Giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện yên lập, tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

HÀ THĂNG LONG

GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT TRIỂN
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN YÊN LẬP, TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

HÀ THĂNG LONG

GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT TRIỂN
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN YÊN LẬP, TỈNH PHÚ THỌ
Chuyên ngành: Kinh tế Nông nghiệp
Mã số: 60 62 01 15

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đoàn Hữu Xuân

THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

i

LỜI CAM ĐOAN
Luận văn Thạc sĩ “Giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế nông
nghiệp trên địa bàn huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ”, chuyên ngành Kinh tế
Nông nghiệp là công trình của riêng tôi. Luận văn đã sử dụng thông tin từ nhiều
nguồn dữ liệu khác nhau, các thông tin có sẵn đã được trích rõ nguồn gốc.
Tôi xin cam đoan rằng: số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ
trong việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn
trong luận
văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày 06 tháng 4 năm 2014
Tác giả luận văn

Hà Thăng Long

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

ii

LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện luận văn "Giải pháp chủ yếu nhằm phát triển
kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ" tôi đã nhận được
sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể, tôi xin được bày tỏ
sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ
tôi trong học tập và nghiên cứu.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các cơ quan: Chi cục Thống kê huyện Yên Lập,
Phòng Nông nghiệp và phát triển nông thôn huyện Yên Lập, Phòng Tài chính - Kế
hoạch huyện Yên Lập, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học
tập, nghiên cứu để tôi hoàn thành bản luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của Thầy giáo hướng
dẫn khoa học: TS. Đoàn Hữu Xuân - Trường Đại học Kinh Doanh và Công nghệ Hà
Nội.
Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của
các nhà khoa học, của các thầy cô giáo, đặc biệt là các thầy cô giáo trong Trường
Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên.
Để hoàn thành được luận văn, tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ và
cộng tác của các hộ nông dân và Uỷ ban nhân dân các xã: Ngọc Đồng, Đồng Thịnh
và Lương Sơn - huyện Yên Lập - tỉnh Phú Thọ.
Tôi xin cảm ơn các nhà khoa học, các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp đã
giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 06 tháng 4 năm 2014
Tác giả luận văn

Hà Thăng Long
Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

3

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii
MỤC LỤC................................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC BẢNG.........................................................................................vi
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài ............................................................
1
2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................
2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 3
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận văn ...................................................... 3
5. Bố cục của Luận văn ........................................................................................... 3
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH
TẾ NÔNG NGHIỆP.................................................................................................. 4
1.1. Cơ sở lý luận về phát triển kinh tế nông nghiệp............................................... 4
1.1.1. Vị trí, vai trò của nông nghiệp trong sự phát triển kinh tế của mỗi
quốc gia ........................................................................................................
4
1.1.2. Những đặc điểm của sản xuất nông nghiệp...................................................
6
1.1.3. Một số lý thuyết phát triển về nông
nghiệp.................................................10
1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất hàng hoá và chuyên môn hoá sản
xuất nông nghiệp........................................................................................17
1.1.5. Các nguồn lực cơ bản trong sản xuất nông nghiệp .....................................23

1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển kinh tế nông
nghiệp..........................................25
1.2.1. Kinh nghiệm phát triển nông nghiệp ở một số nước trên thế giới ..............25
1.2.2. Kinh nghiệm phát triển nông nghiệp ở Việt Nam .......................................30
1.3. Những bài học kinh nghiệm được rút ra.........................................................38
Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

4

Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN KINH
TẾ NÔNG NGHIỆP................................................................................................40
2.1. Các câu hỏi đặt ra mà đề tài cần giải quyết ....................................................40
2.2. Phương pháp nghiên cứu
................................................................................40
2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu...........................................................................40

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

5

2.2.3. Thu thập số liệu ...........................................................................................40
2.2.3. Phương pháp phân tích
................................................................................41
2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu phản ánh kết quả và hiệu quả sản xuất

nông nghiệp như ....................................................................................................43
Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN YÊN LẬP GIAI ĐOẠN 2010-2012...........................43
3.1. Điều kiện tự nhiên huyện Yên Lập ................................................................44
3.1.1. Vị trí địa lý...................................................................................................44
3.1.2. Địa hình .......................................................................................................44
3.1.3. Khí hậu, thuỷ văn, sông ngòi.......................................................................45
3.1.4. Các nguồn tài nguyên thiên nhiên ...............................................................45
3.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Yên Lập .....................................................47
3.2.1. Điều kiện kinh tế .........................................................................................47
3.2.2. Dân số và nguồn lao động ...........................................................................48
3.2.3. Danh lam, thắng cảnh, các di tích lịch sử văn hoá ......................................49
3.2.4. Điều kiện về thị trường................................................................................50
3.2.5. Đánh giá chung............................................................................................50
3.3. Thực trạng phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, xây dựng cơ
bản và thương mại, dịch vụ huyện Yên Lập ..............................................51
3.3.1. Thực trạng phát triển công nghiệp, Tiểu thủ công nghiệp và xây dựng
cơ bản
.........................................................................................................51
3.3.2. Về thương mại - dịch vụ..............................................................................52
3.4. Thực trạng phát triển kinh tế nông lâm nghiệp thuỷ sản huyện Yên Lập giai
đoạn 2010 2012.........................................................................................52
3.4.1. Kết quả sản xuất ngành nông nghiệp...........................................................55
3.4.2. Kết quả sản xuất ngành lâm nghiệp.............................................................67
3.4.3. Kết quả sản xuất ngành thuỷ sản
.................................................................70
3.4.4. Tình hình phát triển kinh tế hộ và hiệu quả sản xuất nông lâm nghiệp
Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

6

thuỷ sản
......................................................................................................73
3.5. Đánh giá chung về thực trạng phát triển nông lâm nghiệp thủy sản
huyện Yên Lập ............................................................................................75

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

7

Chương 4: ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT TRIỂN KINH
TẾ NÔNG NGHIỆP HUYỆN YÊN LẬP ĐẾN NĂM 2020..............80
4.1. Quan điểm, phương hướng, mục tiêu .............................................................80
4.1.1. Quan điểm ...................................................................................................80
4.1.2. Phương hướng .............................................................................................80
4.1.3. Dự kiến các mục tiêu chủ yếu ngành nông lâm nghiệp thuỷ sản huyện
Yên Lập đến năm 2020 ................................................................................81
4.2. Các giải pháp chủ yếu ..................................................................................100
4.2.1. Nhóm các giải pháp chung ........................................................................100
4.2.2. Các giải pháp cho từng vùng sinh thái ......................................................105
4.3. Kiến nghị ......................................................................................................108
KẾT LUẬN ............................................................................................................110
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................112
PHỤ LỤC ...............................................................................................................113

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

8

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1: Đất đai phân theo công dụng kinh tế ........................................................46
Bảng 3.2: Tốc độ tăng trưởng và cơ cấu kinh tế huyện Yên Lập giai đoạn 2010 2012......48
Bảng 3.3: Dân số và phân bổ lao động theo ngành...................................................49
Bảng 3.4: Giá trị sản xuất và cơ cấu ngành nông lâm nghiệp thuỷ sản huyện
Yên Lập giai đoạn 2010 - 2012 .................................................................53
Bảng 3.5: Cơ cấu gieo trồng diện tích cây hàng năm huyện Yên Lập giai đoạn
2010 - 2012 ................................................................................................55
Bảng 3.6: Cơ cấu diện tích, năng suất, sản lượng cây lương thực hàng năm
huyện Yên Lập, giai đoạn 2010-2012........................................................57
Bảng 3.7: Cơ cấu diện tích, năng suất, sản lượng cây thực phẩm hàng năm
huyện Yên Lập, giai đoạn 2010-2012........................................................59
Bảng 3.8: Cơ cấu diện tích, năng suất, sản lượng cây công nghiệp hàng năm
huyện Yên Lập, giai đoạn 2010 - 2012......................................................60
Bảng 3.9: Cơ cấu diện tích, năng suất, sản lượng cây công nghiệp lâu năm
huyện Yên Lập, giai đoạn 2010-2012........................................................61
Bảng 3.10: Cơ cấu diện tích, năng suất, sản lượng cây ăn quả lâu năm huyện
Yên Lập, giai đoạn 2010 - 2012 ................................................................62
Bảng 3.11: Kết quả ngành chăn nuôi huyện Yên Lập giai đoạn (2010-2012)..........65
Bảng 3.12: Kết quả ngành lâm nghiệp huyện Yên Lập giai đoạn (2010-2012) .......68
Bảng 3.13: Kết quả ngành thủy sản huyện Yên Lập giai đoạn (2010-2012)............71
Bảng 3.14: Biểu tổng hợp kết quả điều tra hộ...........................................................73

Bảng 3.15: Bảng tính toán hiệu quả sản xuất của các hộ được điều tra....................75
Bảng 4.1: Dự kiến giá trị sản xuất và cơ cấu ngành nông lâm nghiệp thuỷ sản
huyện Yên Lập giai đoạn 2013 - 2020.......................................................87
Bảng 4.2: Dự kiến diện tích, năng suất, sản lượng một số cây trồng chủ yểu
huyện Yên Lập giai đoạn 2013 - 2020.......................................................90

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

9

Bảng 4.3: Dự kiến kết quả ngành chăn nuôi huyện Yên Lập giai đoạn (2013-2020)
.....95
Bảng 4.4: Dự kiến kết quả sản xuất thuỷ sản huyện Yên Lập giai đoạn (2013 - 2020)
...96

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trong những năm qua thực hiện đường đối đổi mới, dưới sự lãnh đạo của
Đảng, ngành nông nghiệp nước ta đã đạt được thành tựu khá toàn diện và to
lớn. Ngành nông nghiệp tiếp tục phát triển với tốc độ khá cao theo hướng sản xuất

hàng hoá, nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả; đảm bảo vững chắc an ninh
lương thực quốc gia; một số mặt hàng xuất khẩu chiếm vị thế cao trên thị trường
thế giới. Ngành nông nghiệp chuyển dịch theo hướng sản xuất hàng hóa, dịch vụ;
các hình thức tổ chức sản xuất tiếp tục đổi mới.
Tuy nhiên, những thành tựu đạt được chưa tương xứng với tiềm năng, lợi
thế và chưa đồng đều giữa các vùng. Ngành nông nghiệp phát triển còn kém bền
vững, tốc độ tăng trưởng có xu hướng giảm dần, sức cạnh tranh thấp, chưa phát
huy tốt nguồn lực cho phát triển sản xuất; nghiên cứu, chuyển giao khoa học - công
nghệ và đào tạo nguồn nhân lực còn hạn chế. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế và
đổi mới cách thức sản xuất trong ngành nông nghiệp còn chậm, phổ biến vẫn là sản
xuất nhỏ phân tán; năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng nhiều mặt hàng thấp. Các
hình thức tổ chức sản xuất chậm đổi mới, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển
mạnh sản xuất hàng hoá. Ngành nông nghiệp phát triển thiếu quy hoạch mang
tính đồng bộ, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội còn yếu kém, môi trường ngày càng ô
nhiễm; năng lực thích ứng, đối phó với thiên tai còn nhiều hạn chế.
Yên Lập là huyện miền núi nghèo, kinh tế nông nghiệp đóng vai trò chủ
đạo trong phát triển kinh tế - xã hội huyện. Chưa có chiến lược bố trí sản xuất nông
lâm nghiệp, thủy sản phù hợp với đặc điểm của huyện, kinh tế hộ sản xuất nhỏ lẻ,
phân tán, manh mún, giá trị trên một đơn vị diện tích canh tác còn thấp, tiêu
thụ nông sản gặp khó khăn. Chuyển dịch cơ cấu các ngành trong nông nghiệp
chậm, việc ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và đưa giống mới vào sản xuất
hạn chế, các điều kiện phục vụ phát triển nông nghiệp còn thiếu và yếu. Mặc dù
huyện đã đầu tư chăn nuôi theo hướng thâm canh, số lượng gia súc, gia cầm cơ bản
ổn định, chất lượng được cải thiện, tỷ trọng ngành chăn nuôi trong cơ cấu kinh
tế nông nghiệp có tăng, kinh tế vườn, kinh tế trang trại tiếp tục được đầu tư phát
Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

2

triển, kinh tế lâm nghiệp, chủ yếu là trồng rừng nguyên liệu phát triển mạnh.
Tuy nhiên,

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

3

phát triển kinh tế nông nghiệp chưa tướng xứng với tiềm năng của huyện, việc ứng
dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, thâm canh còn hạn chế. Chuyển đổi cơ cấu cây
trồng, vật nuôi chưa mạnh, tính chất sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp thiếu
ổn định, giá trị trên một đơn vị diện tch còn thấp. Kinh tế vườn, kinh tế trang trại,
chăn nuôi tuy có bước phát triển nhưng chưa đồng bộ, thiếu bền vững. Công
tác quy hoạch, bố trí vùng sản xuất chưa được chú trọng đúng mức, chưa tạo
được sự gắn kết giữa doanh nghiệp và nông dân trong sản xuất và tiêu thụ sản
phẩm. Các loại hình dịch vụ phục vụ sản xuất nông nghiệp và kinh tế nông thôn
chưa phát triển. Kinh tế nông nghiệp chưa có sự phát triển đột phá tạo tền đề ban
đầu cho thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Trong điều kiện hiện nay, phát huy
những mặt đạt được, đưa ra những giải pháp giải quyết tồn tại để phát triển
kinh tế nông nghiệp của huyện là hết sức cần thiết. Với mong muốn nghiên cứu,
đề xuất được một số giải pháp đóng góp phát triển kinh tế nông nghiệp của
huyện, nâng cao đời sống nhân dân trên cơ sở phát huy, khai thác tiềm năng, lợi
thế tự nhiên, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn và giải quyết việc
làm. Đồng thời khắc phục những hạn chế ở khu vực nông thôn, ổn định an ninh
lương thực, phát triển vững mạnh kinh tế nông nghiệp nông thôn là hết sức quan
trọng trong tình hình kinh tế thế giới diễn biến khó lường hiện nay, nhìn nhận

được sự cần thiết đó tác giả chọn đề tài “Giải pháp chủ yếu nhằm phát triển
kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Yên Lập, tỉnh Phú thọ” để nghiên cứu
Luận văn thạc sỹ.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Nghiên cứu thực trạng, những thuận lợi, khó khăn của sản xuất nông
nghiệp huyện Yên Lập để từ đó đề xuất một số giải pháp phát triển kinh tế nông
nghiệp huyện Yên Lập nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài
huyện, góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại
hoá nông nghiệp, nông thôn trên địa bàn huyện.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tễn vấn đề phát triển kinh tế nông
nghiệp.
Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

4

- Phân tch đánh giá thực trạng phát triển kinh tế nông nghiệp huyện Yên
Lập giai đoạn 2010 - 2012.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển kinh tế nông nghiệp của huyện

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

5

Yên Lập đến năm 2020.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng
Là các chỉ têu, số liệu, các vấn đề về phát triển kinh tế nông nghiệp trên
địa bàn huyện Yên Lập và kết quả, tình hình phát triển kinh tế nông nghiệp của
các hộ nông dân được điều tra.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nội dung: Luận văn nghiên cứu về kết quả phát triển kinh tế nông
nghiệp chung trên địa bàn toàn huyện; Đồng thời sẽ đi sâu đánh giá thực trạng
phát triển kinh tế nông nghiệp của các hộ nông dân được điều tra, để từ đó rút ra
những thuận lợi, khó khăn của phát triển kinh tế nông nghiệp, đề ra một số giải
pháp nhằm phát triển kinh tế nông nghiệp trên địa bàn toàn huyện.
- Phạm vi không gian: luận văn nghiên cứu thực trạng phát triển kinh tế
nông nghiệp trên toàn địa bàn huyện Yên Lập. Tiến hành điều tra tại 3 xã đại diện
cho 3 tiểu vùng: Các xã vùng hạ huyện (vùng thấp), các xã vùng trung huyện (vùng
giữa) và các xã vùng thượng huyện (vùng cao).
- Về thời gian: Phần đánh giá về kết quả phát triển kinh tế nông nghiệp toàn
huyện được nghiên cứu từ năm 2010 đến năm 2012; Phần định hướng phát triển và
các giải pháp được đề ra đến năm 2020.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận văn
Luận văn là công trình có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực; là tài liệu
tham khảo giúp huyện Yên Lập xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế
nông nghiệp huyện Yên Lập từ nay đến năm 2020 một cách có cơ sở khoa học.
5. Bố cục của Luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, Luận văn gồm 4 chương
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế nông nghiệp.
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu về phát triển kinh tế nông nghiệp.
Chương 3: Thực trạng phát triển kinh tế nông nghiệp huyện Yên Lập giai
đoạn

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

6

2010 - 2012.
Chương 4: Định hướng và một số giải pháp chủ yếu phát triển kinh tế nông

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

7

nghiệp huyện Yên Lập đến năm 2020.

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ
NÔNG NGHIỆP
1.1. Cơ sở lý luận về phát triển kinh tế nông nghiệp
1.1.1. Vị trí, vai trò của nông nghiệp trong sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia
Nông nghiệp là một trong những ngành kinh tế quan trọng của nền kinh
tế quốc dân. Nó không chỉ là một ngành kinh tế đơn thuần mà còn là hệ thống sinh
học
- kỹ thuật. Nông nghiệp nếu hiểu theo nghĩa hẹp chỉ có ngành trồng trọt,
ngành chăn nuôi và ngành dịch vụ. Còn nông nghiệp hiểu theo nghĩa rộng bao gồm

cả ngành lâm nghiệp và ngành thuỷ sản.
Ngành nông nghiệp cung cấp lương thực, thực phẩm cho nhu cầu xã hội:
Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất cơ bản, giữ vai trò to lớn trong phát triển
kinh tế ở hầu hết các nước, nhất là các nước đang phát triển và những nước
còn nghèo, đại bộ phận dân số sống bằng nghề nông. Tuy nhiên ngay cả những
nước có nền công nghiệp phát triển cao, mặc dù tỷ trọng nông nghiệp không lớn,
nhưng khối lượng nông sản của các nước này khá lớn và không ngừng tăng lên,
đảm bảo cung cấp đủ lương thực, thực phẩm cho đời sống của nhân dân nước
đó. Lương thực, thực phẩm là yếu tố đầu tiên, có tính chất quyết định sự tồn tại
phát triển của con người và phát triển kinh tế xã hội của đất nước hiện nay, mặc dù
trình độ khoa học - công nghệ ngày càng phát triển nhưng vẫn chưa ngành nào có
thể thay thế được. Xã hội càng phát triển, đời sống con người ngày càng cao thì nhu
cầu của con người về lương thực và thực phẩm cũng ngày càng tăng về số lượng,
chất lượng và chủng loại. Các nhà kinh tế học đều thống nhất cho rằng, điều kiện
tiên quyết cho sự phát triển là tăng cung lương thực cho nền kinh tế quốc dân
bằng sản xuất hoặc nhập khẩu lương thực. Có thể chọn con đường nhập khẩu
Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

8

lương thực để giành nguồn lực làm việc khác có lợi hơn, nhưng điều đó chỉ phù
hợp với các nước như Singapore, Ả rập Saudi hay Brunei mà không dễ gì đối với
các nước như Inđônêxia, Trung Quốc, Ấn Độ hay Việt Nam là những nước đông
dân. Các nước đông dân muốn nền

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

9

kinh tế phát triển, đời sống của nhân dân ổn định thì phần lớn lương thực tiêu dùng
phải sản xuất trong nước. Thực tiễn lịch sử của các nước trên thế giới đã chứng
minh, chỉ có thể phát triển kinh tế một cách nhanh chóng, chừng nào quốc gia đó
đã có an ninh lương thực. Nếu không đảm bảo an ninh lương thực thì khó có sự
ổn định chính trị và thiếu sự đảm bảo cơ sở pháp lý, kinh tế cho sự phát triển thì sẽ
khó thu hút được đầu tư để phát triển bền vững, lâu dài.
Nông nghiệp có vai trò quan trọng trong việc cung cấp các yếu tố đầu vào cho
phát triển công nghiệp và khu vực thành thị, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.
Trong giai đoạn đầu của công nghiệp hoá, phần lớn dân cư sống bằng nông nghiệp
và tập trung ở khu vực nông thôn. Vì thế khu vực nông nghiệp nông thôn thực sự
là nguồn dự trữ nhân lực dồi dào cho phát triển công nghiệp và đô thị. Quá trình
công nghiệp hoá và đô thị hoá, một mặt tạo ra nhu cầu lớn về lao động, mặt khác
nhờ đó mà năng suất lao động nông nghiệp không ngừng tăng lên, lực lượng lao
động từ nông nghiệp được giải phóng ngày càng nhiều. Số lao động này dịch
chuyển, bổ sung cho phát triển công nghiệp và đô thị. Đó là xu hướng có tính quy
luật của mọi quốc gia trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Khu vực nông nghiệp còn cung cấp nguồn nguyên liệu to lớn và quý cho công
nghiệp, đặc biệt là công nghiệp chế biến. Thông qua công nghiệp chế biến, giá trị
của sản phẩm nông nghiệp nâng lên nhiều lần, nâng cao khả năng cạnh tranh của
nông sản hàng hoá, mở rộng thị trường. Khu vực nông nghiệp còn là nguồn cung
cấp vốn lớn nhất cho sự phát triển kinh tế, trong đó có công nghiệp, nhất là
giai đoạn đầu của công nghiệp hoá, bởi vì nông nghiệp là khu vực lớn nhất, xét cả
về lao động và sản phẩm quốc dân. Nguồn vốn từ nông nghiệp có thể được tạo ra
từ thuế nông nghiệp, tiết kiệm của nông dân đầu tư vào các hoạt động phi nông
nghiệp, ngoại tệ thu được do xuất khẩu nông sản, … Những điển hình thành công

về sự phát triển ở nhiều nước đều đã sử dụng tích luỹ từ nông nghiệp để đầu tư

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

10

cho công nghiệp. Ngoài ra cần phải khai thác các nguồn khác một cách hợp lý,
không nên cường điệu quá vai trò của vốn tích luỹ trong nông nghiệp.
Nông nghiệp và nông thôn còn là thị trường tiêu thụ lớn của công nghiệp và

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

11

dịch vụ. Ở hầu hết các nước đang phát triển, sản phẩm công nghiệp bao gồm tư liệu
tiêu dùng và tư liệu sản xuất được tiêu thụ chủ yếu dựa vào thị trường trong
nước mà trước hết là khu vực nông nghiệp và nông thôn. Sự thay đổi về cầu
trong khu vực nông nghiệp nông thôn sẽ có tác động trực tiếp đến sản lượng ở
khu vực phi nông nghiệp. Phát triển mạnh mẽ nông nghiệp, nâng cao thu nhập cho
dân cư nông nghiệp, làm tăng sức mua từ khu vực nông thôn sẽ làm cho cầu về
sản phẩm công nghiệp và dịch vụ tăng, thúc đẩy công nghiệp và dịch vụ phát triển.
Nông nghiệp còn là ngành đem lại nguồn thu nhập ngoại tệ lớn. Các loại nông
lâm thuỷ sản dễ dàng gia nhập thị trường quốc tế hơn so với các sản phẩm
công nghiệp. Vì thế ở các nước đang phát triển, nguồn xuất khẩu để có ngoại tệ chủ

yếu dựa vào các loại nông lâm thuỷ sản. Xu hướng chung ở các nước trong quá
trình công nghiệp hoá, ở giai đoạn đầu, giá trị xuất khẩu nông lâm thuỷ sản
chiếm tỷ trọng cao trong tổng kim ngạch xuất khẩu và tỷ trọng đó sẽ giảm dần cùng
với sự phát triển cao của nền kinh tế.
Nông nghiệp và nông thôn có vai trò to lớn, là sơ sở trong sự phát triển bền
vững của môi trường vì sản xuất nông nghiệp gắn liền trực tiếp với mô i trường
tự nhiên: đất đai, khí hậu, thời tết, thuỷ văn. Nông nghiệp sử dụng nhiều hoá
chất như phân bón hoá học, thuốc trừ sâu,... làm ô nhiễm đất và nguồn
nước. Dư lượng độc tố trong sản phẩm tăng ảnh hưởng đến sức khoẻ con người.
Nếu rừng bị tàn phá, đất đai sẽ bị xói mòn, thời tiết, khí hậu thuỷ văn thay đổi
xấu sẽ đe doạ đời sống của con người. Vì thế trong quá trình phát triển sản
xuất nông nghi ệp, cần tìm ra các giải pháp thích hợp để duy trì và tạo ra sự phát
triển bền vững của môi trường [10].
1.1.2. Những đặc điểm của sản xuất nông nghiệp
Nông nghiệp là một trong hai ngành sản xuất vật chất chủ yếu của xã hội. Sản
xuất nông nghiệp có những đặc điểm riêng mà các ngành sản xuất khác không
thể có đó là:

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

12

* Sản xuất nông nghiệp được tiến hành trên địa bàn rộng lớn, phức tạp,
phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên nên mang tính khu vực rõ rệt. Đặc biệt trên cho
thấy ở đâu có đất và lao động thì có thể tến hành sản xuất nông nghiệp. Thế
nhưng ở mỗi

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

13

vùng mỗi quốc gia có điều kiện đất đai và thời tiết - khí hậu rất khác nhau. Lịch sử
hình thành các loại đất, quá trình khai phá và sử dụng các loại đất ở các địa bàn có
địa hình khác nhau, ở đó diễn ra các hoạt động nông nghiệp cũng không
giống nhau. Điều kiện thời tiết khí hậu với lượng mưa, nhiệt độ, độ ẩm, ánh
sáng v.v... trên từng địa bàn gắn rất chặt chẽ với điều kiện hình thành và sử dụng
đất. Do điều kiện đất đai khí hậu không giống nhau giữa các vùng đã làm cho nông
nghiệp mang tính khu vực rất rõ nét. Đặc điểm này đòi hỏi quá trình tổ chức chỉ
đạo sản xuất nông nghiệp cần phải chú ý các vấn đề kinh tế - kỹ thuật sau đây:
- Tiến hành điều tra các nguồn tài nguyên về nông - lâm - thuỷ sản trên
phạm vi cả nước cũng như tính vùng để qui hoạch bố trí sản xuất các cây trồng, vật
nuôi cho phù hợp.
- Việc xây dựng phương hướng sản xuất kinh doanh, cơ sở vật chất kỹ thuật
phải phù hợp với đặc điểm và yêu cầu sản xuất nông nghiệp ở từng vùng.
- Hệ thống các chính sách kinh tế phù hợp với điều kiện từng vùng, từng khu
vực nhất định.
* Trong nông nghiệp, ruộng đất là tư liệu sản xuất chủ yếu không thể thay thế
được. Đất đai là điều kiện cần thiết cho tất cả các ngành sản xuất, nhưng nội
dung kinh tế của nó lại rất khác nhau. Trong công nghiệp, giao thông v.v... đất đai
là cơ sở làm nền móng, trên đó xây dựng các nhà máy, công xưởng, hệ thống đường
giao thông v.v... để con người điều khiến các máy móc, các phương tiện vận tải
hoạt động. Trong nông nghiệp, đất đai có nội dung kinh tế khác, nó là tư liệu sản
xuất chủ yếu không thể thay thế được. Ruộng đất bị giới hạn về mặt diện tích, con
người không thể tăng theo ý muốn chủ quan, nhưng sức sản xuất ruộng đất là chưa

có giới hạn, nghĩa là con người có thể khai thác chiều sâu của ruộng đất nhằm
thoả mãn nhu cầu tăng lên của loài người về nông sản phẩm. Chính vì thế trong
quá trình sử dụng phải biết quí trọng ruộng đất, sử dụng tiết kiệm, hạn chế việc
chuyển đất nông nghiệp sang xây dựng cơ bản, tìm mọi biện pháp để cải tạo và
bồi dưỡng đất làm cho ruộng đất ngày càng màu mỡ hơn, sản xuất ra nhiều sản
phẩm trên mỗi đơn vị diện tch với chi phí thấp nhất trên đơn vị sản phẩm.
Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>

14

* Đối tượng của sản xuất nông nghiệp là cơ thể sống - cây trồng và vật nuôi.
Các loại cây trồng và vật nuôi phát triển theo qui luật sinh học nhất định (sinh

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

/>