tổ chức còn tập trung cao ñộ tại trung tâm ñầu tư,
trung tâm lợi nhuận chưa phát huy ñược khả năng hiệu quả công việc; Các
chỉ tiêu phân loại chi phí xây lắp chưa ñầy ñủ, thích hợp cho việc tập hợp,
phân tích theo các tiêu thức phục vụ ñấu thầu và giao khoán; Các báo cáo
kế hoạch sử dụng cho việc ñánh giá kết quả mà chưa chú trọng vào hiệu
quả công tác xây lắp.
+ Tác giả ðinh Thị Bích Thuận (2012) “Tổ chức kế toán trách
nhiệm tại VNPT Ninh Thuận” trong luận văn tác giả sử dụng phương pháp
nghiên cứu mô tả, ñối chiếu tổng hợp ñể phát hiện những vấn ñề về hệ
thống báo cáo kế toán phục vụ trong ñiều kiện phân cấp quản lý tại VNPT
Ninh Thuận. Phương pháp phỏng vấn chuyên sâu cũng ñược vận dụng ñể
ñánh giá tác dụng và nhu cầu của của các báo cáo kế toán trong ñiều kiện
phân cấp. Tuy nhiên những nghiên cứu này còn mang tính chất chung
chung, trong khi tính linh hoạt của kế toán trách nhiệm lại rất cao, phụ
thuộc vào ñặc ñiểm hoạt ñộng kinh doanh của từng ngành
+ Tác giả Nguyễn Văn ðông (Năm 2012) “Kế toán trách nhiệm tại
Công ty TNHH một thành viên Cảng Quy Nhơn” trong luận văn tác giảdựa
trên phương pháp luận duy vật biện chứng ñể giải quyết mục tiêu cụ thể,
phương pháp so sánh, ñối chiếu giữa nhu cầu thông tin cho quản trị với hệ
thống dữ liệu cho quá trình lập báo cáo ñược sử dụng ñể xem xét việc vận
dụng kế toán quản trịtrên cơ sở hệ thống lý luận vững chắc, thực tế hiệu
quả hoạt ñộng kinh doanh tại Cảng Quy Nhơn, tác giả ñem lại những giải

pháp cụ thể ñể có thể hoàn thiện hơn hệ thống kế toán trách nhiệm trong
lĩnh vực vận tải biển.Tuy nhiên, việc nghiên cứu của tác giả còn mang tính


6
lý thuyết, chưa gắn với thực tế hoạt ñộng của doanh nghiệp, vì vậy các giải
pháp còn mang tính chung chung, chưa ñề xuất ñược giải pháp cụ thể.
+ Tác giả Lương ðình Của (2008) “Hoàn thiện kế toán trách nhiệm
tại Công ty cao su Việt Trung Quảng Bình” vớiñề tài này tác giả cũng ñã
ñề xuất một số biện pháphoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty cao su
Việt Trung Quảng Bình, tuy nhiên những ñề xuất cũng chỉ mang tính cơ
bản nhất và mang tính lý thuyết của hệ thống kế toán trách nhiệm
+ Tác giả Dương Thị Cẩm Dung (2007) “Hoàn thiện hệ thống kế
toán trách nhiệm tại công ty vận tải quốc tế I.T.I” trong luận án tác giả ñã
khảo sát, ñánh giá, phân tích thực trạng về hệ thống kế toán trách nhiệm
ñược xây dựng và áp dụng tại công ty vận tải quốc tế I.T.I, tác giả ñã chỉ ra
những nhược ñiểm cần ñiều chỉnh, qua ñó ñề ra một số biện pháp nhằm
giúp công ty khắc phục những nhược ñiểm và hoàn thiện hơn hệ thống kế
toán trách nhiệm tại công ty cũng như ñúc kết thêm những kinh nghiệm
vận dụng kế toán trách nhiệm vào tổ chức ñiều hành hoạt ñộng tại các
doanh nghiệp khác ñược hữu hiệu. Bằng cách sử dụng phương pháp luận
duy vật biện chứng kết hợp các phương pháp cụ thể như: phương pháp so
sánh ñối chiếu, phương pháp hệ thống cấu trúc, phương pháp phân tích, tác
giả ñã làm sáng tỏ nội dung nghiên cứu về lý luận, tình hình thực trạng về
việc áp dụng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty. Khác với các ñề tài
tương tự trước, với ñề tài này tác giả ñã ñưa vào nghiên cứu phương pháp
bảng cân ñối chỉ tiêu ñánh giá kết quả hoạtñộng kinh doanh ñể ñánh giá các
bộ phận trong việc thực hiện các chiến lược và mục tiêu chung của doanh
nghiệp thông qua việc ñánh giá bốn triển vọng của doanh nghiệp ñó là:
thông tin triển vọng tài chính, khách hàng, chu trình kinh doanh nội bộ và

kinh nghiệm với tăng trưởng. Tuy nhiên, việc nghiên cứu của tác giả còn
mang tính lý thuyết, chưa gắn với thực tế hoạt ñộng của doanh nghiệp, vì


7
vậy các giải pháp còn mang tính chung chung, chưa ñề xuất ñược giải pháp
cụ thể.
+ Tác giả Nguyễn Thị Hoàng Diệu (2007) “Hoàn thiện hệ thống kế
toán trách nhiệm tại Tổng công ty xây dựng Thăng Long” trong luận án tác
giả cũng ñã sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp nghiên cứu như duy vật
biện chứng, duy vật lịch sử, ñiều tra ñiển hình, phân tích tổng hợp,
thực chứng…tác giả ñã nghiên cứu thực trạng, hệ thống hóa và làm rõ
những vấn ñề liên quan ñến kế toán trách nhiệm tạitổng công ty xây dựng
Thăng Long. Trên cơ sở nghiên cứu ñã rút ra những ưu, nhược ñiểm và ñề
xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện cơ sở thu thập thông tin cho việc
xây dựngcác báo cáo kếtoán trách nhiệm ñể ñánh giá thành quả quản lý và
cung cấp thông tin hữu ích trong việc lựa chọn quyết ñịnh ñấu thầu, giao
khoán tại công ty. ðề tài này cũng có ñiểm mới là ứng dụng chỉ tiêu giá trị
kinh tế tăng thêm (EVA) ñể ñánh giá hiệu quả tại các trung tâm ñầu tư.
Nhưng cũng vấp phải nhược ñiểm của các ñề tài trước ñó, việc nghiên cứu,
phân tích của tác giả còn mang tính lý thuyết, chưa gắn với kết quả kinh
doanh thực tế tại ñơn vị, do ñó mặc dù ñã nhìn nhận ñược thực trạng, phân
tích, ñánh giá ñược ưu, nhược ñiểm của việc tổ chức hệ thống kế toán trách
nhiệm tại Công ty nhưng các giải pháp mà tác giả ñề xuất cũng chỉ mang
tính lý thuyết ñơn thuần, phổ biến, không mới, do ñó chưa mang lại hiệu
quả ứng dụng thực tiễn cao.
+ Tác giả Dương Thị Hồng Vân (2005) “Tổ chức kế toán trách
nhiệm tại công ty ñiện lực 3”trong công trình này, tác giả ñã có những
nghiên cứu cụ thể và ñề xuất các biện pháp tổ chức kế toán kế toán trách
nhiệm vào thực tiễn trong công ty ñiện lực 3. Tuy nhiên những nghiên cứu

này còn mang tính chất chung chung, trong khi tính linh hoạt của kế toán
trách nhiệm lại rất cao, phụ thuộc vào ñặc ñiểm hoạt ñộng kinh doanh của
từng ngành


8
Tóm lại, các ñề tài nghiên cứu về hệ thống kế toán trách nhiệm nêu
trên ñã phần nào giúp cho các nhà doanh nghiệp nhìn nhận, ñánh giá lại
hiệu quả của việc áp dụng hệ thống kế toán trách nhiệm vào ñơn vị mình.
Từ ñó, tiếp tục duy trì, phát huy những ưu ñiểm mà hệ thống kế toán trách
nhiệm mang lại, phục vụ tốt hơn cho nhu cầu quản lý trong tương lai cũng
như mang lại hiệu quả tối ña trong hoạt ñộng sản xuất kinh doanh tại ñơn
vị. Tại Công ty Cổ phần Xây dựng ðăk Lăk chưa có tác giả nào nghiên cứu
về kế toán trách nhiệm. Chính vì vậy ở luận văn này tác giả ñã hệ thống
hoá vấn ñề lý luận cơ bản, làm cơ sở ñánh giá thực trạng công tác kế toán
trách nhiệm và ñưa ra các giải pháp nhầm hoàn thiện hệ thống kế toán trách
nhiệm và tập trung nghiên cứu những giải pháp chính như thiết lập hệ
thống các trung tâm trách nhiệm và xây dựng hệ thống báo cáo cho nhà
quản trị, tổ chức các trung tâm trách nhiệm theo phân cấp của nhà quản lý,
xây dựng hệ thống chỉ tiêu ñánh giá hoạt ñộng của từng trung tâm nhầm
ñáp ứng yêu cầu quản lý và xác ñịnh trách nhiệm của từng ñơn vị, từng cá
nhân liên quan.


9
CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM

1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập, xử lý và truyền ñạt thông
tin cho các nhà quản lý ñể ñánh giá trách nhiệm của từng cá nhân từng bộ
phận về một công việc nhiệm vụ cụ thể. Như vậy ñể ñạt ñược mục tiêu
chung của tổ chức, cá nhân, mỗi bộ phận trong tổ chức phải nổ lực thực
hiện nhiệm vụ, mục tiêu riêng lẻ do quản lý cấp cao ñã vạch ra cho bộ phận
mình. ðể kiểm soát hoạt ñộng của cấp dưới, các nhà quản lý cấp cao ñã
dựa vào hệ thống trách nhiệm.
Ngoại trừ các tổ chức có qui mô rất nhỏ mà có thể ñược quản lý như
một ñơn vị riêng biệt, còn các tổ chức khác ñều phải phân chia thành các
phòng ban hay các ñơn vị, bộ phận. Sự phân chia tổ chức thành các ñơn vị,
bộ phận giúp cho việc quản lý dẽ dàng và hiệu quả hơn. Dù là nhà quản lý
bộ phận hay quản lý cấp cao, nói chung, ñều quan tâm ñến kết quả của bộ
phận do mình quản lý. Chính ñiều này làm nẩy sinh vấn ñề: làm sao ñể
ñánh giá tốt nhất kết quả của các ñơn vị, bộ phận?.
Như vậy, hệ thống kế trách nhiệm ñược xây dựng dựa trên cơ cấu tổ
chức các bộ phận trong doanh nghiệp có liên quan ñến việc sử dụng chi
phí, thực hiện doanh thu và lợi nhuận, ñầu tư. Kế toán trách nhiệm nhằm
mục ñích thông tin về hiệu quả hoạt ñộng của các bộ phận ñó.
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm
a. Kế toán trách nhiệm là nội dung cơ bản của kế toán quản trị
Kế toán trách nhiệm là một bộ phận trong một tổ chức hoạt ñộng mà
nhà quản trị bộ phận chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt ñộng của bộ phận
mình ñối với nhà quản trị cấp cao. Bản chất của vấn ñề này thể hiện qua


10
một số nội dung liên quan ñến ñặc trưng của thông tin kế toán trách nhiệm
như sau:
- Thông tin kế toán trách nhiệm hệ thống dưới dạng so sánh ñược

ðể ñạt ñược các mục tiêu trong kinh doanh, nhà quản trị cần phải
ñưa ra các quyết ñịnh ñúng ñắn và kịp thời dựa trên cơ sở thông tin kế toán
trách nhiệm. Chính vì vậy người làm công tác kế toán phải có khả năng
phân tích, thiết lập thông tin kế toán thành các chỉ tiêu ñể phục vụ cho quá
trình ra quyết ñịnh theo từng cấp quản lý.
Các thông tin kế toán trách nhiệm cung cấp ở các bộ phận phải ñược
thiết kế thành các chỉ tiêu có thể so sánh ñược các số liệu thực tế với các dự
án, các ñịnh mức hay mục tiêu ñã ñặt ra.
ðể ñảm bảo tính so sánh ñược, báo cáo của kế toán trách nhiệm có
thể sử dụng các bảng biểu số liệu như một hình thức sắp xếp thông tin
thành các mục sao cho phù hợp với các tiêu chuẩn ra quyết ñịnh. Báo cáo
của kế toán trách nhiệm phải ñảm bảo ñược các yêu cầu sau:
+ Các thông tin phải ñược mã hoá và hệ thống thành các khoản mục
phù hợp với các tiêu chuẩn ñánh giá thông tin trong mỗi tình huống quyết
ñịnh khác nhau.
+ Các khoản mục trong báo cáo phải ñược có quan hệ chặt chẽ, logic
với nhau.
+ Các số liệu thực tế, dự toán, ñịnh mức hay các mục tiêu ñịnh trước
trong bảng phải so sánh ñược với nhau.
- Phương pháp phân loại chi phí phải ñáp ứng mục tiêu quản lý cụ
thể
Những vấn ñề liên quan ñến chi phí ñược các nhà quản trị ñặc biệt
quan tâm. Việc phân tích và mã hoá ñể phân loại chi phí là công việc riêng
của mỗi doanh nghiệp. Vì vậy người làm công tác kế toán phải có khả năng


11
phân loại chi phí thành các loại chi phí khác nhau phù hợp với yêu cầu của
mỗi loại quyết ñịnh.
ðể thực hiện ñược chức năng kiểm soát và báo cáo chi tiết của kế

toán trách nhiệm thì chi phí phải ñược phân loại thành các loại, chi tiết theo
từng tiêu thức nhất ñịnh ñể quan sát chi phí trong mối quan hệ với những
loại, những chi tiết hợp thành chi phí. Chẳng hạn như: Chi phí thực tế và
chi phí tiềm ẩn, Chi phí khả biến và chi phí bất biến; Chi phí trực tiếp và
chi phí gián tiếp, chi phí kiểm soát ñược và chi phí không kiểm soát ñược...
- Kế toán trách nhiệm sử dụng phương pháp phân tích riêng thích
hợp ñể cung cấp thông tin
Kế toán trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ cung cấp thông tin cho nhà
quản trị trong quá trình ñiều hành hoạt ñộng sản xuất kinh doanh ở từng
phần công việc, từng bộ phận hay từng cấp quản lý khác nhau. Phạm vi của
kế toán trách nhiệm ñược quyết ñịnh bởi nhu cầu thông tin của quản trị
doanh nghiệp. Mặt khác nhu cầu thông tin của quản trị doanh nghiệp lại tùy
thuộc vào yêu cầu quản lý theo từng nội dung và yêu cầu thu nhập thông
tin.
Thông tin ñược cung cấp là ña dạng ñáp ứng yêu cầu của từng nhà
quản trị trong nhiều tình huống khác nhau. Kế toán trách nhiệm còn sử
dụng các phương pháp phân tích riêng thích hợp nhằm ñạt ñược những mục
tiêu và yêu cầu của kế toán trách nhiệm.
Cơ sở chung của kế toán trách nhiệm là mức ñộ phân quyền và xác
ñịnh trách nhiệm cố ñịnh nhằm ñạt mục tiêu chung của doanh nghiệp. Do
ñó ta có thể khái quát chung nội dung của kế toán trách nhiệm là quá trình
ñịnh lượng các thông tin kinh tế, ñánh giá kết quả thực hiện ở từng bộ
phận, trách nhiệm của từng cấp quản lý nhằm cung cấp thông tin hữu ích
cho từng cấp quản lý trong việc ra quyết ñịnh kinh doanh.


12

b. Kế toán trách nhiệm là một bộ phận trong hệ thống kiểm soát quản
trị

Nói ñến kế toán quản trị là phải nói ñến vai trò cung cấp thông tin cho
kiểm tra và ñánh giá quá trình thực hiện ñể có thể ñưa ra những ñiều chỉnh
kịp thời nhằm ñạt ñược các mục tiêu ñề ra.
Hệ thống kiểm soát quản trị có 2 yếu tố:
Thứ nhất: Là quá trình lập kế hoạch gồm các ngân sách và các kế
hoạch dài hạn. Quá trình này sử dụng ñể thiết lập các chỉ tiêu kế hoạch nhằm
ñánh giá quá trình thực hiện.
Thứ hai: Là kế toán trách nhiệm mà chủ yếu là tạo ra các trung tâm
trách nhiệm. Trung tâm trách nhiệm chịu trách nhiệm kết quả tài chính và
tác ñộng hiệu quả của từng cá nhân trong tổ chức. Mục tiêu của kế toán
trách nhiệm là tập hợp chi phí và doanh thu trong từng trung tâm trách
nhiệm ñể tính ra ñộ lệch so với mục tiêu thực hiện (ñiển hình là dự toán)
mà có thể quy trách nhiệm cho từng cá nhân ñứng ñầu trung tâm trách
nhiệm.
Mỗi trung tâm trách nhiệm ñều có tiến trình sau:
TIẾN TRÌNH CỦA MỘT TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM
Thiết lập mục tiêu
ðo lường kết quả thực hiện
So sánh kết quả thực hiện với mục tiêu và báo cáo
Phân tích sự sai biệt (ñộ lệch)
ðưa ra ảnh hưởng khi có sự sai biệt ñáng kể giữa thực tế và kế hoạch
Sơ ñồ 1.1. Sơ ñồ tiến trình của một trung tâm trách nhiệm


13
Kế toán trách nhiệm phải thực hiện ñầy ñủ các báo cáo thực hiện
trong khoảng thời gian nhất ñịnh một cách thường xuyên. Trong các báo
cáo ñó nhà quản trị các trung tâm trách nhiệm phải tìm thấy sự sai lệch so
với kế hoạch mà họ quản lý và phải ñưa ra ñược những ảnh hưởng.
Tóm lại, kế toán trách nhiệm là công cụ ñể thu thập và báo cáo các

thông tin dự toán và thực tế về các “ñầu vào” và “ñầu ra” của các trung tâm
trách nhiệm, tìm ra các sai lệch giữa thực tế và dự toán trên cơ sở ñó kiểm
soát hoạt ñộng và chi phí của từng bộ phận.
c. Kế toán trách nhiệm có tính hai mặt và ảnh hưởng về thái ñộ
của người quản lý ñối với kế toán trách nhiệm.
Việc thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm nhằm khuyến khích các
nhà quản lý tổ chức phân quyền và hướng ñến mục tiêu chung của toàn
doanh nghiệp. Hệ thống kế toán trách nhiệm sẽ cung cấp các chỉ tiêu, các
công cụ và các báo cáo làm cơ sở cho việc ñánh giá kết quả của từng bộ
phận và trách nhiệm của từng cấp quản lý. Do vậy thái ñộ của từng nhà
quản trị bộ phận sẽ ảnh hưởng ñến hiệu quả của họ.
Tính hai mặt của hệ thống kế toán trách nhiệm là “thông tin” và
“trách nhiệm”.
- Thông tin có nghĩa là sự tập hợp, báo cáo, ñánh giá các thông tin
mang tính nội bộ theo từng cấp quản lý về mọi hoạt ñộng sản xuất kinh
doanh.
- Trách nhiệm có nghĩa là việc qui trách nhiệm về những nghiệp vụ
kinh tế phát sinh tại từng cấp quản lý. Nhà quản lý của từng bộ phận phải
có nhiệm vụ báo cáo lên cấp quản lý cao hơn về những chi phí và lợi nhuận
mà mình ñảm nhận và giải trình từng nghiệp vụ tài chính mà mình có
quyền kiểm soát.
Việc sử dụng tính hai mặt của kế toán trách nhiệm sẽ ảnh hưởng ñến
thái ñộ của nhà quản lý và hiệu quả của hệ thống kế toán trách nhiệm. Nếu


14
hệ thống kế toán trách nhiệm quá nhấn mạnh ñến mặt ñánh giá trách nhiệm
của người quản lý thì thái ñộ của nhà quản lý sẽ theo chiều hướng tiêu cực.
Thay vì các nhà quản lý phải tìm ra nguyên nhân và hướng khắc phục sai
phạm thì họ lại tìm cách che ñậy sai phạm. Như vậy hệ thống kế toán trách

nhiệm không hoàn thành mục tiêu ñặt ra. Ngược lại nếu hệ thống kế toán
trách nhiệm chú trọng ñến mặt thông tin thì thái ñộ của nhà quản lý sẽ theo
chiều hướng tích cực. Họ sẽ giải thích nguyên nhân dẫn ñến thành quả của
bộ phận và tìm ra các biện pháp khắc phục các hạn chế ñể nâng cao hiệu
quả của bộ phận. Như vậy trong hệ thống kế toán trách nhiệm thì mặt thông
tin là trọng tâm, còn quy trách nhiệm là một yếu tố góp phần vào hiệu quả
thông tin của hệ thống.
1.2. MỤC TIÊU VÀ VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.2.1. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm
- Mục tiêu của hệ thống kế toán trách nhiệm là giúp nhà quản trị
ñánh giá trách nhiệm của từng bộ phận cấu thành từng cấp quản lý.
- Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức
năng tổ chức và ñiều hành của Công ty, xác ñịnh các trung tâm trách nhiệm
giúp nhà quản lý hệ thống công việc từng trung tâm sau ñó thiết lập các chỉ
tiêu ñánh giá.
- Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc kiểm soát tài
chính và quản lý thông qua ñó lãnh ñạo Công ty có thể phân tích, ñánh giá
chi phí, doanh thu và lợi nhuận thực hiện của từng bộ phận.
1.2.2. Vai trò của kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm là một phương pháp phân chia cấu trúc của một
tổ chức thành những trung tâm trách nhiệm khác nhau ñể biểu hiện ño
lường của chúng. Có thể nói, nó là công cụ ñể ño lường kết quả hoạt ñộng
của bộ phận nào ñó trong tổ chức, qua ñó giúp nhà quản trị kiểm soát và


15
ñánh giá trách nhiệm ở từng cấp khác nhau. Vai trò của Kế toán trách
nhiệm ñược thể hiện ở những khía cạnh sau ñây:
Thứ nhất: Kế toán trách nhiệm giúp xác ñịnh sự ñóng góp của từng
ñơn vị, bộ phận vào lợi ích của toàn bộ tổ chức.

Thứ hai: Kế toán trách nhiệm cung cấp một cơ sở cho việc ñánh giá
chất lượng về kết quả hoạt ñộng của những nhà quản lý bộ phận.
Thứ ba: Kế toán trách nhiệm ñược sử dụng ñể ño lường kết quả hoạt
ñộng của các nhà quản lý và do ñó, nó ảnh hưởng ñến cách thức thực hiện
hành vi của các nhà quản lý này.
Thứ tư: Kế toán trách nhiệm thúc ñẩy các nhà quản lý bộ phận ñiều
hành bộ phận của mình theo phương cách phù hợp với những mục tiêu cơ
bản của toàn bộ tổ chức.
1.3. PHÂN CẤP QUẢN LÝ TÀI CHÍNH VÀ CƠ SỞ HÌNH THÀNH
KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.3.1. Khái niệm, ý nghĩa của phân cấp quản lý tài chính
Phân cấp quản lý tài chính là một trong những yếu tố ảnh hưởng trực
tiếp ñến sự tồn tại và phát triển của mỗi doanh nghiệp. Phân cấp quản lý tài
chính là sự phân công, phân ñịnh, xác ñịnh thẩm quyền, trách nhiệm quản
lý tài chính giữa các cấp quản lý như giữa Công ty với các ñơn vị trực
thuộc…Trong ñó việc xác ñịnh trách nhiệm, thẩm quyền trong vấn ñề quản
lý tài chính hay còn gọi là sự phân quyền trong quản lý tài chính sao cho
phù hợp giữa các cấp là nội dung quan trọng nhất trong phân cấp quản lý
tài chính, và chính nội dung này cũng tác ñộng trực tiếp ñến quá trình phát
triển của doanh nghiệp.
Như vậy phân cấp quản lý tài chính là biểu hiện chủ yếu của sự phân
quyền trong hệ thống quản lý tài chính của doanh nghiệp. Khi qui mô hoạt
ñộng kinh doanh của doanh nghiệp càng lớn và càng ña dạng thì ñòi hỏi tổ
chức của doanh nghiệp phải ñược phân chia thành nhiều tầng lớp, hình


16
thành nên những cấp quản lý khác nhau. Ở mỗi cấp quản lý sẽ ñược quy
trách nhiệm và quyền hạn về quản lý tài chính một cách tương ứng.
Phân cấp quản lý tài chính trong doanh nghiệp phù hợp sẽ có ý nghĩa

rất lớn trong quản lý của doanh nghiệp và ñược thể hiện như sau:
- Phân cấp quản lý tài chính hợp lý làm cho vốn của doanh nghiệp
ñược phân phối gắn với nhu cầu và khả năng quản lý, sử dụng vốn ở từng
cấp, từng bộ phận, từ ñó quyền ra quyết ñịnh trong kinh doanh cũng ñược
phân chia thích hợp cho từng cấp, phát huy tính chủ ñộng, sáng tạo trong
việc quản lý và sử dụng vốn.
- Phân cấp quản lý tài chính làm cho hiệu suất quản lý của doanh
nghiệp ñược nâng cao. Cụ thể ñối với cấp trên thì không phải tham gia giải
quyết quá nhiều công việc hàng ngày mà tập trung thời gian và trí tuệ vào
công việc lớn của doanh nghiệp, ñối với cấp dưới phân cấp quản lý tài
chính phù hợp sẽ tạo ñược thế chủ ñộng; sáng tạo cũng như trách nhiệm,
quyền hạn của người quản lý ñối với ñơn vị mình.
- Phân cấp quản lý tài chính là tiền ñề cho hạch toán nội bộ. Phân
cấp quản lý tài chính giúp phân ñịnh rõ việc quản lý tài chính giữa các cấp,
giúp cho công tác tổ chức hạch toán kế toán ñược thuận lợi và phù hợp hơn
với từng mô hình doanh nghiệp cụ thể.
- Phân cấp quản lý tài chính cũng làm cho mọi cá nhân trong ñơn vị
ý thức và quan tâm hơn ñến hiệu quả sản xuất kinh doanh trên cơ sở khai
thác và sử dụng hợp lý các nguồn lực của ñơn vị, làm cho hiệu quả chung
của ñơn vị ñược nâng cao.
Với ý nghĩa như trên, phân cấp quản lý tài chính là một yếu tố quan
trọng, quyết ñịnh sự thành bại của hệ thống quản lý doanh nghiệp. Một
doanh nghiệp muốn hoạt ñộng có hiệu quả và ngày càng phát triển cần biết
tận dụng hết mọi nguồn lực vốn có của mình. ðể ñạt ñược ñiều này ñòi hỏi
doanh nghiệp phải có một hệ thống phân cấp quản lý tài chính phù hợp với