PHÂN TÍCH cải CÁCH ở CHÍNH QUYỀN cấp đạo của VUA lê THÁNH TÔNG

PHÂN TÍCH CẢI CÁCH Ở CHÍNH
QUYỀN CẤP ĐẠO CỦA VUA LÊ
THÁNH TÔNG
Vấn đề tổ chức hành chính quốc gia là một trong những vấn
đề then chốt của mọi chế độ chính trị trong lịch sử. Xã hội luôn
luôn vận động, vì vậy, nền hành chính cũng phải luôn luôn có sự
điều chỉnh, cách tân để đáp ứng sự biến đổi của xã hội. Do đó,
trong tiến trình phát triển của lịch sử dân tộc Việt Nam, cùng với
sự biến đổi của thể chế chính trị - xã hội, thường dẫn đến những
cải cách từng phần hoặc toàn diện nền hành chính trên phạm vi
toàn quốc. Cuộc cải cách của vau Lê Thành Tông là một cuộc cải
cách lớn trong lịch sử nước ta và đó cũng là một cuộc cải cách
toàn diện và thành công nhất. Chính quyền từ trung ương đến địa
phương được thiết lập rất khoa học và hợp lý. Để làm rõ hơn về cải
cách chính quyền của vua Lê Thánh Tông, em xin đi chọn để tài:
“Phân tích cải cách ở chính quyền cấp đạo của vua Lê Thánh
Tông”. Do kiến thực lý luận của em còn hạn chế, trong bài viết
không thể tránh khỏi những sai sót, em rất mong được sự chỉ bảo
của thấy, cô để em được hiểu và rõ hơn.
B. NỘI DUNG
I. Bối cảnh lịch sử của đất nước trước cải cách của vua
Lê Thánh Tông.
Trước khi đi tìm hiểu cải cách Lê Thánh Tông, chúng ta cần
xem xét bối cảnh của công cuộc cải cách, qua đó mới nhìn nhận
được hết các khía cạnh của nú. Mới nhìn, tưởng rằng cuộc cải cách
này chỉ bắt nguồn từ nguyên nhân đơn giản trước mắt là sự yếu
kém của bộ máy hành chính đã được cải tổ từ Lê Thái Tổ đến Lê
Nhân Tông. Nhưng thực tế nú bắt nguồn từ nguyên nhân sâu xa,


mà từ Lê Thái Tổ đến Lê Nhân Tông tuy cũng muốn làm nhưng

chưa thực hiện được. Nguyên nhân trước hết là do khủng hoảng
thiết chế chính trị diễn ra từ cuối Trần: Cơ cấu tổ chức bộ máy
quản lý nhà nước và hành chính mang tính phân tán, quyền lực
của nhà nước quân chủ quan liêu trung ương tập quyền bị hạn
chế. Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly nhằm thay thế thiết chế quân
chủ quý tộc bằng một thiết chế mới quân chủ quan liêu là đúng
đắn, cần thiết, nhưng do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ
quan, nú đã thất bại nhanh chóng. Dưới thời thuộc Minh( Trung
Quốc), Đại Việt trở thành một đơn vị hành chính cấp tỉnh của nhà
Minh do ba ty quản lý.
Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418 – 1427) thắng lợi. Năm
1428, Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, bắt tay xây dựng cường quốc mới
theo thiết chế cũ của nhà Trần. Ở trung ương, dưới vua là các
chức Tả, Hữu tướng quốc, Bình chương, Đại hành khiển, Tả hữu
bộc xạ là những trọng thần giúp vua bàn bạc các “quõn quốc
trọng sự”. Dưới đó là các chức quan như: Trung thư sảnh, Môn hạ
sảnh…Cỏc bộ chỉ là các ban, phòng nằm trong thượng
Ở địa phương, đất nước rộng lớn đã thống nhất, nhưng Lê
Thái Tổ mới chia làm ba đạo, rồi Lê Thái Tông chia làm 5 đạo. Lê
Thái Tổ đã xác định xã là cấp cơ sở và đặt xã quan. Nhưng các
cấp trung gian lại còn quá nhiều và hỗn độn như: Phủ, huyện, lỵ,
trấn… ở thời Lê Thái Tổ. Đến thời Lê Thái Tông lại vẫn thấy: Phủ,
lộ, trấn, huyện…
Thiết chế chính trị như trên rõ ràng chưa chặt chẽ, chưa hoàn
chỉnh, mang tính phân tán. Nhược điểm này đã bộc lộ ngay từ nửa
sau thế kỷ XIV và từ đó đã đặt ra yêu cầu cải cách. Giờ đây, trong
hoàn cảnh mới nhưng vẫn duy trì thiết chế chính trị đó rõ ràng
không còn phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước, của xu

thế thời đại. Yêu cầu đặt ra cần thiết lập một bộ máy hành chính
mới phù hợp với tình hình thực tiễn của đất nước.
Mặt khác, sau khi Lê Thái Tổ qua đời, các vua kế vị thường
còn ít tuổi (10 tuổi và 2 tuổi). Mọi việc quyết đoán trong triều đình
đều nằm trong tay các đại thần. Nhưng mặc dù đã có với nhau
gần 10 năm “nằm gai nếm mật”, họ vẫn không thoát khỏi sự đố kị
khi trở thành người nắm giữ vận mệnh quốc gia. Hàng loạt “công
thần khai quốc” như: Nguyễn Trói, Lưu Nhân Chú, Lê Sát, Lê
Ngõn… lần lượt bị giết. Tình trạng quan lại lộng quyền, tham
nhũng, ăn chơi sa đoạ khá phổ biến, đến nỗi Lê Thái Tông phải ra
lệnh chỉ, nêu:“ Nay các khanh không kính giữ phép công, người
giữ tiền bạc, sổ sách nhà nước thì chậm trễ hoặc gây khó dễ.
Thuế đáng thu hay đáng miễn thì không chịu phê tâu dứt khoát
để làm khổ dân. Người coi quan thì không thương dân đau khổ,
mượn đồ của dân vứt bỏ bừa bãi đến nỗi hỏng, mất, đến khi có
việc lại đến hạch sách. Còn kẻ coi dân thì chỉ vụ lợi riêng, không
lo nuôi dưỡng dân, hoặc tha cho người giàu, bắt tội người nghèo
mua gỗ làm nhà làm cửa, xử kiện không công bằng, chỉgây bè
phái, lo hối lộ…”[2,326]. Ngay trong bản Trung hưng kí, được viết
sau khi Lê
hối lộ công hành… phường dốt đặc nổi dậy như ong…Văn
giai như Đào Công Soạn tuổi gần 80, tế thần như Lê Ê không biết
một chữ. Người trẻ không biết nghĩ, tự ý làm càn; người già không
chết đi, thành ra tai hại. Bán quan, mua ngục, ưa giàu, ghét
nghốo…kẻ xiểm nịnh được nghe theo, bọn dạn sát thì được bổ
dụng”[2, 437].
Thực trạng đó cũng làm cho nhà nước tập quyền thêm suy
yếu. Để xây dựng một nhà nước quân chủ trung ương tập quyền
mạnh, đòi hỏi phải chấn chỉnh lại kỉ cương phép nước, phải cải
cách cả thiết chế chính trị, cả về cơ chế vận hành của bộ máy

hành chính từ trung ương đến địa phương, khắc phục tình trạng
bất cập giữa tập trung và phân tán. Tình hình trên đặt ra yêu cầu
cần tiến hành một công cuộc cải cách, đặc biệt là mặt hành chính
nhằm chấn chỉnh bộ máy hành chính nhà nước, xây dựng một nhà
nước tập quyền có đủ khả năng ổn định lại tình hình, đưa đất nước
phát triển đi lên. Lê Thánh Tông - Vị vua hiền trong triều đại nhà
Lê lên ngôi đã đảm đương công việc này.
II. Cải cách hành chính của vua Lê Thánh Tông ở cấp
đạo – xứ.
Đối với cấp đạo, Lê Thánh Tông thực hiện ba biện pháp: Một là chia cả nước thành nhiều đạo nhỏ, hai là
không để quyền hành ở đạo tập trung vào tay một người mà được tản ra cho ba cơ quan (tam ti), ba là
giám sát chặt chẽ cấp đạo.
Từ năm 1466, Lê Thánh Tông chia cả nước thành 12 đạo và phủ Trung Đô (có thời gian được gọi là phủ
Phụng Thiên). Phủ này gồm hai huyện là Quảng Đức và Thọ Xương, là đất kinh đô, được đặt thành một
khu hành chính đặc biệt, trực thuộc triều đình. Phủ Trung Đô là đơn vị hành chính tương đương với đạo,
khác với những phủ thông thường khác (dưới cấp đạo). Bởi vậy, sử sách có khi nói 12 đạo và Trung Đô
phủ, có khi nói 13 đạo (gồm cả Trung Đô phủ). Năm 1471, Lê Thánh Tông đánh chiếm thêm một phần đất
của người Chămpa và lập thêm đạo Quảng Nam (gồm Quảng Nam, Quàng Bình, Quảng Ngãi ngày nay).
Biên giời Đại Việt lui vào tới đèo Củ Mông. Như vậy, từ năm 1471, Đại Việt có 13 đạo và phủ Trung Đô. Từ
năm 1490, đạo được gọi là xứ (hay còn gọi là xứ thừa tuyên), có 13 xứ và Trung Đô phủ.
Việc chia cả nước thành nhiều đạo nhỏ nhằm hai mục đích:
-

Hạn chế tiềm lực và thế lực của những lực lượng phong kiến địa phương, ngăn ngừa sự cát cứ.

-

Chính quyền cấp đạo quản lí địa phương có hiệu lực và hiệu quả hơn.

Đồng thời, Lê Thánh Tông bãi bỏ chức Hành khiển và thay vào đó bằng ba ti (sử sách thường gọi là tam ti).
Ti Tuyên chính sứ (đứng đầu là tuyên chính sứ) được lập ra ở các đạo từ năm 1464 để thay cho Hành
khiển. Sự kiện này đánh dấu quá trình chuyển hình thức cai quản địa phương bởi một cá nhân, hơn nữa
chỉ thiên về quản lãnh quân sang hình thức cai quan bằng một cơ quan có một cơ quan đứng đầu và cơ
sự phân công chức trách giữa các bộ phận trong ti. Năm 1466, ti Tuyên chính sứ được gọi là Thừa ti chính
sứ (Thừa ti) quan đứng đầu được gọi là thừa chính sứ. Năm 1467 bãi bỏ việc đô tổng binh sứ kiêm nhiệm
chức thừa chính sứ. Vì rằng, chức thừa chính sứ phần nhiều do tổng binh kiêm nhiệm mà đô tổng binh là
hạng võ thường ít hiểu chữ nghĩa, kiêm hai chức e rằng trở ngại đến việc quân ngũ và chính trị.


Đô binh sứ (Đô ti) được lập ra từ năm 1466 để lãnh đạo trách nhiệm về quân sự và trước đó do Thừa ti
nắm giữ cả.
Hiến sát sứ ti (Hiến ti) được lập ra sau cùng vào năm 1471.
Như vậy, từ năm 1471, tam ti được hình thành và bao gồm:
-

Thừa ti phụ trách hành chính, tài chính, dân sự. Đứng đầu Thừa ti là thừa ti chính sứ với hàm tòng tam
phẩm, chức phó thừa ti sứ hàm tong tứ phẩm.

-

Đô ti trong coi việc quẩn, đứng đầu là đo tổng binh sứ hàm chánh tứ phẩm, phó tong binh hàm tong tứ
phẩm.

-

Hiến ti có chức năng xét xử và giám sát hai ti trên, giám sát mọi công việc trong đạo để tâu lên triều đình.
Đứng đầu Hiến ti là hiến sát hàm chánh lục phẩm và hiến sát phó sứ hàm chánh thất phẩm.
Sự phân lập quyền hành ở địa phương như vậy nhằm ngăn ngừa khuynh hướng cát cứ và tang cường
quyền lực của trung ương.

Ngoài ra để tang cường hơn nữa sự giám sát của trung ương đối với cấp đạo, ngự sử đài ở triều đình đã
đặt 6 ti ngự sử tại các đạo. Mỗi ti ngự sử đài giám sát hai hoặc ba đạo. Ti ngự sử không phải là cơ quan địa
phương mà là cơ quan của ngự sử đài trung ương. Đứng đầu ti ngự sử là chức quan giám sát ngự sử
mang hàm chánh thất phẩm.
Riêng Trung Đô phủ (phủ Phụng Thiên) quan đứng đầu phủ là phủ doãn mang hàm chánh ngũ phẩm,
chức phó là thiều doãn với hàm chánh lục phẩm. Như vậy, tuy phủ Trung Đô là đơn vị hành chính trung
ương tương đương cấp đạo nhưng có hình thức tổ chức chính quyền khác hẳn cấp đạo.
Quan lại thời Lê Thánh Tông chỉ được tại chức đến năm 65 tuổi, bãi bỏ luật cha truyền con nối cho các
công thần, điều này cũng góp phần hạn chế quyền hành của các đại thần, tránh tình trạng cát cứ.
III. Đánh giá cải cách cấp đạo của Lê Thánh Tông.
Do hoản cách lên ngôi sau một cuộc nổi loạn của các vị đại thần trong triều cũng như rút ra từ các triều
đại được trước thì cuộc cải cách của Lê Thánh Tông đã thay đổi mọi mặt trong xã hội. Quyền lực được tập
trung vào tay vua và trung ương nhiều hơn không như triều Lý – Trần vua không nắm toàn quyền. Cải
cách của Lê Thánh Tông cũng tằng cường việc giám sát quan lại tránh việc lộng quyền của các thế lực
phong kiến. Chính những cải cách này đã đưa nước ta phát triển về kinh tế xã hội, văn hóa, củng cố quân
đội đảm bảo quốc phòng tránh sự nhòm ngó của phong kiến phương Bắc.
Có thể khẳng định rằng cuộc cải cách của Lê Thánh Tông là thành công và triệt để nhất trong các cuộc cải
cách phong kiến.
C. KẾT LUẬN


Qua những cải cách cấp đạo của Lê Thánh Tông ta thấy rõ được tài trí cũng như đúc rút kinh nghiệm của
các triều đại trước từ đó đưa nước ta phát triển rực rỡ, giúp nhân dân ấm lo, hạnh phúc.