ĐỒ ÁN: KHÍ CỤ ĐIỆN HẠ ÁP

Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :

Mục lục
Mục lục.................................................................................................1
Lời nói đầu...........................................................................................4
Chơng I.................................................................................................5
Chọn kết cấu và thiết kế sơ bộ............................................................5
I. Khái niệm chung..........................................................................................5
i. Tác dụng và cấu tạo của công tắc tơ...........................................................5
ii. Nguyên lý hoạt động.................................................................................6
II. Chọn kết cấu và thiết kế sơ bộ..................................................................6
1. Hệ thống mạch vòng dẫn điện...................................................................6
ii. Hệ thống dập hồ quang..............................................................................6
iii. Nam châm điện........................................................................................7
iv. Hệ thống các lò xo nhả, lò xo tiếp điểm và lò xo hoãn xung....................7
v. Hình dáng của công tắc tơ.........................................................................7

Chơng II...............................................................................................8
Tính toán mạch vòng dẫn điện...........................................................8
I. Khái niệm chung..........................................................................................8
III. Mạch vòng dẫn điện chính.......................................................................9
1. Thanh dẫn..................................................................................................9
ii. Đầu nối....................................................................................................12
iii. Tiếp điểm................................................................................................14
II. Mạch vòng dẫn điện phụ..........................................................................20
1. Thanh dẫn.................................................................................................20
ii. Tiếp điểm.................................................................................................21

Chơng III............................................................................................22

Tính và dựng đặc tính cơ..................................................................22
I. Tính toán lò xo...........................................................................................22
Ngọc Văn Tú

-1-

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
1. Vật liệu làm lò xo....................................................................................22
ii. Lò xo ép tiếp điểm chính.........................................................................23
iii. Lò xo tiếp điểm phụ...............................................................................24
iv. Lò xo nhả ...............................................................................................25
IV. Đặc tính cơ...............................................................................................27
1. Lập sơ đồ động........................................................................................27
ii. Tính toán các lực ....................................................................................27
iii. Đặc tính cơ.............................................................................................28
29

Chơng IV..............................................29
Tính toán và kiểm nghiệm nam châm điện ....................................30
I. Khái niệm...................................................................................................30
II. Tính toán thiết kế nam châm điện..........................................................30
1. Xác định Kkc ..........................................................................................30
ii. Chọn vật liệu dẫn từ.................................................................................30
iii. Chọn từ cảm, hệ số từ rò , hệ số từ cảm..................................................31
iv. Tính tiết diện lõi mạch từ........................................................................31

v. Xác định kích thớc cuộn dây...................................................................32
vi. Kích thớc mạch từ...................................................................................34
V. Tính toán kiểm nghiệm nam châm điện..................................................35
1. Sơ đồ thay thế mạch từ.............................................................................35
ii. Tính từ dẫn khe hở không khí..................................................................36
iii. Tính từ thông..........................................................................................40
iv. Tính số vòng dây....................................................................................40
v. Tính đờng kính dây..................................................................................41
vi. Tính toán vòng ngắn mạch.....................................................................41
vii. Tính toán vòng ngắn mạch....................................................................44
viii. Tính toán kiểm nghiệm cuộn dây.........................................................45
ix. Tính và dựng đặc tính lực điện từ............................................................47

Ngọc Văn Tú

-2-

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :

Chơng V..............................................................................................54
Tính và kiểm nghiệm buồng dập hồ quang....................................54
I. Vật liệu .......................................................................................................54
1. Vật liệu làm vỏ buồng dập hồ quang.......................................................54
ii. Vật liệu làm các tấm dập.........................................................................54
VI. Tính toán và kiểm nghiệm.....................................................................54

Chơng VI............................................................................................58
Hoàn thiện kết cấu.............................................................................58
I. Mạch vòng dẫn điện .................................................................................58
1. Mach vòng dẫn điện chính.......................................................................58
ii. Mạch vòng dẫn điện phụ.........................................................................59
VII. Lò xo tiếp điểm, lò xo nhả....................................................................59
1. Lò xo tiếp điểm chính..............................................................................59
2. Lò xo tiếp điểm phụ.................................................................................59
3. Lò xo nhả.................................................................................................59
VIII. Nam châm điện ....................................................................................60
1. Mạch từ....................................................................................................60
2. Kích thớc cuộn dây..................................................................................60
iii. Vòng ngắn mạch....................................................................................60
iv. Buồng dập hồ quang...............................................................................60
IX. Vỏ và các chi tiết khác............................................................................61

Chơng VII...........................................................................................61
Ví dụ minh họa ứng dụng công tắc tơ trên......................................61
I. Sơ đồ nguyên lý..........................................................................................61
X. Nguyên tắc hoạt động..............................................................................62
1. Mạch chính điều khiển động cơ...............................................................62
ii. Mạch kiểm tra .........................................................................................62
2.Khí cụ điện, NXB KHKT 2004................................................................63
Ngọc Văn Tú

-3-

TBĐ-ĐT1

Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
3.Khí cụ điện hạ áp...................................................................................63
4.Phần tử tự động......................................................................................63

Lời nói đầu
Đất nớc đang càng ngày càng phát triển, quá trình công nghiệp hoá, hiện đại
hoá đang diễn ra mạnh mẽ. Để thực hiện đợc thì phải có nguồn năng lơng, mà
điện năng chiếm một vai trò rất quan trọng. Điện năng cung cấp cho mọi ngành,
mọi lĩnh vực, mọi đối tợng. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng điện thì không
thể tránh khỏi những sự cố, rủi ro xảy ra nh hiện tợng quá điện áp, quá dòng
điện, hiện tợng ngắn mạch... Để đảm bảo vấn đề an toàn tính mạng cho con ngời,
bảo vệ các thiết bị điện và tránh những tổn thất kinh tế có thể xảy ra thì khí cụ
điện ngày càng đợc đòi hỏi nhiều hơn, chất lợng tốt hơn và luôn đổi mới công
nghệ.
Cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật thì các loại khí cụ điện hiện đại
đợc sản xuất ra luôn đảm bảo khả năng tự động hoá cao, trong đó công tắc tơ
cũng không nằm ngoài mục đích đó. Chính vì vậy mà nghiên cứu, thiết kế công
tắc tơ là đặc biệt quan trọng nhằm tránh những sự cố đáng tiếc có thể sẽ xảy ra.

Ngọc Văn Tú

-4-

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t

ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Đợc sự giúp đỡ và hớng dẫn của các thầy cô trong nhóm khí cụ điện, thuộc
bộ môn Thiết bị điện - Điện tử, khoa điện. Đặc biệt là sự hớng dẫn giúp đỡ và
đóng góp của thầy Đặng Chí Dũng, em đã hoàn thành đợc đồ án môn học với đề
tài thiết kế Công tắc tơ xoay chiều 3 pha.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng song do hiểu biết kiến thức còn có nhiều hạn
chế, thời gian có hạn và kinh nghiệm thực tế còn ít, nên trong quá trình thiết kế
đồ án em còn mắc những sai sót nhất định. Vì vậy em rất mong có đợc sự chỉ
bảo và đóng góp ý kiến thầy cô và các bạn sinh viên.
Em xin chân thành cảm ơn bộ môn Thiết bị điện - điện tử và thầy Đặng Chí
Dũng.

Chơng I
Chọn kết cấu và thiết kế sơ bộ
I. Khái niệm chung
i. Tác dụng và cấu tạo của công tắc tơ
Công tắc tơ là khí cụ điện dùng để đóng, cắt thờng xuyên các mạch điện
động lực, từ xa, bằng tay hay tự động. Việc đóng cắt công tắc tơ có tiếp điểm có
thể thực hiện bằng nam châm điện, thuỷ lực hay khí nén. Thông thờng ta gặp
loại đóng cắt bằng nam châm điện. Công tắc tơ gồm các bộ phận chính sau
-Hệ thống mạch vòng dẫn điện.
-Hệ thống dập hồ quang.
-Hệ thống các lò xo nhả, lò xo tiếp điểm và lò xo hoãn xung.
-Nam châm điện.
-Vỏ và các chi tiết cách điện.

Ngọc Văn Tú

-5-

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :

ii. Nguyên lý hoạt động
Khi cho điện vào cuộn dây, luồng từ thông sẽ đợc sinh ra trong nam châm
điện. Luồng từ thông này sẽ sinh ra một lực điện từ. Khi lực điện từ lớn hơn lực
cơ thì nắp mạch từ đợc hút về phía mạch từ tĩnh, trên mạch từ tĩnh có gắn vòng
ngắn mạch để chống rung, làm cho tiếp điểm động tiếp xúc với tiếp điểm tĩnh.
Tiếp điểm tĩnh đợc gắn trên thanh dẫn, đầu kia của thanh dẫn vít bắt dây điện ra,
vào. Các lò xo tiếp điểm có tác dụng duy trì một lực ép tiếp điểm cần thiết lên
tiếp điểm. Đồng thời tiếp điểm phụ cũng đợc đóng vào đối với tiếp điểm phụ thờng mở và mở ra đối với tiếp điểm thờng đóng. Lò xo nhả bị nén lại.
Khi ngắt điện vào cuộn dây, luồng từ thông sẽ giảm xuống về không, đồng
thời lực điện từ do nó sinh ra cũng giảm về không. Khi đó lò xo nhả sẽ đẩy toàn
bộ phần động của công tắc tơ lên và cắt dòng điện tải ra. Khi tiếp điểm động
tách khỏi tiếp điểm tĩnh của mạch từ chính thì hồ quang sẽ xuất hiện giữa hai
tiếp điểm. Nhờ các tấm dập trong buồng dập hồ quang, hồ quang sẽ đợc dập tắt.

II. Chọn kết cấu và thiết kế sơ bộ
1. Hệ thống mạch vòng dẫn điện
Thanh dẫn: do thanh dẫn phải dẫn dòng điện làm
việc và có khi phải chụi dòng điện ngắn mạch lớn
khi xảy ra sự cố đòng thời phải đảm bảo cho tiếp
điểm tiếp xúc tốt nên ta chọn thanh dẫn bằng đồng
có tiết diện ngang hình ch nhật.
Đầu nối : chọn đầu nối bằng bu lông có thể tháo rời đợc.

Tiếp điểm chính: do dòng điện làm việc định mức của công tắc tơ là 25 A nên
ta chọn tiếp điểm hình trụ, kiểu bắc cầu, 1 pha 2 chỗ ngắt, tiếp xúc loại mặt
phẳng-mặt phẳng.
Tiếp điểm phụ: cũng dùng kiểu tiếp điểm bắc cầu 1 pha 2 chỗ ngắt.

ii. Hệ thống dập hồ quang
Đối với khí cụ điện hạ áp , các trang bị dập hồ quang thờng là :
- Kéo dài hồ quang điện bằng cơ khí.
- Dùng cuộn dây thổi từ.

Ngọc Văn Tú

-6-

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Dùng buồng dập hồ quang kiểu khe hẹp.
- Dùng buồng dập hồ quang kiểu dàn dập.
Qua phân tích và tham khảo thực tế, đối với Công tắc tơ xoay chiều chọn
buồng dập hồ quang kiểu dàn dập .
-

iii. Nam châm điện
Công tắc tơ có thể đóng ngắt bằng nam châm điện hút quay hoặc hút thẳng.
Nam châm điện hút quay
- Ưu điểm: đặc tính cơ của nam châm điện hút quay tốt hơn nam châm

điện hút thẳng.
- Nhợc điểm: Kết cấu phức tạp, một pha có một chỗ ngắt làm cho việc dập
hồ quang khó khăn, phải dùng dây nối mềm.
Nam châm điện hút thẳng
- Ưu điểm: Kết cấu đơn giản, Kết cấu tiếp điểm bắc cầu một pha có hai
chỗ ngắt làm cho việc dập hồ quang đơn giản hơn, Hành trình chuyển
động gắn liền với chuyền động của nắp nam châm điện,việc bố trí buồng
dập hồ quang dễ dàng, Không dùng dây nối mềm.
- Nhợc điểm: đặc tính cơ của nam châm điện hút thẳng không tốt bằng
nam châm hút quay.
Do có nhiều u điểm cho nên ta sẽ sử dụng nam châm điện xoay chiều hình chữ
E kiểu hút chập.

iv. Hệ thống các lò xo nhả, lò xo tiếp điểm và lò xo hoãn
xung
Lò xo nhả, lò xo tiếp điểm: ta chọn kiểu lò xo xoắn hình trụ do nó ít bị ăn mòn
và bền hơn lò xo tấm phẳng.
Lò xo hoăn xung: dùng để giảm bớt va chạm giữa nắp và thân cực từ do đó ta
dùng lò xo lá.

v. Hình dáng của công tắc tơ
Sau khi chọn kết cấu và thiết kế sơ bộ ta đợc hình dáng công tắc tơ nh sau

Ngọc Văn Tú

-7-

TBĐ-ĐT1

Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :

1. Tiếp điểm tĩnh.
2. Tiếp điểm động.
3. Lò xo ép tiếp điểm.
4. Thanh dẫn động.
5. Dàn dập hồ quang.

6. Thanh dẫn tĩnh.
7. Lò xo nhả.
8. Mạch từ nam châm điện.
9. Cuộn dây nam châm điện.
10. Vòng ngắn mạch.
11. Nắp mạch từ nam châm điện.

Chơng II
Tính toán mạch vòng dẫn điện
I. Khái niệm chung
Trong Công tắc tơ, mạch vòng dẫn điện là một bộ quan trọng, nó có chức
năng dẫn dòng, chuyển đổi và đóng cắt mạch điện. Mạch vòng dẫn điện do các
bộ phận khác nhau về hình dáng kết cấu và kích thớc hợp thành. Đối với Công
tắc tơ, mạch vòng dẫn điện gồm có các bộ phận chính nh sau:
Thanh dẫn: gồm thanh dẫn động và thanh dẫn tĩnh. Thanh dẫn có chức
năng truyền tải dòng điện.
Dây dẫn mềm.
Đầu nối: gồm vít và mối hàn.
Ngọc Văn Tú

-8-

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Hệ thống tiếp điểm: gồm tiếp điểm động và tiếp điểm tĩnh, có chức năng
đóng ngắt dòng điện.
Cuộn thổi từ.

III. Mạch vòng dẫn điện chính
1. Thanh dẫn
1. Thanh dẫn động
a. Chọn vật liệu
Thanh dẫn động gắn với tiếp điểm động, vì vậy nó cần phải có lực ép đủ
để tiếp xúc tốt, độ cứng cao, nhiệt độ nóng chảy tơng đối cao... do đó ta có thể
chọn Đồng kéo nguội làm vật liệu cho thanh dẫn động.
Các thông số của đồng kéo nguội:
Ký hiệu
ML-TB
Tỷ trọng ()
8,9 g/cm3
Nhiệt độ nóng chảy (nc)
10830C
Điện trở suất ở 200C (20)
0,0158.10-3 mm
Độ dẫn nhiệt ()
3,9 W/cm 0C

Độ cứng Briven (HB)
80 ữ 120 kG/cm2
Hệ số dẫn nhiệt điện trở ()
0,0043 1/ 0C
Nhiệt độ cho phép cấp A ([cp])
950 C

b. Tính toán thanh dẫn
Theo phần chọn kết cấu và thiết kế sơ bộ, ta đã chọn thanh dẫn có tiết
diện ngang hình chữ nhật với bề rộng a, bề dầy b

Theo công thức 2-6 (TL1) :
b= 3

I 2dm . .K f
2.n.(n + 1).K T . od

Trong đó :

Ngọc Văn Tú

-9-

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Iđm = 18 A : dòng điện định mức.

a
n: hệ số hình dáng, n = = 5 ữ 10, chọn n = 7.
b
Kf : hệ số tổn hao phụ đặc trng cho tổn hao bởi hiệu ứng bề mặt và
hiệu ứng gần.
Kf = Kbm.Kg = 1,03 ữ 1,06. Chọn Kf = 1,06.
KT : hệ số tản nhiệt, KT = (6 ữ 12).10-6 (W/ 0 C.mm2) Chọn KT=
7,5.10-6.
: điện trở suất của vật liệu ở nhiệt độ ổn định.
= 20[1+( - 20)]
20 : điện trở suất của vật liệu ở 20OC.
: hệ số nhiệt điện trở của vật liệu.
: nhiệt độ ổn định của đồng , ở đây ta lấy bằng nhiệt độ
phát nóng cho phép = [] = 95 OC.
95 = 0,0158.10 -8[1+4,3.10 -3(95 - 20)] 2,1.10 -8 (.m)
ôđ : độ tăng nhiệt ổn định.
ôđ = - mt với mt= 40 OC là nhiệt độ môi trờng
ôđ = 95 - 40 = 55 OC
Vậy ta có
b= 3

18 2.2,1.10 8.1,06
0,54(mm)
2.7.(7 + 1).7,5.10 6.55

a = b.n =7. 0,54 = 3,78 (mm)
Vậy kích thớc tối thiểu của thanh dẫn động là a = 3,78 mm và b = 0,54 mm.
Tuy nhiên hình dạng của thanh dẫn động còn phụ thuộc vào hình dạng của
tiếp điểm.
Chọn tiếp điểm theo bảng 2-15(TL1.T51)

với Iđm = 18 A ta chọn đờng kính tiếp điểm dtđ = 8 mm và chiều cao tiếp
điểm là htđ= 1,5 mm.
Chọn lại kích thớc của thanh dẫn động: a= 10 mm và b= 1,2 mm
c. Kiểm tra kích thớc làm ở điều kiện làm việc dài
hạn
Diện tích thanh dẫn:
Ngọc Văn Tú

- 10 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
S = a.b =10.1,2 = 12 (mm 2 )
Chu vi thanh dẫn:
P = 2.(a+b) = 2.(10+1,2) = 22,4 (mm)
Mật độ dòng điện :
Idm 18
j=
=
= 1,5 (A/mm2) < [j] =2 ữ 4 (A/mm2)
12
S
thoả mãn về kết cấu.
Nhiệt độ thanh dẫn :
Từ công thức 2-4 (TKKCĐHA) ta có

I 2 . .K f
I 2 . 0 .(1 + . od ).K f
S.P =
=
K T .( o mt )
K T .( od mt )


ôd

I 2 . 0 .K f . + S.P.K T . mt
= td =
S.P.K T I 2 . 0 .K f .

với 0 : điện trở suất của đồng kéo nguội ở 00C
20
0,0158.10 3
0=
=
= 0,015.10 3 (.mm)
1 + . 1 + 0,0043.20
mt : nhiệt độ môi trờng, mt = 400C
Thay vào ta có :
18 2.0,015.10 3.1,06 + 12.22,4.7,5.10 6.40
td =
= 430C
12.22,4.7,5.10 6 18 2.0,015.10 3.1,06.0,0043
Vậy td < [cp] = 950C thanh dẫn thoả mãn về nhiệt độ ở chế độ
định mức.
d. Kiểm tra thanh dẫn ở chế độ ngắn mạch

Đặc điểm của quá trình ngắn mạch:
Dòng điện và mật độ dòng điện có trị số rất lớn.
Thời gian tác động nhỏ.
Từ đặc điểm trên rõ ràng khi xảy ra ngắn mạch nhiệt độ thanh dẫn tăng
lên rất lớn có thể làm thanh dẫn bị biến dạng. Do đó cần phải kiểm tra khi có
ngắn mạch thì mật độ dòng điện thanh dẫn có nhỏ hơn mật độ dòng điện cho
phép không.
Từ công thức 6-21 (TL1) :

Ngọc Văn Tú

- 11 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :

j nm =

A nm A d
t nm

Trong đó:
Inm = Ibn : dòng điện ngắn mạch hay dòng điện bền nhiệt.
tnm = tbn : thời gian ngắn mạch hay thời gian bền nhiệt.
Anm = Abn : hằng số tích phân ứng với ngắn mạch hay bền nhiệt.
Ađ : hằng số tích phân ứng với nhiệt độ đầu.

Tra đồ thị hình 6-5 (TL1.T313) ta có:
Với bn = 3000C có Abn = 3,65.104 (A2s/mm4)
đ = 950C có Ađ = 1.6.104 (A2s/mm4)
tnm (s)
3
4
10

jnm (A/mm2)
87
75
47.4

[jnm]cp (A/mm2)
94
82
51

Vậy mật độ dòng điện của thanh dẫn khi xảy ra ngắn mạch nhỏ hơn mật
độ dòng điện cho phép, nên thanh dẫn có thể chịu đợc ngắn mạch.

2. Thanh dẫn tĩnh
Thanh dẫn tĩnh đợc nối với tiếp điểm tĩnh và gắn với đầu nối. Vì vậy thanh
dẫn tĩnh phải có kích thớc lớn hơn thanh dẫn động.
Ta có thể chọn kích thớc thanh dẫn tĩnh nh sau :
at = 10 mm
bt = 1,5 mm
Do thanh dẫn động thoả mãn ở chế độ dài hạn và ngắn hạn mà thanh dẫn
tĩnh có tiết diện và chu vi lớn hơn thanh dẫn động cho nên thanh dẫn tĩnh cũng
thoả mãn chế độ dài hạn và ngắn hạn.

ii. Đầu nối
Đầu nối tiếp xúc là phần tử quan trọng của khí cụ điện, nếu không chú ý dễ
bị hỏng nặng trong quá trình vận hành nhất là những khí cụ điện có dòng điện
lớn và điện áp cao.
Ngọc Văn Tú

- 12 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Các yêu cầu đối với mối nối
Nhiệt độ các mối nối khi làm việc ở dài hạn với dòng điện định mức
không đợc tăng quá trị số cho phép.
Khi tiếp xúc mối nối cần có đủ độ bền cơ và độ bền nhiệt khi có dòng
ngắn mạch chạy qua.
Lực ép điện trở tiếp xúc, năng lợng tổn hao và nhiệt độ phải ổn định khi
khí cụ điện vận hành liên tục.
Kết cấu của mối nối gồm có : mối nối có thể tháo rời đợc, không thể tháo rời
đợc, mối nối kiêm khớp bản lề có dây nối mềm hoặc không có dây nối mềm. ở
đây ta chon mối nối có thể tháo rời đợc và bằng bu lông.
Với dòng điện định mức Iđm = 18A theo bảng 2-9 (TKKCĐHA) chọn bu lông
5 bằng thép không dẫn điện và trụ đồng 5.

b
a

Stx

Diện tích bề mặt tiếp xúc : Stx =

Idm
j

Đối với thanh dẫn và chi tiết đồng có tần số f = 50 Hz và dòng điện định mức
Iđm < 200A thì có thể lấy mật độ dòng điện j = 0,31 A/mm2
18
Stx =
= 58,1 (mm 2 )
0,31
Lực ép tiếp xúc : Ftx = ftx.Stx
Trong đó
ftx là lực ép riêng trên các mối nối, ftx = 100 ữ 150 kG/cm2
chọn ftx=100 kG/cm2 = 100.10-2 kG/mm2
Ftx = 100.10 -2.58,1 = 58,1 (kG)
Theo công thức 2-25(TL1.T59). Điện trở tiếp xúc là:

R tx =
Ngọc Văn Tú

K tx
(0,102.Ftx ) m
- 13 -

TBĐ-ĐT1

Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Trong đó
m =1
đồng-đồng tiếp xúc mặt Ktx =(0.09 ữ 0.14).10-3 chọn Ktx = 0,1.10-3
0,1.10 3
R tx =
= 1,7.10 5 ( )
0,102.58,1
Điện áp tiếp xúc
Utx = Iđm.Rtx =18.1,7.10 5= 0,31 (mV)
Vậy điện áp tiếp xúc nhỏ hơn điện áp tiếp xúc cho phép ([Utx]cp =30 mV), nên
bu lông đã chọn thoả mãn yêu cầu.

iii. Tiếp điểm
a. Nhiệm vụ của tiếp điểm
Tiếp điểm thực hiện chức năng đóng ngắt của các khí cụ điện đóng ngắt.

b. Yêu cầu đối với tiếp điểm
Khi Công tắc tơ làm việc ở chế độ định mức , nhiệt độ bề mặt nơi không
tiếp xúc phải bé hơn nhiệt độ cho phép. Nhiệt độ của vùng tiếp xúc phải bé
hơn nhiệt độ biến đổi tinh thể của vật liệu tiếp điểm.
Với dòng điện lớn cho phép (dòng khởi động, dòng ngắn mạch) tiếp điểm
phải chịu đợc độ bền nhiệt và độ bền điện động.
Khi làm việc với dòng điện định mức và khi đóng ngắt dòng điện trong
giới hạn cho phép , tiếp điểm phải có độ mòn điện và cơ bé nhất , độ rung
của tiếp điểm không đợc lớn hơn trị số cho phép.

3. Vật liệu làm tiếp điểm

Vật liệu làm tiếp cần đảm bảo các yêu cầu sau: điện trở suất và điện trở tiếp
xúc bé, ít bị ăn mòn, ít bị ôxy hoá, khó hàn dính, độ cứng cao, đặc tính công
nghệ cao, giá thành hạ và phù hợp với dòng điện I = 18 A.
Từ bảng 2-13 (TL1) ta chọn vật liêu là bạc niken than chì, với các thông số
kỹ thuật sau:
Ký hiệu
KMK.A32
Tỷ trọng ()
8,7 g/cm3
Nhiệt độ nóng chảy (nc)
1300 0C
Điện trở suất ở 200C (20)
0,035.10-3 mm
Độ dẫn nhiệt ()
3,25 W/cm 0C
Ngọc Văn Tú

- 14 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Độ cứng Briven (HB)
45 ữ 65 kG/mm2
Hệ số dẫn nhiệt điện trở ()
0,0035/ 0C
Nhiệt độ cho phép cấp A ([cp])

950 C
Nh đã chọn ở phần tính thanh dẫn động ta có kích thớc của tiếp điểm là d
= 8 mm; h=1,5 mm.

4. Lực ép tiếp điểm
Theo công thức kinh nghiệm
Ftđ = ftđ x Iđm
Tra bảng 2-17 ta chọn ftđ = 15 (g/A)
Ftđ = 15 x 18 = 270 (g) = 0,270 (kg) = 2,70 (N)

5. Điện trở tiếp điểm
Điện trở tiếp xúc của tiếp điểm đợc tính theo công thức 2-25(TL1.T159)
K tx
Rtx =
(0,102.Ftd ) m
Trong đó :
Ftđ = 2,70 (N)
Ktx : hệ số kể đến sự ảnh hởng của vật liệu và trạng thái bề mặt
3
của tiếp điểm. Ktx = ( 0,2 ữ 0,3)10 chọn Ktx = 0,25.10-3
m: hệ số dạng bề mặt tiếp xúc. vì là tiếp xúc mặt m = ( 0,7 ữ 1 )
nên chọn m = 0,8
Thay vào ta có:
0,25.10 3
R tx =
= 7.10 4 ( )
0 ,8
(0,102.2,7)

6. Điện áp tiếp xúc

Utx = Iđm.Rtx =18.7.10-4 = 0,0126 (V) = 12,6 (mV)
Vậy điện áp nơi tiếp xúc Utx thoả mãn điều kiện nhỏ hơn điện áp tiếp xúc
cho phép [Utx] = 2 ữ 30 mV.

7. Nhiệt độ tiếp điểm và nhiệt độ nơi tiếp xúc
Theo công thức 2-11(TL1.T52) nhiệt độ phát nóng của tiếp điểm

td = mt

Ngọc Văn Tú

2
2
I dm
.
I dm
.Rtd
+
+
S .P.K T 2. .S .PK T

- 15 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :

Trong đó:
tđ : nhiệt độ của tiếp diểm.
: điện trở suất của vật iệu làm tiếp điểm ở 95oC
= 95 =20.[1+ (-20)] = 3,5.10-5.(1+0,0035.(95-20)]
= 4,42.10-6 ( Wcm)
mt : nhiệt độ môi trờng, mt =400C
Rtđ : điện trở tiếp điểm.
h
S

Rtđ= . = 4,42.10 5.

1,5
= 1,07.10 6 (W)
63,6

P, S : chu vi, tiết diện của thanh dẫn.
P = 2,24 cm ; S = 12.10-2 (cm2)
td = 40 +

18 2.4,42.10 6
18 2.1,07.10 6
+
= 47,1 0C
2,24.12.10 2.7,5.10 4 2. 3,93.2,24.12.10 2.7,5.10 4

Nhiệt độ của điểm tiếp xúc là:
tx = td

I 2 dm .R 2 tx

18 2.(7.10 4 ) 2
+
= 47,1 +
= 48,24 0 C
6
8. .
8.3,93.4,42.10

8. Dòng điện hàn dính
Khi dòng điện qua tiếp điểm lớn hơn dòng điện định mức I đm (quá tải , khởi
động , ngắn mạch) , nhiệt độ sẽ tăng lên và tiếp điểm bị đẩy do lực điện động
dẫn đến khả năng hàn dính . Độ ổn định của tiếp điểm chống đẩy và chống hàn
dính gọi là độ ổn định điện động (độ bền điện động) . Độ ổn định nhiệt và ổn
định điện động là các thông số quan trọng đợc biểu thị qua trị số dòng điện hàn
dính Ihd , tại trị số đó sự hàn dính của tiếp điểm có thể không xảy ra nếu cơ cấu
ngắt có đủ khả năng ngắt tiếp điểm .
Trị số dòng điện hàn dính xác định theo quan hệ lý thuyết 2-33 (TL1.T66)
Ihdbđ = A fnc . Ftd

(A)

Trong đó:

Ngọc Văn Tú

- 16 -

TBĐ-ĐT1

Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
A=

1
nc )
3
2
H B O (1 + nc )
3
32 nc (1 +
O

O : điện trở suất của vật liệu ở 20OC .
Ta có 20 = O(1+.20)
O =

O
1 + .20

3,5.10-8
O =
= 3,27.10 8 ( m)
1 + 0,0035 .20
: hệ số dẫn nhiệt của vật liệu.
= 3,25 W/cm.OC = 325 W/m.OC
nc : nhiệt độ nóng chảy của vật liệu, nc = 1300 OC
HBo : độ cứng Britnel .
HBo = 50 kG/mm2 = 50.106 (kg/m)

A=

1
.0,0035.1300)
3
= 1135,74 (A/Kg1/2 )
2
.50.10 6.3,27.10 8.(1 + .0,0035.1300)
3
32.3,25.1300.(1 +

fnc : hệ số đặc trng cho sự tăng diện tích tiếp xúc trong qúa trình
phát nóng, chọn fnc = 3.
Ftđ = 0,275 (kG)
Ihd = 1135,74. 3. 0,275 = 1031,59(A)
Tính theo công thức thực nghiệm 2-36 (TL1)
Ihd = Khd. Ftd
Trong đó:
Khd : hệ số hàn dính , chọn Khd = 2000 A/kG1/2
Ftđ = 0,275 (kG)
Ihd = 2000. 0,275 = 1048,8(A )
Ta thấy Ihdbđ LT < Ihdbd TN .Chọn Ihdbd = Ihdbd TN = 1048,8A
Inm = 10.Iđm = 10.18 = 180A
Vì Inm < Ihdbd cho nên tiếp điểm không bị hàn dính.

9. Độ rung và thời gian rung của tiếp điểm

Ngọc Văn Tú

- 17 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Khi tiếp điểm đóng, thời điểm bắt đầu tiếp xúc sẽ có xung lực va đập cơ khí
giữa tiếp điểm động và tiếp điểm tĩnh gây ra hiện tợng rung tiếp điểm. Tiếp điểm
động bị bật trở lại với một biên độ nào đó rồi lại và tiếp tục va đập, quá trình này
xảy ra trong một khoảng thời gian rồi chuyển sang trạng thái tiếp xúc ổn định, sự
rung kết thúc. Qúa trình rung đợc đánh giá bằng độ lớn của biên độ rung Xm và
thời gian rung tm
Theo công thức 2-39(TL1.T72) biên độ rung cho 3 tiếp điểm thờng mở là :

m .vdo2 .(1 K V )
Xm =
2.Ftdd
Trong đó
mđ : khối lợng phần động.
mđ =K.Iđm với K= 7 (g/A)
mđ = 7.18 = 126 (g) =0,126 (kg)
vđo : tốc độ tiếp điểm tại thời điểm va đập .
vđo = 0,1 m/s
KV : hệ số va đập phụ thuộc vào tính đàn hồi của vật liệu.
Kv = 0,85 ữ 0,9 chọn KV = 0,9.
Ftđđ : lực ép tiếp điểm đầu.
Ftđđ= 0,7.Ftđ =0,7.0,275 = 0,1975 (kg) =1,975 (N)
0,175.0,12 (1 0,9)
Xm =

= 4,4.10 5 (m)
2.1,975
Do công tắc tơ có ba tiếp điểm nên độ rung của 1 tiếp điểm là
X
0,044
Xmtd = 3m = 3 = 0,015 (mm)
Theo công thức 2-40 (TL1.T72) thời gian rung của tiếp điểm là

tm =
tm =

2.m d .v do 1 K V
F tdd

2.0,175.0,1. 1 0,9
= 5,6.10 3 (s) = 5,6 (ms)
1,975

Do công tắc tơ có ba tiếp điểm chính cho nên thời gian rung của một tiếp
điểm là

Ngọc Văn Tú

- 18 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp

Tim boi :

t

=
mtd

t m 5,6
=
= 1,9 (ms)
3
3

10.Độ mòn của tiếp điểm
Sự mòn của tiếp điểm xảy ra trong quá trình đóng và quá trình ngắt mạch
điện. Nguyên nhân gây ra sự ăn mòn của tiếp điểm là ăn mòn về hoá học, về cơ
và về điện trong đó chủ yếu là do quá trình mòn điện .
Khối lợng mòn trung bình của một cặp tiếp điểm cho một lần đóng ngắt là:
2
2
gđ + gng = 10 -9(Kđ. I d + Kng. I ng )Kkđ
Trong đó :
Kkđ : hệ số không đồng đều, đánh giá độ mòn không đều của
các tiếp điểm, Kkđ =1,1 ữ 2,5, chọn Kkđ =1,5
Kđ, Kng : hệ số mòn khi đóng và khi ngắt, tra bảng 2-21
(TL1.T79) ta có
Kng=Kđ = 0,01 (g/A2)
Iđ và Ing : dòng điện đóng và dòng điện ngắt.
Iđ = 5Iđm =5.18 = 90 (A)
Ing =3.Iđm = 3.18 = 54 (A)

gđ và gng : khối lợng mòn riêng của mỗi một lần đóng và ngắt.
gđ + gng = 10 -9 .(0,01.902 +0,01.542 ).1,5 =1,65.10-7 ( g)
Sau N = 106 lần đóng ngắt, khối lợng mòn là :
Gm = N.(gđ + gng)
= 106 . 1,65.10-7 = 0,165( g)
Thể tích mòn một sau một lần đóng cắt là

V1lan =

Gm 0,165
=
= 0,02(cm 3 )

8,7

Thể tích ban đầu của tiếp điểm là
Vtđ =



d2
.h =
4



.8 2
.1,5 = 75,4(mm 3 )
4

Lợng mòn của tiếp điểm sẽ là :
V m% =

Ngọc Văn Tú

V
20
.100% =
.100% = 26,5%
Vtd
75,4

- 19 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Độ mòn cho phép của tiếp điểm là Vm % =70%. Cho nên độ mòn của tiếp
điểm mà ta thiết kế là thoả mãn.

11. Độ lún, độ mở của tiếp điểm
a. Độ mở
Độ mở của tiếp điểm là khoảng cách giữa tiếp điểm động và tiếp điểm
tĩnh ở trạng thái ngắt của công tắc tơ.
Độ mở cần phải đủ lớn để có thể dập tắt hồ quang nhanh chóng, nếu độ
mở lớn thì việc dập tắt hồ quang sẽ dễ dàng.Tuy nhiên khoảng cách quá lớn sẽ
ảnh hởng tới kích thớc của công tắc tơ.

Ta lấy độ mở của tiếp điểm là m=5mm.
b. Độ lún
Độ lún l của tiếp điểm là quãng đờng đi thêm đợc của tiếp điểm động nếu
không có tiếp điểm tĩnh cản lại.
Việc xác định độ lún của tiếp điểm là cần thiết vì trong quá trình làm việc
tiếp điểm sẽ bị ăn mòn. để đảm bảo tiếp điểm vẫn tiếp xúc tốt thì cần có một độ
lún hợp lý.
Theo cônh thức lí thuyết l= A+ B.Iđm = 1,5 + 0,02.18 = 1,86 2 (mm).

II.Mạch vòng dẫn điện phụ
Việc tính mạch vòng dẫn điện phụ tơng tự với cách tính vòng dẫn điện
chính, với Iđm =10A.

1.Thanh dẫn
a. Thanh dẫn động
Vật liệu và kết cấu: giống với thanh dẫn động trong mạch vòng dẫn điện
chính.
tính toán thanh dẫn
2
Im
. .K f
3
b=
2.n.(n + 1).K T . ụd
Trong đó
Iđm= 10 (A)
n= 7
Ngọc Văn Tú

- 20 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Kf=1,06
KT=7,5.10-6 (W/0C.mm2)
ôđ=550C
=0,015.10-3 (Wmm)
b= 0,2 (mm)
a=7.0,2= 1,4 (mm)
Chọn tiếp điểm kiểu cầu với Iđm=10(A) chon đờng kính của tiếp điểm
là d= 5(mm) và chiều cao của tiếp điểm là h =1,2 (mm).
Vậy thì chọn a = 6 (mm) ; b = 0,8 (mm)
Mật độ dòng điện :

j=

I m
10
=
= 2,08( A / mm 2 )
S
6.0,8

Vậy j < [j] =2 ữ 4 A/mm2 thoả mãn về kết cấu

12. Thanh dẫn tĩnh

Tơng tự nh ở mạch vòng dẫn điện chính ta chọn các kích thớc của thanh
dẫn tĩnh là at = 6 (mm) và bt= 1 (mm).

ii. Tiếp điểm

Chọn loại tiếp điểm cầu với dạng tiếp xúc điểm.
Chọn vật liệu tiếp điểm
I = 10 A , tra bảng 2-13 (TL1) có thể chọn Bạc kéo nguội ( CP 999 ) có các

thông số kỹ thuật :

Tên

Ký hiêu

Giá tri

Đơn vị

Nhiệt độ nóng chảy

nc

961

( 0C )

Tỉ trọng

10,5

g/cm3

0,0116.10-3

Wmm2/m

Điện trở suất ở 20 0 C



20

Độ cứng

HB

30 ữ 60

kG/cm2

Độ dẫn nhiệt



480

W/m 0C

Hệ số dẫn nhiệt điện trở



0,004

1/( 0 C )
dtd

Xác định kích thớc tiếp điểm

htd

Ngọc Văn Tú

- 21 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Đờng kính tiếp điểm dtđ = 5 (mm) , chiều cao tiếp điểm htđ =1,2 (mm).
Tính lực ép tiếp điểm theo công thức thực nghiệm 2-17 (TL1) , ta có :
Ftđ = ftđ.Iđm
Trong đó ftđ =11 (g/A)
Ftđ = 10.11= 110 (g) = 0,11 (kg) = 1,1 (N)
Tính điện trở tiếp xúc theo công thức:

Rtx =

K tx
(0,102.Ftd ) m

Với Ktx= 0,25.10-3
m = 0,5
Rtx= 7,5.10-4 ()
Tính điện áp tiếp xúc theo công thức
Utx = Iđm.Rtx= 10.0,75.10-3= 7,5.10-3 (V) = 7,5 (mV)
Độ lún của tiếp điểm đợc tính theo công thức
l=A+B.Iđm=1,5+0,02.10=1,7 (mm)
Độ mở
Vì tổng độ mở và độ lún của tiếp điểm phụ phải bằng tổng độ mở và độ lún
của tiếp điểm chính nên :
m= m + l l =5 + 2 - 1,7 = 5,3 (mm)
trong đó m, l là độ mở và độ lún của tiếp điểm chính.

Chơng III
Tính và dựng đặc tính cơ
I. Tính toán lò xo
1. Vật liệu làm lò xo
Theo chơng I chọn kết cấu và thiết kế sơ bộ ta đã chọn lò xo nhả và lò xo ép
tiếp diểm là kiểu lò xo xoăn hình trụ. Bây giờ ta sẽ chọn cụ thể loại lò xo là lò xo
thép cacbon FOCT 9389 - 60 có các thông số nh sau
Độ bền giới hạn khi kéo, sk
2650 N/mm2
Giới hạn đàn hồi, sđ
800 N/mm2
Giới hạn mỏi cho phép khi uốn, su

930 N/mm2
Ngọc Văn Tú

- 22 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Giới hạn mỏi cho phép khi xoắn, sx
Module đàn hồi, E
Mudule chống trợt, G
Điện trở suất,

580 N/mm2
200.103 N/mm2
80.103 N/mm2
0,19 ữ 0,22 .10-6 m

ii. Lò xo ép tiếp điểm chính
Tính toán cho 1 lò xo
Đờng kính dây lò xo
Theo công thức 4-31 (TL1) , đờng kính dây lò xo là :
8F.C
dlxc =
[ x ]
Trong đó
F: lực ép tiếp điểm tính cho một tiếp điểm(1 pha 2 chỗ ngắt).

F=2.Ftđc = 2.2,75 =5,5 (N)
C: chỉ số lò xo, C = 4 ữ 16 chọn C = 8
[ x ]: ứng suất cho phép.
8.5,5.8
dlxc =
= 0,44(mm)
.580
Vậy chọn đờng kính dây lò xo là dlxc =0,44 (mm)
Đờng kính lò xo
Dlxc = C. dlxc = 8.0,44 =3,52 (mm)
Số vòng làm việc
G.d 4lxc .f
Wlxc =
8D 3lxc . Flxc
Trong đó
F: Lực lò xo phải sinh ra trong đoạn f.
Flxc= Ftđc - Ftđd =2.(2,75 0,7.2,75) = 1,65 (N)

f: Độ lún của lò xo
flxc = l = 2 (mm)
G: Mô đun chống trợt.
80.103.0,44 4.2
Wlxc =
= 10,41 (vòng)
8.3,523.1,65
chọn Wlxc= 11 (vòng)

Ngọc Văn Tú

- 23 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
Bớc lò xo
tk = dlxc = 0,44 (mm)
tn = d lxc +

f
2
= 0.44 +
= 0,62( mm)
Wlxc
11

Chiều dài kết cấu
lk = dlxc.Wlxc = 0,44.11= 4,84 (mm)
ln = Wlxc.tn + 1,5.dlxc = 11.0,62 + 1,5.0,44 = 7,48 (mm)
ứng suất xoắn thực tế của lò xo
8FC 8.5,5.8
= 578,74 (N/mm2)
x = 2 =
2
d
.0,44
Vậy x < [x] =580 N/mm2 do đó lò xo chọn thoả mãn yêu cầu không vợt quá ứng suất xoắn cho phép.

iii. Lò xo tiếp điểm phụ
Tính toán cho 1 lò xo tơng tự nh tính với lò xo tiếp điểm chính.
Đờng kính dây lò xo
Theo công thức 4-31 (TL1) , đờng kính dây lò xo là :
8F.C
dlxp =
[ x ]
Trong đó
F=2.Ftđp = 2.1,1 =2,2 (N)
C=8
dlxp =

8.2,2.8
= 0,3(mm)
.580

Vậy chọn đờng kính dây lò xo là dlxp =0,3(mm)
Đờng kính lò xo
Dlxp = C. dlxp = 8.0,3 = 2,4 (mm)
Số vòng làm việc
G.d 4lxp .f
Wlxp =
8D 3lxp . Flxp
Trong đó
F: Lực lò xo phải sinh ra trong đoạn flxp.
Flxp= Ftđc - Ftđđ =2.(1,1 0,5.1,1 ) = 1,1 (N)

Ngọc Văn Tú

- 24 -

TBĐ-ĐT1


Thit k cụng tc t
ỏn khớ c in h ỏp
Tim boi :
flxp: Độ lún của lò xo bằng độ lún của tiếp điểm phụ
flxp = l = 1,7 (mm)
80.10 3.0,3 4 .1,7
Wlxp =
= 9,1 (vòng)
8.2,4 3.1,1
chọn Wlxp= 10 (vòng)
Bớc lò xo
tk = dlxp = 0,3 (mm)
f
1,7
= 0,3 +
= 0,47( mm)
tn = d lxp +
Wlxp
10
Chiều dài kết cấu
lk = dlxp.Wlxp = 0,3.10= 3 (mm)
ln = Wlxp.tn + 1,5.dlxp = 10.0,47 + 1,5.0,3 = 5,15 (mm)
ứng suất xoắn thực tế của lò xo
8FC 8.1,1.8
= 249 (N/mm2)
x = 2 =

d
.0,32
Vậy x < [x] =580 N/mm2 do đó lò xo chọn thoả mãn yêu cầu không vợt
quá ứng suất xoắn cho phép.

iv. Lò xo nhả
Có hai lò xo nhả
Lực lò xo nhả đầu phải thắng đợc khối lợng phần động và tạo ra lực ép tiếp
điểm thờng đóng.
Fnhđ = Kdt(Gđ + Ftđctđ )
Trong đó:
Kdt: Hệ số dự trữ Kdt= 1,2 ữ 1,5 Chọn Kdt=1,2
Gđ: Trọng lợng phần động. Trong chơng II mạch vòng dẫn điện ta
đã chọn Gđ=1,75 (N)
Ftđctđ: Lc ép tiếp điểm cuối thờng đóng(2 tiếp điểm thờng đóng)
Ftđctđ = 2.2.Ftđp = 2.2.1,1 = 4,4 (N)
Fnhđ = 1,2.(1,75 +4,4) = 7,4 (N)
Do có hai lò xo nhả nên lực lõ xo nhả cho mỗi lò xo :
Fnhđ1=

7,4
=3,7 (N)
2

Lực lò xo nhả cuối
Ngọc Văn Tú

- 25 -

TBĐ-ĐT1