Phân lập và xác định cấu trúc một số alkaloid từ bột mã tiền chế (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ THỊ BẢO QUYÊN

PHÂN LẬP VÀ XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC MỘT
SỐ ALKALOID TỪ BỘT MÃ TIỀN CHẾ

Chuyên ngành: Hóa hữu cơ
Demo Version - Select.Pdf SDK
Mã số: 8440114

LUẬN VĂN THẠC SĨ HÓA HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
TS. NGUYỄN CHÍ BẢO
PGS.TS. NGUYỄN THỊ HOÀNG ANH

Thừa Thiên Huế, Năm 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu,
kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho
phép sử dụng và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Họ tên tác giả

Lê Thị Bảo Quyên

Demo Version - Select.Pdf SDK

LỜI CÁM ƠN
Luận văn được hoàn thành tại phòng thí nghiệm Nghiên cứu các Hợp chất tự
nhiên, Viện Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô PGS.TS. Nguyễn Thị Hoàng
Anh và Thầy giáo TS. Nguyễn Chí Bảo, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ
tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này.
Tôi xin cám ơn dự án “Hoàn thiện quy trình công nghệ sản xuất cao khô
bán thành phẩm và thuốc Phong tê thấp Bà Giằng”, mã số CNHD.DASXTN 024
thuộc Chương trình nghiên cứu KHCN trọng điểm quốc gia phát triển công
nghiệp Hóa dược đến năm 2020 do Doanh nghiệp tư nhân Sản xuất thuộc Y học
cổ truyền chủ trì, phối hợp với Viện Hóa học, Viện Hàn Lâm Khoa học và Công

Demo
- Select.Pdf SDK
nghệ Việt Nam
thựcVersion
hiện.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo khoa Hóa nói chung và tổ Hóa
hữu cơ nói riêng đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu về chuyên môn giúp tôi hoàn
thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, phòng Đào tạo Sau Đại học trường
Đại học Sư phạm Huế, Viện Hóa học, Viện Hàn lâm khoa học Việt Nam đã tạo điều
kiện thuận lợi giúp tôi thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn.
Huế, tháng 10 năm 2018
Học viên
Lê Thị Bảo Quyên

MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................ 1
2. Đối tượng và mục đích nghiên cứu ........................................................................... 2
3. Nội dung nghiên cứu .................................................................................................. 2
4. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................... 2
5. Cấu trúc luận văn ....................................................................................................... 3
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ....................................................................... 4

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
1.1. Sơ lược
về chi
Strychnos
...............................................................................
4
1.1.1.

Đặc điểm thực vật của chi Strychnos .......................................................... 4

1.1.2.

Giá trị sử dụng của chi Strychnos ................................................................ 4

1.2. Tổng quan về cây Mã tiền (Strychnos nux-vomica) .................................... 5
1.2.1. Nguồn gốc........................................................................................................ 5
1.2.2. Đặc điểm thực vật............................................................................................ 5
1.2.3. Phân bố sinh thái của cây Mã tiền .................................................................. 7
1.2.4. Bộ phận dùng- Hạt Mã tiền ............................................................................ 7
1.2.5. Một số phương pháp chế biến Mã tiền tạo thành Mã tiền chế........................ 7
1.2.6. Thành phần hóa học ........................................................................................ 8
1.2.7. Tác dụng của Mã tiền chế ............................................................................ 16
1.3. Tổng quan về alkaloid .................................................................................. 17
1.3.1. Giới thiệu chung ............................................................................................ 17


1.3.2. Tác dụng của alkaloid .................................................................................. 20
1.3.3. Các phương pháp chiết- tách alkaloid ......................................................... 21
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................ 24
2.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 24
2.2. Hóa chất, thiết bị và dụng cụ nghiên cứu .................................................. 24
2.3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 25
2.3.1. Phương pháp chiết mẫu ................................................................................. 25
2.3.2. Phương pháp phân lập và xác định cấu trúc .................................................. 27
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................... 30
3.1. Hàm lượng các cao chiết ............................................................................. 30
3.2. Phân lập các hợp chất ................................................................................. 30
3.3. Xác định cấu trúc các hợp chất phân lập .................................................. 31
3.3.1. Hợp chất MTC1 ............................................................................................ 31
3.3.2. Hợp chất MTC2 ............................................................................................ 35
KẾT LUẬN ...................................................................................................................
42
Demo Version - Select.Pdf SDK

KIẾN NGHỊ .................................................................................................................. 42
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 433


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Ký hiệu
13

1

C – NMR

H – NMR

Tên gọi
Phổ cộng hưởng từ hạt nhân 13C
Phổ cộng hưởng từ hạt nhân proton

IR

Phổ hồng ngoại

HPLC

Sắc ký lỏng hiệu nâng cao

LC/MS

Sắc ký lỏng ghép khối phổ

SKBM

Sắc ký bản mỏng

SKC

Sắc ký cột

Demo Version - Select.Pdf SDK
EtOAc

Etyl axetat

MeOH

Metanol

EtOH

Etanol

PĐ

Phân đoạn

S.

Strychnos

DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng
biểu

Tên bảng biểu

Trang

1.1

Các alkaloid từ Strychnos nux-vomica.

9

3.1

Hàm lượng các cao chiết trong bột Mã tiền chế

30

3.2

Độ chuyển dịch hóa học của MTC1 (CDCl3) và brucine (CDCl3)

35

3.3

Độ chuyển dịch hóa học của MTC2 (CDCl3) và strychnine
(CDCl3)

42

DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ

Tên sơ đồ

Trang

Demo Version - Select.Pdf SDK
2.1

Quy trình chiết mẫu

26

2.2

Sơ đồ phân lập chất từ cao chiết điclometan

29

DANH MỤC HÌNH
Hình

Tên hình

Trang

1.1

Cây Mã tiền

6

1.2

Quả và hạt cây Mã tiền

7

2.1

Bột Mã tiền chế

24

3.1

Phổ 1H-NMR của MTC1

31


3.2

Phổ 13C-NMR của hợp chất MTC1

32

3.3

Phổ HSQC của hợp chất MTC1

34

3.4

Phổ 1H-NMR của hợp chất MTC2

37

3.5

Phổ 13C-NMR của hợp chất MTC2

38

3.6

Phổ HSQC của hợp chất MTC2

39

3.7

Phổ HSQC giãn rộng của hợp chất MTC2

40

Demo Version - Select.Pdf SDK


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài [1], [15], [26]
Cây Mã tiền có tên khoa học là Strychnos nux-vomica, thuộc họ Mã tiền
(Loganiaceae), là loài cây gỗ thường xanh có nhiều ở vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới. Trong
y học dân gian của người Trung Quốc và Ấn Độ đã biết sử dụng hạt Mã tiền dùng điều trị
các bệnh như viêm khớp dạng thấp, triệu chứng dị ứng và điều trị các bệnh thần kinh.
Ngoài ra, còn dùng thuốc xoa bóp dưới dạng rượu, chữa bệnh tê liệt nửa người, chó dại
cắn và trị ghẻ rất công dụng.
Ngày nay, con người còn biết được thêm nhiều lợi ích khác của hạt Mã tiền. Y học
hiện đại đã chứng minh Mã tiền chế có nhiều dược lý trong đông y và tây y. Tuy nhiên do
độc tính của hạt rất cao nên không được phép sử dụng trực tiếp mà phải qua chế biến.
Thành phần chính thể hiện hoạt tính sinh học của loài Strychnos nux-vomica được biết là
các alkaloid như strychnine, brucine và vomicine. Trong đó strychnine và brucine là hai
alkaloid có nhiều nhất
trongVersion
hạt Mã tiền
và có ảnh hưởng
Demo
- Select.Pdf
SDK quan trọng đến tác dụng cũng
như độc tính của hạt. Một mặt, strychnine và brucine có tác dụng giảm đau, chống viêm,
chống ung thư nhưng bên cạnh đó chúng có thể gây các rối loạn vận động, tăng trưởng
lực cơ, tăng hoạt động cảm giác, ở liều cao có thể gây co giật hệ thống thần kinh trung
ương và dẫn đến tử vong do liệt hô hấp, liệt cột sống hoặc ngừng tim. Ngoài ra,

strychnine còn được sử dụng làm thuốc diệt chuột và một số loài động vật gặm nhấm. Nó
cũng được biết đến là một trong những chất đầu tiên được sử dụng làm chất kích thích
trong thể thao. Strychnine tác dụng chọn lọc và đối kháng cạnh tranh với glycin ở tủy
sống. Liều cao tác động cả lên glycin ở não. Ngộ độc strychnine có thể gây tử vong cho
người và động vật.
Brucine cũng là một alkaloid mà từ lâu được sử dụng như một loại thuốc truyền
thống để điều trị ung thư biểu mô tế bào gan. Nó ức chế đáng kể việc di chuyển tế bào
ung thư gan (HCC Hep-G2, SMMC-7721) trong ống nghiệm và di căn phổi in vivo. Độ

1


độc của brucine thấp hơn strychnine nhưng cũng có thể gây co giật hệ thống thần kinh
ngoại biên.
Hai alkaloid trên có độc tính rất mạnh, chỉ với một liều lượng nhỏ có thể gây tử
vong nếu uống và tiêm không đúng. Vì vậy việc xác định hai alkaloid này là vô cùng
quan trọng trong giám định độc chất của bài thuốc phong tê thấp Bà Giằng.
Xuất phát từ những vấn đề trên, chúng tôi đề xuất đề tài: “Phân lập và xác định
cấu trúc một số alkaloid từ bột Mã tiền chế”.
2. Đối tượng và mục đích nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Bột Mã tiền chế do cơ sở thuốc phong tê thấp Bà Giằng
cung cấp.
Mục đích nghiên cứu:
-

Phân lập được một số alkaloid trong bột Mã tiền chế.

-

Xác định cấu trúc các alkaloid phân lập từ bột Mã tiền chế.

Demo Version - Select.Pdf SDK

3. Nội dung nghiên cứu
-

Điều chế cặn chiết giàu alkaloid bằng phương pháp tách alkaloid tổng.

- Phân lập các alkaloid bằng các phương pháp sắc ký cột, sử dụng các chất nhồi
cột khác nhau như silicagel, Sephadex LH-20.
-

Xác định cấu trúc bằng các phương pháp phổ hiện đại IR, MS, NMR,…

4. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu lý thuyết
Phương pháp nghiên cứu các hợp chất tự nhiên, tổng quan về đặc điểm thực vật,
thành phần hóa học, một số công dụng của bột Mã tiền chế, các phương pháp tách và
phân lập các hợp chất hữu cơ.
Nghiên cứu thực nghiệm
- Tách, chiết các alkaloid tổng có trong bột Mã tiền chế.

2


- Sử dụng các phương pháp sắc ký như sắc ký cột (SKC), sắc ký bản mỏng
(SKBM),... để phân lập một số hợp chất từ cao chiết và xác định cấu trúc của các cấu tử
tách được bằng các phương pháp phổ như: phổ IR, 1H-NMR, 13C-NMR, DEPT.
5. Cấu trúc luận văn
Luận văn bao gồm: 56 trang

Mục lục: 2 trang.
Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt: 1 trang.
Danh mục các bảng biểu, sơ đồ, hình: 2 trang.
Phần mở đầu: 3 trang.
Phần nội dung: 42 trang.
Chương 1. Tổng quan: 25 trang.
Chương 2. Thực nghiệm: 6 trang.
Chương 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận: 11 trang.
Phần kết luận và kiến nghị: 1 trang.

Demo Version - Select.Pdf SDK

Phần tài liệu tham khảo: 4 trang.

3