Học kỳ ASEAN đề số 4 bình luận về định hướng trung lập trong quá trình hình thành và phát triển của ASEAN dưới các góc độ

ĐỀ BÀI
Bình luận về định hướng trung lập trong quá trình hình thành và phát triển của
ASEAN dưới các góc độ:
- Sự hình thành định hướng trung lập;
- Biểu hiện cụ thể của định hướng này trong chính sách chính trị - an ninh và
quan hệ hợp tác kinh tế ngoại khối của ASEAN;
- Vai trò của định hướng này trong từng giai đoạn phát triển của ASEAN.

0


LỜI MỞ ĐẦU
ASEAN chính thức được thức thành lập ngày 8/8/1967, với mục tiêu hợp tác về
kinh tế và xã hội nhưng do tình hình chiến tranh Đông Dương khi đó đã khiến cho vấn đề
chính trị an ninh khu vực trở thành mục tiêu đặc biệt quan trọng, chi phối hoạt động của
ASEAN trong một phần tư thế kỉ tiếp theo. Bản tuyên bố Kuala Lumpur năm 1971 về
ZOPFAN ( A zone of oeace, Freedom and Neutrality) ngày 17/11/1971 cho thấy mối
quan tâm hàng đầu của 5 nước sang lập ASEAN khi đó là xây dựng Đông Nam Á thành
“Khu vực Hòa bình, Tự do và Trung lập” và cho đến tận ngày nay mục tiêu này vẫn còn
nguyên giá trị.
NỘI DUNG
Trong phạm vi bài viết này sẽ tiến hành bình luận về định hướng trung lập trong quá
trình hình thành và phát triển của ASEAN dưới một số góc độ để từ đó có được những
hiểu biết sâu sắc hơn về ASEAN.
1, Nguyên nhân hình thành và nội dung định hướng trung lập.
Như đã nêu ở trên, ASEAN được thành lập với mục tiêu chủ yếu là hợp tác về
kinh tế, xã hội – hoàn toàn phù hợp với bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng phát triển và trở
nên phổ biến trên toàn thế giới. Tuy nhiên Đông Nam Á lúc bấy giờ lại đang lại là một
điểm nóng trong thời kì chiến tranh lạnh, cuộc chiến tranh do Mỹ tiến hành từ Việt Nam
lan ra toàn Đông Dương và có tác động mạnh mẽ đến toàn khu vực do vậy để có thể hợp
tác, phát triển được về mặt kinh tế thì hòa bình và ổn định chính trị là một yêu cầu tất

yếu, thực tế cũng cho thấy. Chính vì những lẽ đó mà xây dựng ASEAN thành một “khu
vực trung lập” là một trong những mục tiêu quan trọng hàng đầu mà 5 nước sang lập
ASEAN hướng tới và mục tiêu đó được cụ thể hóa trong tuyên bố ZOPFAN tại Kuala
Lumpur năm 1971. ZOPFAN khẳng định các nước thành viên quyết tâm xúc tiến những
cố gắng cần thiết để có được sự công nhận và tôn trọng Ðông - Nam Á như một khu vực
hòa bình, tự do và trung lập, không có sự can thiệp dưới bất cứ hình thức và phương cách
nào của các nước ngoài khu vực. Như vậy biểu hiện trung lập của ASEAN thể hiện ở chỗ
không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác, tôn trọng chủ quyền độc lập của
nhau, bình đẳng và hai bên cùng có lợi, cùng tồn tại trong hòa bình cũng như là không
liên kết, không tham chiến và không ủng hộ bất kì một phe phái nào, định hướng trung
tập đề cao vai trò tự cường, tự đề kháng dân tộc và khu vực, không muốn có sự can thiệp
của các nước vào công việc nội bộ của mình.
1


2, Biểu hiện cụ thể của định hướng này trong chính sách chính trị - an ninh và
quan hệ hợp tác kinh tế ngoại khối của ASEAN.
Trong chính sách chính trị - an ninh của ASEAN định hướng trung lập thể hiện
khá rõ nét. Cụ thể, với việc Tuyên bố về sự hòa hợp ASEAN được thông qua tại Hội nghị
cấp cao ASEAN lần thứ nhất tại Bali ngày 24 tháng 2 năm 1976 và Hiệp ước hữu nghị và
hợp tác Đông Nam Á đã bước đầu thể hiện quyết tâm của các thành viên trong việc thực
hiện hóa ý tưởng của các thành viên về định hướng trung lập. Theo đó các bên cam kết
duy trì nền hòa bình vĩnh viễn, tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng, toàn vẹn lãnh thổ
và bản sắc riêng của các dân tộc, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, hợp tác
với nhau một cách có hiệu quả. Tư tưởng trung lập này trở thành định hướng chính trong
chính sách chính trị - an ninh của ASEAN trong một khoảng thời gian dài và cho đến
ngày nay mặc dù với việc hướng tới xây dựng cộng đồng chính trị - an ninh APSC
ASEAN đã cởi mở hơn trong vấn đề chính trị - an ninh nhưng trung lập vẫn là lựa chọn
khôn ngoan, đó cũng là một điểm độc đáo, biểu hiện sự trưởng thành của ASEAN và tính
mềm dẻo, khôn khéo của tổ chức này và thường được nói đến như là “bản sắc ASEAN”.

Ta có thể thấy được ảnh hưởng của định hướng trung lập đến chính sách chính trị - an
ninh của ASEAN trong giai đoạn hiện nay khi mà ASEAN đã đưa ra nhận định các biện
pháp ngoại giao phòng ngừa chỉ có thể thành công khi các bên tin tưởng lẫn nhau và phải
được tiến hành trên cơ sở trung lập, vô tư và công bằng.
Về quan hệ hợp tác kinh tế ngoại khối của ASEAN, tư tưởng trung lập cũng là một
trong những định hướng chính khi mà mục đích hợp tác của ASEAN là thiết lập quan hệ
đối tác kinh tế toàn diện (CEP) hoặc thành lập các khu vực thương mại tư do (FTA)
nhằm thúc đẩy tự do hóa thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ và đầu tư. Như vậy
trong quan hệ hợp tác kinh tế đối ngoại, ASEAN nêu cao khẩu hiệu hợp tác thân thiện
với tất cả các đối tác với phương châm hợp tác cùng có lợi, không theo bất kì một phe
phái nào.
3, Vai trò của định hướng này trong từng giai đoạn phát triển của ASEAN.
Giai đoạn đầu tiên: đó là từ khi thành lập năm 1967 đến trước Hội nghị Bali 1976.
Đây là lúc tuyên bố ZOPFAN được thông qua thể hiện mong muốn xây dựng ASEAN
thành một khu vực trung lập. Vấn đề trung lập hóa mà tuyên bố đưa ra tại thời điểm đó
đã đáp ứng được nhiệm vụ giữ được nguyên trạng tình hình ở Đông Nam Á, ngăn chặn
sự can thiệp của các cường quốc mới như Trung Quốc, Nhật Bản xuống khu vực, buộc
2


các nước ngoài Đông Nam Á chính thức cam kết không can thiệp vào công việc nội bộ
của khu vực và trên thực tế, hình thức này cũng dễ chấp nhận với một số nước ngoài khu
vực và ngay cả đối với Liên Hợp Quốc. Với việc giữ vững được sự độc lập về mặt chính
trị - an ninh nên ASEAN mới có thể phát triển về mặt kinh tế, tiến hành một số hoạt động
ngoại giao và kinh tế riêng lẻ. Như vậy, với giai đoạn đầu tiên khi cơ cấu tổ chức của
ASEAN còn lỏng lẻo thì định hướng trung lập chính là cơ sở nền tảng để ASEAN tiến
hành những bước tiếp theo để xây dựng cộng đồng trong những giai đoạn kế tiếp.
Giai đoạn thứ hai: từ Hội nghị Bali 1976 đến trước Hội nghị thượng đỉnh lần thứ tư
1992, đây là giai đoạn củng cố cơ cấu tổ chức và tiến hành hợp tác toàn diện nội khối và
bước đầu phát triển hợp tác ngoại khối. Ở giai đoạn này định hướng trung lập tiếp tục

phát huy vai trò của mình trong việc hình thành các chính sách của ASEAN, giữ cho
ASEAN ở một vị thế trung lập tránh tất cả những mâu thuẫn có thể nhằm tạo lập một môi
trường chính trị ổn định để phát triển kinh tế và thực hiện những mục tiêu chung của khu
vực.
Giai đoạn thứ ba: từ Hội nghị thượng đỉnh lần thứ tư 1992 đến trước thời điểm
thành lập Cộng đồng ASEAN 2003, cũng giống như những giai đoạn trước định hướng
trung lập vẫn tiếp tục phát huy vai trò của mình trong quá trình phát triển của ASEAN.
Giai đoạn thứ tư: từ thời điểm thành lập Cộng đồng ASEAN 2003 đến nay. Đây là
lúc cộng động ASEAN đã dần khẳng định được vị thế của mình trên trường quốc tế,
trung lập không được thể hiện một cách quá rõ ràng nhưng vẫn nắm vai trò định hướng
trong chính sách của ASEAN nó thể hiện trong chính sách chính trị - an ninh, trong các
phát biểu của ASEAN trước những biến động của thế giới. Ngay cả việc thành lập AEC
của ASEAN cũng là con được để thực hiện chính sách trung lập, “đứng cách đều” và
“cân bằng quyền lực” giữa các nước lớn.
KẾT LUẬN
Ngay từ khi mới ra đời và cho đến tận bây giờ ASEAN vẫn luôn là đối tượng lôi kéo
và gây ảnh hưởng về kinh tế và chính trị của các nước lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nhật
Bản,…do vậy trung lập chính là giải pháp tốt nhất cho ASEAN để tránh phải đối đầu với
bất cứ cường quốc nào và tận dụng một cách tối đa sự giúp đỡ từ tất cả các phía trong
quá trình xây dựng một Cộng đồng ASEAN thực sự vững mạnh.

3


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tập bài giảng pháp luật cộng đồng ASEAN, trường đại học Luật Hà Nội khoa
pháp luật quốc tế, trung tâm luật Châu Á – Thái Bình Dương.
2. Từ tuyên bố Bangkok đến Hiến chương ASEAN, một chặng đường lịch sử 40
năm. Nguyễn Văn Lịch trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN.
3. ASEAN – Những cột mốc trên tiến trình phát triển (1967-2007). Gs.Vũ Dương

Ninh, trường Đại học KHXH & NV, ĐHQGHN.

4