Giáo án Ngữ văn 8 bài 19: Quê hương

Giáo án Ngữ văn lớp 8

QUÊ HƯƠNG
(Tế Hanh)
A.Mục tiêu cần đạt:
1.Kiến thức:
- Cảm nhận được vẻ đẹp tươi sáng, giàu sức sống của một làng quê
miền biển trung bộ và tình cảm quê hương đằm thắm của tác giả.
- Hiểu được sức truyền cảm nghệ thuật của bài thơ qua nghệ thuật tả
cảnh, tả tình bình dị mà lắng sâu, thấm thía.
2.Kĩ năng: cách phân tích, cảm thụ một tác phẩm thơ trữ tình.
3.Thái độ: Khơi dậy tình cảm yêu quê hương trong mỗi con người.
B.Chuẩn bị của giáo viên và học sinh.
Học sinh:
- Sưu tầm tư liệu, tìm hiểu về Tế Hanh.
- Tìm đọc một số bài thơ viết về quê hương của Tế Hanh và các tác giả
khác.
- Soạn bài theo các câu hỏi trong SGK.
Giáo viên:
- Sưu tầm tư liệu, tranh ảnh, tìm hiểu về thân thế, sự nghiệp của Tế
Hanh.
- Thiết kế giáo án- các hoạt động dạy và học.
- Chuẩn bị các tranh ảnh, tư liệu, đèn chiếu….phục vụ cho tiết dạy.
C, Tiến trình bài dạy.
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ
GHI BẢNG
HĐ 1. Khởi động (5 phút)
1.Kiểm tra bài cũ.
Hãy đọc thuộc lòng đoạn thơ từ “ Ta sống mãi
trong tình thương nỗi nhớ…đến Than ôi!Thời
oanh liệt nay còn đâu?” và trình bày nỗi nhớ

khôn nguôi về “một thời oanh liệt nay còn đâu”
của con hổ trong bài thơ “Nhớ rừng” của Thế
Lữ.
HS: Đọc thuộc lòng đoạn thơ theo yêu cầu và
Phân tích để thấy: Thất vọng với thực tại, con hổ
“sống mãi trong tình thương nỗi khớ” về một
quá khứ hào hùng, giang sơn hùng vĩ.
-Hổ nhớ một thủa tung hoành với hình ảnh về
một vị chúa tể sơn lâm uy nghi, hùng dũng và
1


Giáo án Ngữ văn lớp 8
quyền thế.
-Nỗi nhớ trào dâng khi những đêm vàng bên bờ
suối-hổ như một thi sĩ tận hưởng vẻ đẹp của
thiên nhiên; khi những ngày mưa chuyển bốn
phương ngàn- hổ như vị hiền triết lặng ngắm
giang sơn đổi mới; khi bình minh, tiếng chim ca
làm đẹp thêm giấc ngủ say; khi chiều về, chiến
trường đẫm máu làm rạng rỡ thêm chiến công
của vị thủ lĩnh bất bại….tất cả đã chỉ còn là kỉ
niệm, tất cả “nay còn đâu”.
-Kết thúc đoạn thơ là tiếng kêu bi thiết: Than ôi!
Thời oanh liệt nay còn đâu?
GV: Đánh giá và cho điểm.
2. Vào bài mới.
Quê hương, nguồn cảm hứng dồi dào, sâu
nặng của biết bao các thi nhân. Trong phong
trào thơ mới, chúng ta gặp nỗi nhớ quê hương

với muôn ngàn cung bậc từ đau thương như
thơ Chế Lan Viên, não nùng như Lưu Trọng
Lư, da diết như Nguyễn Bính, nồng nàn như
Anh Thơ đến tươi vui như Đoàn Văn Cừ,
sáng trong như Hàn Mặc Tử….Và tất nhiên
không thể không nhắc đến Tế Hanh. Đến với
bài thơ “Quê hương”, chúng ta sẽ thấy tại sao
trong một dòng chảy ào ạt của cả một phong
trào thơ người ta vẫn trào dâng tiếng thơ của
Tế Hanh!
GV Trình bày hiểu biết của em về Tế Hanh.
HS: Căn cứ vào SGK và tư liệu được đọc để giới
thiệu về Tế Hanh.
- Tên thật là Trần Tế Hanh Sinh năm 1922
tại Quảng Ngãi.
- Là một nhà thơ nổi tiếng của phong trào
Thơ Mới với những bài thơ mang nặng
nỗi buồn và tình yêu quê hương thắm
thiết.
- Với những đóng góp to lớn của mình, ông
được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ
Chí Minh về văn học nghệ thuật năm
1996.
2

I.Đọc và hiểu văn bản

1.Vài nét về tác giả- tác
phẩm

* Tác giả: Tế Hanh sinh
năm 1921 tại làng chài
ven biển tỉnh Quảng
Ngãi.
- Phong cách thơ: Dung
dị, hiền lành, sâu lắng, tự
nhiên


Giáo án Ngữ văn lớp 8
GV: Như vậy, các em đã có những hiểu biết về
nhà thơ Tế Hanh. (ghi bảng)
*Tác phẩm: Sáng tác
GV: mở rộng thêm:
năm 1939- Khi mới 18
- “Tế Hanh là nhà thơ của quê hương, của nỗi tuổi, rời xa quê hương ra
niềm xa xứ” (Hà Minh Đức)
Huế học.
- “Tế Hanh là người tinh lắm, Tế Hanh đã ghi lại
được đôi nét cảnh sắc thần tình về cảnh sinh hoạt
chốn quê hương” (Hoài Thanh)
GV: Em biết gì về hoàn cảnh sáng tác bài thơ?
HS: (Theo SGK, HS nói được: Bài thơ được in
trong tập “Nghẹn ngào” (Xuất bản 1939)- Sau
được in trong tập “Hoa Niên”-1945.
GV: Bài thơ là một tác phẩm thành công nằm
trong nguồn cảm hứng về hương đất nước của
Tế Hanh.Quê hương là nguồn cảm hứng suốt
cuộc đời nhà thơ. Tế Hanh có nhiều bài về quê
hương như “Mặt quê hương”, “Nhớ con sông

quê hương”….
GV: Nghe thầy đọc và cho biết cần đọc bài thơ
này với giọng như thế nào?
GV: Gọi 2 học sinh đọc và nhận xét.
HS: Bài thơ này nên đọc:
-2 câu đầu : Đọc giọng nhẹ nhàng.
-14 câu tiếp: Giọng đọc mạnh mẽ, hào sảng …
-4 câu cuối: Trầm hơn có phần suy tư, sâu
lắng…
GV: Trong bài có một số từ cần nắm được nghĩa
để hiểu đúng, đặc biệt để thấy sự sáng tạo của
nhà thơ. Các em hiểu thế nào là “hăng”- “rướn”-‘xa xăm”?
HS: Trả lời.
GV: Các em đã giải nghĩa khá tốt (hăng: sôi nổimạnh mẽ do được kích thích mạnh.
Rướn: cố hết sức để vươn ra phía trước.
Xa xăm: rất xa vời.)
GV mở rộng thêm và chuyển ý: Bài thơ làm theo
3

2. Đọc.
Hào hứng- tha thiết

3.Bố cục: Chia 2 phần:

II. Phân tích văn bản.
1.Hình ảnh quê hơng


Giáo án Ngữ văn lớp 8
thể thơ: 8 tiếng (Sản phẩm sáng tạo đặc trưng

của phong trào Thơ mới).
Bài thơ được triển khai theo mạch cảm xúc: Nỗi
nhớ, sự hồi tưởng về quê hương.
GV: Hãy xác định bố cục của bài thơ.
HS: Có thể chia bài thơ theo nhiều cách:
Cách 1. Theo khổ
Cách 2. Theo đoạn.
+ Đoạn đầu “ Làng tôi…thớ vở”: Hình ảnh quê
hương trong nỗi nhớ của tác giả.
+Khổ cuối: Lời bộc bạch tâm sự của nhà thơ.
GV: Chúng ta sẽ phân tích bài thơ theo bố cục 2
phần.
(ghi bảng)
GV: (Đọc và hỏi) Em có nhận xét gì về giọng
thơ của 2 câu đầu?
HS: Nhẹ nhàng, mộc mạc…….
GV Bình thêm: Thơ Tế Hanh, mở đầu thường
rất dung dị: VD Những ngày nghỉ học tôi hay
tới/ Đón chiếc tàu đi đến những ga…hoặc Quê
hương tôi có con sông xanh biết…Và Làng tôi
ở vốn làm nghề chài lưới….Cách mở đầu ấy
báo hiệu một tiếng thơ mộc mạc đến hiền lành,
chân chất mà tha thiết. Hai câu thơ mở đầu
cho ta thấy “Quê hương” thực sự là lời thủ thỉ
tâm sự của một hoài niệm về nơi ta giờ đã
xa…..
GV: Vậy thì, qua 2 câu đầu, tác giả đã giới thiệu
với chúng ta những gì về quê hương?
HS: Quê hương làm nghề chài lới- chung quanh
là nước- cách biển một ngày đi đường sông…

GV: Lược ghi bảng- Vừa ghi vừa nói: nước bao
vây cách biển nửa ngày sông (cách tính riêng
của ngời dân vùng chài). Cách giới thiệu tự
nhiên, mộc mạc và cũng rất tự hào về quê mình.
GV: Sinh ra và lớn lên ở một miền quê ba bề
bốn bên là nước như vậy, tình quê thấm đẫm vào
tình cảm của chàng trai miền biển để khi đi xa
luôn hồi tưởng, nhớ nhung tha thiết. Theo em,
4

trong nỗi nhớ của nhà
thơ.
a.Giới thiệu về quê hơng.
-Lời giới thiệu rất mộc
mạc, giản dị.

-Nghề nghiệp: chài lưới.
-Địa thế: nước bao vây.

b.Nhớ mãi trong lòng
cảnh dân chài bơi
thuyền đi đánh cá.
-Đoàn thuyền ra khơi
trong một ngày mới tươi
đẹp.


Giáo án Ngữ văn lớp 8
quê hương đã được tác giả hồi tưởng qua mấy
cảnh? Đó là những cảnh nào?

HS: …qua 2 cảnh: Cảnh dân chài bơi thuyền đi
đánh cá và cảnh đoàn thuyền đánh cá trở về.
GV: Yêu cầu HS đọc thơ “Khi trời trong…thâu
góp gió”. Hình dung và miêu tả lại cảnh được
tái hiện. Em có nhận xét gì về bức tranh thiên
nhiên ở đây?
HS: Cảnh đẹp: trời trong không gợn mây đen;
gió nhẹ nhàng, bình minh tươi tắn…
GV bình: Biển cả không phải lúc nào cũng bình
yên mà có lúc bão giông. Nhưng tâm hồn tác giả
vẫn hướng trọn cho hình ảnh về một ngày bình
yên, sáng đẹp. Đó chẳng phải là một biểu hiện
của tình quê trong mỗi người chúng ta hay sao?
Hình ảnh quê nhà thực là nơi neo đậu yên ổn cho
những con người phải xa xứ!
Trên cái nền cảnh ấy, con người lao động hiện
lên như thế nào?
HS: Các chàng trai miền biển trẻ, khoẻ bơi
thuyền ra khơi.
GV: Trong nỗi nhớ của mình, quê hương đã được tái hiện qua hình ảnh nào? Biện pháp tu từ
nào đã được sử dụng và tác dụng của nó?
HS:
GV: Các em đã nói đúng: Nhà thơ mượn hình
ảnh con thuyền để nói về khí thế, tâm hồn của
người dân quê.
+Con thuyền đợc so sánh với con tuấn mã (sinh
động, hồn nhiên) đang “vượt trường giang”. Các
từ “tuấn mã”, “trường giang” làm giọng thơ có
nét trang trọng, mang bóng dáng xa xa, cổ tích.
GV: Có bạn đọc là “chiếc thuyền nhẹ băng như

con tuấn mã”. Nếu là “băng” thì câu thơ có hay
hơn không? Vì sao?
HS:
+băng: Vượt thẳng qua, bất chấp mọi trở ngại.
+ “hăng” ngoài nói về tốc độ nhanh, mạnh còn
cho thấy cả tinh thần, khí thế. Nó như nhân hoá
cả con thuyền. Còn băng thì chỉ nói được sự lướt
5

-Người dân: các chàng
trai trẻ, khoẻ bơi thuyền
ra khơi.

-Con thuyền như con
tuấn mã mạnh mẽ vợt trường giang.

-Cánh buồm hay hồn quê
hương luôn căng gió.


Giáo án Ngữ văn lớp 8
nhanh.
GV: Có ý kiến cho rằng 2 câu thơ “Cánh
buồm….thâu góp gió” là 2 câu thơ hay nhất. ý
kiến của em?
HS: Đúng vậy, đây là 2 câu thơ hay vì:
“Cánh buồm” (hiện thực, hữu hình) lại được so
sánh với “mảnh hồn làng” (trừu tượng): Cảm
nhận sâu lắng về tình đất, tình người trong tâm
khảm mỗi con ngời

GV bình: Hình ảnh cánh buồm đã trở thành
hình ảnh biểu tượng trong hồn thơ của nhiều
thi nhân. Nguyễn Du với “Buồn trông cửa bể
chiều hôm/Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm
xa xa”, Nguyễn Bính với “Anh đi đấy, anh về
đâu/ Cánh buồm nâu, cánh buồm nâu, cánh
buồm…”…..Cánh buồm trong thơ Tế Hanh đã
trở thành biểu tượng, linh hồn của quê hương
để sau đó “Thoáng con thuyền rẽ sóng chạy ra
khơi” là tác giả đã “Tôi thấy nhớ cái mùi nồng
mặn quá”.
* Xa quê hương, tâm trí tác giả nhớ mãi những
hình ảnh một buổi lao động của những người
dân quê nhà đầy khí thế, mạnh mẽ. Hình ảnh ấy,
dệt thành một bức tranh tươi đẹp và sống động.
Tươi đẹp và sống động như tình yêu trong trẻo
mà nhà thơ gửi về cho làng chài Quảng Ngãi của
mình.
Em hãy đọc đoạn tiếp theo từ “Ngày hôm sau…
trong thớ vỏ”. Buổi đón thuyền về vang lên
những âm thanh. Hãy nêu và trình bày cảm
nhận của em về cảnh đó?
HS: Buổi thuyền về, bến đỗ náo nhiệt: tiếng “ồn
ào” của bao nhiêu âm thanh xen nhau, tiếng hát
trong lòng ngân nga, hân hoan tri ân trời
biển….Đó không chỉ là âm thanh thực tế mà còn
là âm thanh của lòng người.
GV: Em hãy phân tích 2 câu thơ “Dân
chài….xa xăm” để thấy vẻ đẹp của người dân
quê mang những nét rất riêng của Tế Hanh.

HS:
6

* Bằng bút pháp lãng
mạn, nhà thơ đã tái hiện
bức tranh lao động hứng
khởi trên nền cảnh thiên
nhiên tươi đẹp với tình
cảm trìu mến, yêu
thương.
c.Và còn mãi trong tâm
trí một buổi đón thuyền
về.
- Âm vang của biển cả,
của con ngời…là những
thanh âm của hạnh phúc,
niềm vui.

-Hình ảnh ngời dân chài
được khắc hoạ trong
chiều sâu cảm nhận
->Bức tượng đài khoẻ
khoắn đầy sức sống của
người dân chài quê hương.

-Hình ảnh con thuyền
trên bến đỗ bình yên.


Giáo án Ngữ văn lớp 8

+làn da ngăm rám nắng: Khoẻ, cái khoẻ của người lao động trải bao sương gió…
+thân hình nồng thở vị xa xăm: Đẹp, vẻ đẹp kết
tinh từ ngàn xa của những con người gắn mình
với biển cả bao la….
GV bình: Hai câu thơ là những phát hiện riêng
của Tế Hanh. Hình ảnh người dân chài mang
sắc thái huyền thoại, cổ tích, mang hơi thở của
đại dương… quen mà lạ, thực mà hư. Phải
tinh tế và gắn bó sâu nặng với quê hương mới
có thể nhận ra vị xa xăm như thể được toát ra
từ cả thân hình người dân chài.
Người dân thì vậy, còn con tuấn mã khi ra khơi,
bay giờ ra sao?
HS: phân tích 2 câu tiếp:
-Hình ảnh con thuyền: mỏi, trở về nằm và nghe
chất muối thấm dần trong thớ vỏ.
+Lời thơ như dịu đi: Tác giả có cái nhìn rất âu
yếm với con thuyền.
+Nghệ thuật nhân hoá: con thuyền như một con
người mệt mỏi nằm nghỉ thanh thản sau những
ngày lao động vất vả.
+Cảm nhận tinh tế: con thuyền cũng thấm sâu
trong mình những trải nghiệm của cuộc đời. (Cả
đến vật vô tri cũng mang trong mình sắc diện
riêng của quê nhà)
GV: Hoài Thanh đã đúng khi nhận xét Tế
Hanh đã ghi lại được đôi nét thần tình chốn
quê hương bởi một tình quê luôn da diết trong
lòng. Tế Hanh có những cách cảm rất riêng:
lắng sâu suy nghĩ về quê hương. Kết thúc

những bài thơ viết về mảnh đất thân thương
của ông thường là những lời thổ lộ trực tiếp
với bạn đọc. Hãy phân tích khổ cuối để chứng
minh.
HS:
- Bộc bạch hoàn cảnh và nỗi lòng của mình:
“nay xa cách” nhng “lòng luôn ưtởng nhớ” (liên
tưởng đến ca từ của bài “Quê hương tuổi thơ tôi”
của Từ Huy: “Tôi xa quê tôi, bao năm tháng
7

2.Lời bộc bạch tâm sự
của tác giả.
-Luôn tưởng nhớ về quê
hương.
-Các hình ảnh của quê
hương đã thành những kí
ức không quên.
-Hình ảnh quê hương đã
trở thành nỗi ám ảnh
trong tâm hồn.

III. Tổng kết
Bằng một giọng thơ
trong sáng và giản dị,
nhịp thơ khoẻ và mạnh,
với sự sáng tạo hình ảnh
vừa chân thực, chính xác
vừa bay bổng lãng mạn,
bài thơ đã bộc lộ một tình

yêu quê hương nồng hậu
và đắm say của một hồn
thơ dạt dào tình quê, tình


Giáo án Ngữ văn lớp 8
qua, nhưng trong trái tim không bao giờ xa…”
đất nước.
-Các hình ảnh liên tiếp trở về trong tâm trí: màu
nước xanh, cá bạc, chiếc buồm vôi. Nhịp thơ da
diết do cách liệt kê các hình ảnh.
-Nỗi nhớ quê thành điểm nhạy cảm trong tâm trí.
Chỉ cần “thoáng con thuyền rẽ sóng chạy ra
khơi” ở đâu đó là hình ảnh quê hương lại trở về
ngự trị trong tâm hồn.
GV bình: Mỗi con người khi đi xa vẫn thường
lưu giữ trong mình một hương vị của quê nhà
để nhớ. Nếu người dân đồng bằng Bắc bộ khi
xa nhớ “Canh rau muống, cà dầm tương”..thì
người dân miền biển nhớ hương vị của biển cả
“Tôi thấy nhớ cái mùi nồng mặn quá”.
GV: Hãy trình bày cảm xúc của em sau khi học
xong bài thơ.
HS: Cảm xúc về tác giả, nội dung và nghệ thuật
của bài thơ.
IV. Hướng dẫn về nhà
GV Đưa là bài tập thảo luận: So sánh cảm xúc
giữa “Quê hương” và “Nhớ con sông quê
hương”.
HS So sánh (dựa vào hoàn cảnh sáng tác- giọng

thơ- nội dung…) để tìm câu trả lời.
-Giống: Tình yêu thiết tha sâu nặng với quê
hương.
-Khác:
+ “Quê hương”: sáng tác khi tác giả mới 18 tuổi
rời nhà đi học nên tình cảm sôi nổi, da diết nhưng có nét bồng bột, trẻ trung. Hình ảnh thơ
mạnh mẽ, phóng túng, đôi chỗ khoa trương.
+ “Nhớ con sông quê hương”: Sáng tác năm 35
tuổi, tác giả tập kết ra Bắc trong cảnh ngộ đất
nước chia cắt nên tình cảm đằm sâu, day dứt.
Bài thơ không chỉ nói về tình yêu quê hương mà
còn phản ánh khát vọng thống nhất đất nước…
GV: Các em về nhà hãy:
-Tìm đọc và chép lại ít nhất 5 câu thơ (đoạn thơ)
8


Giáo án Ngữ văn lớp 8
viết về quê hương của các nhà thơ trong phong
trào thơ Mới khác như Đoàn Văn Cừ, Anh Thơ,
Bàng Bá Lân, Nguyễn Bính, Huy Cận, Hàn Mặc
Tử…..
-Học thuộc lòng bài thơ.
Soạn “Khi con tu hú”
+Tìm hiểu tập thơ “Từ ấy”
+Hoàn cảnh ra đời của bài thơ
+Trả lời các câu hỏi trong SGK

9