NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963

NHÌN LẠI PHONG TRÀO
PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963



TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHXH&NV
ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

HỌC VIỆN PHẬT GIÁO VIỆT NAM
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
-----oOo-----

CHỦ BIÊN:

PGS.TS. TRƯƠNG VĂN CHUNG
PGS.TS. NGUYỄN CÔNG LÝ - TT.TS. THÍCH NHẬT TỪ

NHÌN LẠI PHONG TRÀO
PHẬT GIÁO MIỀN NAM
NĂM 1963

NHÀ XUẤT BẢN PHƯƠNG ĐÔNG - 2013



TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHXH&NV
ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

HỌC VIỆN PHẬT GIÁO VIỆT NAM
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
-----oOo-----

CHỈ ĐẠO:
HT.TS. THÍCH TRÍ QUẢNG - PGS.TS. VÕ VĂN SEN

CHỦ BIÊN:
PGS.TS. TRƯƠNG VĂN CHUNG
PGS.TS. NGUYỄN CÔNG LÝ
TT.TS. THÍCH NHẬT TỪ

THƯ KÝ:
TS. TRẦN THỊ HOA
TT.TS. THÍCH PHƯỚC ĐẠT
ĐĐ.TS. THÍCH GIÁC HOÀNG
ThS. NGUYỄN THOẠI LINH
ThS. NGUYỄN THANH TÙNG

ISBN: 1 74189 969 9



MỤC LỤC
Lời giới thiệu .................................................................................... xi
Lời nói đầu ......................................................................................xiii
HT.TS. Thích Trí Quảng
Phát biểu chào mừng Hội thảo . .................................................... 1
PGS.TS. Võ Văn Sen
Diễn văn khai mạc Hội thảo . ........................................................ 5
Phần I

TỪ PHONG TRÀO CHẤN HƯNG PHẬT GIÁO ĐẦU THẾ KỶ XX

ĐẾN PHONG TRÀO PHẬT GIÁO Ở MIỀN NAM NĂM 1963

HT. Thích Đức Nghiệp
Từ phong trào chấn hưng Phật giáo đầu thế kỷ XX đến phong
trào đấu tranh của Phật giáo năm 1963.......................................... 9
TT. Thích Huệ Thông
Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc trong phong trào chấn hưng Phật giáo. 17
TS. Nguyễn Tất Thắng & Dương Thanh Mừng
Tác động từ phong trào chấn hưng Phật giáo miền Trung đối với
cuộc vận động Phật giáo miền Nam năm 1963.........................................29
Phần II
BỐI CẢNH LỊCH SỬ, SỰ KIỆN, NHÂN VẬT, VĂN HỌC TRONG
PHONG TRÀO PHẬT GIÁO Ở MIỀN NAM NĂM 1963

PGS.TS. Nguyễn Hồng Dương
Nguyên nhân dẫn đến phong trào Phật giáo năm 1963 ở miền Nam
Việt Nam.........................................................................................................49
PGS.TS. Trương Văn Chung
Phong trào đấu tranh của Phật giáo miền Nam Việt Nam 1963 Nhìn từ hồ sơ lưu trữ Bộ Ngoại giao Mỹ .................................... 61
PGS.TS. Đào Ngọc Chương
Phong trào đấu tranh Phật giáo miền Nam 1963 – Từ góc nhìn của
người Mỹ....................................................................................................................73


viii • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
TS. Bùi Kha
Phật giáo 1963 & Bồ-tát Quảng Đức, nhìn từ thế giới ............... 85
NNC. Tâm Hằng Nguyễn Đắc Xuân
Ngọn lửa Thích Tiêu Diêu tỏa sáng giữa sân chùa Từ Đàm Huế ngày
16-8-1963................................................................................................................103

PGS.TS. Hà Minh Hồng & TS. Phạm Thị Ngọc Thu
Phong trào Phật giáo năm 1963 - Một cách tiếp cận ................ 115
ThS. Dương Hoàng Lộc
Ni trưởng Thích Nữ Diệu Không trong phong trào đấu tranh Phật
giáo ở miền Nam năm 1963 ...................................................... 127
ThS. Dương Văn Triêm
Phong trào Phật giáo miền Nam năm 1963 có phải là nguyên nhân
cái chết của Ngô Đình Diệm? ..................................................... 139
TS. Hoàng Chí Hiếu
Phong trào Phật giáo thị xã Quảng Trị năm 1963 ..................... 147
NNC. Nhất Nguyên
Cà-sa vương khói....................................................................... 159
NNC. Trí Bửu
Phật giáo Khánh Hòa với pháp nạn 1963............................................... 169
NNC. Lê Chính Tâm & TS. Lê Thành Nam
Cộng đồng quốc tế với phong trào Phật giáo miền Nam Việt Nam
năm 1963............................................................................................ 177
ThS. Nguyễn Thị Thanh Huyền
Vai trò quần chúng nhân dân trong phong trào Phật giáo miền
Nam năm 1963......................................................................................................195
ThS. Phan Văn Cả
Chính sách của Mỹ đối với chính quyền Ngô Đình Diệm trong
cuộc khủng hoảng Phật giáo 1963............................................. 213
NNC. Lê Thị Dung
Phong trào đấu tranh của Phật giáo ở miền Nam Việt Nam năm
1963 - Đợt sóng cuối cùng nhấn chìm chế độ độc tài Ngô Đình Diệm .... 225
PGS.TS. Lê Giang
Con đường thơ đi đến “Lửa từ bi” của Vũ Hoàng Chương ...... 237
PGS.TS. Nguyễn Công Lý
Tinh thần vô ngã vị tha của Bồ-tát Quảng Đức qua Lời nguyện

tâm huyết và Kệ thiêu thân cúng dường..................................... 251


MỤC LỤC •

ix

GS.TS. Nguyễn Tri Ân
Bồ-tát Quảng Đức: Cuộc đời và hạnh nguyện nhìn qua các văn
bản và khảo cứu ........................................................................ 261
NNC. Tâm Diệu
Lịch sử Phật giáo Việt Nam trong ngày 11-6-1963 đã bị mạo hóa .299
Phần III
Ý NGHĨA, VAI TRÒ VÀ BÀI HỌC LỊCH SỬ TỪ PHONG TRÀO
PHẬT GIÁO MIỀN NAM NĂM 1963

PGS.TS. Lê Cung
Năm mươi năm nhìn lại phong trào Phật giáo miền Nam
(1963 - 2013).............................................................................. 307
TT.TS. Thích Nhật Từ
Nguyên nhân và ý nghĩa tự thiêu của Bồ-tát Thích Quảng Đức ... 327
ThS. Huỳnh Thị Cận
Mục tiêu công bằng xã hội nhìn từ cuộc vận động của Phật giáo
miền Nam năm 1963 ................................................................. 349
TS. Nguyễn Ngọc Quỳnh
Nhìn lại phong trào đấu tranh của Phật giáo miền Nam năm 1963
- Những giá trị và ý nghĩa lịch sử ................................................. 361
Nguyễn Văn Bắc
Ảnh hưởng của phong trào Phật giáo đến cục diện chính trị miền
Nam (1963) ................................................................................ 373

HT.ThS. Thích Đạt Đạo
Tinh thần dân tộc trong phong trào Phật giáo năm 1963........... 387
TT.TS. Thích Viên Trí
Bài học lịch sử từ ngọn lửa Quảng Đức..................................... 391
TS. Giác Chính Trần Đức Liêm
Sự kiện Phật đản năm 1963: Bài học lịch sử.............................. 397
GS.TS. Cao Huy Thuần
Pháp nạn 1963: suy nghĩ về bất bạo động.................................. 407
PGS.TS. Trần Hồng Liên
Từ phong trào tranh đấu của Phật giáo miền Nam năm 1963, nghĩ
về tinh thần nhập thế của Phật giáo Việt Nam .......................... 419
TS. Trần Thuận
Sức mạnh truyền thống trong phong trào Phật giáo năm 1963.. 429
HT.ThS. Thích Giác Toàn
Sáng ngời đức vô úy................................................................... 449


x • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
PGS.TS. Nguyễn Ngọc Dung
Phong trào đấu tranh của Phật giáo miền Nam 1963 - Đỉnh cao
của sự nhập thế........................................................................... 455
TS. Trần Nam Tiến & Huỳnh Tâm Sáng
Tác động của phong trào đấu tranh Phật giáo ở miền Nam Việt
Nam 1963 đến quan hệ Mỹ - Ngô Đình Diệm........................... 469
GS.TS. Cao Huy Thuần
Bản chất văn hóa của cuộc đấu tranh Phật giáo trong pháp nạn 1963 .483
Phần IV
ĐỒNG HÀNH CÙNG DÂN TỘC, ĐẠO PHÁP VÀ CHỦ NGHĨA
XÃ HỘI CỦA PHẬT GIÁO TRONG SỰ NGHIỆP ĐỔI MỚI
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

NGND.GS.TS. Ngô Văn Lệ
Cuộc đấu tranh của Phật giáo miền Nam chống Mỹ - Diệm và xu
hướng nhập thế trong bối cảnh hiện nay.................................... 497
NNC. Nguyễn Đắc Toàn
Phật giáo với một số vấn đề văn hóa - xã hội ........................... 507
TS. Trần Hoàng Hảo & ThS. Dương Hoàng Lộc
Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh với việc cung cấp dịch vụ xã
hội cho cộng đồng (thực trạng và giải pháp).............................. 515
ThS. Võ Thanh Hùng
Vai trò của Phật giáo vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long trên lĩnh
vực văn hóa - xã hội trong thời kỳ đổi mới hiện nay................. 523
PGS.TS. Phan Thị Thu Hiền
Sự tiếp biến Phật giáo trong văn hóa người Việt miền Tây Nam Bộ.... 535
ThS. Nguyễn Thị Thúy Hằng
Xu hướng biến đổi của ảnh hưởng nhân sinh quan Phật giáo trong
đời sống tinh thần của người Việt Nam hiện nay ...................... 565
TT.TS. Thích Phước Đạt
Đặc trưng của Phật giáo Việt Nam trong thời đại hội nhập toàn cầu.... 575
TS. Trần Thị Hoa
Mấy suy nghĩ về vai trò của Phật giáo đối với đất nước hiện nay.. 587
PGS.TS. Nguyễn Công Lý
Sau 50 năm nhìn lại phong trào Phật giáo miền Nam 1963 (báo
cáo tổng kết hội thảo)................................................................. 595


LỜI GIỚI THIỆU
Phật giáo Việt Nam ở bất cứ nơi đâu, bất cứ thời đại nào luôn
hướng tới lý tưởng chân, thiện, mỹ và đó cũng là cuộc đồng hành miệt
mài vì độc lập, tự do cùng dân tộc. Trong cuộc đồng hành đó, phong trào

Phật giáo miền Nam năm 1963 như một điểm nhấn rực rỡ, đánh dấu bước
chuyển lớn trên con đường hướng nội và nhập thế đến tận cùng.
Hội thảo khoa học lần này với chủ đề: “Nhìn lại phong trào Phật
giáo miền Nam (1963 – 2013)” có mục đích không chỉ là tiếp tục tìm
kiếm, làm sáng tỏ hơn cội nguồn, bối cảnh lịch sử, nhân vật, sự kiện,
ý nghĩa, vai trò và bài học lịch sử… mà còn là cuộc hành hương tinh
thần đặc biệt để trở về, để lắng nghe, cảm nhận bằng trái tim những
âm thanh vang vọng, ngọn lửa hào khí sôi sục, bừng sáng từ phong
trào vì quyền sống tự do, bình đẳng của Phật giáo và của dân tộc
Việt Nam. Hơn 40 bài viết được chọn in trong tập sách này đã dẫn
dắt chúng ta trở về phong trào chấn hưng Phật giáo những năm 30
của thế kỷ trước, đến sự kiện đàn áp Phật giáo ở Huế của chế độ độc
tài Ngô Đình Diệm và hệ quả tất yếu của sự bùng nổ phong trào đấu
tranh Phật giáo toàn miền Nam mà đỉnh điểm là ngọn lửa rực sáng của
Bồ-tát Thích Quảng Đức. Với những tư liệu mới, những cách tiếp cận
mới từ nhiều phương diện khác nhau, các học giả, nhà nghiên cứu,
giảng viên đã không chỉ mang lại cái nhìn tổng quan, những nhận thức
mà còn là những trải nghiệm, cảm xúc tươi mới về một giai đoạn hào
hùng của Phật giáo Việt Nam.
Hội thảo khoa học diễn ra trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự hội
nhập quốc tế của Việt Nam – một quá trình đầy thời cơ và thách thức
mà mặt trái của chúng ẩn chứa những thế lực mang sức mạnh phi
nhân, có thể làm đảo lộn và làm thay đổi tất cả từ truyền thống đến
hệ giá trị, bản sắc văn hóa. Vì vậy, hội thảo lần này là để vì ngày hôm
nay, vì những mệnh lệnh của cuộc sống hiện tại đang đặt ra cho Phật
giáo và dân tộc Việt Nam trên con đường vì tự do, độc lập, dân tộc và
chủ nghĩa xã hội.


xii • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963

Cuốn sách này là tuyển tập các bài viết của các chuyên gia, nhà
nghiên cứu Phật học, các giáo sư, giảng viên của các trường đại học,
các viện nghiên cứu do Trường Đại học KHXH và NV - ĐHQG TP.
HCM và Học viện Phật giáo Việt Nam tại TP. HCM tổ chức Hội thảo
khoa học và biên tập. Cuốn sách được chia làm 4 phần với 4 chủ đề chính:
• Từ phong trào chấn hưng Phật giáo đầu thế kỷ XX đến phong
trào đấu tranh của Phật giáo miền Nam Việt Nam năm 1963.
• Bối cảnh lịch sử, nhân vật, sự kiện, văn học… trong phong trào
Phật giáo miền Nam Việt Nam.
• Ý nghĩa, vai trò và bài học lịch sử từ phong trào đấu tranh chống
chế độ Sài Gòn của Phật giáo miền Nam.
• Con đường đồng hành cùng dân tộc, đạo pháp và chủ nghĩa xã
hội của Phật giáo trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay.
Hy vọng cuốn sách thực sự là một tài liệu tham khảo, nghiên cứu
bổ ích và có giá trị đối với đông đảo bạn đọc. Xin trân trọng giới thiệu
cuốn sách cùng bạn đọc.
Ngày 30 tháng 5 năm 2013
PGS.TS. Trương Văn Chung
Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Tôn giáo
Trường ĐHKHXH&NV-ĐHQG TP HCM


LỜI NÓI ĐẦU
“Nhìn lại phong trào Phật giáo miền Nam 1963” là tuyển tập các
bài nghiên cứu tại Hội thảo khoa học: “50 năm phong trào đấu tranh
Phật giáo (1963-2013)” do Học viện Phật giáo Việt Nam tại TP. HCM
phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thuộc Đại
học Quốc gia TP.HCM, đồng tổ chức tại Khu du lịch Phương Nam, thị
xã Thuận An, tỉnh Bình Dương, vào ngày 11-6-2013, kỷ niệm 50 năm
ngày Bồ-tát Thích Quảng Đức (11-6-1963 – 11-6-2013) thiêu thân vì

đại nghĩa dân tộc, góp phần mang lại hòa bình, công bằng xã hội và
bình đẳng tôn giáo tại miền Nam Việt Nam.
Với gần 50 bài tham luận của nhiều học giả, nhà nghiên cứu và
nhà Phật học trong và ngoài nước, nhiều phát hiện mới được khám
phá và công bố lần đầu tiên trong Hội thảo này, đã góp phần làm sáng
tỏ những ẩn số vốn gây tranh cãi giữa các nhà chính trị và các nhà
nghiên cứu trong nước và quốc tế.
Để đánh giá một cách hệ thống, toàn diện các ảnh hưởng và tác
động tích cực từ cuộc tự thiêu vô úy, vô tiền khoáng hậu của Bồ-tát
Thích Quảng Đức và các vị thánh tử đạo, cũng như phong trào đấu
tranh bất bạo động của Phật giáo Việt Nam năm 1963, nội dung của
tuyển tập này được phân làm 4 phần.
Phần I giới thiệu bao quát về phong trào chấn hưng Phật giáo đầu
thế kỷ XX trên thế giới và những ảnh hưởng của nó đối với phong trào
đấu tranh của Phật giáo năm 1963. Thống nhất và phát triển bền vững
GHPGVN từ năm 1981 được xem là sự kế thừa truyền thống nhập
thế và đồng hành với dân tộc của Phật giáo Việt Nam từ 2000 lịch sử.
Trong phần II, nhiều học giả hàng đầu về lịch sử Việt Nam cận đại
nói chung và phong trào Phật giáo Việt Nam nói riêng đã phân tích bối
cảnh lịch sử và các nguyên nhân sâu xa dẫn đến pháp nạn 1963, bao
gồm chính sách Công giáo trị của chính quyền Ngô Đình Diệm tạo ra
sự bất bình đẳng xã hội; sự lũng đoạn của đảng Cần Lao – Nhân Vị


xiv • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
trong chính thể Ngô Đình Diệm với sứ mệnh chống Cộng sản, chống
Phật giáo và chống đảng phái quốc gia; chính sách kỳ thị và đàn áp
Phật giáo và mối liên hệ của nó với Đạo dụ số 10 được khéo sử dụng
như văn bản pháp luật về chủ trương bất bình đẳng tôn giáo. Các bài
viết trong phần này đã sử dụng nhiều tài liệu dạng quý hiếm, được khai

thác từ hồ sơ lưu trữ của Bộ Ngoại giao Mỹ. Các nhà nghiên cứu đã phân
tích thấu đáo chính sách của Washington, mối quan hệ giữa chính phủ
Hoa Kỳ và chính quyền Nam Việt cũng như việc thực hiện chính sách ở
miền Nam Việt Nam. Toàn bộ các sự kiện nêu trên đã được các nhà nghiên
cứu phân tích và đánh giá từ cái nhìn của người Mỹ và truyền thông quốc tế,
bên cạnh các đánh giá của các nhân chứng lịch sử.
Vấn đề cốt lõi được đặt ra là phong trào Phật giáo năm 1963 có
thể được xem là một bộ phận của phong trào dân tộc, hay độc lập với
phong trào giải phóng dân tộc, đã góp phần trực tiếp hay gián tiếp dẫn
đến sự cáo chung của chính quyền đệ nhất Việt Nam Cộng hòa Ngô
Đình Diệm và mở đường cho sự độc lập và thống nhất đất nước năm
1975. Dù không phải là ngọn cờ chủ đạo của dân tộc chống chủ nghĩa
thực dân mới tại Việt Nam, phong trào Phật giáo năm 1963 đã tạo ra
“hiệu ứng domino” cho các phong trào Mặt trận Dân tộc Giải phóng
MNVN, phong trào học sinh, sinh viên, giáo chức, phòng trao công
nhân và nông dân ở đô thị và nông thôn và các phong trào tôn giáo đòi
hòa bình, công bằng xã hội, tự do tôn giáo và các quyền căn bản khác
của con người ở miền Nam.
Trong phần III, các nhà nghiên cứu đã phân tích vai trò, ý nghĩa
và các bài học lịch sử từ phong trào đấu tranh bất bạo động của Phật
giáo, dưới nhiều góc độ khác nhau. Sự cáo chung của chính quyền
Ngô Đình Diệm kỳ thị, đàn áp Phật giáo đã trở thành bài học lịch sử
của dân tộc ta trong việc bảo vệ và phát triển đất nước theo hướng bền
vững. Sức mạnh của phương pháp bất bạo động của Phật giáo Việt
Nam năm 1963 được khẳng định là giải pháp tối ưu của khủng hoảng
tôn giáo và chính trị tại miền Nam. Qua kinh nghiệm thực tiễn tại Ấn
Độ và Việt Nam, sức mạnh lớn nhất mà con người có thể có hẳn không
phải vũ khí, sự độc ác, mà là năng lượng từ bi, vô úy, trí tuệ, vô ngã, vị
tha vốn hiện hữu trong mỗi con người. Ngọn lửa từ bi của Bồ-tát Thích
Quảng Đức đã kết tinh thành phương thức đấu tranh mới, theo đó văn hóa

từ bi đã được chứng minh có khả chiến thắng bạo lực và hận thù.
Bất chấp sự đàn áp khốc liệt của chính quyền Ngô Đình Diệm,
phong trào Phật giáo năm 1963 vì chính nghĩa của dân tộc đã thu hút


LỜI NÓI ĐẦU •

xv

hàng triệu người, bất luận chính kiến, tôn giáo, trí thức, sinh viên, học
sinh, công dân và nông dân tham gia. Phương pháp đấu tranh bất bạo
động vô úy và linh hoạt, vai trò to lớn của Phật giáo và quần chúng
nhân dân, sự ủng hộ chưa từng có của cộng đồng quốc tế và lực lượng
cách mạng miền Bắc v.v... là những trợ duyên tích cực giúp cho phong
trào Phật giáo năm 1963 đạt được sự thành công, góp phần thiết lập
hòa bình, công bằng xã hội và nhân quyền cho miền Nam.
Chủ đề của phần IV đề cập đến định hướng đồng hành của Phật
giáo với dân tộc của GHPGVN trong sự nghiệp đổi mới của Việt Nam
hiện nay. Nếu trong quá khứ, tinh thần nhập thế của Phật giáo được
thể hiện qua học thuyết “cư trần lạc đạo”, “hòa quang đồng trần” và
“Phật tại tâm” thì trong thời hiện đại, nhập thế của Phật giáo Việt Nam
bao gồm các dấn thân về xã hội, chính trị, văn hóa, giáo dục, nghệ
thuật và mọi phương diện của đời sống, vì mục đích phục vụ cho dân
tộc và con người Việt Nam. Dưới ảnh hưởng của toàn cầu hóa và sự
phát triển của khoa học, kỹ thuật hiện đại, các trào lưu thế tục hóa đã
mở đường cho sự ra đời của các phong trào tôn giáo mới. Phật giáo và
xã hội Việt Nam phải đối diện, cộng tồn và khéo léo vượt các thách
thức mới này.
Nhờ truyền thống nhân bản, đề cao bình đẳng, dân chủ và giá trị
nhân văn cao quý của con người, các hoạt động của Phật giáo Việt

Nam xưa cũng như nay góp phần xây dựng hòa bình, bảo vệ độc lập
chủ quyền của dân tộc, duy trì bản sắc văn hóa dân tộc, giáo dục và
đề cao vai trò đạo đức, thiền định và trí tuệ trong việc giải phóng nỗi
khổ niềm đau và xây dựng hạnh phúc bền vững cho con người, bây
giờ và tại đây.
1963 – 2013, năm mươi năm là khoảng thời gian dài mà chúng ta
có thể điềm tĩnh để nhìn lại vận nước thăng trầm, tái đánh giá các giá
trị và ảnh hưởng tích cực của phong trào Phật giáo năm 1963 để rút ra
nhiều bài học bổ ích cho việc giữ nước và phát triển đất nước ở hiện
tại và tương lai. Đồng thời, qua đó, góp phần định hướng chính sách
Phật giáo đồng hành với dân tộc trong giai đoạn toàn cầu hóa và hội
nhập tại Việt Nam hiện nay.
Ngày 29-5-2013
TT.TS. Thích Nhật Từ
Phó Viện trưởng HVPGVN tại TP.HCM
(Đồng Trưởng ban tổ chức và Đồng chủ biên)



PHÁT BIỂU CHÀO MỪNG HỘI THẢO
HT.TS. Thích Trí Quảng

Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự GHPGVN
Viện trưởng Học viện PGVN tại TP.HCM
Trưởng ban chỉ đạo Hội thảo khoa học

Nam mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật!
Kính bạch HT. Thích Đức Nghiệp, Phó Pháp Chủ GHPGVN
Kính thưa chư tôn Hòa thượng, Thượng tọa, Đại đức Tăng Ni,
Kính thưa quý vị giáo sư, học giả, nhà nghiên cứu,

Từ khi du nhập vào Việt Nam, Phật giáo đã bám rễ sâu vào lòng
dân tộc. Sự phát triển của Phật giáo luôn gắn liền và đồng hành cùng
vận mệnh của non sông đất nước qua các thời kỳ lịch sử. Tinh thần
từ bi trí tuệ, vô ngã vị tha vẫn được bao thế hệ Tăng Ni Phật tử thắp
sáng trao truyền dù là trong những giai đoạn Pháp nạn cam go nhất,
khó khăn nhất.
Bên cạnh những thời kỳ phát triển rực rỡ như dưới triều đại Lý
Trần thì vẫn có lúc Phật giáo tưởng chừng như bị tiêu diệt, nhưng rồi
bằng các giá trị cao đẹp, sức mạnh đoàn kết, tinh thần hy sinh cho đạo
Pháp đã khiến Phật giáo đứng lên và bất diệt giữa biển lửa hung tàn.
Phong trào Phật giáo 1963 mà đỉnh cao là ngọn lửa thiêng của Bồ-tát
Thích Quảng Đức vị pháp thiêu thân, đấu tranh đòi hòa bình, công
bằng xã hội và bình đẳng tôn giáo, phản đối chế độ độc tài Ngô Đình
Diệm dùng vũ lực đàn áp, khủng bố Phật giáo đồ, đã làm nên một mốc
son chói lọi trong lịch sử Việt Nam cận đại, cảnh tỉnh và soi sáng thế
gian lầm lạc, đồng thời khẳng định vị trí không thể thay thế của Phật
giáo trong lòng đất nước, dân tộc Việt Nam.
Kính thưa quý liệt vị!


2 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
Tôi cảm thấy rất hoan hỷ khi lần đầu tiên Trường ĐH KXXH
& NV TP.HCM, nơi nghiên cứu và đào tạo ngành khoa học xã hội
nhân văn hàng đầu của cả nước và Học viện Phật giáo Việt Nam tại
TP.HCM, nơi nghiên cứu và đào tạo ngành Phật học lớn nhất Việt
Nam cùng phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học “50 năm phong trào
đấu tranh Phật giáo (1963-2013)”. Đây là cơ hội để chúng ta ngồi lại,
nhìn nhận, đánh giá phong trào Phật giáo bằng cái nhìn mới, mang
tính nghiên cứu học thuật cao, để từ đó rút ra những bài học lịch sử
giá trị cho sự nghiệp phát triển của GHPGVN nói riêng và Việt Nam

nói chung trong hiện tại và trong các chặng đường phát triển sắp tới.
Theo đánh giá của riêng tôi thì đây là một Hội thảo khoa học, quy
mô về số lượng bài nghiên cứu và phong phú về các chủ đề nghiên
cứu bao quát lẫn chuyên sâu, tập trung nghiên cứu 4 chủ đề chính:
1. Từ phong trào chấn hưng Phật giáo đầu thế kỷ XX đến phong
trào Phật giáo ở miền Nam năm 1963 (gồm 3 tham luận).
2. Bối cảnh lịch sử, sự kiện, nhân vật, văn học trong phong trào
Phật giáo ở miền Nam năm 1963 (gồm 17 tham luận).
3. Ý nghĩa, vai trò và bài học lịch sử phong trào Phật giáo miền
Nam năm 1963 (gồm 14 tham luận).
4. Đồng hành cùng dân tộc, đạo pháp và chủ nghĩa xã hội của GHPGVN trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay (gồm 9 tham luận).
Hội thảo khoa học lần này đã thu hút nhiều học giả nghiên cứu
hàng đầu của Việt Nam gồm cả nhân sĩ trí thức và Tăng sĩ Phật giáo,
mở ra triển vọng mới trong việc hợp tác nghiên cứu liên ngành, đa
ngành những vấn đề Phật giáo cũng như mối quan hệ giữa Phật giáo
với xã hội ngày nay.
Dưới cái nhìn khoa học và khách quan của các học giả, nhà nghiên
cứu ở các góc độ khác nhau, lĩnh vực khác nhau, tôi tin các vấn đề
nghiên cứu về Phật giáo dưới các ngành khoa học hiện đại sẽ ngày
càng sáng tỏ hơn và các giá trị tích cực sẽ được khẳng định nhiều hơn.
Trong tương lai tôi hy vọng rằng các vị học giả, nhà nghiên cứu Phật
giáo và các học giả nghiên cứu trong các lĩnh vực khác sẽ tiếp tục bắt
tay cùng nghiên cứu các vấn đề của Phật giáo không chỉ ở lĩnh vực
lịch sử mà còn ở các lĩnh vực liên quan khác như triết học, xã hội học,
chính trị học, nhân học và văn chương, v.v...
Ban Tổ chức Hội thảo và bản thân tôi tin chắc rằng bằng nhiệt


PHÁT BIỂU CHÀO MỪNG HỘI THẢO •

3

huyết và sự hiểu biết sâu sắc của quý vị, chúng ta sẽ có cơ hội nghiên
cứu các vấn đề đạo và đời từ nhiều góc độ khác nhau. Những kết quả
nghiên cứu và ý tưởng đạt được qua Hội thảo lần này sẽ tạo nguồn cảm
hứng nghiên cứu, tạo tiền đề cho các nghiên cứu chuyên sâu về Phật giáo
nhập thế, Phật giáo và trách nhiệm xã hội và nhiều chủ đề khác.
Thay mặt Ban Chỉ đạo Hội thảo, tôi cảm ơn sự tham gia của tất cả
các nhà nghiên cứu. Kính chúc tất cả quý vị sức khỏe, thành công và
an lạc. Cầu chúc Hội thảo khoa học của chúng ta gặt hái được những
kết quả tốt đẹp và thành công mỹ mãn.

***



DIỄN VĂN KHAI MẠC HỘI THẢO
PGS.TS. Võ Văn Sen

Hiệu trưởng Trường ĐHKHXH&NV-ĐHQG TP.HCM
Trưởng ban chỉ đạo Hội thảo khoa học

Kính thưa Quý vị Khách Quý;
Kính thưa Chư Tôn đức Hòa thượng, Thượng tọa, Đại đức, Tăng Ni;
Kính thưa Quý vị Giáo sư; Kính thưa các nhà khoa học;
Kính thưa toàn thể Hội thảo.
Năm mươi năm trước, đúng ngày này, ngày 11 tháng 6, giữa lòng
thành phố Sài Gòn (nay là thành phố Hồ Chí Minh) tại ngã tư đường
Lê Văn Duyệt – Phan Đình Phùng (nay là ngã tư Cách mạng tháng
Tám – Nguyễn Đình Chiểu) đã diễn ra một sự kiện làm chấn động cả

nước và làm xúc động hàng triệu triệu con người khắp thế giới này:
Hòa thượng Thích Quảng Đức đã tự nguyện thiêu thân để bảo vệ Phật
pháp và nhằm thức tỉnh chính quyền Ngô Đình Diệm. Sau đó, noi
gương ngài Hòa thượng, nhiều vị Thượng tọa, Đại đức Tăng Ni và
Phật tử tự nguyện thiêu thân cũng với mục đích cao cả trên.
Sở dĩ có những cuộc tự nguyện thiêu thân là bởi từ sau năm 1954,
chính quyền Ngô Đình Diệm đã tiến hành chính sách kỳ thị tôn giáo,
bằng cách đàn áp Phật giáo, mà đỉnh điểm là cuộc đàn áp vào mùa
Phật đản năm 1963. Chính quyền họ Ngô ra thông báo khẩn cấp cấm
treo cờ Phật giáo trong ngày lễ Phật đản trong toàn miền Nam Việt
Nam. Giới Phật giáo phản đối, chính quyền họ Ngô đã cho quân đội
dùng xe tăng và súng đạn đàn áp Tăng Ni, Phật tử biểu tình tại Đài
phát thanh Huế vào đêm 08 tháng 5 năm 1963, làm chết 08 người và
bị thương hàng chục người. Không thể im lặng trước cảnh Phật giáo
bị đàn áp, các vị lãnh đạo Phật giáo Việt Nam đã cùng Phật tử và đồng
bào xuống đường biểu tình, đấu tranh bằng phương pháp bất bạo động
nhằm kêu gọi chính quyền thức tỉnh và thi hành chính sách bình đẳng


6 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
tôn giáo với 5 nguyện vọng tối thiểu mà giới Phật giáo nêu ra trong
bản Tuyên ngôn ngày 10 tháng 5 năm 1963. Từ Huế, phong trào đấu
tranh của Phật giáo lan rộng ra khắp các tỉnh thành ở miền Nam Việt
Nam như Quảng Trị, Đà Nẵng, Quy Nhơn, Nha Trang và nhất là Sài
Gòn - Gia Định.
Cùng với phong trào đấu tranh cách mạng ở miền Nam Việt Nam
chống chiến lược Chiến tranh đơn phương thời kỳ 1954-1960, cũng
như chống chiến lược Chiến tranh đặc biệt từ năm 1961 trở đi, phong
trào Phật giáo năm 1963 ở miền Nam Việt Nam đã góp phần làm
cho chính quyền Ngô Đình Diệm suy yếu và bị lật đổ bởi quân đội

do tướng Dương Văn Minh lãnh đạo. Cuộc đảo chánh ngày 01 tháng
11 năm 1963 là một sự kiện, một biến cố chính trị lớn đối với Chính
quyền Sài Gòn. Chính quyền độc tài gia đình trị họ Ngô sau 9 năm
cầm quyền đến đây đã cáo chung. Phật giáo Việt Nam thoát khỏi một
cơn pháp nạn, tiếp tục truyền thống tinh thần nhập thế hành đạo cứu
đời, tiếp tục hòa mình vào làn sóng đấu tranh chung của dân tộc trong
cuộc Cách mạng dân tộc dân chủ ở miền Nam Việt Nam cho đến ngày
miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước bước vào một thời kỳ mới.
Kính thưa Quý vị,
Hôm nay, tại Hội thảo khoa học này, chúng ta đã được vinh dự đón
tiếp rất nhiều vị Hòa thượng, Thượng tọa, các nhà khoa học mà những
vị này đã từng là nhân chứng lịch sử, từng đấu tranh trong phong trào
Phật giáo 1963 ở Huế, ở Sài Gòn và một vài nơi khác. Qua các báo
cáo khoa học, chúng ta đánh giá, nhận định lại phong trào này bằng
cách tìm hiểu ngọn nguồn của phong trào; hồi ức lại bối cảnh, nhân
vật, sự kiện lịch sử; rút ra ý nghĩa, vai trò và bài học lịch sử của phong
trào, để từ đó hướng đến tương lai: Phật giáo đồng hành cùng dân tộc,
đạo pháp và chủ nghĩa xã hội trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam
hiện nay.
Thay mặt Chủ tịch đoàn, tôi xin tuyên bố khai mạc Hội thảo khoa
học: “Kỷ niệm 50 năm phong trào đấu tranh của Phật giáo niềm Nam
năm 1963”.
Kính chúc Quý vị đại biểu, Chư tôn đức trong Giáo hội Phật giáo
và các nhà khoa học an lạc, vạn sự kiết tường.
Kính chúc Hội thảo thành công tốt đẹp.


PHẦN I

TỪ PHONG TRÀO CHẤN HƯNG PHẬT GIÁO

ĐẦU THẾ KỶ XX ĐẾN PHONG TRÀO
PHẬT GIÁO Ở MIỀN NAM NĂM 1963



PHẬT GIÁO VIỆT NAM
TỪ PHONG TRÀO CHẤN HƯNG ĐẦU THẾ KỶ
ĐẾN PHONG TRÀO ĐẤU TRANH NĂM 1963
VÀ THỜI ĐẠI HÔM NAY
Hòa thượng Thích Đức Nghiệp

Phó Pháp chủ Thường trực Hội đồng Chứng minh
Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam
Nam mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật
Kính thưa Quý vị Khách quý và Quý vị Đại biểu.
Xin phép được trình bày nội dung bài tham luận của chúng tôi như sau:
Thứ nhất, nói về Phong trào chấn hưng Phật giáo Việt Nam vào
đầu thế kỷ XX do hai ảnh hưởng sau đây:
Một là, ảnh hưởng trong nước: Kể từ đầu thế kỷ XV, đầu thời Lê
sơ, Nho giáo chiếm độc tôn do triều đình nhà Lê yểm trợ và sử dụng;
đến đầu thế kỷ XX, thời Pháp thuộc thì Thiên Chúa giáo tức Công
giáo cũng chiếm địa vị độc tôn trong xã hội Việt Nam. Do vậy, Phật
giáo Việt Nam đã bị suy yếu suốt chiều dài lịch sử 500 năm.
Hai là, ảnh hưởng Phật giáo nước ngoài. Thí dụ:
- Tại Ấn Độ, một là, có ông The AnagariKa-Dharmapala, người
Phật tử Tích Lan, từ năm 1891 đến 1933, ông ta đầu tiên đã phục hưng
Phật giáo Ấn Độ bằng ba việc làm cụ thể như:
1- Tái thiết bốn Phật tích: Lumbini Park nơi đức Phật đản
sinh; Buddha Gaya nơi đức Phật thành đạo; Sarnath nơi đức
Phật thuyết pháp lần đầu tiên; và Kusinara nơi đức Phật nhập

Niết-bàn. Đồng thời ông ta cũng tu sửa lại bốn con đường dẫn
vào bốn Phật tích;